Mity polskiego romantyzmu[1] Ich kontynuacje

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Mity polskiego romantyzmu. Ich kontynuacje
– akceptacje i polemiki z nimi – w dziełach spadkobierców.
Przedstaw problem na wybranych przykładach utworów
Orzeszkowej, Prusa, Sienkiewicza, Żeromskiego, Wyspiańskiego.

Bibliografia podmiotu

•

• Adam Mickiewicz,

Adam Mickiewicz,

Konrad Wallenrod, Dziadów
cz. III, Pan Tadeusz, wybrane
wiersze

•

• Juliusz Słowacki,

Juliusz Słowacki,

Kordian, wybrane wiersze

•

• Zygmunt Krasiński,

Zygmunt Krasiński,

Psalmy przyszłości

•

• Eliza Orzeszkowa,

Eliza Orzeszkowa,

Nad Niemnem, Gloria victis

•

• Bolesław Prus,

Bolesław Prus,

Lalka

•

• Henryk Sienkiewicz,

Henryk Sienkiewicz,

Trylogia

•

• Stefan Żeromski,

Stefan Żeromski,

Rozdzióbią nas kruki, wrony…,
Popioły, Przedwiośnie

•

• Stanisław Wyspiański,

Stanisław Wyspiański,

Warszawianka, Wesele

To bardzo trudny, ambitny temat, wymagający wielkiej uwagi i oczytania. Bardzo łatwo
go położyć, bazując tylko na ogólnikach. Musisz się liczyć z koniecznością zapamiętania
sporej liczby cytatów – bez nich wypowiedź na ten temat będzie wydawała się niepełna
i niedopracowana.

Inne możliwe sformułowania tematu

• Dziedzictwo romantyzmu w późniejszych epokach. Przedstaw ten problem na podsta-

wie wybranych dzieł literackich.

• Tradycje i mity polskiego romantyzmu ciągle żywe. Odwołaj się do wybranych dzieł

literackich i filmowych.

PREZENTACJA

Strategia wstępu

Omów pojęcie mitu narodowego.

Czym jest mit? Pierwsze skojarzenie przywodzi na myśl podanie o bogu czy bohaterze,
które jest częścią wierzeń dawnej społeczności, np. starożytnych Greków, i wyjaśnia to,
co w świecie niezrozumiałe. W tej wypowiedzi odwołam się jednak do pojęcia mitu
właściwego społecznościom nowożytnym. Słownik terminów literackich za źródło współ-
czesnych mitów uznaje „te wypowiedzi, których głównym celem jest oddziaływanie na
świadomość społeczną za pomocą czynników irracjonalnych (w ideologiach politycz-
nych), tworzenie swoistych wzorów osobowych i wzorców zachowania, które apelują nie
do opartej na faktach wiedzy, ale do wszelkiego typu emocji, uprzedzeń, przesądów,
zastygłych, niepoddawanych krytyce sposobów myślenia”. Jest więc oczywiste, że litera-
tura ma moc tworzenia mitów. Tworzy je, właśnie podsuwając nam wzory osobowe, inter-
pretując wydarzenia historyczne – nie zawsze zgodnie z prawdą – czy sugerując nam pe-
wien sposób myślenia, niekoniecznie racjonalnie umotywowany.

Mitologia narodowa powstaje pod wpływem ważnych dla narodu doświadczeń. Pol-
skie mity będą więc różne od, na przykład, brytyjskich. W telewizyjnym cyklu filmowym
stworzonym przez część grupy Monthy Pyton, zatytułowanym Nie ma mitu bez kitu, paro-
dystycznie przedstawiono mitologię Imperium Brytyjskiego. Kpi się tam z angielskiej
szkoły, mitu białego człowieka i jego cywilizacyjnej misji czy niezłomnej postawy jeń-
ców angielskich, brytyjskiego poczucia honoru. Tytuł cyklu świadczy o tym, że mit to
w dużym stopniu kreacja, zmyślenie. Nasza mitologia narodowa powstała przede wszyst-
kim w epoce romantyzmu. Ma to związek z faktem, że powstawała wówczas literatura
wyrażająca najważniejsze problemy Polaków – doświadczenie czynu niepodległościo-
wego, zaborów, represji.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Bibliografia przedmiotu

• Słownik terminów literackich,

praca zbiorowa pod red. Janu-
sza Sławińskiego

• Arcydzieła literatury polskiej. In-

terpretacje, red. Stanisław
Grzeszczuk i Anna Niewolak-
Krzywda

• Franciszek Ziejka, „Wesele”

w kręgu mitów polskich

• Zygmunt Szweykowski, Twór-

czość Bolesława Prusa

• A. Łempicka, Wyspiański. Pisarz

dramatyczny. Idee i formy

• Artur Hutnikiewicz, Stefan

Żeromski

• Francis Claudon, Encyklopedia

romantyzmu

Strategie rozwinięcia

Omów wzorzec bohatera patrioty.

