SYSTEM WŁASNOŚCI ZIEMSKIEJ NA TROBRIANDACH
B. Malinowski w: „Ogrody koralowe i ich magia” tom II, tom 4
System własności ziemskiej opiera sie na 4 tubylczych doktrynach, które rządzą zasadami posiadania ziemi oraz prawami obywatelskimi. Przekształacają ziemię z wyłącznie fizycznego w kulturowo określony przedmiot.
1. DOKRTYNA PIERWSZEGO WYŁONIENIA
Naczelną zasadą systemu własności ziemskiej jest doktryna pierwszego wyłonienia. Każdy Trobriandczyk wierzy, że przez urodzenie i pochodzenie jest związany z okreslonym miejscem (czyli z pewna wspolnota wioskowa i z pewnym terytorium), z którym jego róz poprzez osobę jego żeńskiego praprzodka się wywodzi. Ma charakter matrylinearny. Przekonanie to dostarcza karty obywatelstwa oraz wlasności ziemskiej. Wszyscy potowmkowei kobiety - praprzodka w prostej linii żeńskiej nabyli prawo obywatelstwa na obszarze wokól miejca jej wylonienia (w kazdym przypadku krajowcy potrafią wskazać dokładne i konkretne puknty: grota, sadzawka, wody zatoki, stos kamieni lub kolarowych otoczakow). Ale niektore ze wspolnot o wyskoiej randze nie poszukuja sladow swojego wyłonienia na obszarze, ktory zamieszkuja.
Najsłynniejszy z otworów wyłonienia to Obukula - z niego wylonili sie zwierzecy praprzodkowie 4 klanow totemicznych. Z tym otowrem wiąże również swoj prapoczątek całe mnostwo arystokratycznych i starych klanow.
Z takim otowrem zawsze identyfikuje sie jakas wioska, albo jej czesc. I do niej nalezy rowniez pewnien obszar, czyli to co mozna nazwac zespolem wlasnosci ziemskiej. To przewaznie troche nieużytków, zagajniki, moczary i duża część uprawnego buszu, podzielonego na liczne polka , które dzielą sie na dzialki. Otwór wyłonienia znajdyuje sie w centrum przylegajacego do wioskilub do jej czesci obszaru, dostarczajac mieszkancom nastepujacych mozliwosci: niezmiennego dostepu do urodzajnej, uprawnej ziemi, niekiedy dostepu do zeglugi i obszarow rybnych, niezawodnego dostepu do miejsc odpoczynku oraz oczywiscie sys. dróg łąćżących te wioskę z innymi wioskami.
Wszyscy członkowie mogą przypisywać sobie prawo do tego obszaru jako ich własnego, a kazdy członek z osobna ma swoj udzialw tym wspolnym roszczeniu. Członkowie podklanu maja prawno obywatelstwa, czyli bezwzgledne i niekwestionowane prawo zamieszkania. Moga również odmowic zgody na zamieszkanie. Obywatele maja prawouprawiania takiej ilosci dzialek nalezacych do wspolnej ziemi, jaka jest dla kazdego z nich niezbedna. Nie nalzey zapominac o zasadzie matrylinearnego pochodzenia. Dziecko od matki dziedziczy cechy spolecznie i prawa. Linia biegnie od matki do corki. W przypadku mezczyzn wg linii adelficznej - znaczy nie jego najblizszy krewny z mlodszej generacji, ale jego mlodszy brat, a jak bracia wszyscy zasną w Panu, przychodzi kolej na siostrzenców. Dziedziczone, ale musza zostac nabyte za pomoca specjalnego sys. Oplat - pokala.
Komplikacja sie pojawia, kiedy na jednowspolnote sklada sie kilka podklanow - zasada podporzadkowania wobec jednego dominujacego podklanu. Podklan nie jest prosta, jednolita grupa; ma wyrazna strukture starszenstwa i stukture rodowa.
Doktryna pierwszego wyłonienia łączy zorganizowaną grupę ludzi - podklan - z terytorium przez nia posiadanym. Stwarza ona trobriandzkie pojecie obywatelstwa. Zasada: jeden otwor wylonienia - jeden podklan - jedno terytorium. Ziemia jest dla podklanu prawdziwą ziemią - matką, która wydała na świat jego ród w osobie praprzodkini, która zywi go i przyjmuje ponownie do swojego łona.
Ta zasada daje każdemu człowiekowi prawo do zamieszkania, prawo do części gruntu, prawdziwie schronienie i miejsce, z którego nigdy nie moze byc usuniety siłą.
