Statystyka to nauka o badaniach zjawisk masowych, dąży do wykrycia prawidłowości i
zasadniczych tendencji rządzących tymi zjawiskami.

Statystyka jest nauką zajmującą się metodami badania prawidłowości występujących w
zbiorowościach, charakteryzując te prawidłowości za pomocą liczb.

Zjawiska masowe to takie, które w dużej ilości odznaczają się pewnymi prawidłowościami,
które w pojedynczych przypadkach nie występują.

Badanie statystyczne to zespół czynności zmierzających do uzyskania za pomocą metod
statystycznych informacji charakteryzujących badaną zbiorowość.

Kryteria klasyfikacji badań statystycznych:

 Zakres obserwacji badanych jednostek:

 pełne (obejmuje wszystkie elementy zbiorowości generalnej)
 częściowe (obejmuje tylko pewną część elementów zbiorowości, badania na

próbie)

 Częstotliwość:

 ciągłe ( np. urząd skarbowy)
 okresowe (np. co kilka lat – spis ludności)
 doraźne ( w razie potrzeby)

 Zasięg przestrzenny:

 międzynarodowe
 krajowe
 regionalne
 środowiskowe
 monograficzne

 Dziedzina badań:

 demograficzne
 społeczne
 ekonomiczne
 rolnicze
 jakości środowiska naturalnego
 medyczne

Etapy badania statystycznego:

ETAP 1 - Programowanie badania – to ogół czynności służących
zapewnieniu optymalnych metod zbierania, opracowywania, analizy oraz
udostępniania informacji.

A.

Określenie celów badania

cel ogólny – sformułowany w następstwie dokładnego ustalenia potrzeb informacyjnych

użytkownika oraz sposobu realizacji tych potrzeb, którym ten cel jest podporządkowany.

cele szczegółowe (cząstkowe) – precyzują poszczególne zagadnienia badawcze, których poznanie

prowadzi do osiągnięcia celu głównego.

B.

Określenie przedmiotu badania statystycznego - zdefiniowanie zbiorowości i

jednostek statystycznych.

próba – podzbiór elementów populacji podlegających badaniu

zbiorowość statystyczna (populacja) – precyzyjnie określony pod względem rzeczowym, przestrzennym i
czasowym zbiór elementów (osób, rzeczy lub zdarzeń) logicznie ze sobą powiązanych, poddanych badaniu
statystycznemu.

jednostka statystyczna – pojedynczy element zbiorowości statystycznej, który z pozostałymi elementami
ma zarówno cechy wspólne dla wszystkich jak i cechy różniące go od pozostałych elementów.

cechy statystyczne (stałe i zmienne) – to właściwości, którymi charakteryzują się jednostki wchodzące w
skład zbiorowości statystycznej.

cechy stałe:
cechy stałe są wspólne i nie podlegają badaniu, decydują o zaliczeniu jednostki do określonej zbiorowości

- rzeczowa (co/kto jest badane)
- przestrzenna (gdzie jest badane)
- czasowa (kiedy jest badane)

cechy zmienne:

- ilościowe ( coś, co można zmierzyć, co ma miarę, wiek, waga)

- skokowe (cechy o wartościach ze zbioru przeliczalnego)
- ciągłe (przyjmuje dowolne wartości liczbowe w danym przedziale)

- jakościowe (np. płeć, zawód, kolor oczu)

- dwudzielne (np. płeć: kobieta, mężczyzna)
- wielodzielne ( np. wykształcenie: podstawowe, zawodowe, średnie, wyższe)

Skale pomiarowe (skala nominalna i porządkowa to skale słabe, pozostałe to skale mocne)
Z obserwacją cech zmiennych łączą się skale pomiaru.
Wielkość, nasilenie badanej cechy określona jest w procesie pomiaru. Pomiar polega na przyporządkowaniu
cechom statystycznym określonych symboli, którymi mogą być: liczby, litery alfabetu, kolory, opis słowny.

- skala nominalna – dotyczy cech jakościowych, identyfikuje obiekty wg. ustalonych klas. Najmniej
precyzyjny sposób pomiaru. Analizując cechy mierzone w tej skali można jedynie stwierdzić, że jednostki
badanej zbiorowości są takie same lub też, że różnią się miedzy sobą. Np. studentów farmacji można
podzielić na mieszkających w trójmieście i poza trójmiastem.
- skala porządkowa – dotyczy cech jakościowych, pozwala uszeregować (uporządkować) jednostki wg
przyjętego kryterium. Można wyznaczyć kolejność występowania jednostek, jednak nie można określić jak
duża różnica jest między jednostkami.
Np. natężenie choroby, miejsce zajęte w zawodach, wykształcenie.
- skala przedziałowa – dotyczy cech ilościowych, występuje gdy zbiór możliwych wartości cechy zmiennej
zawiera się w zbiorze liczb rzeczywistych i wartości te można uporządkować jednoznacznie na osi
liczbowej, przy czym wartość zerowa na tej skali jest przyjmowana arbitralnie. Istnieje możliwość
określania odległości między jednostkami.
Np. lata kalendarzowe, skale temperatur Celsjusza i Fahrenheita.
- skala ilorazowa (stosunkowa) – dotyczy cech ilościowych, charakteryzuje się tym, że mierzona cecha
zmienna może przyjmować wartości dodatnie, uporządkowane na osi liczbowej, na której istnieje naturalny
punkt zerowy, oznaczający zupełny brak wielkości badanej cechy.
Np. wiek, dochody, wielkość sprzedaży, długość, ciężar, liczba chorych

C.

