92

P R A C A P R Z E G L Ą D O W A

Adres do korespondencji:

dr n. hum. Krzysztof Rosa
Klinika Ostrych Zatruć,
Instytut Medycyny Pracy
ul. św. Teresy 8, 90–950 Łódź
e-mail: [e-mail]
tel.: [phone]

Suicydologia Tom 1, nr 1, 92–97
Copyright © 2005 Polskie
Towarzystwo Suicydologiczne
ISSN 1895–3786
www.suicydologia.viamedica.pl

Krzysztof Rosa, Dorota Merecz

Instytut Medycyny Pracy im. prof. Jerzego Nofera w Łodzi

Międzynarodowy Program Badań
nad Zachowaniami Samobójczymi
— SUPRE-MISS

Multisite Interventional Study on Suicidial Behaviours — SUPRE-MISS

Streszczenie

Samobójstwa zostały uznane przez Światową Organizację Zdrowia, a także niektóre kraje, za istotny

problem społeczny i zdrowotny wymagający prowadzenia badań naukowych między innymi w zakresie

dynamiki i trendów rozwojowych, identyfikacji czynników i grup ryzyka, wzorów zachowań samobójczych.

Wyniki analiz stanowić powinny podstawę empiryczną do tworzenia programów prewencyjnych.

Praca przedstawia dwa zagadnienia: 1) cele i główne strategie międzynarodowego programu badawcze-

go realizowanego pod egidą Światowej Organizacji Zdrowia SUPRE-MISS (Suicide Prevention — Multisi-

te Intervention Study on Sucidal Behaviours) oraz 2) projekt badań suicydologicznych zrealizowanych

w ramach tego programu w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi. Autorzy polskiej części programu pre-

zentują cele, metodologię i wybrane wyniki dotyczące skali występowania myśli samobójczych i prób

samobójczych w regionie łódzkim oraz niektóre elementy charakterystyki usiłowań samobójczych.

słowa kluczowe: zachowania samobójcze, skala zachowań samobójczych, zapobieganie samobójstwom

Abstract

Suicides have been recognised by World Health Organization (WHO) and some countries, as important

health and social problem, demanding scientific research in the fields of dynamics and developmental

trends, identification of factors and groups of risk, patterns of suicidal behaviour. The outcomes of these

analysis should be the empirical basis of creating suicide prevention programs.

This paper presents two issues: 1) Purposes and strategies of international research program, realised

for WHO SUPRE-MISS (Suicide Prevention — Multisite Intervention Study on Suicidal Behaviours) and 2)

project of suicidological research realized in Work Medicine Institute in Łódź. The authors of the polish

part of the program presents the purposes, methodology and selected outcomes concerning the scale of

suicidal thoughts and attempts prevalence in the region of Łódź, together with some elements of suicide

attempts characteristics.

key words: suicidal behaviours, notes of suicidal behaviours, suicide prevention

93

Krzysztof Rosa, Dorota Merecz, Międzynarodowy Program Badań nad Zachowaniami Samobójczymi — SUPRE-MISS

Wstęp

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO, World Health
Organization) uznała zachowania samobójcze (myśli
samobójcze, próby samobójcze, samobójstwa doko-
nane) za istotny problem zdrowotny i społeczny. Zna-
lazło to odzwierciedlenie w wytyczonych szczegóło-
wych celach strategii „Zdrowie 21 — zdrowie dla
wszystkich w XXI wieku”. Realizacja jednego z nich
(6.2) zakłada zmniejszenie co najmniej o 1/3 liczby sa-
mobójstw, przede wszystkim w krajach i grupach
o wysokich wskaźnikach. Niepokojące trendy epide-
miologiczne uzasadniają znaczenie, jakie WHO przy-
pisuje problemowi samobójstw [1, 2]:
— w latach 1950–1995 wskaźnik samobójstw na świe-

cie wzrósł o 60%, szacuje się, że liczba prób samo-
bójczych jest 10–20-krotnie większa od liczby zgo-
nów samobójczych;

