Bronisław Malinowski - “Ogrody koralowe i ich magia”

część II, rozdział II
“Omarakańskie ogrody: wczesne prace i magia inauguracyjna”

System magii ogrodowej to Kaylu'ebila. Czarownik ogrodowy to towosi.

Magia ogrodowa jest spełniana publicznie i oficjalnie przez najwyższego wodza, który jest także
czarownikiem ogrodowym (jak zawsze ma wszystko, co najlepsze). Urząd ten jest dziedziczony po
linii żeńskiej – czyli od starszego do młodszego brata lub od wuja do siostrzeńca. Bardzo rzadko
zdarza się przekazanie tego urzędu od wodza dla syna, gdy syn należy do podklanu o wyższej randze.

Omarkańska magia i praca ogrodowa to najbardziej wypracowany i najsłynniejszy z wszelkich
systemów ogrodowych. To wzór dla innych wspólnot.

2 typy ogrodów:

•

kaymugwa – wstępne ogrody, ich uprawa jest rozpoczęta miesiąc lub 2 przed uprawą głównych
ogrodów, każdy mężczyzna uprawia w nich 1 lub 2 działki.

•

kaymata – główne ogrody, każdy mężczyzna uprawia w nich 3-6 działek

Święto Milamala odbywa się w miesiącu o tej samej nazwie (mniej więcej nasz sierpień). Jest ściśle
związane z pracą ogrodniczą, poprzedzają je żniwa i inauguracja nowego sezonu ogrodniczego, a po
nim następuje obsadzanie ogrodów kaymata.

Magia odprawiana nad wcześniejszymi ogrodami jest identyczna z magią głównych ogrodów, ale
całość ceremonii odprawia się tylko w głównych ogrodach.

W miesiącu Yakoki czarownik ogrodowy oczekuje dobrej pogody przez kilka dni i pewnego wieczoru
ogłasza na następny dzień kayaku – radę ogrodową, czyli zgromadzenie, podczas którego omawia
się sprawy związane rozpoczęciem uprawy nowych ogrodów, odbywa się przed domem towosi.

Schemat ogrodu:

–

przez środek ogrodu przechodzi droga

–

przejście w płocie to kalipisila o valu (od str wioski) i kalipisila o la odila (od str buszu)

–

wzdłuż drogi przy wejściu kalipisila o valu po każdej str są 2-3 wzorcowe działki (czyli razem 4-
6) leywota – uprawiają je mężczyźni o wysokiej randze lub sławny ogrodnik

–

działki (baleko) mają zazwyczaj kształt prostokątny

–

drogi wyznaczone są w ten sposób, by umożliwić swobodne dojście do każdej z działek

–

większość działek ma swoje nazwy (podobnie jak całe pola), a jak nie to poznaje się je przez
odniesienie do boków, rogów (każdy ma własną nazwę), wioski, buszu i przechodzącej przez nią
drogi, oraz na podstawie orientacji prawy-lewy

–

działki są w pewnym sensie indywidualną własnością

Podział działek odbywa się poprzez zgłoszenie się do uprawy poszczególnych z nich. Liczba
uprawianych działek zależy od statusu, od zobowiązań, jakie ma ten mężczyzna do wypełnienia, oraz
od jego siły i pracowitości. Ścisły wymóg to uprawa 1 działki (gubakayeki) dla utrzymania własnych
domowników oraz co najmniej 1 dla wykonania zobowiązań urigubu – czyli powinności zapełnienia
spichlerza yamowego męża swej siostry.

Podczas podziału działek, mężczyźni ich nie widzą. Kiedy okazuje się, że sąsiad ma lepszą działkę,
niektórzy mężczyźni zaczynają ścinać zarośla na działkce sąsiada i stąd wynikają spory podczas
takaywa. Ziemi jest na tyle dużo, że każdy może uprawiać ile chce – tu brak sporów.

OBRZĘD MAGICZNY / INAUGURACYJNY YOWOTA

Pierwsza ceremonia:
Inauguruje cały sezon prac ogrodniczych przez ofiarę złożoną duchom, uderzanie gruntu i pocieranie
ziemi.

1. Wkrótce po kayaku (radzie ogrodowej), 2-3 dni przed odbyciem ceremonii odbywa się przemowa

towosi (czarownika ogrodowego). Jest konieczna, ponieważ trzeba zawrzeć umowę z wioskami
nadmorskimi co do wasi – wymiany pożywienia roślinnego na ryby.

2. Rankiem w dniu poprzedzającym ceremonię 2 gr ludzi wyruszają na 1-dniową wyprawę po ryby.

Czarownik ogrodowy i być może jego bracia i kilku przyjaciół idzie w przeciwnym kierunku, na
wschodnie wybrzeże i przyległy brzeg koralowy, by zebrać magiczne zioła i inne składniki
mikstury (jest ich 13, m.in. Liście kokosowe, liść palmy areka, kopce wznoszone przez dzikie kury
do wylęgu, gniazda szerszeni, pnące rośliny), służą do sprawienia by:

- liście taytu były ciemnozielone
- by taytu było dorodne i zdrowe
- by rosło i nabrzmiewało
- by miało dorodny kształt, było rozdęte i wielkie
- by miało ładny zapach i piękne białe bulwy

