plik

SYLWESTER JANEK

(WSEZiNS)

Komunikacja werbalna i niewerbalna

Wstęp

W komunikacji interpersonalnej zasadnicze znaczenie ma przesyłanie komunikatu werbalnego

i niewerbalnego. Umiejętnośd rozróżnienia i świadomego wykorzystywania dwóch typów komunikacji
znacząco wpływa na jakośd i skutecznośd procesu komunikowania się.

Celem niniejszego tekstu jest zapoznanie się z ważnymi elementami komunikacji interpersonalnej.

Pozyskana w ten sposób wiedza na temat komunikatów werbalnych i niewerbalnych powinna
przyczynid się bezpośrednio do zastosowania jej w codziennym życiu.

W artykule omówiono tematykę z zakresu komunikacji werbalnej i niewerbalnej.

Ukazano specyfikę znaczeo i zastosowao w procesie komunikacji interpersonalnej.

1. Komunikat werbalny

procesie

komunikacji

interpersonalnej

stosuje

się

komunikację

werbalną.

Szczególnie na etapie procesu, gdzie wysyłanie komunikatu zaczynamy od kodowania oraz kiedy
przekazujemy informację poprzez sprzężenie zwrotne. K

omunikacja ta oparta jest na słowie

(pisanym, mówionym). Sprowadza się ona do tego, iż przekazując komunikaty używamy słów.
Rozmawiając z drugą osobą – używamy słów. Czytając książkę – odbieramy komunikaty autora
przekazane nam za pomocą słów. Pisząc sms lub pracę pisemną przekazujemy komunikaty za pomocą
słów.

Komunikacja werbalna to mowa, która jest najbardziej złożonym, subtelnym i specyficznie

ludzkim  środkiem  porozumiewania  się.  Mowa  ludzka  jest  wyuczona,  może  przenosid  informację
o  wydarzeniach  zewnętrznych  na  strukturę  gramatyczną  i  zdania,  które  ujmują  złożone  znaczenia.
Mowa  jest  używana  na  wiele  różnych  sposobów:  jest  podtrzymywana  i  rozbudowywana
przez  sygnały  niewerbalne,  a  wypowiedzi  są  składane  w  zdania  tworzące  konwersację.
Rozróżniamy  różne  rodzaje  wypowiedzi  werbalnej:  mowa  egocentryczna,  polecenia  i  instrukcje,
pytania,  informacje.  Warunkiem  dobrej  komunikacji  werbalnej  (słownej)  jest  wspólny  słownik
językowy w zakresie poruszanego tematu. Niezbędna jest prostota słów.

Mimo, iż przekaz werbalny stanowi zaledwie 7% i w przeciwieostwie do niewerbalnego

odbywa  się  na poziomie świadomym, to nie  jest on wolny od błędów.  Istnieje luka  komunikacyjna,
w  której to, co słyszy słuchacz nie  odpowiada zamierzonemu przekazowi mówcy, odbiorca rozumie
informację  inaczej,  niż  to  było  zamierzone  przez  nadawcę.  Nie  zawsze  komunikujemy  to,  co  mamy
na  myśli.  W  związku  z  czym  wiele  czasu  spędzamy  na  wyjaśnianiu  wynikających  z  tego
nieporozumieo. Niepowodzenia komunikacji, które biorą się z rozbieżności między tym, co nadawca

miał na myśli, a tym, co odbiorca myśli, że nadawca miał na myśli, zwykle nie są spowodowane
użyciem słów, form gramatycznych, niesprawnością werbalną. Przyczyną ich są raczej emocjonalne
i społeczne źródła szumów.

