1

Tabela 1

Etapy zawierania umowy międzynarodowej

ETAPY

TRYB PROSTY

TRYB ZŁOŻONY

O

pra
cow
ani

e

te

ks

tu

um
ow
y

Negocjacje

Negocjacje

P

rz

y

ję

ci

e

te

k

st

u

u

m

ow
y

. O

z

n

ac
za,

ż

e

u

z

god

n

ion
o

tr

e

ść

i f

or
m

ę

tr

ak
ta

tu

. O

d

t

e

go
m

om
e

n

tu

w

c

h

od
zą

w

ż

y

c

ie

p

e

w

n

e

p

os

tan
ow
ie

n

ia

p

r

oc
e

d

u

r

a

ln

e

(

n

p

. ok
r

eś

laj

ą

c

e

sp

os
ó

b

u

st

al

e

n

ia

a

u

te

n

ty

c

z

n

o

śc

i (

u

m

oc
ow
an
ia)

t

r

ak
ta

tu

.

Zgoda wszystkich państw (np. w formie podania

rąk przez negocjujących).

Inaczej na konferencjach międzynarodowych:

wówczas przyjęcie w drodze głosowania

większością

dwóch

trzecich

obecnych

i

biorących udział w głosowaniu, chyba, że taką

samą większością przyjmą inną regułę.

Zgoda wszystkich państw (np. w formie podania

rąk przez negocjujących).

Inaczej na konferencjach międzynarodowych:

wówczas przyjęcie w drodze głosowania

większością

dwóch

trzecich

obecnych

i

biorących udział w głosowaniu, chyba, że taką

samą większością przyjmą inną regułę.

U

st

al

en

ie

a

ut

ent

yc
znoś
ci

(

u

m

o

cow
ani

e)

te

ks

tu

.

O

d

t

ego
m

om
e

n

tu

t

e

k

st

u

m

ow
y

n

ie

m

oż
e

b

y

ć

j

u

ż,

c

o

d

o

z

as
ad
y.

z

m

ie

n

ion
y

.

W drodze procedury określonej przez państwa

negocjujące. W braku takiego określenia:

podpisanie bądź parafowanie tekstu umowy

przez przedstawicieli państw.

W drodze procedury określonej przez państwa

negocjujące. W braku takiego określenia:

podpisanie bądź parafowanie tekstu umowy

przez przedstawicieli państw.

2

W
yra
że

ni

e

zgody

n

a

zw

ią

za

ni

e

si

ę

um
ow
ą.

O

d

te

go
mom

e

n

tu

p

ań
stw
o

z

ob
ow
iąz
an
e

je

st

d

o

p

ow
str

z

yman

ia

si

ę

od
d

zi

ał

ań
,

Podpisanie,

parafowanie,

wymiana

dokumentów stanowiących traktat (względnie w

inny, uzgodniony sposób). Z punktu widzenia

prawa międzynarodowego, w trybie prostym

zgoda na związanie się umową może być

wyrażona także przez przystąpienie do już

obowiązującej umowy.

Nie można wykluczyć, że jeden akt (np.

podpisanie) oznacza zarówno: przyjęcie tekstu,

stwierdzenie

jego

autentyczności,

oraz

wyrażenie zgody na związanie się traktatem.

I ETAP: Podpisanie, parafowanie, wymiana

dokumentów stanowiących traktat (względnie w

inny, uzgodniony sposób).

II

ETAP:

Ratyfikacja,

przyjęcie

bądź

zatwierdzenie. Podpisanie (etap I) nie pociąga za

sobą obowiązku prawnego w zakresie dokonania

ratyfikacji albo zatwierdzenia (etap II).

[W RP umowy ratyfikuje Prezydent RP (w

przypadkach

określonych

w

art.

89.1

Konstytucji – za zgodą wyrażoną w ustawie).

Umowy nie podlegające ratyfikacji Prezydenta -

zatwierdza Rada Ministrów].

Termin „przyjęcie” jest terminem zbiorczym i

może oznaczać zarówno zatwierdzenie, jak i

ratyfikację.