— szacuje się, że milion ludzi każdego roku na całym

świecie popełnia samobójstwo (wg Międzynarodo-
wego Towarzystwa Zapobiegania Samobójstw [IASP,
International Association for Suicide Prevention];
www.iasp.info), w Europie jest to około 163 tys. Glo-
balny wskaźnik zgonów samobójczych wynosi 16 na
100 tys. mieszkańców, w Europie jest nieco wyższy
— 17,5 na 100 tys.;

— obecnie szacuje się, że na świecie samobójstwa są

na 13. miejscu wśród najczęstszych przyczyn zgonów,
w Europie na 7. miejscu. Wśród osób pomiędzy 15
a 44 rokiem życia obydwu płci samobójstwo jest 3. naj-
częstszą przyczyną śmierci;

— oprócz tradycyjnie wysokich wskaźników samobójstw

wśród mężczyzn w średnim i starszym wieku wskaź-
niki zgonów samobójczych znacznie wzrosły wśród
młodzieży; grupę tę zaliczono do grup ryzyka, za-
równo wśród krajów uprzemysłowionych, jak i roz-
wijających się;

— zaburzenia psychiczne (zwłaszcza depresja i uzależ-

nienie od substancji psychoaktywnych) są związane
z ponad 90% przypadków wszystkich zgonów samo-
bójczych, samobójstwo jest także konsekwencją wie-
lu współwystępujących czynników społeczno-kultu-
rowych mających znaczenie przede wszystkim
w okresie zmian społecznych, a także czynników ro-
dzinnych i sytuacyjnych.

Prewencja zachowań samobójczych

W prewencji samobójstw wyróżnia się dwie podstawo-
we strategie [3]. Pierwsza, tak zwana prewencja drugo-
rzędowa, jest oparta na działalności systemu opieki zdro-
wotnej i obejmuje następujące rodzaje aktywności:
— precyzyjne określenie grup zagrożonych zachowa-

niami samobójczymi;

— poprawę diagnostyki zaburzeń psychicznych, przede

wszystkim depresji, nadużywania i uzależnienia od
substancji psychoaktywnych oraz rozpoznawania
stresorów psychospołecznych;

— dostępność odpowiedniego leczenia i rehabilitacji

pacjentów psychiatrycznych i osób po próbach sa-
mobójczych.

Druga strategia, tak zwana pierwszorzędowa prewen-
cja samobójstw, jest oparta na programach z zakresu
zdrowia publicznego i obejmuje następujące działania:
— promowanie programów poświęconych zdrowiu psy-

chicznemu;

— przekazywanie społeczeństwu wiedzy na temat sa-

mobójstw (przyczyn, sygnałów zwiastunowych, spo-
sobów postępowania z osobami z grup ryzyka);

— zmiany negatywnych postaw społecznych wobec osób

podejmujących próby samobójcze, ich rodzin, osób
chorych psychicznie;

— wspomaganie mediów w odpowiedzialnym informo-

waniu o przypadkach samobójstw dokonanych i prób
samobójczych.

Podstawowymi problemami, które według WHO nale-
ży rozwiązać zgodnie z założeniami pierwszorzędowej
strategii prewencji samobójstw, są:
1. Organizacja ogólnoświatowych, regionalnych i na-

rodowych wielosektorowych działań na rzecz wzro-
stu zainteresowania problemem zachowań samobój-
czych i ich efektywnej prewencji w ramach krajo-
wych programów zapobiegania samobójstwom.