W związku z wydarzeniami historycznymi XIX wieku w świadomości zbiorowej najsil-
niej utrwaliły się romantyczna mitologia patriotyczna i wzór osobowy walczącego bo-
hatera patrioty. Oto jego cechy określone przez utwory romantyków.

To idealista, który sprawy ogółu stawia wyżej niż osobiste. Konrad Wallenrod „szczęścia
w domu nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie”, porzucił żonę, zrezygnował z honoru.
Gustaw, romantyczny kochanek, zamienił się w Konrada, patriotę „cierpiącego za mi-
liony”. Kordian na Mont Blanc przeszedł przemianę i za cel życia obrał walkę o Polskę.
Przemiana duchowa Jacka Soplicy polega na zmianie pysznego zawadiaki w księdza
Robaka, emisariusza przygotowującego powstanie. Przedstawieni bohaterowie są przy-
kładem przekonania romantyków, że jednostka wybitna kształtuje historię, wpływa na
jej losy.

Bohater patriota jest zdecydowany na walkę do końca nawet wobec przewagi

wroga. Gotów jest złożyć ofiarę z życia, poświęcić się dla sprawy. Konrad Wallen-
rod po spełnieniu misji popełnia samobójstwo, bo nie chce zginąć z wyroku sądu
kapturowego. Chwilę przed śmiercią depcze insygnia krzyżackie. Ten gest ma
wyrażać pogardę dla wroga. Ofiara wpisana jest w prometeizm Mickiewiczow-
skiego Konrada. Ofiarą porównywaną z Chrystusową są cierpienia młodych Pola-
ków represjonowanych przez carat, bohaterów III części Dziadów. Chęć poświęce-
nia się deklaruje Kordian, który postanawia zabić cara: „Ja się w chwili ofiarnej
jak kadzidło spalę” – mówi. Ordon, umierając, grzebie wielu wrogów, i uniemożli-
wia zajęcie prochowni przez Rosjan – Mickiewicz sakralizuje jego czyn: „dzieło
zniszczenia w dobrej sprawie jest święte jak dzieło tworzenia”. Jacek Soplica w Panu
Tadeuszu i Emilia Plater w wierszu Śmierć Pułkownika umierają po stoczonej wal-
ce i przyjęciu sakramentów. Generał Sowiński odmawia poddania się, stojąc opar-
ty „na ołtarzu, na białym bożym obrusie”. W istocie okoliczności śmierci bohate-
rów historycznych były inne.

Konieczność determinacji, złożenia ofiary z życia wpisuje do kanonu cech patrioty

Słowacki w Grobie Agamemnona i w liryku Testament mój. W Grobie Agamemnona
potępia brak tej gotowości. Zniewoleniu Polaków przeciwstawia mit Termopil, gdzie
wszyscy polegli. Jedna z najbardziej znanych strof polskiego romantyzmu to fragment
wiersza Testament mój:

Lecz zaklinam – niech żywi nie tracą nadziei
I przed narodem niosą oświaty kaganiec.
A kiedy trzeba na śmierć idą po kolei
Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec.

Czyn patrioty to przykład dla innych, a dla niego źródło sławy.

Romantyczny patriota ma świadomość, że jego życie może być wzorem postępowa-

nia, zwłaszcza gdy trafi do tyrtejskiej poezji. Halban w Konradzie Wallenrodzie mówi:

Chcę jeszcze zostać, zamknąć twe powieki,
I żyć – ażebym sławę twego czynu
Zachował światu, rozgłosił na wieki.
………………………………………………………
Z tej pieśni wstanie mściciel naszych kości!
Sowiński z kolei walczy aby miasto pamiętało i mówiły polskie dziatki.

Omów pozytywistyczne i młodopolskie rozliczenia z mitem romantyczne-

go patrioty.

• W Nad Niemnem symbolem walki za wolność ojczyzny jest mogiła powstańców, a sto-

sunek bohaterów do niej – kryterium ich oceny.