2. PRAWO MAŁŻEŃSKIE
Druga doktryna, która cłakowicie przekształca strukturę lokalnej grupy. Podklan pozostaje rdzeniem grupy lokalnej, lecz dochodza nowi członkowie: żony i dzieci obywateli. Zony przynoszą ze sobą ekonomiczne wyposażenie w formie urigubu. Małżeństwo stwarza grupę domowników, gospodarstwa domowe stwarzaja wspolnoty wioskowe. Ta zreorganizowana w zespół ogrodowy staje sie jednostką produkcji rolnej.
Trobriandczyk bez żony jest niepełny. Kobieta musi urodzic dzieci, nie moze tego zrobic bez męża. Małżeństwa są patrylokalne, czyli żona sprowadza sie do męża. Mężczyna zakłada nową rodzinę we własnej wspólnocie, czyliwe wspólnoscie swojej matki i wuja, a żona dołącza do niego. Jest też egzogamiczne, czyli pozaterytorialne dla kobiety, bo mieszka ona we wspólnoscie męża., która nie może być wspólnotą jej pochodzenia. Ale kobieta utrzymuje członkostwo swego podklanu i obdarza nim swoje dzieci.
I teraz taka kobieta staje sie mieszkańcem i współpracującym członkiem takiej wspólnoty, ale jednoczenie jest nadal członkiem swojego podklanu, czyli ma udział w wytworach pracy innej wspolnoty, bo dostaje od swojego brata urigubu.
Dziewczyna najpierw w domu rodzicow pracuje na ziemi ojca. Potem jako żona ma udzial w ogrodach swojego męża oraz korzysta z części pochodzących z nich plonow. Natomiast jej własną ziemią włada brat jej matki, a poźniej będzie ja dziedziczył jej brat. Ona wraz z matka i ojcem oraz rodzenstwem utrzymuje sie czesciowo z plodow ziemi, ktora jest jej wlasnoscia. Dostaje od brata corocznie urigubu. Czyli urigubu to coroczny zwrot we wspolnie dziedziczonej wlasnosci tej czesci, ktora nalezy sie kobiecie od jej brata, poniewz ziemia, ktora on gospodaruje jest w czesci jego wlasna, w czesni zas otrzymywana jako powierniczy majatek kobiet kazdej generacji. Ten dar jest ofiarowany przez osobe uprawiajaca ziemie osobie, ktora ma do niej orawo, ale jest „nieobecnym wlascicielem” z powodu malzenstwa patrylokalnego. Rodzina utrzymuje sie czesciowo z ziemi, na ktorej mieszka, z czesciowo z tego, co dostaje.
Ale co robi prawo malzenskie z ziemia? Otoz system wlasnosci ziemskiej obdarza tytulem wlasnosci ziemi ojca rodziny. Jest on obywatelem grupy loklanej, czlonkiem podklanu i jako taki ma ugruntowane prawo uprawy ziemi. Żona poprzez malzenstwo nabywa prawo wspomagania go w pracy. Prawno i obowiazek.. nabywa tez prawo do czesci wspolnego produktu.
Wlasciwie kobieta nigdy nie mieszka tam, gdzie jest faktyczna obywatelka - gdzie jest jej ziemia. Najpierw mieszka w wiosce ojca, a pozniej w wiosce meza. A jej ziemia jest w wiosce jej matki. Jest jeden wyjątek - malzenstwo kuzynow przeciwleglych. Dziewczyna wychodzi za swojego kuzyna, czyli syna brata matki, czyli jak przenosi sie do wspolnoty meza, to tak wspolnota jej zarazem wspolnota jej wuja (ktory jest ojcem jej meza), czyli jest jej rodzinna wspolnota. Jak kawalek gruntu zostanie nadany mezczyznie w czasie rady ogrodowej, to on, jego zona i dzieci maja prawo uprawiania go w ciagu calego cyklu ogrodniczego. Czesc zbiorow sobie zostawiaja, a czesc mąż oddaje w darze (jako urigubu) dla swojej siostry.