2. Wzmocnienie możliwości krajów w zakresie rozwo-

ju i oceny polityki krajowej i planów w zakresie pre-
wencji samobójstw. Postuluje się rozwijanie nastę-
pujących działań, uwzględniających specyficzne po-
trzeby poszczególnych krajów:

— wsparcie i leczenie osób z grup ryzyka, na przykład:

chorych na depresję, osób w starszym wieku, mło-
dzieży;

— ograniczenie dostępu do różnych metod (sposobów)

popełnienia samobójstwa, na przykład do substan-
cji toksycznych, broni palnej;

— wspieranie/wzmacnianie grup samopomocowych dla

osób, które doświadczyły samobójczej śmierci kogoś
bliskiego;

— edukację pracowników podstawowej opieki zdrowot-

nej i pracowników innych sektorów;

— profilaktykę zachowań samobójczych powinno się

traktować priorytetowo w krajach, w których: wskaź-
niki samobójstw są szczególnie wysokie, występuje
przewaga samobójstw wśród kobiet i młodzieży, pre-
wencja samobójstw jest już realizowana.

Światowa Organizacja Zdrowia oraz niektóre kraje, jak
na przykład: Finlandia, Szwecja, Norwegia, Estonia,
Niemcy, Szkocja, Australia, doceniając znaczenie dzia-
łań profilaktycznych, realizują specjalne programy pre-
wencyjne, często mające status programów narodowych,

94

SUICYDOLOGIA

2005, tom 1, nr 1

których głównym celem jest ograniczenie samobójstw
i prób samobójczych. Przykładami takich działań była
Narodowa Strategia Prewencji Samobójstw (The Natio-
nal Strategy for Suicide Prevention) wdrożona w Finlan-
dii w latach 1986–1996. Obecnie są realizowane między
innymi Narodowa Strategia i Plan Działań Na Rzecz
Prewencji Samobójstw — „Wybierz Życie” (Choose Life
— the National Strategy and Action Plan to Prevent Su-
icide) w Szkocji, Plan Działań Prewencji Zachowań
Samobójczych (The Action Plan for Preventing Suici-
dal Behaviour) w Estonii czy Niemiecki Narodowy Pro-
gram Prewencji Samobójstw (The German National
Suicide Prevention Programme). Monitorowaniem i oceną
takich działań zajmują się wyspecjalizowane ośrodki,
na przykład Estońsko-Szwedzki Instytut Suicydologii
(Estonian-Swedish Institute of Suicidology), Centrum Ba-
dań Suicydologicznych (Centre for Suicidological Rese-
arch) w Danii, Centrum Badań nad Samobójstwem
i Prewencji Zaburzeń Zdrowia Psychicznego (Centre for
Suicide Research and Prevention of Mental Ill-Health)
w Sztokholmie.

Program SUPRE-MISS

1

Międzykulturowe badania zachowań samobójczych zna-
lazły się w spektrum zainteresowania WHO. W 1999 roku
powstała tam inicjatywa dokładnego monitoringu czyn-
ników warunkujących występowanie zachowań samobój-
czych w różnych populacjach i analizy kulturowych wzor-
ców zachowań samobójczych oraz standardów pomocy
medycznej i niemedycznej świadczonej niedoszłym sa-
mobójcom w różnych krajach świata. Inspiracją do
podjęcia tej inicjatywy był stwierdzony w ciągu 45 lat
60-procentowy wzrost śmiertelności spowodowanej sa-
mobójstwem, a także wzrost częstości prób samobój-
czych. Programem badawczym znanym pod akronimem
SUPRE-MISS (Suicide Prevention — Multisite Interven-
tion Study on Suicidal Behaviours) kieruje Departament
Zdrowia Psychicznego i Uzależnień WHO w Genewie,
którego podstawowym celem jest kreowanie działań
zmniejszających rozdźwięk pomiędzy potrzebami spo-
łeczeństw w zakresie promocji i ochrony zdrowia psy-
chicznego a aktualnie dostępnymi możliwościami ich
zaspokajania oraz tworzenie standardów dobrej prak-
tyki w zakresie szeroko rozumianej promocji zdrowia
psychicznego.
Koordynatorem projektu jest dr Jose M. Bertolote
z Departamentu Zdrowia Psychicznego i Uzależnień.
Program jest realizowany we współpracy z różnymi działa-
mi i departamentami Siedziby Głównej WHO, Biurami