• Wydany w 1907 r. utwór Gloria victis to apoteoza bojowników powstania styczniowe-

go – Traugutta, Jagmina i Tarłowskiego. Orzeszkowa podkreśla wielkość i wartość
ich ofiary. Traugutt porzucił „żonę i dzieci”, jak romantyczni bohaterowie zrezygno-

Prezentacje maturalne

Ucz się z

wał z osobistego szczęścia dla służby ojczyźnie. Jest porównany do biblijnego Mesja-
sza – to znany z romantyzmu motyw ofiary – i Leonidasa, co jest odwołaniem do mitu
Termopil. Inni walczący także porzucili domy, są „dobrowolnymi ofiarnikami wyso-
kich ołtarzy”, uosabiają siły dobra walczące z siłami zła. Orzeszkowa, podobnie jak
romantycy, wywyższa i sakralizuje bohaterów przez bezpośrednie nawiązania do Bi-
blii (Mesjasz, krzyż, płomień ognisty) oraz styl biblijny i charakterystyczny dla niego
patos.

• Bohaterowie Trylogii Sienkiewicza postępują zgodnie z romantycznym wzorcem.

Autor wielokrotnie każe swym postaciom wybierać między ojczyzną a sprawami oso-
bistymi i jednoznacznie ocenia trafność wyboru dobra ogółu. Tak postępuje Skrzetu-
ski, Wołodyjowski, a także, po przemianie, Kmicic. Losy Kmicica to replika losów
Jacka Soplicy. Pan Andrzej z warchoła i swawolnika zmienia się w patriotę, który
służbą dla kraju pragnie zmazać wcześniejsze winy. Nie jedyne to zapożyczenie z ro-
mantyzmu. Przecież Wołodyjowski i Ketling giną w Kamieńcu Podolskim jak Mic-
kiewiczowski Ordon – wysadzają się razem z prochownią. Bo gotowość ofiary, nara-
żenia życia to stała cecha bohaterów Sienkiewicza, wspólna z romantycznymi patrio-
tami; przypomnijmy także śmierć Longinusa Podbipięty. Sienkiewicz również zdaje
się wierzyć, że jednostka może znacząco wpływać na losy historii. To Kmicic ocala
Częstochowę, ratuje króla, rozstrzyga o polskim zwycięstwie w bitwie pod Prostkami.

• Bolesław Prus nie pisze o romantycznym micie z taką egzaltacją. Nie znaczy to jed-

nak, że odrzuca go czy wyśmiewa. Idealizm, romantyzm, patriotyzm, gotowość do
poświęceń to szlachetne rysy postawy Rzeckiego i Wokulskiego. Rzecki z własnej
woli porzuca posadę w sklepie, naraża się, aby walczyć na Węgrzech w 1848 r. „za
wolność waszą i naszą”, jak to głosili romantycy. Po latach pan Ignacy uświadamia
sobie z goryczą, że społeczeństwo odrzuca wzniosłe idee, o które walczył. Idealizm
Rzeckiego kontrastuje z drobnomieszczańskim światem rodziny Minclów. Wokulski
rzuca tak ważną dla niego naukę, aby walczyć w powstaniu styczniowym. Udział w zry-
wie okupuje zesłaniem. Kiedy wraca, okazuje się, że jego ofiara nie została przez
społeczeństwo doceniona. Nie może dostać pracy, wegetuje i jedynym ratunkiem
wydaje mu się małżeństwo ze starszą i zamożną kobietą. Może to otoczenie nie dora-
sta do romantycznych ideałów? Ale pozytywista, trzeźwy, racjonalnie myślący czło-
wiek, musi ten fakt brać pod uwagę, jeśli chce czegoś dokonać i uniknąć rozczarowań.
Prus, ustami Ochockiego, przypomina, że to jednak idealiści zmieniają świat. A więc
stawianie sobie trudnych do osiągnięcia celów ma sens.

• Żeromski z kolei desakralizuje romantycznego bojownika i jego śmierć w opowiada-

niu Rozdzióbią nas kruki, wrony… Szymon Winrych ma cechy romantycznego patrio-
ty. Walczy samotnie do końca za sprawę już przegraną, ginie. Umiera nie tak pięknie
i wzniośle, bez romantycznego gestu. Zostaje brutalnie zabity przez Rosjan, a jego
zwłoki zostają zbezczeszczone. Czy jednak podważa to wartość jego walki? Raczej
pokazuje jej tragizm. Ustami bohatera Żeromski potępia „metafizyków reakcji i pro-
roków ciemnoty”, czyli tych, dla których klęska powstania jest pretekstem do głosze-
nia ideologii konformizmu i ugody wobec zaborcy. Ofiara powstańca pozostaje wiel-
ka.