Skuteczna komunikacja zachodzi między dwiema osobami wtedy, kiedy odbiorca rozumie

informację tak, jak nadawca zamierzył. Aby efektywnie komunikowad się należy jasno wyjawiad swoje
zamiary, poprzez dobieranie właściwych słów. Wynika z tego bezpośredniośd i jasnośd znaczeniowa.
Aby podnieśd prawdopodobieostwo, że komunikat będzie zrozumiany dokładnie nadawca może:



zmniejszyd szum, poprzez użycie więcej niż jednego kanału (np. używając obrazów i pisma

razem z mówionymi słowami) i powtarzanie informacji więcej niż jeden raz;



przekazad komunikat całkowity i jasny, razem ze wszystkimi ubocznymi informacjami,

których odbiorca może potrzebowad, żeby zrozumied układ odniesienia i punkt widzenia nadawcy;



przedstawid informację jako swoją własną poprzez użycie zaimków osobowych „Ja” i „Mój”

– jest to jasne przyjęcie odpowiedzialności za wyrażane myśli i uczucia;



zadbad o to, żeby wypowiedzi werbalne, oznaki niewerbalne i zachowanie były ze sobą

zgodne.

Umiejętnośd słuchania jest sztuką. Nie wystarczy słuchad, by usłyszed. Nie wystarczy usłyszed

aby zrozumied, co ktoś do nas mówi. Aby byd dobrym słuchaczem należy posiadad rozmaite
umiejętności.

Rozmówca czuje się słuchany gdy:



próbujesz go zrozumied, nawet wtedy, gdy mówi chaotycznie;



rozumiesz jego punkt widzenia nawet gdy jest on sprzeczny z Twoimi przekonaniami;



pozwalasz mu podejmowad własne decyzje, nawet gdy uważasz, że są niesłuszne;



nie rozwiązujesz jego problemów, ale pozwalasz mu zająd się nimi samodzielnie;



powstrzymujesz swoją chęd udzielania mu dobrych rad;



nie pocieszasz go, gdy tego od Ciebie nie oczekuje;



dajesz mu dostatecznie dużo swobody, aby mógł odkryd to, co się naprawdę dzieje;



utrzymujesz z nim kontakt wzrokowy;



jesteś skupiony na tym, co do Ciebie mówi;



delikatnie zachęcasz go do mówienia wyrażając na bieżąco swoje reakcje niewerbalne,

np. kiwasz głową, potakujesz: aha, mhm;



upewniasz się, czy właściwie go zrozumiałeś; ujmujesz swoimi słowami to, co powiedział,

sprawdzając czy dobrze usłyszałeś i zrozumiałeś jego intencje;



zadajesz rzeczowe pytania nawiązujące dobrze do jego wypowiedzi;



unikasz atmosfery przesłuchania przez ciągłe zadawanie pytao, a zwłaszcza takich,

na które można odpowiedzied tylko: „tak” lub „nie”.

Przesyłając komunikaty werbalne używa się słów wypowiedzianych i napisanych.

Warunkiem dobrej komunikacji słownej jest używanie przez nadawcę i odbiorcę
takiego samego słownika językowego.

2. Komunikat niewerbalny

W komunikacji interpersonalnej, obok komunikatów werbalnych, stosuje się także komunikaty

niewerbalne. Rozumiane są one jako

wymiana pewnego rodzaju informacji między ludźmi,

która nie ma postaci kodu werbalnego, ani nie jest świadoma, czy zamierzona.
Komunikacja niewerbalna dotyczy przekazu bezsłownego. To mimika, język ciała, gesty, ton głosu.

Kanał niewerbalny służy przede wszystkim do określania stosunków międzyludzkich, wyrażania

stanów  emocjonalnych  i  postaw.  Według  badaczy  komponent  słowny  w  konwersacjach
bezpośrednich  wynosi  około    7%,  a  93%  informacji  ludzie  przekazują  w  sposób  niewerbalny.
Jego elementami są wyraz twarzy, kontakt wzrokowy, gesty i inne ruchy ciała, postawę ciała, kontakt
dotykowy,  zachowanie  przestrzenne,  ubiór  i  powierzchownośd,  mimika  wyrażająca  stany
emocjonalne  i  postawy,  takie  jak  sympatia  lub  wrogośd,  emocje  typu  radośd,  zdziwienie,  strach,
smutek,  złośd,  wstyd  lub  pogarda,  zainteresowanie.  Wyraża  się  poprzez  konfigurację  całej  twarzy,
chod sporo informacji przenoszą same usta i brwi.