Regionalnymi WHO, Agendami Narodów Zjednoczo-
nych (np. UNICEF, UNESCO). W skład komitetu ko-
ordynacyjnego wchodzą również następujące instytucje:
Australijski Instytut Badań i Prewencji Samobójstw,
Uniwersytet Griffith w Brisbane (Australia) oraz Szwedz-
kie Narodowe Centrum Badań nad Samobójstwem
i Prewencją Zaburzeń Zdrowia Psychicznego.
Zgodnie z założeniami autorów projektu, ma on obej-
mować wszystkie regiony świata, a więc wybrane kraje
Afryki, Amerykę Północną, wybrane kraje Ameryki
Południowej, kraje południowo-wschodniej Azji, niektó-
re kraje Europy i Zachodniego Pacyfiku (Australia,
Nowa Zelandia, Japonia, Samoa, Chiny). Podczas kon-
ferencji w Bangkoku, która odbyła się w 2003 roku, ko-
ordynatorzy projektu przedstawili kraje aktywnie uczest-
niczące w projekcie. Są to: Południowa Afryka, Brazy-
lia, Iran, Estonia, Polska, Indie, Sri Lanka, Chiny i Wiet-
nam. Wśród krajów rozpoczynających taką współpracę
wymieniono Hiszpanię, Szwecję i Australię [4].
Projekt SUPRE-MISS jest finansowany ze środków wła-
snych zespołów badawczych biorących w nim udział,
a WHO jest autorem strony metodologicznej projektu
i udziela wsparcia technicznego badaczom pochodzą-
cym z różnych krajów.
Cele projektu SUPRE-MISS mają charakter zarówno
polityczny, jak i praktyczny. W pierwszej kolejności wy-
mienia się zaangażowanie w proces budowania świado-
mości społecznej dotyczącej zagrożeń, jakie niosą ze
sobą zachowania samobójcze. W następnej kolejności
wymieniane są cele o charakterze naukowym i praktycz-
nym, takie jak:
— identyfikacja wiarygodnych i trafnych zmiennych

pozwalających na określenie czynników ryzyka za-
chowań samobójczych, zarówno tych ze skutkiem
śmiertelnym, jak i tych niekończących się zgonem,
ze szczególnym uwzględnieniem czynników o cha-
rakterze genetycznym;

— identyfikacja typów zachowań suicydalnych;
— badanie czynników determinujących korzystanie

z opieki medycznej po próbie samobójczej.

W spektrum zainteresowania autorów projektu znajduje
się również poprawa efektywności działania placówek
służby zdrowia, którą można osiągnąć poprzez ocenę
interwencji stosowanych w celu ograniczenia prób sa-
mobójczych w różnych populacjach, i rekomendowanie
tych, które zostaną uznane za najbardziej efektywne.
W strategii badawczej projektu SUPRE-MISS wyróż-
nia się trzy zasadnicze części charakteryzujące się od-
miennymi celami i metodologią.
Pierwsza część projektu to badanie skuteczności pro-
cedur stosowanych wobec niedoszłych samobójców ho-

1

Rozdział ten powstał na podstawie publikacji WHO: Multisite Intervention Study on Suicidal Behaviours SUPRE-MISS. WHO,

Genewa 2002.

95

Krzysztof Rosa, Dorota Merecz, Międzynarodowy Program Badań nad Zachowaniami Samobójczymi — SUPRE-MISS