• Taka właśnie jest ofiara młodych uczestników powstania listopadowego z Warsza-

wianki Wyspiańskiego. Autor docenia patriotyzm bohaterów dramatu, ale niepokoi
go ich egzaltacja, pragnienie sławy i pewnego rodzaju fascynacja śmiercią. Bliższy
mu chyba jest Wiarus, który po prostu spełnia żołnierski obowiązek.

Przedstaw teksty, w których romantyczny wzorzec patrioty jest kontynu-

owany.

Pozytywizm polemizował z romantyzmem, ideałom walki przeciwstawiał koncepcję
pracy, a marzeniom i poświęceniu – konkretne działania. Mimo to żaden z wielkich
pozytywistów nie odrzucił ani tym bardziej nie ośmieszył romantycznych mitów patrio-
tycznych. Orzeszkowa i Sienkiewicz są nimi wyraźnie zafascynowani i przyczyniają się
do ich utrwalenia. Dotyczy to zwłaszcza Trylogii z racji jej popularności. Prus oraz
Żeromski i Wyspiański są bardziej krytyczni, ale i oni do ideałów romantycznych od-
noszą się z szacunkiem i powagą, może czasem tylko z lekką ironią (pan Rzecki). Nie

Prezentacje maturalne

Ucz się z

akceptują jednak tego, co jest antytezą romantyzmu: zmaterializowania, geszefciar-
stwa, konformizmu, wyrachowania. Prus upomniałby się może o więcej racjonali-
zmu, a Wyspiański o mniej pozy.

Dowodem żywotności romantycznego mitu jest scena z filmu Westerplatte w reżyse-

rii Stanisława Różewicza. Dowódca, major Sucharski, chce poddać placówkę, która wy-
pełniła swoje zadanie, a nie ma możliwości dalszej obrony ani zapewnienia pomocy
rannym. I napotyka opór swojego zastępcy. Młody oficer uważa, że trzeba walczyć do
końca, bez względu na militarny sens tej walki, choćby po to, aby radio ciągle donosiło,
że „Westerplatte broni się jeszcze”, dodając w ten sposób otuchy walczącym. Inne przy-
kłady żywotności mitu to książka Aleksandra Kamińskiego Kamienie na szaniec i film
Kanał Andrzeja Wajdy.

Zajmij się mitem narodowej jedności.

Z romantyzmem łączy się doświadczenie dwóch przegranych powstań. Jako jedną z przy-
czyn tych klęsk wymieniano niedostateczny udział w narodowych zrywach ludzi z róż-
nych warstw społecznych. Stąd pojawiający się w literaturze postulat wspólnego działa-
nia i odpowiadający mu mit zgody narodowej. Romantyczne źródła tego mitu znajdziemy
przede wszystkim w Panu Tadeuszu. Sędzia to dobry pan, który pilnuje, aby dzień pracy
nie trwał za długo, chroni chłopskie pola przed zniszczeniem przez myśliwych, nie wy-
wyższa się. Ostatnia uczta w Soplicowie odbywa się pod hasłem „Kochajmy się!”, a poza
szlachtą uczestniczą w niej chłopi obsługiwani przez zaręczonych właśnie Tadeusza i Zo-
się, którzy przy tej okazji ogłaszają akt uwłaszczenia włościan.

Zygmunt Krasiński w Psalmach przyszłości głosi ideę solidaryzmu społecznego, prze-

ciwstawiając hasło „Z szlachtą polską polski lud!” rewolucji, którą uważa za niepotrzeb-
ny przelew krwi.

• Romantyczny mit utrwala Orzeszkowa w Nad Niemnem. Główna idea utworu to prze-

konanie o potrzebie i możliwości zgody szlachty i chłopów. Dowody są liczne: wspól-
na walka w powstaniu styczniowym, miłość Justyny do Jana, działalność Andrzeja
i Witolda (niesienie oświaty). Autorka, pozytywistka, podkreśla realne korzyści pły-
nące ze współpracy.

• Przedwiośnie Żeromskiego ukazuje z kolei idyllę familiarnych stosunków między pań-

stwem a służbą. Wystarczy przypomnieć, że kamerdyner to Maciejunio, a inny oficja-
lista Wojciunio.