Tabela 2

Zwolnienie z obowiązku przedkładania pełnomocnictw do dokonania czynności

związanych z zawieraniem umowy międzynarodowej (art. 7 KPT)

Zwolnienie pełne

(tzn. dotyczy wszelkich umów i wszelkich

czynności dokonywanych przy ich

zawieraniu)

Zwolnienie ograniczone

(tzn. dotyczy tylko niektórych umów, lub niektórych czynności

dokonywanych przy ich zawieraniu)

głowa państwa

(ius

representationis

omnimodae)

szef

rządu

minister spraw

zagranicznych

szef misji

dyplomatycznej – może

dokonać przyjęcia

tekstu umowy

zawieranej między

państwem

wysyłającym, a

przyjmującym

(Przyjęcie tekstu

umowy jest aktem

oznaczającym, że w

toku negocjacji

uzgodniono zarówno

formę, jak i treść

traktatu)

przedstawiciel

państwa na
konferencji

międzynarodowej –

może dokonać

przyjęcia tekstu

umowy na tej

konferencji, bądź w

tej organizacji

inna osoba -

o ile z praktyki

zainteresowanych

państw wynika, że

uważają daną osobę

za reprezentującą

państwo dla

dokonania

określonej czynności

i zwolniły ją z

obowiązku

przedłożenia

pełnomocnictwa

3

Tabela 3

Przyczyny nieważności traktatu (lub zgody państwa na związanie się traktatem)

ART. KPT

PRZESŁANKI
POWOŁANIA

SKUTEK

KTO

MOŻE

POWOŁ.

TĘ

OKOLICZ-

NOŚĆ

CZY

MOŻLIWA

JEST

KONWALI-

DACJA

UMOWY

PODZIELNOŚĆ
POSTANOWIEŃ

UMOWY

DOTKNIĘTEJ

WADĄ

Art.46.

Naruszenie

postanowień

prawa wew.

-

naruszona

norma

dot.

kompetencji

do

zawierania

traktatów;

-

norma miała

zasadnicze

znaczenie;

-

pogwałcenie

było

oczywiste dla

kontrahenta,

tj.

obiektywnie

widoczne dla

każdego

państwa

postępująceg

o w danej

sprawie

zgodnie

z

normalną

praktyką i w

dobrej

wierze.

(pogwałcenie jest

Nieważność

zgody

państwa.

Państwo,

którego

dotyczy.

Tak.

Skutkuje wyłącznie

wobec

postanowienia,

którego

wada

dotyczy, jeżeli:

-

postanowienie

to

daje

się

oddzielić

od

reszty traktatu;

-

post.

to

nie

stanowiło

istotnej

podstawy innej

strony

na

związanie

się

traktatem

-

dalsze

wypełnianie

pozostałej

części traktat.

nie

byłoby

niesprawiedliw

e

Jeżeli

wada

dotyczy

traktatu

jako całości albo

nie spełnione są

4

oczywiste, jeżeli

jest obiektywnie

widoczne

dla

każdego państwa

postępującego w

danej

sprawie

zgodnie

z

normalną

praktyką

i

w

dobrej wierze)

ww.

trzy

przesłanki:

obligatoryjna

nieważność zgody

w odniesieniu do

całości traktatu.

5

Art. 47
Naruszenie

szczególnego

ograniczenia

zawartego w

pełnomocnictwie.

-

naruszenie

ograniczenia

zawartego w

pełnomocnict

wie

dla

przedstawicie

la państwa na

wyrażenie w

imieniu

państwa

zgody

na

związanie się

traktatem;

-

notyfikowano

pozostałym

państwom

negocjującym

(przed

wyrażeniem

zgody

państwa

na

związanie się

traktatem)

treść

ograniczenia.

Nieważność

zgody.

Państwo,

którego

dotyczy.