spitalizowanych na oddziałach szpitalnych. Jego celem
jest ocena strategii leczenia osób po próbach samo-
bójczych w kontrolowanych badaniach klinicznych pro-
wadzonych na terenie wybranych ośrodków. W zało-
żeniu badanie to ma być realizowane na oddziałach
ratunkowych, które obejmują swoją działalnością po-
pulację rzędu 250 000 mieszkańców. W okresie roku
badaniami mają być objęte wszystkie osoby po próbach
samobójczych, które trafiły na taki oddział. W tym cza-
sie niedoszłym samobójcom oferuje się, oprócz stan-
dardowego leczenia medycznego, krótką interwencję,
której celem jest zapobieganie dalszym próbom samo-
bójczym. Interwencja ma być podejmowana wobec
wszystkich, którzy wyrazili na to zgodę tuż przed wypi-
sem z oddziału. Składa się na nią godzinna sesja, pod-
czas której pacjentowi przekazuje się informacje na
temat zachowań samobójczych jako przejawów silne-
go stresu psychospołecznego, czynników ryzyka zacho-
wań samobójczych, podstawowych danych epidemio-
logicznych dotyczących zachowań samobójczych, alter-
natywnych sposobów zmagania się z problemami życio-
wymi. Pacjenci otrzymują również informacje dotyczą-
ce dalszej pomocy, jeśli chcieliby z takiej skorzystać,
lub jeśli wymagają tego okoliczności, otrzymują skie-
rowanie do dalszego leczenia. Po opuszczeniu przez
pacjenta oddziału jego samopoczucie i aktualne po-
trzeby psychologiczne są monitorowane przez kolej-
nych 18 miesięcy. W wypadku konieczności i na jego
życzenie pacjentowi udziela się wsparcia psychologicz-
nego.
Efektem realizacji tego sub-projektu będzie ocena sku-
teczności tradycyjnych lub standardowych działań po-
dejmowanych wobec niedoszłych samobójców na od-
działach ratunkowych i porównanie jej ze skutecznością
wdrożonej interwencji.
Część druga projektu jest poświęcona identyfikacji wy-
obrażeń i zachowań samobójczych występujących na
poziomie społeczności lokalnej, obejmującej ten sam
zasięg terytorialny co ośrodek, w którym dokonuje się
oceny procedur leczniczych stosowanych wobec osób po
próbach samobójczych. Podstawowym narzędziem jest
tu ankieta socjologiczna. Zawiera ona 66 pytań i jest
przeznaczona do badań indywidualnych.
Ankieta składa się z pięciu sekcji:
1. Informacje społeczno-demograficzne (płeć, stan cy-

wilny, posiadanie dzieci, wykształcenie, zawód, ro-
dzaj zatrudnienia, przekonania religijne).

2. Historia prób samobójczych (występowanie myśli,

planów i prób samobójczych, metody prób samobój-
czych respondentów, próby i samobójstwa dokona-
ne w rodzinie).

3. Zdrowie psychiczne i somatyczne, korzystanie z opie-

ki medycznej.

4. Uzależnienia od substancji (rodzaj środków, częstość

stosowania).

5. Percepcja problemów społeczności lokalnej (sekcja

kwestionariusza odnosi się przede wszystkim do oce-
ny wybranych zjawisk społecznych występujących
w środowisku badanego w kategoriach zagrożenia
oraz dostępnych źródeł wsparcia).

Ankieta zawiera zarówno pytania otwarte, jak i zamknię-
te. Taka konstrukcja umożliwia analizę ilościową zgro-
madzonych danych, a także jakościową analizę odpo-
wiedzi. Jest to szczególnie ważne w badaniu zjawisk psy-
chologicznych i społecznych, które wchodzą w zakres
tabu kulturowego.
Badanie ma być przeprowadzone na reprezentatywnej
próbie (przynajmniej 500 osób) wyodrębnionej ze spo-
łeczności lokalnej.
Trzecia część projektu koncentruje się na badaniach
podstawowych, które mają dostarczyć informacji o bio-
chemicznych i genetycznych wskaźnikach zachowań sa-
mobójczych. W dostępnym piśmiennictwie i doniesie-
niach naukowych informacje na temat tej części projek-
tu są bardzo lakoniczne. Obecnie autorzy nie znaleźli
informacji dotyczących realizacji tego sub-projektu.