• O tym, że zbratanie stanów to mit, może świadczyć duży ciężar gatunkowy utworów

polemizujących z nim. W Weselu Wyspiański pokazuje fiasko wspólnej walki. Co jest
jego przyczyną? Zbratanie chłopów oraz inteligentów o szlacheckim rodowodzie jest
pozorne. Panowie odnoszą się do chłopów z wyższością. Poza Gospodarzem nie znają
prawdziwego życia wsi, ich chłopomania to tylko poza. Upiór Szeli symbolizuje wza-
jemną wrogość w przeszłości, lęk, że „to, co było, może przyjść”. Chłopi mimo dekla-
rowanego patriotyzmu nie są zdolni do samodzielnego działania. Romantyczną ideę
wspólnej walki uosabia Wernyhora, postać z romantycznego dramatu Sen srebrny
Salomei Słowackiego.

• Dramatycznie przedstawia problem Żeromski w Rozdzióbią nas kruki, wrony… Zbez-

czeszczenie ciała poległego powstańca przez chłopa świadczy o tym, że nie rozumie
on i nie ceni jego ofiary. To jednak nie wina chłopa, lecz szlachty, która utrzymuje
chłopstwo w ciemnocie. Wierna rzeka opisuje ten sam czas historyczny i ten sam pro-
blem. Szlachecki powstaniec musi uciekać, ciężko ranny, przed wieśniakami, którzy
chcą go oddać w ręce Rosjan, szydząc w dodatku z niego. Popioły oraz O żołnierzu
tułaczu demaskują szlachecki egoizm. Właściciele majątków bezwzględnie traktują
zasłużonych w walce o wolność chłopów.

Wspomnij o ważnym dla romantyzmu micie napoleońskim.

• O wyjątkowo silnym wpływie historii na romantyczną mitologię świadczy obecna w niej

legenda Napoleona. W Panu Tadeuszu Mickiewicz przedstawia cesarza jako „boga
wojny”, zwycięskiego wodza, dzięki któremu Polacy będą mogli wybić się na niepod-
ległość. Idealizacji Napoleona przeciwstawia poeta tylko jeden głos krytyczny – Mać-

Prezentacje maturalne

Ucz się z

ka Dobrzyńskiego. Cesarz Francuzów, zwycięski wódz, jest też bohaterem opowiada-
nia Grzegorza z Kordiana Słowackiego.

• Naiwna, anachroniczna, ale szczególnie silna wiara w możliwości rodu Bonaparte to

niezwykle ważny element świata wartości Ignacego Rzeckiego. „Bonapartyzm to po-
tęga!” – powtarza, ale u schyłku życia musi przyznać, rozczarowany, że „Napoleoni-
dzi nie zmienią świata”.

• Warszawianka nie podważa wartości tradycji napoleońskiej. Żywym jej symbolem

jest Wiarus, przypomina o niej generał Chłopicki. Kojarzy ją ze sławą i zwycięstwem.
Podobna jest wymowa elementów empirowych wprowadzonych do dekoracji.

• Popioły są krytyczne wobec mitu Napoleona – walka w Hiszpanii to przykład zaanga-

żowania w niesprawiedliwą sprawę – ale ostatecznie nie negują sensu walki Polaków
u jego boku.

Nie zapomnij też o wzorcu szlacheckiej arkadii.

Mit polskiego dworku ma swoje korzenie w tradycji sarmackiej, ale to dzięki roman-
tycznej epopei utrwalił się w świadomości Polaków. Mickiewiczowskie Soplicowo to
„centrum polszczyzny”, symbol patriotyzmu, przywiązania do rodzimej tradycji, oby-
czaju, języka i przyrody. Mieszkańcy kochają się wzajemnie, a dla przybyszów są
niezwykle gościnni. Słowem, to arkadia, której mieszkańcy uczestniczą jednak w hi-
storii. W sarmacki mit szlacheckiego dworku wpisują się w pewien sposób komedie
Fredry: Zemsta i Pan Jowialski.

• Wyraźną kontynuacją mitu jest Nad Niemnem. Korczyn jest podobny do Soplicowa.

To też swego rodzaju arkadia, miejscowość położona w pięknej okolicy, w sąsiedz-
twie zaścianka. Mieszkańcy chętnie biesiadują, ale również pracują, zmagają się
z trudnościami popowstaniowej rzeczywistości, bo to realistyczny obraz życia. Kor-
czyn ma także swoją patriotyczną przeszłość, a współcześnie jest „placówką” polsko-
ści – właściciel za wszelką cenę chce utrzymać ziemię w polskich rękach, i bywa źró-
dłem oświaty dla wsi.