Rodzina nie jest niezalezna jednostka produkcyjna. Jest nia zespol ogrodniczy czyli po prostu wspolnota wioskowa zreorganizowana dla prac ogrodniczych. Zespół ogrodniczy sklada sie z wszystkich glow szystkich rodzin. A w sklad wspolnoty wioskowej czesto wchodzi kilka podklanow. Ale zawsze jeden jest najwazniejszy, ktorego naczelnik wyznacza czarownika ogrodowego, ktory czuwa nad cala wspolnota. Inna opcja, to kilka zespolow ogrodniczych z wlasnymi czarownikami ogrodowymi. Taki podzial na zespoly ogrodowe zapala w tubylcach zyłkę rywalizacji.
Organizacja zespołu ogrodniczego i jej rola w systemie wlasnosci ziemskiej. Zespół ogrodowy, jak powiedzielismy obejmuje albo calosc wspolnoty wioskowej albo jedna lub wiecej odrebnych czesci wioski. Zespol ogrodniczy sklada sie przede wszystkim z naczelnika i czarownika ogrodowego, ktorzy moga byc ta sama osoba. Czarownik jest faktycznym przywodca w pracy i w magii. Naczelnik - akty ceremonialne. Dalej: czlonkami sa
dorosli mezczyzni, obywatele, ktorym osobiscie przyznaje sie dzialki z racji naleznych im praw i ktorzy wykonuja prace ogrodowe w swoim wlasnym imieniu. Ze wzgledow ekonomicznych grupa uzupelniania jest przez kobiety.
Ale zespol ogrodniczy tworza tez nie-obywatele, ktorym przydzielono jedna lub wiecej dzialek na mocy wtornego praa zamieszkania.
Ci obcy to glownie dorosli synowie obywateli, ktorzy jeszcze nie udali sie do swojej wioski, czyli do wioski, do ktorej przynaleznosc odziedziczyli po matce, czyli do wioski brat ich matki, ktory zarzadza ziemia ich matki, ale jak przybeda do wioski, to wuj przekaze ta ziemie swoim siostrzencom.
Trwały rdzen uksztaltowany przez podklan czyli naczelnik, czarownik i czlonkowie - obywatele. Nieobywatele wymieniają sie. Dorosli synowie przeprowadzaja sie do wiosek macierzystych, na ich miesjce przychodza mlodzi mezczyzni nalezacy przez pochodzenie do grupy lokalnej, ktorzy wracaja z wiosek swych ojcow.
Zespoł ogrodowy zawdziecza swe istnienie wplywowi pracy rolniczej na system wlasnosci ziemskiej. System podlega zas jak narazie 2 doktrynom: pierwszego wylonienia i malzenstwa. W zespole ogrodowym b.wazny czynnik - magia, a raczej przywodztwo ekonomiczne czarownika. (TO JEST WLASNIE DOKTRYNA C - NIEZALEZNA DOKTRYNA WLASNOSCI ZIEMSKIEJ) Sa przedsiewziecia, ktore zespol musi wykonywac wespol w zespol. Jak np. Stawianie ogrodzenia. Czarownik czuwa, zeby ludzie nie zosali zbyt daleko w tyle ani by nie zbijali sie w zbyt duze gromady, czuwa, bo zaniedbanie ze strony jednego ogrodnika przynosi szkode jego sasiadom (np. Chwasty albo choroby). Org. Zespolu ogrodowego oddzialuje na ekonomiczne uzytkowanie gruntow, czyli oddzialuje na wykorzystanie sys. Wlasnosci ziemskiej. Prawo czarownika do posiadania tytulu pana ziemi. Solidarnosc zepolu ogrodownego.
3. RANGA SPOŁECZNA JAKO PODSTAWA POSIADANIA ZIEMI
Jest jeden taki punkt, wyjatek, w ktorym prawno malzenskie nie moze uniewaznic dzialania wiary w pierwsze wylonienie. Jest to przypadek, gdy w gre wchodzi ostateczna ciaglosc zwiazku terytorialnego.
Mezczyzni z kazdej generacji kieruja sie z powrotem do domu ich przodkow: zasada podwojnego zamieszkania. Z osiganieciem dojrzalosci albo zawarciem malzenstwamusi przeniesc sie z wioski ojca do wioski matki, ktorej podklan dziedziczy. Czlonkowie podklanu plci meskiej zostaja ponownie polaczeni w kazdej generacji i podklan staje sie nie tylko jednotka pokrewienstwa, ale takze jednostka lokalna. Prawo malzenskie nie moze rozerwac jednosci terytorialnej podklanu, ktory dzieki temu pozostawalby w posiadaniu swych ziem po wieczne czasy. Ale tak nie jest.