Polskie badania w projekcie SUPRE-MISS

W 2002 roku w Klinice Ostrych Zatruć i Zakładzie Psy-
chologii Pracy Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi rozpo-
częto realizację badań wpisujących się w drugą część pro-
jektu SUPRE-MISS służącą identyfikacji zachowań samo-
bójczych i czynników, które je warunkują, w regionie łódz-
kim, czyli na obszarze działania Kliniki Ostrych Zatruć.
Podejmując analizę zachowań samobójczych autorzy
zmierzali do rozstrzygnięcia następujących trzech pro-
blemów:
1. Jaka jest skala i charakterystyka zachowań samobój-

czych, to znaczy myśli samobójczych, prób samobój-
czych i samobójstw dokonanych w regionie łódzkim
(Łódź, województwo łódzkie)?

2. Jakie czynniki warunkują zachowania samobójcze

występujące w regionie łódzkim?

3. Jakie są opinie przedstawicieli wybranych grup spo-

łeczno-zawodowych na temat postaw wobec zacho-
wań samobójczych?

Przedmiot badań

Przedmiotem badań były z jednej strony zachowania
samobójcze mieszkańców regionu łódzkiego, to znaczy:
— myśli samobójcze (skala, treść, czas występowania);
— próby samobójcze (skala, motyw, sposób, konse-

kwencje zdrowotne);

— próby samobójcze i samobójstwa dokonane przez

członków rodziny;

— samobójstwa dokonane (skala, struktura wg płci, wieku).

96

SUICYDOLOGIA

2005, tom 1, nr 1

Z drugiej strony przedmiotem analizy były różne kate-
gorie czynników, potencjalnie warunkujących występo-
wanie zachowań samobójczych, na przykład:
— uzależnienia od substancji psychoaktywnych;
— stan zdrowia (fizyczny i psychiczny);
— problemy społeczne występujące w społeczności lo-

kalnej;

— czynniki demograficzne, ekonomiczne, kulturowe.
Ponadto przedmiotem zainteresowania były opinie do-
tyczące historycznych i kulturowych uwarunkowań po-
staw wobec samobójstw.

Metodyka badań

Realizacja założonych w projekcie celów opierała się na
procedurze badawczej opracowanej dla projektu SU-
PRE-MISS. Procedurę wykorzystano za zgodą Depar-
tamentu Zdrowia Psychicznego i Uzależnień WHO.
Realizowany w Polsce projekt składał się z trzech pod-
stawowych części:
— badanie reprezentatywnej zbiorowości mieszkańców

regionu łódzkiego, którego celem była charaktery-
styka ujawnionych i identyfikacja nieujawnionych
zachowań samobójczych oraz ocena czynników ry-
zyka występowania zachowań samobójczych;

— interdyscyplinarna charakterystyka regionu łódzkie-

go pod kątem czynników społecznych, demograficz-
nych, ekonomicznych, kulturowych oraz środowisko-
wych, które na poziomie makro mogą decydować
o skali zachowań samobójczych;

— poznanie opinii na temat postaw wobec zachowań

samobójczych w wybranych grupach społecznych
(badanie eksperckie).

Grupy badane

W pierwszej części projektu badaniem objęto repre-
zentatywną próbę 719 osób w wieku 15–65 lat, miesz-
kających w rejonie Kliniki Ostrych Zatruć IMP (Łódź
i województwo łódzkie). Badanie ankietowe z wyko-
rzystaniem dwóch narzędzi — ankiety socjologicznej
SUPRE-MISS i Kwestionariusza Ogólnego Stanu Zdro-
wia GHQ-28 Davida Goldberga — zrealizowano w okre-
sie 1.07.2002 r.–31.10.2003 r. Dane zbierano w miesz-
kaniach respondentów, obydwa kwestionariusze wypeł-
niał sam respondent w obecności ankietera. Czas ich
wypełnienia nie był limitowany. Poziom zwrotności
kwestionariuszy wyniósł 82%. Z otrzymanych 719 kom-
pletów kwestionariuszy, po weryfikacji poprawności ich
wypełnienia, do ostatecznej analizy zakwalifikowano
683 prawidłowo wypełnione komplety.
W części poświęconej analizie postaw wobec zachowań
samobójczych badaną grupę (160 osób) stanowili przed-

stawiciele wybranych grup społecznych. Badanie ankie-
towe z wykorzystaniem wywiadu swobodnego „Społecz-
no-kulturowy kontekst zachowań samobójczych” zreali-
zowano w okresie 1.03–10.11.2004 r. Wywiady przepro-
wadzono z przedstawicielami różnych grup zawodowych
w ich miejscach pracy (nauki). Spośród 160 osób, któ-
rym zaproponowano udział w badaniu, 66 wyraziło zgo-
dę (41,2%). Do ostatecznej analizy zakwalifikowano
wszystkie wywiady. Uzyskano dane od przedstawicieli
14 grup zawodowych.