• Przedwiośnie Stefana Żeromskiego nawiązuje do mitu polskiego dworku, arkadii,

w sposób co najmniej niejednoznaczny. Domowników Nawłoci łączy miłość. Dla przy-
bysza z zewnątrz są serdeczni i gościnni. Dla służby – łaskawi, a ona odwzajemnia się
szacunkiem i przywiązaniem. Hipolit dowiódł swego patriotyzmu, biorąc udział w woj-
nie 1920 roku. Fascynująca jest uroda ziemiańskiego życia: zabawy, dobre jedzenie,
piękne stroje. Może jednak razić sybarytyzm (zamiłowanie do wygód i zbytku) zie-
miaństwa, oddalenie tej grupy od trudnych problemów kraju, zwłaszcza gdy jej egzy-
stencję porównamy z nędzą Chłodka. Podobnie niejednoznaczny jest obraz dworków
szlacheckich w Popiołach. Tam również obok patriotyzmu, gościnności i miłości znaj-
dziemy zacofanie, egoizm, ciemnotę, bezwzględność.

Strategie zakończenia

Na zakończenie omów ideę romantycznej miłości.

Wspólny dla europejskiego i polskiego romantyzmu jest mit wielkiej miłości. Ma ona
metafizyczne źródła, bo łączy ludzi z góry sobie przeznaczonych, ale na jej pojmowa-
nie przez człowieka niemały wpływ mają lektury – „książki zbójeckie”. To pod ich
wpływem idealizuje ukochaną osobę. Romantyk kocha w sposób niezwykle silny. Klę-
ska miłości staje się dlań klęską całego życia. Prawdziwa miłość jest przy tym silniej-
sza niż śmierć. Romantyczną miłość podtrzymują pamiątki i wspomnienia.

• Miłością jak z IV części Dziadów kocha Izabelę Wokulski. I jego widzenie miłości

ukształtowała literatura, uczucie spadło na niego gwałtownie i zmusiło go do zmiany
życia: podejmuje ryzyko, by zdobyć majątek, naśladuje tryb życia arystokracji, jest
gotów do wszelkich ofiar dla ukochanej. Gdy przekonuje się o zdradzie Izabeli, pró-
buje, jak Werter i Gustaw, targnąć się na swoje życie. Rozgoryczony, nie chce pozo-
stać tam, gdzie spotkała go klęska.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

• Inne postacie romantyków to Prezesowa i doktor Szuman. Ona całe życie wspomina

ukochanego, z którym rozdzieliły ją różnice społeczne i majątkowe. On po śmierci
narzeczonej próbował się zabić.

Na romantyzm jako źródło postaw bohaterów wskazuje wyraźna aluzja. Prezesowa prosi
Wokulskiego, aby na pamiątkę jej miłości kazał wyryć na kamieniu cytat z wiersza Mic-
kiewicza Do M.***.

Jaki sąd na temat romantycznej miłości możemy wyczytać z powieści? Po pierw-

sze, Prus sugeruje, że gwałtowne uczucie może mieć źródła nie tylko w sferze ducha,
ale i w biologii. Wokulski to człowiek, który nigdy wcześniej nie kochał i, jak mówi
Szuman, nie zachował „higieny miłości”, stąd jej nienormalna siła. To już naturali-
styczne widzenie problemu. Po drugie, prawdziwa miłość nie ma szans w świecie, gdzie
ludzkie serca „traktuje się jak polędwicę”, a małżeństwo jak handlowy kontrakt. Wo-
kulski buntuje się przeciw literaturze, która go ukształtowała – rzuca z gniewem książkę
z poezjami Mickiewicza. Nikt tu jednak nie neguje wartości prawdziwego uczucia.
Prezesowa mówi, że największą zbrodnią jest zabić miłość. Wokulski współczuje tym,
których okoliczności zmuszają do zawierania związków wbrew uczuciom. Mówiąc o mi-
cie wielkiej miłości, trzeba jednak pamiętać, że już w romantyzmie z nim polemizo-
wano. Kpił sobie z niego Fredro w Ślubach panieńskich. Destrukcyjny wpływ tego mitu
na życie rodzinne zdemaskował Krasiński w Nie-Boskiej komedii.

Wnioski

Najbardziej kontrowersyjny z romantycznych mitów, mit zgody narodowej, zdemasko-
wała, a nawet skompromitowała sama historia – powstanie styczniowe. Broni jeszcze
tego mitu Orzeszkowa. Prawdę o jego kompromitacji z całą mocą, choć każdy inaczej,
ukazują Żeromski i Wyspiański. Pozostałe mity wydają się żywe także w wieku XX.

