Teoria przedsiębiorstwa
dr Olga Kiuila
LEKCJA 13
TEORIA AGENCJI ORAZ PRAW WŁASNOŚCI
Do domu: Gruszecki, część III, rozd. 2.8; cz.V, rozd. 6
Williamson,
część IX, rozd. 3.2
Teoria agencji (3)
Teoria agencji koncentruje się na pewnym szczególnym typie relacji między stronami kontraktu, które występują w firmie. Przedsiębiorca (kontraktor) zakupuje prawo do dysponowania różnymi czynnikami produkcji.
Pryncypał – strona zlecająca działanie we własnym interesie.
Agent – strona wykonująca kontrakt, która nie jest pasywnym wykonawcą lecz aktywnie działa. Pracownicy oraz osoby nie będące w formalnym stosunku pracy, ale działające na rzecz kontraktora są jego agentami.
Istotą kontraktu pryncypał-agent jest umowa, że agent zobowiązuje się działać w interesie pryncypała. Agent ma przewagę informacyjną oraz istnieje konflikt interesów lub przynajmniej jego groźba. Gdyby występowała wyłącznie asymetria informacyjna bez konfliktu interesów, to nie byłoby powodu aby agent nie działał w interesie pryncypała. Podobnie jeśli istnieje tylko konflikt interesów, ale pryncypał ma tyle samo informacji co agent, to może on podjąć działania kontrolne aby agent działał w jego interesie.
⇓
Zakładamy że ludzie mają tendencję do zachowań oportunistycznych.
Oportunizm – niekompletne lub zniekształcone ujawnianie informacji by wprowadzić w błąd, zniekształcić, zataić lub pogmatwać sprawy w inny sposób.
Jest to najsilniejsza forma pogoni za interesem własnym (posłuszeństwo jest jednoznaczne z brakiem pogoni za interesem własnym, a półsilną formą jest otwarte kierowanie się interesem własnym).
Według teorii agencji, sukces firmy (pożądany efekt) zależy od następujących czynników:
• aby agent działał w interesie pryncypała
• intensywność pracy agenta
• wynagrodzenie agenta
• ograniczenia zewnętrzne niezależne od agenta
Teoria przedsiębiorstwa
dr Olga Kiuila
Teoria praw własności
Przy pojedynczej transakcji, z reguły, mamy doczynienie nie z jednym prawem lecz z wiązką praw.
Przykład: Wynajem pomieszczenia pod sklep na krótki okres powoduje że dla najemcy nie opłaca się przeprowadzić zasadniczych inwestycji pomieszczenia ani nawet reklamy sklepu z podaniem jego adresu. ⇒
Wartość takiego prawa znacznie dla niego spada. ⇒ Może to jego skłaniać do nadmiernej (rabunkowej) eksploatacji pomieszczenia i zaniechaniu remontów.
⇓
Sposób zdefiniowania praw własności decyduje o wartości poszczególnych aktywów. Wartość tę wycenia rynek.
Największym pożytkiem dla właściciela danego prawa jest możliwość przewidywania że w danym czasie i zakresie może on swobodnie korzystać z danego prawa.
⇓
Prawa własności są instrumentem który pozwala podmiotom redukować niepewność co do przyszłości oraz planować. Jednak nie dają absolutnej pewności ponieważ prawo może być naruszone przez działania bezprawne.
⇓
Wartość danego prawa własności zależy od ewentualnych kosztów obrony tego prawa i jego egzekwowania.
Cechy praw własności:
• regulacja praw własności przez prawo i zwyczaj jest odmienne w różnych gospodarkach
• wyłączność w stosunku do osób trzecich (wartość prawa własności zwiększa się wraz z precyzyjnym zdefiniowaniem prawa. Prawa własności zdefiniowane niejasno zwiększają koszty ich ochrony przed osobami trzecimi, czyli ↑ koszty ochrony ⇒ ↓ wartość prawa własności)
• prawa własności mogą dotyczyć własności prywatnej (przysługują się jednej osobie), grupowej (przysługują się np. spółdzielni), społecznej.
Największą wartość rynkową dają prawa własności prywatnej ponieważ dają największą pewność przewidywań w stosunku do zachowania osób trzecich. Przy własności społecznej nie działa żaden bodziec do ograniczenia swojego prawa użytkowania ⇒ W rezultacie ustanawia się przedstawiciela który wykonuje prawo własności w imieniu wszystkich.
Jest to uzasadnienie celowości prywatyzacji.
Teoria przedsiębiorstwa
dr Olga Kiuila
• zakres i sposób przenoszenia praw własności: transferowalność niska (akcje imienne, udziały w spółce osobowej itd.) lub wysoka.
Transferowalność może być ograniczona przez przepisy podatkowe czy spadkowe. Ograniczenie w transferze praw własności zmniejsza wartość rynkową danego prawa. Przy własności publicznej nie można sprzedać swojego udziału, czyli jest on praktycznie bezwartościowy.
Przy efektywnej alokacji zasobów nie jest ważne komu początkowo przypisano prawo własności, ponieważ swoboda transakcji doprowadza w dłuższym okresie do ustalenia praw własności najbardziej efektywnych dla wszystkich stron.
Występowanie efektów zewnętrznych jest wynikiem nieprecyzyjnego zdefiniowania praw własności. Wymaga to zmiany treści prawa bądź
precyzyjnego jego zdefiniowania. Jest to teoremat Coase’a.
Teoremat Coase’a (1960): Nieoptymalność alokacji w warunkach efektów zewnętrznych może być wyeliminowana przez rynek jeśli pozwolić poszkodowanym i sprawcom na negocjowanie rekompensat bez względu na to której stronie przysługuje się prawo do rekompensaty (założenie: brak kosztów transakcyjnych takich negocjacji).
1. Gdy sprawca jest odpowiedzialny za zniszczenia poszkodowanemu, to strony zawrą umowę wynagradzającą stratę poszkodowanego.
2. Gdy sprawca nie jest odpowiedzialny, poszkodowanemu opłaci się zapłacić sprawcy aby nie dochodziło do zniszczenia.
Porównanie wysokości kosztów i strat obu stron pozwoli zdecydować który wariant wybiorą.
⇓
Interwencja rządu w przypadku efektów zewnętrznych zmienia redystrybucje dochodów w społeczeństwie, ale nie wpływa na poziom produkcji w gospodarce (pod warunkiem braku kosztów
transakcyjnych).
Teoria przedsiębiorstwa
dr Olga Kiuila
Przykład: Rolnicy kontra Kolej
Dzienna
Koszty
Uszkodzenie
Koszt
liczba
prywatne
plonów
społeczny
pociągów
1 $100
$200
$300
2 $200
$400
$600
3 $400
$600
$1000
4 $700
$800
$1500
5 $1100
$1000
$2100
6 $1600
$1200
$2800