SYLWESTER JANEK

(WSEZiNS)

Komunikacja werbalna i niewerbalna

Wstęp

W komunikacji interpersonalnej zasadnicze znaczenie ma przesyłanie komunikatu werbalnego

i niewerbalnego. Umiejętnośd rozróżnienia i świadomego wykorzystywania dwóch typów komunikacji
znacząco wpływa na jakośd i skutecznośd procesu komunikowania się.

Celem niniejszego tekstu jest zapoznanie się z ważnymi elementami komunikacji interpersonalnej.

Pozyskana w ten sposób wiedza na temat komunikatów werbalnych i niewerbalnych powinna
przyczynid się bezpośrednio do zastosowania jej w codziennym życiu.

W artykule omówiono tematykę z zakresu komunikacji werbalnej i niewerbalnej.

Ukazano specyfikę znaczeo i zastosowao w procesie komunikacji interpersonalnej.

1. Komunikat werbalny

W

procesie

komunikacji

interpersonalnej

stosuje

się

komunikację

werbalną.

Szczególnie na etapie procesu, gdzie wysyłanie komunikatu zaczynamy od kodowania oraz kiedy
przekazujemy informację poprzez sprzężenie zwrotne. K

omunikacja ta oparta jest na słowie

(pisanym, mówionym). Sprowadza się ona do tego, iż przekazując komunikaty używamy słów.
Rozmawiając z drugą osobą – używamy słów. Czytając książkę – odbieramy komunikaty autora
przekazane nam za pomocą słów. Pisząc sms lub pracę pisemną przekazujemy komunikaty za pomocą
słów.

Komunikacja werbalna to mowa, która jest najbardziej złożonym, subtelnym i specyficznie

ludzkim środkiem porozumiewania się. Mowa ludzka jest wyuczona, może przenosid informację
o wydarzeniach zewnętrznych na strukturę gramatyczną i zdania, które ujmują złożone znaczenia.
Mowa jest używana na wiele różnych sposobów: jest podtrzymywana i rozbudowywana
przez sygnały niewerbalne, a wypowiedzi są składane w zdania tworzące konwersację.
Rozróżniamy różne rodzaje wypowiedzi werbalnej: mowa egocentryczna, polecenia i instrukcje,
pytania, informacje. Warunkiem dobrej komunikacji werbalnej (słownej) jest wspólny słownik
językowy w zakresie poruszanego tematu. Niezbędna jest prostota słów.

Mimo, iż przekaz werbalny stanowi zaledwie 7% i w przeciwieostwie do niewerbalnego

odbywa się na poziomie świadomym, to nie jest on wolny od błędów. Istnieje luka komunikacyjna,
w której to, co słyszy słuchacz nie odpowiada zamierzonemu przekazowi mówcy, odbiorca rozumie
informację inaczej, niż to było zamierzone przez nadawcę. Nie zawsze komunikujemy to, co mamy
na myśli. W związku z czym wiele czasu spędzamy na wyjaśnianiu wynikających z tego
nieporozumieo. Niepowodzenia komunikacji, które biorą się z rozbieżności między tym, co nadawca

miał na myśli, a tym, co odbiorca myśli, że nadawca miał na myśli, zwykle nie są spowodowane
użyciem słów, form gramatycznych, niesprawnością werbalną. Przyczyną ich są raczej emocjonalne
i społeczne źródła szumów.

Skuteczna komunikacja zachodzi między dwiema osobami wtedy, kiedy odbiorca rozumie

informację tak, jak nadawca zamierzył. Aby efektywnie komunikowad się należy jasno wyjawiad swoje
zamiary, poprzez dobieranie właściwych słów. Wynika z tego bezpośredniośd i jasnośd znaczeniowa.
Aby podnieśd prawdopodobieostwo, że komunikat będzie zrozumiany dokładnie nadawca może:



zmniejszyd szum, poprzez użycie więcej niż jednego kanału (np. używając obrazów i pisma

razem z mówionymi słowami) i powtarzanie informacji więcej niż jeden raz;



przekazad komunikat całkowity i jasny, razem ze wszystkimi ubocznymi informacjami,

których odbiorca może potrzebowad, żeby zrozumied układ odniesienia i punkt widzenia nadawcy;



przedstawid informację jako swoją własną poprzez użycie zaimków osobowych „Ja” i „Mój”

– jest to jasne przyjęcie odpowiedzialności za wyrażane myśli i uczucia;



zadbad o to, żeby wypowiedzi werbalne, oznaki niewerbalne i zachowanie były ze sobą

zgodne.

Umiejętnośd słuchania jest sztuką. Nie wystarczy słuchad, by usłyszed. Nie wystarczy usłyszed

aby zrozumied, co ktoś do nas mówi. Aby byd dobrym słuchaczem należy posiadad rozmaite
umiejętności.