Doktryna A jest zasadniczo matrylinearna - wylonienia. Mimo, ze podwaza ją doktryna B - malżeństwo - potwierdza sie ona w urigubu oraz w powrocie dzieci plci meskiej do wspolnoty ich wujow. Doktryna B jest w swej istocie patriarchalna. Ustanawia patriarchalną rodzine, wspolnote wioskową, której naczelnikiem jest najstarszy mezczyzna z najbardziej znaczącego podklanu. Stwarza ona rowniez zespół ogrodniczy.
Dwa wplywy ogolnie: ojciec rodziny i brat żony. Kazdy chce wykorzystac na maxa prawa ktore ma, i jednoczesnie oslabic, te ktore stoja na przeszkodzie jego wladzy. Dlatego ojciec rodziny cieszy sie z urigubu, ktore dostaje od swojego szwagra czyli brata zony, ale jednoczesnie żąda uslug od swoich dzieci. Kochajacy ojciec. Chce je zostawic przy sobie, pragnie ich obecnosci, kwestionuje wladze wuja swoich synow.Zatrzymujac synow w domu kwestionuje zasade matrylinearną dot. Jego wlasnej osoby, bo jest on przciez glowa swojego wlasnego podklanu. Jak zostaja, to obdarza ich przywilejami, ktore powinni dostac synowie jego siostry. Moze to uczynic, znaczy zatrzymac, poprzez np. Malzestwo kuzynow wlasnie albo praktyke tolerancji, ktroa pozwala mezczyznie przekazac w rece synow pewne osobiste dobra. I tu pojawia sie ostatnia doktryna: rangi spolecznej. Jak wiadomo, ranga spoleczna zmacnia wldze mezczyzny wew. Rodziny i wsponoty. Mężczyzna wysokiej rangi ma przywilej poligamii, a przy tym korzyscy obfitego urigubu; przechwytuje znacza czesc dobr. Uzyskuje on przez pozycje spol., Regule matrylinearnosci i patriarchat sys. Praw do wiekszego obszaru. Dlatego ranga spol. Wplywa na ostateczne zuzytkowanie zbiorow i ogolnie prawa do ziemi. Chodzi o to, ze mezczyzna wyskoiej rangi jest w stanie latwo pdrzucic wplyw zasady matrylinearnej w odniesieniu do swoich synow. Żaden wuj nie bedzie wysuwal jakichkolwiek żądań wobec swoich siostrzeńców, jesli ojciec tych siostrzeńcow posiada range wyzsza niz on sam. Przywilejem synow w takiej sytuacji jest mozliwosc pozostania w wiosce o wysokiej randze. Wuj nie chce ich powrotu, bo sa aroganccy.. Mężczyzna o wysokiej randze moze do pewnego stopnia naruszyc prawo krewnych na korzysc swoich synow. Ale jak zynowie sa nadmiernie faworyzowani, krewni wodza czuja sie urazeni i moga podjac dzialanie (moze sie skoczyc nawet wygnaniem z wioski). Ale czasem syn wodza mimo, ze b. Hołubiony moze sobie zyskac zyczliwosc krewnych.
Ranga spol. Przekresla dzialanie doktryny A i B w sprawach miesjca zamieszkania, czyli tez uzytkowania ziemi. Moze tez uniewaznic prawa podklanu do wykonywania magii ogrodowej i do wladania swoimi ziemiami. Ranga spol. Zawsze dziala w kierunku ojciec - syn. Nie tylko zaprzecza zasadzie matrylinii pozwalając ojcy o wyzszej randz uchylic zasady pochodzenia przez zatrzymanie synow w swojej wpolnoty. Bo przechyla tez na korzysc matrylinearnosci.
Odwrotna sytucjia. Zona o wyzszej randze poslubila mezczyzne o nizszej randze i zamieszkuje w jego wspolnocie. Jej synowie bda ulubiencami ojca. Ojciec zapragnie zatrzymac jej w swej swpolnoscienie mniej niz ojciec o wysoikej randzie chce zatrzymac synow o niskiej w swojej. Ranga pomaga mu, ale w nieco odmienny sposob. Wspiera go nie jego wlasna ranga, ale ranga jego zony i potomstwa.. Sa wyzszej rangi i maja poparcie ze strony wuja, moga wybierac. Jezli wyraza zgode, moga pozostac w wiosce swego ojca. Mieszkancy takiej wioski z jednej strony sa dumni, ze w sioce jest ktos wysokiej rangi.z drugiej strony miejscowa straszyzna oburza sie faktem zepchniecia jej na dalszy plan. Wysoki ranga zdobywa coraz szersza wladze. Posiadajacy wysoka range syn naczelnika otrzymuje prawo zamieszkania na okres calego zycia nie na podstawie rangi, wladzy i wplywow ojca, lecz z racji jego indywidualnego statusu, ktory czyni go automatycznie nawazniejsza osoba we wspolnocie. Staje sie miejscem zamieszkania jego potomkow z linii zenskiej. W nowym domu bedzie przygotowywal urigubu dla swoich siostr, a synowie siostr wroca do niego, by z nim zamieszkac i odziedziczyc. Podklan wysokiej rangi wrasta z czsem w nowa wspolnote, zdobyajac kolejne funkcje, na samym koncu magie ogrodowa.