Tak

j/w

Art. 48
Błąd

-

dotyczy faktu

lub sytuacji,

które

państwo

przyjęło

za

istniejące w

chwili

zawierania

traktatu;

-

ten fakt bądź

sytuacja

Nieważność

zgody.

Państwo,

którego

dotyczy.

Tak

j/w

6

stanowiły

istotną

podstawę

jego zgody na

związanie się

traktatem;

-

państwo nie

przyczyniło

się do błędu a

okoliczności

sprawy

nie

zwracały

uwagi

na

możliwość

błędu

Art. 49
Oszustwo

Państwo wyraziło

zgodę

na

zawarcie traktatu

w

związku

z

oszukańczym

postępowaniem

innego

państwa

negocjującego.

Nieważność

zgody.

Państwo,

którego

dotyczy.

Tak

Państwo ma
możliwość wyboru.
Powołuje
nieważność:

-

w odniesieniu

do

całości

traktatu, albo

-

w odniesieniu

do

poszczególnych

postanowień

dotkniętych

wadą,

o

ile

spełnione

są

trzy przesłanki

(o

których

mowa przy art.

46-48).

Art.50

Przekupstwo

przedstawi-

ciela państwa.

Wyrażenie zgody

przez państwo na

związanie

się

traktatem

Nieważność

zgody.

Państwo,

którego

dotyczy.

Tak

Jak przy art. 49

7

stanowiło wynik

przekupienia jego

przedstawiciela

przez

inne

państwo

negocjujące.

Art.51 Przymus

wobec

przedstawi-

ciela państwa.

Wyrażenie zgody

przez państwo na

związanie

się

traktatem

stanowiło wynik

przymusu (psych.

lub

fizycz.)

skierowanego p-

ko

przedstawicielowi

państwa.

Nieważność

zgody.

Każde

państwo-

strona

traktatu.

Nie

Nie jest dozwolone

wydzielanie

postanowień

traktatu.

Art.52 Przymus

wobec państwa.

Groźba

lub

użycie

siły

z

pogwałceniem

zasad

określonych

w

KNZ.

Nieważność

traktatu.

Każde

państwo-

strona

traktatu.

Nie

Jak przy art. 51.

Art.53

Sprzeczność

traktatu z normą

ius cogens.

Sprzeczność

traktatu z normą

ius

cogens,

istniejącą

w

chwili

jego

zawarcia.

Nieważność

traktatu.

Każde

państwo-

strona

traktatu.

Nie

Jak przy art. 51

8

Tabela 4

Interpretacja umów międzynarodowych

1. Ogólna reguła interpretacji (art. 31 KPT)

→ traktat interpretujemy w dobrej wierze,
→ traktat interpretujemy zgodnie ze zwykłym znaczeniem użytych w nim słów w ich
KONTEKŚCIE,
→ traktat interpretujemy w świetle przedmiotu i celu traktatu.

Kontekstem traktatu jest:

- tekst traktatu (łącznie ze wstępem i załącznikami),
- każde porozumienie dotyczące traktatu osiągnięte między wszystkimi jego stronami

w związku z zawarciem traktatu,

- każdy dokument sporządzony przez jedną lub więcej stron w związku z zawarciem

traktatu, przyjęty przez inne strony, jako dokument odnoszący się do traktatu

Łącznie z kontekstem traktatu należy brać pod uwagę

- każde późniejsze porozumienie dotyczące interpretacji traktatu,

-

każdą późniejszą praktykę stosowania traktatu, ustanawiającą porozumienie co do
jego interpretacji

2. Uzupełniające środki interpretacji (art. 32 KPT), np.

→ prace przygotowawcze do zawarcia traktatu,
→ reguły i maksymy dotyczące wykładni, np. in dubio pro mitius (jeżeli postawienie nie
jest jasne, wybrać należy z jego dopuszczalnych interpretacji takie, które nakłada na
strony najmniej obciążające zobowiązanie).