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

• Jednym z nich będzie przedstawienie w odpowied-

nich momentach wypowiedzi reprodukcji malarstwa
polskiego. Wypowiedź na temat mitu bohatera pa-
trioty dobrze zilustrują prace plastyczne Artura Grot-
tgera poświęcone powstaniu styczniowemu, które
w znacznym stopniu przyczyniły się do utrwalenia
tego mitu, m.in. cykl Polonia. Uzupełnieniem frag-
mentu prezentacji na temat mitu zgody narodowej
mogą być reprodukcje takich obrazów Aleksandra
Orłowskiego, jak:

Obóz powstańców kościuszkowskich,
Epizody z walk polsko-rosyjskich,
Bitwa pod Racławicami.

Fragment dotyczący mitu Napoleona zilustruje
płótno Piotra Michałowskiego Szarża w wąwozie
Somosierra.

• Można także zaprezentować – odpowiednio dobra-

ne! – fragmenty adaptacji filmowych, zarówno
utworów stanowiących źródła narodowych mitów,
jak i późniejszych tekstów, które się do tych mitów
odwołują. Mogą to być: Pan Tadeusz w reżyserii
Andrzeja Wajdy, Nad Niemnem w reżyserii Zbig-
niewa Kuźmińskiego, Wierna rzeka w reżyserii
Tadeusza Chmielewskiego, Popioły w reżyserii
Andrzeja Wajdy, Przedwiośnie w reżyserii Filipa
Bajona.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

O co może zapytać komisja?

Wprowadziłeś pojęcia sakralizacji i desakralizacji. Jakie techniki literackie sto-
sują pisarze, aby te efekty osiągnąć?

Proponowana odpowiedź

Orzeszkowa, poza stylizacją biblijną i patosem, wprowadza stylizację baśniową:
narrację prowadzą upersonifikowane drzewa, głównie stary dąb. Narracja przybie-
ra niekiedy ton elegijny. Żeromski natomiast opisuje śmierć powstańca w sposób
naturalistyczny, budzący przerażenie czy wręcz odrazę – opisuje rozdziobywanie
zwłok przez wrony. Narrator posługuje się także ironią, ale oczywiście nie powsta-
niec jest jej celem. Chodzi raczej o to, aby kontrast tonu wypowiedzi i sytuacji
wyraźniej podkreślał dramat opisanych wydarzeń.

Przywołałeś sytuację z filmu Westerplatte. Komu przyznałbyś rację w tym spo-
rze – romantykowi czy racjonaliście?

Proponowana odpowiedź

Na to pytanie nie ma jednej odpowiedzi. Można powiedzieć, że rację miał
romantyk, bo przykład walczącego Westerplatte potrzebny był Polakom, a tak-
że światu należało pokazać, że Polska broni swojej niepodległości z uporem
i odwagą. Można jednak również powiedzieć, że rację miał major Sucharski.
W sytuacji, gdy opór jest beznadziejny i niczemu nie służy, dowódca ma obo-
wiązek oszczędzać życie swoich żołnierzy. Jeśli przeżyją, będą mogli jeszcze
walczyć.

Czy możesz podać przykład mitu funkcjonującego we współczesnym społeczeń-
stwie?

Proponowana odpowiedź

Może to być mit Ameryki, kraju, zgodnie z dość powszechnym mniemaniem, wiel-
kich możliwości. W poszukiwaniu zarobku czy kariery wyjeżdżają tam ludzie czę-
sto nieznający języka, bez dobrego zawodu. Ofiarami tego mitu są bohaterowie
filmu Szczęśliwego Nowego Jorku!, którzy wegetują lub harują na marnych posa-
dach, ale rodzinom w kraju chwalą się rzekomymi sukcesami. Kilka lat temu me-
dia wykreowały mit Diany, dobrej dla ludzi i pięknej księżnej, odrzuconej czy źle
traktowanej przez rodzinę królewską, do której weszła. Tragiczna śmierć utrwaliła
ten mit.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Przykładowy plan prezentacji

Ramowy plan wypowiedzi

Określenie problemu

• Dawne i współczesne rozumienie pojęcia mitu.

• Mity narodowe kształtowane przez literaturę i hi-

storię.

Kolejność prezentowanych argumentów

Romantyczny mit bohatera patrioty

Romantyczny mit bohatera patrioty
jako jeden z najważniejszych

jako jeden z najważniejszych

jako jeden z najważniejszych
w świadomości i kulturze Polaków

w świadomości i kulturze Polaków

•

Źródła mitu i jego charakter:

•

Konrad Wallenrod,

•

Dziadów cz. III,

•

Pan Tadeusz,

•

Reduta Ordona,

•

Śmierć Pułkownika Mickiewicza;

•

Kordian,

•

Sowiński w okopach Woli,

•

Grób Agamemnona,

•

Testament mój Słowackiego.