Metody badawcze

Oprócz opisanej ankiety socjologicznej w polskim ba-
daniu wykorzystano również wywiad swobodny „Spo-
łeczno-kulturowy kontekst zachowań samobójczych”
— dziewięć pytań otwartych pozwalających na pozna-
nie opinii dotyczącej historycznych i kulturowych uwa-
runkowań postaw wobec samobójstw oraz opinii na te-
mat postaw wobec zachowań samobójczych i osób je po-
dejmujących. Zastosowano także Kwestionariusz Ogól-
nego Stanu Zdrowia GHQ-28 Davida Goldberga, któ-
ry służy do badań przesiewowych zdrowia psychicznego
i umożliwia szybkie wykrywanie zaburzeń psychicznych
wśród pacjentów podstawowej i ogólnej opieki medycz-
nej. W skład kwestionariusza wchodzą 4 skale: skala A
— symptomy somatyczne; skala B — niepokój i bez-
senność; skala C — zakłócenia w funkcjonowaniu spo-
łecznym; skala D — symptomy depresji. Wynik ogólny
będący sumą punktów uzyskanych w podskalach kwe-
stionariusza pozwala na ocenę ogólnego samopoczucia
psychicznego.

Wybrane wyniki

Autorzy przedstawiają wybrane wyniki dotyczące skali
częstości myśli i prób samobójczych w regionie łódzkim
oraz niektórych elementów charakterystyki prób samo-
bójczych.

Skala zachowań samobójczych

Na pytanie „Czy kiedykolwiek myślał/-a Pan/Pani poważ-
nie o popełnieniu samobójstwa?” 73 osoby (10,7%) od-
powiedziały twierdząco. Dziesięciu respondentów od-
mówiło udzielenia odpowiedzi. W badanej zbiorowości
było 47 osób, które zadeklarowały, że w ciągu roku od
daty badania miały myśli samobójcze. Stanowili oni
64,4% tych, którzy deklarowali występowanie myśli
samobójczych w przebiegu całego życia, oraz 7,4%
wszystkich badanych, 13 osób odmówiło udzielenia od-
powiedzi. W badanej populacji 27 osób (4,25%) zade-

97

Krzysztof Rosa, Dorota Merecz, Międzynarodowy Program Badań nad Zachowaniami Samobójczymi — SUPRE-MISS

klarowało, że kiedykolwiek usiłowało popełnić samo-
bójstwo (11 respondentów odmówiło udzielenia odpo-
wiedzi). Cztery osoby podjęły próbę samobójczą w okre-
sie 12 miesięcy od daty badania (14,8%). Dwudziestu
respondentów (74%) wcześniej planowało próbę samo-
bójczą (ryc. 1).
W zbiorowości niedoszłych samobójców było 10 (47,6%)
osób, które targnęły się na własne życie po raz pierwszy,
pozostali (11 osób — 52,4%) podejmowali już wcześniej
próby samobójcze. Sześciu respondentów uczyniło to
3-krotnie, po 2 osoby targnęły się na życie 2-krotnie
i 5-krotnie. Jeden respondent przyznał, że aż 6 razy po-
dejmował próbę samobójczą (6 badanych odmówiło
udzielenia odpowiedzi).