Zadania gestykulacji: :

a) określa strukturę wypowiedzi poprzez
akcentowanie elementów przekazu,
b) wskazuje ludzi lub przedmioty,
c) podkreśla coś,
d) ilustruje kształty, rozmiary bądź ruchy
szczególnie, gdy trudno określid je słowami.

Procentowo największą siłę oddziaływania ma MOWA CIAŁA - czyli postawa,

sposób poruszania się, mimika, następnie GŁOS - czyli to jak ktoś mówi: ton, barwa, tempo wysokośd,
pauzy, rytm, głośnośd wypowiedzi, i w koocu SŁOWA- czyli to, co ktoś mówi - słowa i wyrażenia,
których używa.

Mowa ciała pozwala przekazywaną informację nacechowad emocjonalnie. Różnego rodzaju

gesty, barwa i ton głosu, mimika twarzy sprawiają, że nawiązuje się albo nid sympatii albo antypatii
między osobami przekazującymi wiadomości, np. najczęściej sympatię wzbudza kontakt wzrokowy

z rozmówcą, wyprostowana postawa ciała, ciepły ton głosu, mówienie w sposób wyraźny,
bez stosowania szeptu lub krzyku. Uważa się, że na twarzy odbijają się nasze emocje. Stosujemy także
parajęzyk, czyli reagowanie poprzez

potakiwanie, wypowiadanie „aha”, mmm, „absolutnie”,

„w  rzeczy  samej”,  drżenie  głosu,  przyspieszenie  tempa  mówienia,  opóźnienie  tempa  mówienia,
brzmienie  ciepłe  i  ostre,  pomyłki,  przejęzyczenia.  Źródłem  informacji  są  cechy  głosu  -  wysokośd,
natężenie,  tempo  mówienia,  wahania  i  inne  zakłócenia  płynności  mowy.

Zazwyczaj przyjmuje się,

że najważniejsze jest to, co mówimy, czyli treśd. Jednak komunikacja jest czymś więcej niż tylko
wypowiadanymi słowami. Ważna jest również forma..

Okazuje się, że wpływając na swoją postawę, gestykulację, sposób mówienia i dobór słów

można  budowad  i  wzmacniad  kontakt  z  drugą  osobą.  Często  robimy  to  automatycznie,
"instynktownie".  Ożywiamy  się,  mówimy  i  gestykulujemy  szybciej,  kiedy  spotykamy  energiczną
osobę, zachowujemy się spokojniej i ciszej, kiedy trafimy na kogoś "nadającego na wolnych falach".
Ogólnie sądzi się, ze lubimy podobnych do siebie. Dopasowujemy swoje zachowanie do zachowania
drugiego  człowieka,  używając  podobnego  języka,  możemy  zbliżyd  się  do  niego  i  pomóc  mu  nas
polubid.  Takie  upodobnienie  się  nazywane  jest  "odzwierciedleniem".    Jest  to  umiejętnośd,
której  można się  uczyd, i którą można dwiczyd.  Nie  oznacza to, że  mamy zachowywad się  sztucznie,
"małpowad"  innych.  W  naturalny  sposób  trochę  inaczej  zachowujemy  się  wobec  małego  dziecka,
kolegi po fachu czy osoby starszej.