Uzupełniające środki interpretacji można stosować wtedy tylko, gdy:
- interpretacja dokonana przy zastosowaniu reguły ogólnej pozostawia znaczenie

niejasnym lub dwuznacznym,

- interpretacja dokonana przy zastosowaniu reguły ogólnej prowadzi do rezultatu

wyraźnie absurdalnego lub niejasnego,

- chodzi jedynie o potwierdzenie wniosków płynących z interpretacji dokonanej przy

zastosowaniu reguły ogólnej.

9

Tabela 5

Dopuszczalność składania zastrzeżeń do wielostronnych umów międzynarodowych

W umowie określono, czy składanie

zastrzeżeń jest dopuszczalne, czy też nie:

→ Zastrzeżenia wolno składać jedynie wtedy i w
takim zakresie, na jaki umowa pozwala

W umowie nie określono, czy składanie

zastrzeżeń jest dopuszczalne, czy też nie:

→ Dopuszczalne jest składanie wyłącznie takich
zastrzeżeń, które są zgodne z przedmiotem i celem
traktatu

Tabela 6

Skutki sprzeciwu wobec zastrzeżenia - zasada

(w zależności od woli państwa zgłaszającego sprzeciw występuje jeden z tych

skutków )

Skutek maksymalny (kwalifikowany)

→ traktat nie wchodzi w życie we wzajemnych
stosunkach pomiędzy państwem zgłaszającym
zastrzeżenie a państwem zgłaszającym sprzeciw.

Skutek minimalny (zwykły)

→ traktat wchodzi w życie między państwem
zgłaszającym

zastrzeżenie

a

państwem

zgłaszającym sprzeciw, ale we wzajemnych
stosunkach nie stosuje się postanowień, do których
odnosi się zastrzeżenie.

PRZYPADKI SZCZEGÓLNE

1. Gdy z ograniczonej liczby państw negocjujących oraz z przedmiotu i celu traktatu wynika, że

stosowanie traktatu w całości między wszystkimi stronami jest istotnym warunkiem zgody
każdego z nich na związanie się traktatem, zastrzeżenie wymaga przyjęcia przez wszystkie
strony (np. Układ w sprawie Antarktyki z 1959 roku).

2. Gdy traktat jest aktem konstytucyjnym organizacji międzynarodowej, zastrzeżenie wymaga

przyjęcia przez kompetentny organ tej organizacji, chyba że traktat postanawia inaczej.

10

Tabela 7

Przyczyny wygaśnięcia traktatu (przyczyny wypowiedzenia traktatu

dwustronnego; przyczyny wycofania się z traktatu wielostronnego)

Przyczyny przewidziane w

traktacie, np.

- upływ terminu,

- zmniejszenie się liczby stron poniżej oznaczonego

minimum,

- spełnienie się warunku oznaczonego w umowie.

Zgoda stron. Może mieć ona

charakter:

wyraźny

dorozumiany: (np. desuetudo, wykonanie traktatu,

zawarcie traktatu późniejszego między tymi samymi

stronami, który w odmienny sposób reguluje tę samą

kwestię).

Jeżeli traktat milczy na temat

dopuszczalności jego

wypowiedzenia (wycofania się

zeń), wypowiedzenie

(wycofanie się) w braku zgody

pozostałych kontrahentów nie

jest możliwe, chyba że:

ustalono, że strony miały zamiar dopuścić możliwość

wypowiedzenia lub wycofania się z traktatu, lub

prawa do wypowiedzenia lub wycofania się można

domniemywać się z charakteru traktatu (np. traktaty o

przyjaźni, traktaty gospodarcze). Zakłada się, że

wypowiedzenie (wycofanie się) nie jest jednak

możliwe w przypadku: traktatów ustanawiających

granice, dotyczących cesji terytorium, dotyczących

ochrony praw człowieka.

11

Przyczyny wyraźnie wskazane

w Konwencji wiedeńskiej o

prawie traktatów

Powstanie

sytuacji

uniemożliwiającej

wykonywanie traktatu:

1. Strona może powołać się na

niemożność wykonywania traktatu jako podstawę jego
wygaśnięcia lub wycofania się z niego, jeżeli ta niemożność
wynika z trwałego zniknięcia lub zniszczenia przedmiotu
niezbędnego do wykonania traktatu. Jeżeli niemożność jest
czasowa, może ona być powołana jedynie jako podstawa do
zawieszenia działania traktatu.