Motywy prób samobójczych.
Charakterystyka pierwszych
prób samobójczych

Motyw zamachu (cel, do którego realizacji dąży osoba
podejmująca próbę samobójczą) ujawniły 24 osoby
(3 odmówiły odpowiedzi). Najwięcej respondentów
(11–45,8%) deklarowało motywację instrumentalną
(„próba samobójcza była wołaniem o pomoc”), 9 (37,5%)
wskazało na determinację w dążeniu do śmierci („na-
prawdę chciałem się zabić i tylko przypadek sprawił, że
mi się nie udało”). Dwie osoby (8,5%) wybrały nastę-
pujący wariant odpowiedzi — „próbowałem się zabić,
ale wiedziałem, że metoda, którą wybrałem, nie jest
w 100% skuteczna”. Pozostałe 2 osoby nie potrafiły okre-
ślić, jakim kierowały się motywem.

Konsekwencje zdrowotne,
korzystanie z pomocy medycznej
po pierwszej próbie samobójczej

Spośród 22 osób (5 odmówiło odpowiedzi), które wy-
powiedziały się na temat swojego stanu zdrowia po
pierwszej próbie samobójczej, 9 (40,9%) stwierdziło,
że ich zachowanie spowodowało obrażenia ciała. Pozo-
stałych 13 osób (59,1%) deklarowało, że nie poniosło
żadnych obrażeń. Z pomocy medycznej skorzystało
9 osób (40,9%), spośród których 6 hospitalizowano w szpi-
talu przez przynajmniej dobę. Niewielu więcej niedo-
szłych samobójców nie korzystało z pomocy medycznej
(10 — 45,4%), nie było też hospitalizowanych (16 osób
— 72.7%). Nikt z respondentów, nie udzielił informacji
na temat metody swojej pierwszej próby samobójczej.

Wnioski

Uzyskane w badaniu wskaźniki dotyczące skali częstości
zachowań samobójczych odniesiono do struktury wieko-
wej (16–65 lat) populacji mieszkańców regionu łódzkiego.
Oszacowano, że w regionie łódzkim około 195 000 osób
w wieku 16–65 lat doświadcza myśli samobójczych w ciągu
całego życia; w tej grupie około 135 000 doświadczało ich
w okresie roku przed badaniem. Z kolei szacowane liczby
osób podejmujących próby samobójcze, mieszkających
w regionie łódzkim, wynoszą odpowiednio: 77 500 miesz-
kańców, którzy kiedykolwiek podjęli próbę samobójczą,
i ponad 10 000 osób, które usiłowały popełnić samobój-
stwo w ciągu roku poprzedzającego badanie. Osoby te sta-
nowią liczną grupę ryzyka podjęcia kolejnej próby samo-
bójczej, a także klinicznie istotnych zaburzeń zdrowia psy-
chicznego. Przedstawione dane szacunkowe, zdaniem au-
torów, są wystarczająco ważnym argumentem za podję-
ciem działań prewencyjnych. Profilaktyka zachowań samo-
bójczych, jak pokazują to doświadczenia innych krajów,
jest rozwiązaniem w istotny sposób ograniczającym zakres
omawianych zjawisk i z pewnością należałoby ją realizo-
wać również w Polsce. Jednak same dobre intencje nie-
licznych polskich suicydologów nie wystarczą, potrzebne
są również dobra wola i zaangażowanie osób decydują-
cych o polityce zdrowotnej kraju.

Piśmiennictwo

1.

Multisite Intervention Study on Suicidal behaviours SUPRE-MISS.
Protocol of SUPRE-MISS. WHO, Genewa 2002

2.

The world health report 2004. Changing history, WHO, Genewa
2004

3.

Wasserman D. Programy prewencji samobójstw — prezentacja
i ocena skuteczności. Psychologia Kliniczna 2003. 3; 176–180.

4.

Bertolote J.M., Fleishmann A. Suicide prevention and research
highlights of WHO activities. Referat wygłoszony na konferencji
suicydologicznej, Bangkok 2003.

Rycina 1. Skala zachowań samobójczych w reprezenta-
tywnej próbie mieszkańców regionu

Figure 1. Rates of suicidial behaviours in the representa-
tive sample of inhabitans of Lodz Region