Rozmówca czuje się słuchany gdy:



próbujesz go zrozumied, nawet wtedy, gdy mówi chaotycznie;



rozumiesz jego punkt widzenia nawet gdy jest on sprzeczny z Twoimi przekonaniami;



pozwalasz mu podejmowad własne decyzje, nawet gdy uważasz, że są niesłuszne;



nie rozwiązujesz jego problemów, ale pozwalasz mu zająd się nimi samodzielnie;



powstrzymujesz swoją chęd udzielania mu dobrych rad;



nie pocieszasz go, gdy tego od Ciebie nie oczekuje;



dajesz mu dostatecznie dużo swobody, aby mógł odkryd to, co się naprawdę dzieje;



utrzymujesz z nim kontakt wzrokowy;



jesteś skupiony na tym, co do Ciebie mówi;



delikatnie zachęcasz go do mówienia wyrażając na bieżąco swoje reakcje niewerbalne,

np. kiwasz głową, potakujesz: aha, mhm;



upewniasz się, czy właściwie go zrozumiałeś; ujmujesz swoimi słowami to, co powiedział,

sprawdzając czy dobrze usłyszałeś i zrozumiałeś jego intencje;



zadajesz rzeczowe pytania nawiązujące dobrze do jego wypowiedzi;



unikasz atmosfery przesłuchania przez ciągłe zadawanie pytao, a zwłaszcza takich,

na które można odpowiedzied tylko: „tak” lub „nie”.

Przesyłając komunikaty werbalne używa się słów wypowiedzianych i napisanych.

Warunkiem dobrej komunikacji słownej jest używanie przez nadawcę i odbiorcę
takiego samego słownika językowego.

2. Komunikat niewerbalny

W komunikacji interpersonalnej, obok komunikatów werbalnych, stosuje się także komunikaty

niewerbalne. Rozumiane są one jako

wymiana pewnego rodzaju informacji między ludźmi,

która nie ma postaci kodu werbalnego, ani nie jest świadoma, czy zamierzona.
Komunikacja niewerbalna dotyczy przekazu bezsłownego. To mimika, język ciała, gesty, ton głosu.

Kanał niewerbalny służy przede wszystkim do określania stosunków międzyludzkich, wyrażania

stanów emocjonalnych i postaw. Według badaczy komponent słowny w konwersacjach
bezpośrednich wynosi około 7%, a 93% informacji ludzie przekazują w sposób niewerbalny.
Jego elementami są wyraz twarzy, kontakt wzrokowy, gesty i inne ruchy ciała, postawę ciała, kontakt
dotykowy, zachowanie przestrzenne, ubiór i powierzchownośd, mimika wyrażająca stany
emocjonalne i postawy, takie jak sympatia lub wrogośd, emocje typu radośd, zdziwienie, strach,
smutek, złośd, wstyd lub pogarda, zainteresowanie. Wyraża się poprzez konfigurację całej twarzy,
chod sporo informacji przenoszą same usta i brwi.

Zadania gestykulacji: :

a) określa strukturę wypowiedzi poprzez
akcentowanie elementów przekazu,
b) wskazuje ludzi lub przedmioty,
c) podkreśla coś,
d) ilustruje kształty, rozmiary bądź ruchy
szczególnie, gdy trudno określid je słowami.

Procentowo największą siłę oddziaływania ma MOWA CIAŁA - czyli postawa,

sposób poruszania się, mimika, następnie GŁOS - czyli to jak ktoś mówi: ton, barwa, tempo wysokośd,
pauzy, rytm, głośnośd wypowiedzi, i w koocu SŁOWA- czyli to, co ktoś mówi - słowa i wyrażenia,
których używa.

Mowa ciała pozwala przekazywaną informację nacechowad emocjonalnie. Różnego rodzaju

gesty, barwa i ton głosu, mimika twarzy sprawiają, że nawiązuje się albo nid sympatii albo antypatii
między osobami przekazującymi wiadomości, np. najczęściej sympatię wzbudza kontakt wzrokowy

z rozmówcą, wyprostowana postawa ciała, ciepły ton głosu, mówienie w sposób wyraźny,
bez stosowania szeptu lub krzyku. Uważa się, że na twarzy odbijają się nasze emocje. Stosujemy także
parajęzyk, czyli reagowanie poprzez

potakiwanie, wypowiadanie „aha”, mmm, „absolutnie”,

„w rzeczy samej”, drżenie głosu, przyspieszenie tempa mówienia, opóźnienie tempa mówienia,
brzmienie ciepłe i ostre, pomyłki, przejęzyczenia. Źródłem informacji są cechy głosu - wysokośd,
natężenie, tempo mówienia, wahania i inne zakłócenia płynności mowy.

Zazwyczaj przyjmuje się,

że najważniejsze jest to, co mówimy, czyli treśd. Jednak komunikacja jest czymś więcej niż tylko
wypowiadanymi słowami. Ważna jest również forma..