3. Zrobienie mikstury
4. Powrót mężczyzn z wyprawy – muszą się spieszyć, by ryby utrzymały swą świeżość
5. Kobiety zbierają się wokół domu czarownika, który dzieli ryby, by cała wioska mogła spożyć

uroczysta kolację

6. Mężczyźni kładą toporki na macie obok paleniska
3. Czarownik odrywa kawałki ryb i umieszcza je na kamieniu paleniska (ofiary dla duchów) i

wypowiada zaklęcie

7. Zaklinanie toporków (może trwać nawet 45 minut, bo jest dużo powtórzeń w formule – im

ważniejsza okazja, tym więcej powtórzeń)

8. Następnego ranka czarownik całkowicie pości
9. Każdy mężczyzna otrzymuje swój toporek i przewiesza go przez ramię, są w stroju

półświątecznym

10.Wszyscy (mężczyźni + czarownik) obmywają się wodą i namaszczają śmietanką kokosową
11.Przejście do ogrodu
12.Czarownik bierze kaylepa (św. różdżka, dziedziczona) i topór i ścina małe drzewko, odmawia

zaklęcie kaygaga i wyrzuca do buszu – broni ono przed złymi mocami i przed dzikimi świniami

13.Ścina 2 małe drzewko i siada obok niego (znaczenie rytualne: utożsamienie się z 2 kobietami,

które zapoczątkowały magię – normalnie mężczyznom nie wolno siadać), odmawia zaklęcie
kayowota, i wbija drzewko w ziemię, co ma zapewnić miękką i przydatną do uprawy ziemię i
zmusić rośliny do wypuszczenia pędów i do wzrostu

14.Wyrywa garść chwastów, kołysząc się pociera ziemię i jednocześnie recytuje zaklęcie yowota –

obrzęd ten nazywa się talala “my sprawiamy, że rozkwita” - ma nadać żyzność glebie i bogactwo
plonów

15.Czarownik uderza różdżką w ziemie i wygłasza zaklęcie kaylepa
16.Powtórzenie ceremonii w miniaturze na każdej działce przez jej właściciela: każdy mężczyzna

wycina na swej działce 2 kije, 1 wyrzuca, a 2 wbija w ziemię, uczniowie czarownika wypowiadają
na każdej działce tylko zaklęcie yowota, pocierając glebę wyrwanymi chwastami

17.Mężczyźni zabierają się do pracy

Praca rozpoczyna się od leywota, bo jest to praca zbiorowa dla wodza. Praca to ścięcie małych
drzew, wyrwanie z korzeniami większych chwastów i obcięcie tych drzew, które mogą być potem
użyteczne jako podpórki dla pnączy, odkłada się też proste pnie, które potem się wykorzysta jako
żerdzie graniczne i kołki w płocie. Gdy spostrzega się, że tempo pracy słabnie lub gdy jest zbyt
gorąco 1 mężczyzna proponuje poczęstunek i wszyscy wracają do wioski, gdzie jedzą np. placki z
taro lub orzechy kokosowe i rozmawiają.

Na zwykłych działkach zarośla ścina każdy właściciel sam. Tutaj są problemy odnośni, która działka
jest czyja i kto ma ścinać gdzie zarośla – są tubylcze procesy sądowe, będące wynikiem sporów
podczas ścinania zarośli, tubylcy często chcą, by te spory rozwiązywali biali, ale Malinowski nigdy
tego nie zgodził się robić.

Dobrzy ogrodnicy nigdy nie ociągają sie z pracą. W kilka dni po ceremonii inauguracyjnej ich działki
są ścięte, a zarośla leżą na słońcu, schnąc i czekając na spalenie. Po ścięciu zarośli następuje przerwa,
by one wyschły. W czasie tej przerwy rozpoczynają się uroczystości związane z poprzednimi
żniwami, milamala.

Po każdej ceremonii inauguracyjnej rozpoczyna się natychmiast pracę na działkach wzorcowych, a
także na działkach dobrych ogrodników. Działki wzorcowe muszą być całkowicie wykończone w
każdym z kolejnych etapów pracy – czyli zanim kolejny obrzęd zainauguruje kolejny etap. Praca na
pozostałych działkach nie musi być skończona.

Tabu obowiązujące czarownika:
nie je jedzenia o czarnym zabarwieniu (ryby, kury,ptaki, mątwy), bo wtedy jego magia nie mogłaby
ściągnąć chmur deszczowych, bez nich nie byłoby kariyala (cudu magicznego) i ogrody by uschły.
Nie może też jeść bananów wakaya i bulw ubwara, ani młodego taytu wyciągniętego z ziemi w
czasie przerzedzenia (basi).

RÓŻNICE W OBRZĘDACH INAUGURACYJNYCH

Uproszczona yowota – gdy np. czarownik jest chory lub gdy nie ma powodów do niepokoju (ostatnie
lata to udane sezony), obrzęd nazywa się wtedy burakema, a bardziej złożony to buluaylepa (cyfra
oznacza dzień):
1. czarownik po złożeniu ofiary duchom, idzie do ogrodów i każda działkę pociera garścią chwastów

+ zaklęcie yowota

2. w towarzystwie kilku uczniów ścina toporem kilka drzew w magicznym narożniku (o nunula)
3. uczniowie czynią to samo w innych leywota, a towosi zbiera składniki do mikstury magicznej,

wieczorem obrzędy zw. z toporkami

4. ścina się i wyrzuca kaygaga, ścina się i wbija w ziemię i zaklina kayowota, brak pocierania ziemi,

czarownik obchodzi dookoła każdą działkę i odbywa się obrzęd uderzania ziemi = zaklęcia.