Cechy romantycznego bohatera patrioty:

idealizm, wybór dobra ogółu, poświęcenie, walka do
końca, bohaterska śmierć, kształtowanie historii,
przykład dla potomnych.

• Nawiązania w literaturze spadkobierców romanty-

zmu.

Akceptacja mitu:

•

Nad Niemnem,

•

Gloria victis Orzeszkowej;

•

Trylogia Sienkiewicza.

Polemiki z nim:

•

Lalka Prusa;

•

Rozdzióbią nas kruki, wrony… Żeromskiego;

•

Warszawianka Wyspiańskiego.

• Wnioski:

pozytywiści i moderniści wobec romantycznego ide-
ału walki; aktualność mitu w wieku XX.

Mit zgody narodowej

•

Źródła mitu i jego charakter:

•

Pan Tadeusz Mickiewicza

•

Psalmy przyszłości Krasińskiego

• Nawiązania w literaturze spadkobierców.

Akceptacje mitu:

•

Nad Niemnem Orzeszkowej;

•

Przedwiośnie Żeromskiego.

Polemiki z nim:

•

Wesele Wyspiańskiego;

•

Rozdzióbią nas kruki, wrony… Żeromskiego;

inne utwory Żeromskiego podejmujące ten problem:

•

Wierna rzeka,

•

Popioły,

•

O żołnierzu tułaczu.

Mit Napoleona

•

Źródła mitu i jego charakter:

•

Pan Tadeusz Mickiewicza;

•

opowiadanie Grzegorza o zwycięskiej kampanii
egipskiej z Kordiana Słowackiego.

• Nawiązania w literaturze spadkobierców:

•

Lalka Prusa;

•

Warszawianka Wyspiańskiego;

•

Popioły Żeromskiego.

Mit polskiego dworku

•

Źródła mitu i jego charakter:

•

Pan Tadeusz Mickiewicza.

• Nawiązania w literaturze spadkobierców.

Akceptacja mitu:

•

Nad Niemnem Orzeszkowej.

Nawiązania niejednoznaczne:

•

Przedwiośnie,

•

Popioły Żeromskiego.

Mit romantycznej miłości

•

Źródła mitu i jego charakter:

•

Dziadów część IV,

•

Do M.***,

•

Do***(na Alpach w Splügen 1829) Mickiewicza.

• Nawiązania w twórczości spadkobierców:

•

Lalka Prusa.

Wnioski

Obecność mitów polskiego romantyzmu w wieku XIX
i XX.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Mity polskiego romantyzmu[1] Ich kontynuacje
Mity polskiego romantyzmu
Portret romantycznego młodzieńca poety boh Byroniczny i Weterowski, SZKOŁA, język polski, romantyzm
Koncepcja poety i poezji w utworach romantycznych, SZKOŁA, język polski, romantyzm
polski romantyzm
Nurt tyrtejski w literaturze romantycznej i jego kontynuacje
Przedstawiciele polskiego Romantyzmu o poecie i roli poezj1
polski-romantyzm charakterystyka wertera3 , CHARAKTERYSTYKA WERTERA Z CYTATAMI Werter był bohaterem
polski-romantyzm faust , WYKSZTAŁCENIE: "Choć filozofię studiowałem, medyczny kunszt, arkana pr
polski-romantyzm dziady3 uniwersalizm mala inprowizacja , UNIWERSALIZM PRZESŁANIA III CZĘŚCI DZIADÓW
Martyrologia narodu polskiego, SZKOŁA, język polski, romantyzm
Koncepcja bohatera III cz Dziadów dlaczego ponosi klęskę, SZKOŁA, język polski, romantyzm
polski-romantyzm bema rapsod piosnka2 smutno mi boze , "SMUTNO MI BOŻE" J
polski-romantyzm monolog kordiana krol olch lilie , JULIUSZ SŁOWACKI - KORDIAN CECHY GŁÓWNEGO BOHATE
! Romantyzm, Sad nad Polska i sen o Polsce w literaturze polskiego romant
polski-romantyzm czas przelomu , ROMANTYZM: 1
polski-romantyzm
polski-romantyzm charakterystyka wertera2 , CHARAKTERYSTYKA WERTERA W KONTEKŚCIE DOZNAWANYCH UCZUĆ U

więcej podobnych podstron