2. Niemożność wykonania nie może być powołana przez

stronę jako podstawa wygaśnięcia, wycofania się lub
zawieszenia działania traktatu, jeżeli niemożność ta jest
wynikiem naruszenia przez tę stronę obowiązku wynikającego z
traktatu bądź jakiegokolwiek innego międzynarodowego
obowiązku wobec którejkolwiek innej strony traktatu.

Zasadnicza zmiana okoliczności (rebus sic

stantibus):

1. Zasadnicza zmiana okoliczności, jaka nastąpiła

w stosunku do tych, które istniały w czasie zawarcia traktatu, i
jaka nie była przewidziana przez strony, nie może być powołana
jako podstawa wygaśnięcia lub wycofania się z traktatu, chyba
że:

a) istnienie tych okoliczności stanowiło istotną podstawę

zgody stron na związanie się traktatem oraz

b) wskutek tej zmiany radykalnie przekształci się zakres

obowiązków pozostałych jeszcze do wykonania na
podstawie traktatu.

2. Zasadnicza zmiana okoliczności nie może być

powoływana jako podstawa do wygaśnięcia traktatu lub
wycofania się z niego:

a) jeżeli traktat ustanawia granicę lub
b) jeżeli zasadnicza zmiana jest wynikiem naruszenia

przez stronę, która się na nią powołuje, obowiązku
wynikającego z traktatu bądź jakiegokolwiek innego
międzynarodowego obowiązku wobec którejkolwiek
innej strony traktatu.

3. Jeżeli na podstawie poprzednich ustępów strona może

powołać się na zasadniczą zmianę okoliczności jako podstawę
wygaśnięcia lub wycofania się z traktatu, może ona także
powołać się na tę zmianę jako na podstawę zawieszenia
działania traktatu.

Zerwanie stosunków dyplomatycznych lub

konsularnych:

Zerwanie stosunków dyplomatycznych lub

konsularnych między stronami traktatu nie wpływa na stosunki
prawne ustanowione między nimi przez traktat, chyba że
istnienie stosunków dyplomatycznych i konsularnych jest
niezbędne w odpowiednim stopniu do stosowania traktatu.

12

x

Powstanie nowej normy ius cogens:

Jeżeli

powstanie nowa imperatywna norma powszechnego prawa
międzynarodowego, jakikolwiek istniejący traktat sprzeczny z tą
normą staje się nieważny i wygasa.

Istotne naruszenie traktatu przez jedną ze stron:

1. Istotne naruszenie traktatu dwustronnego przez jedną ze stron
upoważnia drugą stronę do powołania tego naruszenia jako
podstawy wygaśnięcia traktatu bądź zawieszenia jego działania
w całości lub w części.

2. Istotne naruszenie traktatu wielostronnego przez jedną

ze stron upoważnia:

a) pozostałe

strony,

w

drodze

jednomyślnego

porozumienia, do zawieszenia działania tego traktatu w
całości lub w części albo też do spowodowania jego
wygaśnięcia:

(i)

bądź w stosunkach między nimi a państwem
winnym naruszenia,

(ii) bądź między wszystkimi stronami;

b) stronę szczególnie dotkniętą naruszeniem do powołania

się na to naruszenie jako podstawę zawieszenia
działania traktatu w całości lub w części w stosunkach
między nią a państwem winnym naruszenia;

c) każdą stronę, inną niż winne naruszenia państwo, do

powołania naruszenia jako podstawy zawieszenia
działania traktatu w całości lub w części w stosunku do
niej, jeżeli traktat jest tego rodzaju, że istotne
naruszenie jego postanowień przez jedną stronę
radykalnie zmienia sytuację każdej innej strony w
odniesieniu do dalszego wypełniania jej obowiązków
wynikających z traktatu.