Wybór metod badania statystycznego

Badania całkowite, pełne, wyczerpujące obserwacji poddana zostaje każda jednostka zbiorowości
statystycznej, której badanie dotyczy.

Przykłady badań pełnych:

- spis statystyczny

- rejestracja statystyczna (urodzeń, zgonów)

- sprawozdawczość statystyczna

Badanie częściowe – w badaniu uczestniczy tylko część jednostek badanej zbiorowości statystycznej a
wynik uogólniamy na całą zbiorowość.

a) Badania reprezentacyjne – dobór jednostek do próby musi się odbywać losowo. Próba musi być
miniaturowym odzwierciedleniem badanej zbiorowości statystycznej

losowy wybór jednostek do próby

- losowanie bezpośrednie – losujemy poszczególne jednostki do próby z całej zbiorowości
- losowanie z wykorzystaniem tablic liczb losowych lub generatorów liczb losowych

b) Badanie monograficzne – wyczerpujące badanie jednej celowo wybranej jednostki
c) Badanie ankietowe – badanie opinii wybranych jednostek

D.

Przygotowanie formularza statystycznego

E.

Przygotowanie personelu, który wykona badanie

F.

Określenie czasu realizacji

G.

Przygotowanie planu finansowego

ETAP 2 - Obserwacja statystyczna

Obserwacja statystyczna jest to gromadzenie informacji o właściwościach poszczególnych jednostek
zbiorowości, czyli o cechach zmiennych.

A.

Sposoby gromadzenia danych

- spis jest okresowym (najczęściej) lub doraźnym (rzadziej) badaniem wszystkich jednostek zbiorowości w
ściśle określonym momencie czasu np. co 10 lat powszechny spis ludności
- rejestracja bieżąca polega na sukcesywnym rejestrowaniu wydarzeń, które są przedmiotem badań, np.
ewidencja urodzeń, zgonów
- wywiad, ankieta, inne

Materiał pierwotny – dane statystyczne są zbierane i następnie poddawane analizie zgodnie z pierwotnym
ich przeznaczeniem.
Materiał wtórny – dane statystyczne gromadzone dla innych celów, a wykorzystane wtórnie w innym
badaniu.
Materiał surowy – szczegółowe informacje o wartościach cech każdej jednostki badanej zbiorowości.

B.

Kontrola zebranego materiału

Formalna (ilościowa) - dotyczy kompletności zebranych informacji.
Merytoryczna (jakościowa) – polega na ocenie jakości zebranego materiału.

C.

Klasyfikacja cech i grupowanie statystyczne.

Grupowanie statystyczne jest to podział zbiorowości statystycznej na jednorodne podgrupy według jednej
lub kilku (jednocześnie) cech z punktu widzenia wyróżnionej cechy. Chcemy, aby wewnątrz każdej grupy
znalazły się jednostki tworzące określony typ np. ekonomiczny, społeczny polityczny.

Typologiczne – kryterium grupowania jest cecha jakościowa, np. wg. zawodu, wykształcenia, płci itp.
Wariancyjne – kryterium grupowania jest cecha ilościowa np. wg. wieku, wagi, liczby osób w
gospodarstwie domowym

ETAP 3 - Opracowanie materiału, prezentacja wyników

A.

Szeregi statystyczne – materiał statystyczny uporządkowany lub uporządkowany i

pogrupowany wg przyjętych wariantów cechy.

- szereg szczegółowy (wyliczający) – uporządkowany wg ustalonego kryterium, ale nie pogrupowany
materiał
- szereg rozdzielczy punktowy (jednostopniowy)
- szereg rozdzielczy przedziałowy (wielostopniowy)
- szereg czasowy - jeżeli chcemy badać zmiany w czasie jakiegoś zjawiska

B.

Tablice statystyczne

- tablice proste (jedna cecha), złożone (więcej cech), tablice kombinowane
- tablice robocze i wynikowe

Symbole wykorzystywane w tablicach statystycznych

Kreska ( - ) dane zjawisko nie występuje
Zero ( 0 ) dane zjawisko występuje, ale w ilościach mniejszych niż pół jednostki miary przyjętej w tablicy
Kropka ( . ) zupełny brak informacji
Xks ( x ) danej rubryki nie można wypełnić

C.

Wykresy statystyczne

- wykresy punktowe
- histogram
- wykresy liniowe (wielobok liczebności)
- krzywa liczebności
- wykresy powierzchniowe
- inne

ETAP 4 – Analiza statystyczna

A

Analiza struktury zbiorowości



miary tendencji centralnej,



miary zróżnicowania,



miary asymetrii,



miary koncentracji.

Miary tendencji centralnej służą do opisywania i porównywania średniej wartości w szeregu.
Miary średnie dzielimy na klasyczne i pozycyjne.
- Klasyczne miary obliczane są ze wszystkich wyrazów szeregu, np. średnia arytmetyczna.
- Pozycyjne miary wyznaczone są z niektórych wyrazów szeregu, wybranych ze względu na pozycję, jaką w
tym szeregu zajmują (dominanta, mediana, kwartale)

B

Analiza współzależności cech



miary korelacji,



miary regresji.

C

Analiza zmian zjawisk w czasie