Twarz ludzka nazywana jest „zwierciadłem duszy”. Dzięki mimice komunikujemy przeżywane

przez nas emocje. Badacze,  Paul Ekman i Wallace  Friesen,  podjęli  się  badania  porównując  zdolnośd
do  wnioskowania  o  czyimś  stanie  emocjonalnym  na  podstawie  wyrazu  jego  twarzy.
Przedstawili  badanym,  pochodzącym  z  odległych  kręgów  kulturowych,  również  z  plemion
pierwotnych,  zdjęcia  twarzy  wyrażających  różne  emocje  oraz  opisy  sytuacji,  w  których  mogły
one  powstad.  Zadanie  badanych  polegało  na  zestawieniu  mimiki  z  sytuacją.  Okazało  się,
że we wszystkich kręgach kulturowych trafnie rozpoznano sześd wyrazów mimicznych. Były to twarze
wyrażające radośd, gniew, zdumienie, strach, wstręt, pogardę. Określono je jako podstawowe reakcje
mimiczne. Dzięki nim możemy przekazad sobie te najważniejsze emocje.

Gesty i poruszanie ciałem są stałym elementem procesu komunikowania się. Gestykulujemy

po  to,  by  podkreślid  wagę  naszych  słów,  coś  zaakcentowad,  pokazad  kolejnośd,  określid  kształt
lub  rozmiar  czegoś,  wskazad  jakiś  obiekt  lub  osobę.  Swobodna,  otwarta,  adekwatna  do  treści
wypowiedzi  gestykulacja  podnosi  atrakcyjnośd  i  skutecznośd  nadawcy.  Gesty  odzwierciedlają  także
stany  emocjonalne.  Osoba  pobudzona,  niespokojna  będzie  wykonywad  wiele  niezbornych,
jakby  chaotycznych  ruchów  ciała,  a  agresywna  może  zaciskad  pięści  czy  wymachiwad  rękoma.

Jeśli  chcemy  byd  komunikatywni,  powinniśmy  używad  głosu  świadomie  i  adekwatnie  do  treści
wypowiedzi.  Komunikat  będzie  wiarygodny  i  zrozumiały  dla  odbiorcy,  gdy  będzie  istniała  zgodnośd
między  słowami,  a  ich  niewerbalnym  przekazem.  Decydujące  znaczenie  ma  tu  ton  głosu,  tempo
mówienia, akcentowanie i intonacja. Jeśli z kolei zależy mam na nawiązaniu i podtrzymaniu kontaktu,
możemy  dostosowad  swój  ton,  czy  rytm  głosu  do  jego  głosu.  Potocznie  mówi  się,  że  nadajemy
na  tych  samych  falach,  a  oznacza  to,  że  umiejętnie  odzwierciedlamy  i  dopasowujemy  swój  sposób
mówienia do tego, którym posługuje się druga osoba.

Komunikacja niewerbalna ma ogromne znaczenie w porozumiewaniu się. Nim jednak

zaczniemy interpretowad poszczególne komunikaty pamiętajmy, że zaledwie sześd podstawowych
wyrazów mimicznych ma charakter uniwersalny. Pozostałe osadzone są mocno w kontekście
kulturowym, społecznym i indywidualnym.

Głównym zadaniem komunikatów niewerbalnych jest przekazanie treści

emocjonalnej, intencyjnej swojemu rozmówcy.

W komunikacji interpersonalnej stosuje się komunikaty niewerbalne, które są

bardziej nieświadomym działaniem.

Zakooczenie

Komunikacja międzyludzka (zarówno werbalna, jak i niewerbalna) to proces, który zachodzi

nieustannie. Skutkiem niemal każdej sytuacji jest przekazywanie i odbieranie określonych
komunikatów. Nawet jeżeli jednostka nie wypowiada ani jednego słowa, to jej ciało przekazuje
sygnały, które świadczą o jej samopoczuciu, postawie i
nastawieniu.

Zespół

niewerbalnych

komunikatów

nadawanych  i  odbieranych  przez  ludzi  informują
o  podstawowych  stanach  emocjonalnych,  intencjach,
oczekiwaniach  wobec  rozmówcy,  pozycji  społecznej,
pochodzeniu,  wykształceniu,  samoocenie,  cechach
temperamentu itd.