Okazuje się, że wpływając na swoją postawę, gestykulację, sposób mówienia i dobór słów

można budowad i wzmacniad kontakt z drugą osobą. Często robimy to automatycznie,
"instynktownie". Ożywiamy się, mówimy i gestykulujemy szybciej, kiedy spotykamy energiczną
osobę, zachowujemy się spokojniej i ciszej, kiedy trafimy na kogoś "nadającego na wolnych falach".
Ogólnie sądzi się, ze lubimy podobnych do siebie. Dopasowujemy swoje zachowanie do zachowania
drugiego człowieka, używając podobnego języka, możemy zbliżyd się do niego i pomóc mu nas
polubid. Takie upodobnienie się nazywane jest "odzwierciedleniem". Jest to umiejętnośd,
której można się uczyd, i którą można dwiczyd. Nie oznacza to, że mamy zachowywad się sztucznie,
"małpowad" innych. W naturalny sposób trochę inaczej zachowujemy się wobec małego dziecka,
kolegi po fachu czy osoby starszej.

Twarz ludzka nazywana jest „zwierciadłem duszy”. Dzięki mimice komunikujemy przeżywane

przez nas emocje. Badacze, Paul Ekman i Wallace Friesen, podjęli się badania porównując zdolnośd
do wnioskowania o czyimś stanie emocjonalnym na podstawie wyrazu jego twarzy.
Przedstawili badanym, pochodzącym z odległych kręgów kulturowych, również z plemion
pierwotnych, zdjęcia twarzy wyrażających różne emocje oraz opisy sytuacji, w których mogły
one powstad. Zadanie badanych polegało na zestawieniu mimiki z sytuacją. Okazało się,
że we wszystkich kręgach kulturowych trafnie rozpoznano sześd wyrazów mimicznych. Były to twarze
wyrażające radośd, gniew, zdumienie, strach, wstręt, pogardę. Określono je jako podstawowe reakcje
mimiczne. Dzięki nim możemy przekazad sobie te najważniejsze emocje.

Gesty i poruszanie ciałem są stałym elementem procesu komunikowania się. Gestykulujemy

po to, by podkreślid wagę naszych słów, coś zaakcentowad, pokazad kolejnośd, określid kształt
lub rozmiar czegoś, wskazad jakiś obiekt lub osobę. Swobodna, otwarta, adekwatna do treści
wypowiedzi gestykulacja podnosi atrakcyjnośd i skutecznośd nadawcy. Gesty odzwierciedlają także
stany emocjonalne. Osoba pobudzona, niespokojna będzie wykonywad wiele niezbornych,
jakby chaotycznych ruchów ciała, a agresywna może zaciskad pięści czy wymachiwad rękoma.

Jeśli chcemy byd komunikatywni, powinniśmy używad głosu świadomie i adekwatnie do treści
wypowiedzi. Komunikat będzie wiarygodny i zrozumiały dla odbiorcy, gdy będzie istniała zgodnośd
między słowami, a ich niewerbalnym przekazem. Decydujące znaczenie ma tu ton głosu, tempo
mówienia, akcentowanie i intonacja. Jeśli z kolei zależy mam na nawiązaniu i podtrzymaniu kontaktu,
możemy dostosowad swój ton, czy rytm głosu do jego głosu. Potocznie mówi się, że nadajemy
na tych samych falach, a oznacza to, że umiejętnie odzwierciedlamy i dopasowujemy swój sposób
mówienia do tego, którym posługuje się druga osoba.

Komunikacja niewerbalna ma ogromne znaczenie w porozumiewaniu się. Nim jednak

zaczniemy interpretowad poszczególne komunikaty pamiętajmy, że zaledwie sześd podstawowych
wyrazów mimicznych ma charakter uniwersalny. Pozostałe osadzone są mocno w kontekście
kulturowym, społecznym i indywidualnym.

Głównym zadaniem komunikatów niewerbalnych jest przekazanie treści

emocjonalnej, intencyjnej swojemu rozmówcy.

W komunikacji interpersonalnej stosuje się komunikaty niewerbalne, które są

bardziej nieświadomym działaniem.

Zakooczenie

Komunikacja międzyludzka (zarówno werbalna, jak i niewerbalna) to proces, który zachodzi

nieustannie. Skutkiem niemal każdej sytuacji jest przekazywanie i odbieranie określonych
komunikatów. Nawet jeżeli jednostka nie wypowiada ani jednego słowa, to jej ciało przekazuje
sygnały, które świadczą o jej samopoczuciu, postawie i
nastawieniu.

Zespół

niewerbalnych

komunikatów

nadawanych i odbieranych przez ludzi informują
o podstawowych stanach emocjonalnych, intencjach,
oczekiwaniach wobec rozmówcy, pozycji społecznej,
pochodzeniu, wykształceniu, samoocenie, cechach
temperamentu itd.

Dodatkowe źródła

Heller W. (2011), Czy polska szkoła ceni dobrą rozmowę?: komunikacja interpersonalna w edukacji,
Poznao.

Bibliografia

Baneg J., Jędruszek W. (2009), Komunikacja interpersonalna, Warszawa.

Sikorski W. (2011), Niewerbalna komunikacja interpersonalna: doskonalenie przez trening,
Warszawa.