Adopcja syna przez wodza wysokiej rangi mniej wazna niz osiedlenie sie ludzi wysokiej rangi w ioskach o niskiej randze. Ranga dzialajac przez osobe ojca wywoluje zjawisko nieustannie powtarzajacego sie, lecz sporadycznego naplywu obcych mieszkancow. Lecz nie pozostawia trwalego sladu. Nalini ojciec - syn ranga nie moze przekreslic doktryny A. Dzialajac przez osobe zont oraz pozwalajac synom o wysokiej randze osiedlic sie w maloznaczacej wiosce, doktryna D (czyli rangi spol.) powoduje ciagle przemieszanie wladzy oraz zwierzchnictwa na nowe terytoria. Wspolzaleznosc miedzy wysoka ranga a ruchliwoscia i niska ranga a stalym zamieszkaniem.
Istota sys. Własnosci ziemskiej polega na tym, ze wszelkie prawa i roszczenia do pewnej czesci terytorium wywodza sie z zasady pierwszego wylonienia. Ale b.czesto podklan wywodzi swoje prawa do roszczen terytorialnych nie na podstawie pierwzego wylonienia; wspolnota, w ktorej podklan sie wylonil nie nalezy juz do niego. Doktryna A, mimo, ze zaciemniona przez zasade rangi spo. Nie zostaje bynamniej unicestwiona. Np. Tabalu zdobyli prawa do ziemi w drodze wyrzeczenia sie przez pierwotny podklan na ich korzysc praw wynikajacych z pierwszego wylonienia. Drugorzedny podklan do tej pory zachowuje tytul wlasnosci do kilku dzialek. Ogolnie schemta:
pierwsze wylonienie pierwotnego podklanu;
przybycie i malzenstwa kobiet Tabalu z nizsza ranga
zrzeczenia sie praw przez pierwotny podklan
Proce zrzekania sie praw jest stopniowy. Prawa do wlasnosci ziemskiej oraz inncyh przywilejow oddaje sie kolejno klanowi wyzszej rangi. Przybysze zyskuja absolutna wladze, obywatelstwo i prawo do ziemi. Prawa pierwotnego, malo dostrzegalne, ale istnieja - wtorne tytuly wlasnosci do kilku pol. Ostatnia rzecza, z ktorej sie rezygnuje sa praktyki magiczne.Tabalu wylonil sie z Obukula. Ten mit czyni ich zwierzchnikami calego okregu.
Doktryna pierwszego wylonienia ma dwa aspekty: jeden - lokalne mity pierwszego wylonienia; drugi - powszechny mit wylonienia 4 klanow. Doktryna A obejmuje w pewien sposob doktryne D.specyficzny udzial rangi w sys. Wlsnosci ziemskiej. Organizuje ona gruntywioski w wieksze jednostki odpowiadajace okregom. Eksploatacja gruntu laczy sie z obfita danina oddawana wodzowii w formie urigubu, pokala czy innych darow. Wodz gromadzi dary i zuzytkuje w przedsiewzieciach plemienia. Ranga stanowi efektywny czynnik przemieszczec podklanow z jednej wspolnoty lokalnej do drugiej. Wskutek tego czesciowo znosi zasadne pierwszego wylonienia. Ale ranga laczy sie nia, stamtad czerpie swa ostateczna sile tak dalece, ze staje sie faktczyna zasada naczelna systemu wladania ziemia, Ranga wprowadza rowniez wew. Sys. Matrylinearnego anomalue patriarchalna, pod wplywem ktorej dorosli czlonkowie, nie posiadjacy prawnej podstwy do obywtelstwa ani do wlasnosci ziemksiej sa wlaczeni do zespolu ogrodowego