Uniwersytet Warszawski

Teoria przedsiębiorstwa

dr Olga Kiuila

LEKCJA 13

T

EORIA AGENCJI ORAZ PRAW WŁASNOŚCI

Do domu: Gruszecki, część III, rozd. 2.8; cz.V, rozd. 6
Williamson,

część IX, rozd. 3.2

Teoria agencji (3)

Teoria agencji koncentruje się na pewnym szczególnym typie relacji między
stronami kontraktu, które występują w firmie. Przedsiębiorca (kontraktor)
zakupuje prawo do dysponowania różnymi czynnikami produkcji.

Pryncypał – strona zlecająca działanie we własnym interesie.

Agent – strona wykonująca kontrakt, która nie jest pasywnym wykonawcą lecz
aktywnie działa. Pracownicy oraz osoby nie będące w formalnym stosunku
pracy, ale działające na rzecz kontraktora są jego agentami.

Istotą kontraktu pryncypał-agent jest umowa, że agent zobowiązuje się działać
w interesie pryncypała. Agent ma przewagę informacyjną oraz istnieje konflikt
interesów lub przynajmniej jego groźba. Gdyby występowała wyłącznie
asymetria informacyjna bez konfliktu interesów, to nie byłoby powodu aby
agent nie działał w interesie pryncypała. Podobnie jeśli istnieje tylko konflikt
interesów, ale pryncypał ma tyle samo informacji co agent, to może on podjąć
działania kontrolne aby agent działał w jego interesie.

⇓

Zakładamy że ludzie mają tendencję do zachowań oportunistycznych.

Oportunizm – niekompletne lub zniekształcone ujawnianie informacji by
wprowadzić w błąd, zniekształcić, zataić lub pogmatwać sprawy w inny sposób.
Jest to najsilniejsza forma pogoni za interesem własnym (posłuszeństwo jest
jednoznaczne z brakiem pogoni za interesem własnym, a półsilną formą jest
otwarte kierowanie się interesem własnym).

Według teorii agencji, sukces firmy (pożądany efekt) zależy od następujących
czynników:

• aby agent działał w interesie pryncypała

• intensywność pracy agenta
• wynagrodzenie agenta

• ograniczenia zewnętrzne niezależne od agenta

Uniwersytet Warszawski

Teoria przedsiębiorstwa

dr Olga Kiuila

Teoria praw własności

Przy pojedynczej transakcji, z reguły, mamy doczynienie nie z jednym prawem
lecz z wiązką praw.

Przykład: Wynajem pomieszczenia pod sklep na krótki okres powoduje że
dla najemcy nie opłaca się przeprowadzić zasadniczych inwestycji
pomieszczenia ani nawet reklamy sklepu z podaniem jego adresu.

⇒

Wartość takiego prawa znacznie dla niego spada.

⇒ Może to jego

skłaniać do nadmiernej (rabunkowej) eksploatacji pomieszczenia i
zaniechaniu remontów.

⇓

Sposób zdefiniowania praw własno

ści decyduje o wartości poszczególnych

aktywów. Wartość tę wycenia rynek.

Największym pożytkiem dla właściciela danego prawa jest możliwość
przewidywania że w danym czasie i zakresie może on swobodnie korzystać z
danego prawa.

⇓

Prawa własności są instrumentem który pozwala podmiotom redukować
niepewność co do przyszłości oraz planować. Jednak nie dają absolutnej
pewności ponieważ prawo może być naruszone przez działania bezprawne.

⇓

Wartość danego prawa własności zależy od ewentualnych kosztów obrony tego
prawa i jego egzekwowania.

Cechy praw własności:

• regulacja praw własności przez prawo i zwyczaj jest odmienne w różnych

gospodarkach

• wyłączność w stosunku do osób trzecich (wartość prawa własności

zwiększa się wraz z precyzyjnym zdefiniowaniem prawa. Prawa
własności zdefiniowane niejasno zwiększają koszty ich ochrony przed
osobami trzecimi, czyli

↑ koszty ochrony ⇒ ↓ wartość prawa własności)

• prawa własności mogą dotyczyć własności prywatnej (przysługują się

jednej osobie), grupowej (przysługują się np. spółdzielni), społecznej.
Największą wartość rynkową dają prawa własności prywatnej ponieważ
dają największą pewność przewidywań w stosunku do zachowania osób
trzecich. Przy własności społecznej nie działa żaden bodziec do
ograniczenia swojego prawa użytkowania

⇒ W rezultacie ustanawia się

przedstawiciela który wykonuje prawo własności w imieniu wszystkich.
Jest to uzasadnienie celowości prywatyzacji.

Uniwersytet Warszawski

Teoria przedsiębiorstwa

dr Olga Kiuila

• zakres i sposób przenoszenia praw własności: transferowalność niska

(akcje imienne, udziały w spółce osobowej itd.) lub wysoka.
Transferowalność może być ograniczona przez przepisy podatkowe czy
spadkowe. Ograniczenie w transferze praw własności zmniejsza wartość
rynkową danego prawa. Przy własności publicznej nie można sprzedać
swojego udziału, czyli jest on praktycznie bezwartościowy.

Przy efektywnej alokacji zasobów nie jest ważne komu początkowo
przypisano prawo własności, ponieważ swoboda transakcji doprowadza w
dłuższym okresie do ustalenia praw własności najbardziej efektywnych dla
wszystkich stron.

Występowanie efektów zewnętrznych jest wynikiem nieprecyzyjnego
zdefiniowania praw własności. Wymaga to zmiany treści prawa bądź
precyzyjnego jego zdefiniowania. Jest to teoremat Coase’a.

Teoremat Coase’a (1960): Nieoptymalność alokacji w warunkach efektów
zewnętrznych może być wyeliminowana przez rynek jeśli pozwolić
poszkodowanym i sprawcom na negocjowanie rekompensat bez względu na to
której stronie przysługuje się prawo do rekompensaty (założenie: brak kosztów
transakcyjnych takich negocjacji).

1. Gdy sprawca jest odpowiedzialny za zniszczenia poszkodowanemu,
to strony zawrą umowę wynagradzającą stratę poszkodowanego.

2. Gdy sprawca nie jest odpowiedzialny, poszkodowanemu opłaci się
zapłacić sprawcy aby nie dochodziło do zniszczenia.

Porównanie wysokości kosztów i strat obu stron pozwoli zdecydować
który wariant wybiorą.

⇓

Interwencja rządu w przypadku efektów zewnętrznych zmienia
redystrybucje dochodów w społeczeństwie, ale nie wpływa na poziom
produkcji w gospodarce (pod warunkiem braku kosztów
transakcyjnych).

Uniwersytet Warszawski

Teoria przedsiębiorstwa

dr Olga Kiuila

Przykład: Rolnicy kontra Kolej

Dzienna

liczba

pociągów

Koszty

prywatne

Uszkodzenie

plonów

Koszt

społeczny

1 $100

$200

$300

2 $200

$400

$600

3 $400

$600

$1000

4 $700

$800

$1500

5 $1100

$1000

$2100

6 $1600

$1200

$2800