Praktyczna
klasyfi kacja odpadów

Przemysł spożywczy wytwarza całą „lita-
nię” odpadów – począwszy od podstawo-
wych produkcyjnych (głównie organicz-
nych), poprzez odpady opakowaniowe,
do odpadów związanych z utrzymaniem
technicznym obiektów i innych. Produ-
kowane odpady można sklasyfi kować
na różne sposoby, doświadczenie podsu-
wa na przykład następujący podział:
– odpady „strategiczne” (od nich zależy

funkcjonowanie zakładu),

– produkty uboczne (biznes dodatko-

wy),

– odpady do segregacji,
– odpady niebezpieczne i w inny sposób

trudne,

– odpady na wysypisko (najlepiej,

by była ich garstka),

– odpady awaryjne (najlepiej, by ich ni-

gdy nie było).
Do odpadów strategicznych dla zakła-

du przemysłowego czy przedsiębiorcy
należą te odpady, od których niezakłó-
conego usuwania zależy ciągłość pro-
dukcji zakładu, których sposób wyko-
rzystania lub unieszkodliwienia daje

bezpieczeństwo funkcjonowania fi rmy,
chroni wizerunek fi rmy i zabezpiecza
przed poważnymi kosztami. Z dodatko-
wych aspektów strategicznych można
wymienić ograniczenia logistyczne od-
bioru odpadów, zawężony rynek odbior-
ców, wrażliwość medialną (uciążliwości
związane z odpadem) i zagrożenie zna-
czącym wzrostem kosztów usuwania od-
padów. W celu zmniejszenia ryzyka wy-
stąpienia problemów z danym odpadem
należy podnosić poziom bezpieczeństwa
w każdym słabym ogniwie gospodarki
tymi odpadami.

Każdy zakład może mieć swoją indy-

widualną listę odpadów strategicznych.
Najczęstszą bolączką zakładów przemy-
słu spożywczego jest uboga infrastruk-
tura zagospodarowania odpadów orga-
nicznych przez kompostowanie (za mało
kompostowni komunalnych i komer-
cyjnych w bliskiej odległości od zakła-
du) lub poprzez rolnicze wykorzystanie
na gruntach rolnych (tutaj barierą jest
brak zainteresowania biznesowego od-
biorców, potencjalny opór społeczny,
brak dobrej praktyki rolnej – syndrom
„obornika”).

Ostatnie dwie dekady przyniosły w Pol-
sce wiele nowych możliwości zagospoda-
rowania odpadów, technologii ich prze-
twarzania, rozwinął się rynek odbiorców
odpadów, działają profesjonalne fi rmy
i zakłady komunalne. Wzrosły jednocze-
śnie wymagania prawne i oczekiwania
społeczne dotyczące postępowania z od-
padami. Szczególnemu przyspieszeniu
uległa gospodarka odpadami po wpro-
wadzeniu do polskiego prawa przepisów
europejskich po 2000 roku. Przed nami
nadal wiele nierozwiązanych problemów
odpadowych, barier infrastrukturalnych,
a w pozytywnym ujęciu – także niewyko-
rzystanych dotąd możliwości.

Niniejszy artykuł przedstawia zbiór

refl eksji i doświadczeń z prowadzenia
spraw gospodarki odpadami w prze-
myśle spożywczym, ze szczególnym
autorskim doświadczeniem w branży
piwowarskiej i w krajowych pracach
nad wprowadzeniem dyrektywy IPPC
w przemyśle spożywczym. Mam nadzie-
ję, że zamieszczone pomysły spotkają się
z zainteresowaniem i zostaną wykorzy-
stane z korzyścią dla innych przedsię-
biorców, jak też dla środowiska.

Adam Pawełas

menedżer środowiska i bezpieczeństwa Carlsberg Polska SA

Gospodarka

Gospodarka

odpadami

odpadami

w przemyśle spożywczym

Za nami 20 lat transformacji gospodarczej w Polsce, w tym także przekształceń w zarządzaniu odpadami.
Przed nami nadal wiele nierozwiązanych problemów odpadowych, barier infrastrukturalnych oraz niewy-
korzystanych dotąd możliwości.

Technologie – gospodarka odpadami

Technologie – gospodarka odpadami

10

ekologia przemysłowa • 4/2009

Technologie – gospodarka odpadami

Produkty uboczne,
czyli kiedy odpad staje się towarem

Zmiana podejścia do odpadów z kosztowego do biznesowego
w przemyśle spożywczym zaowocowała rozwojem branż wy-
korzystujących wartościowe produkty uboczne wytwarzane
„przy okazji” podstawowej produkcji. Europa ma na tym polu
szczególne zasługi w przetwarzaniu odpadów organicznych
na użyteczne produkty przemysłu paszowego, nawozowego,
spożywczego czy nawet farmaceutycznego.

Przykłady można znaleźć m.in. w cukrownictwie (produkty

z wysłodków dla rolnictwa), mleczarstwie (spożywcze produk-
ty serwatkowe), browarnictwie (drożdże, wysłodziny – pasze
i suplementy diety), przetwórstwie owocowym (wytłoki owo-
cowe – pasze i półprodukty spożywcze). Dzięki przetworzeniu
odpadów uzyskały one wartość dodaną, z której dochody może
czerpać zarówno przetwórca, jak i wytwórca odpadu.

Segregacja zawsze potrzebna

Segregacja odpadów w zakładzie, szczególnie odpadów opako-
waniowych w magazynach i na liniach pakujących, jest jednym
z podstawowych działań ekologicznych, np. przy wprowadza-
niu normy ISO 14001. Wywołuje ona również efekt fi nanso-
wy, szczególnie odczuwalny w zakładach, które do tej pory nie
miały selektywnej zbiórki odpadów. Warto zwrócić uwagę jesz-
cze na dwa ważne efekty segregacji w zakładzie. Po pierwsze,
edukacja (często nieuświadomiona) pracowników – nawyki
segregacji z miejsca pracy mogą być przeniesione do domu,
z korzyścią dla społeczności lokalnej. Po drugie, warto zwrócić

fot. Shutters

tock

reklama

XXXB[PUZUBSOPXQM

XTQJFSBNZ
TVLDFT

Technologie – gospodarka odpadami

11

www.ep.elamed.pl

uwagę na fakt, że duże zakłady przemy-
słowe w małych miejscowościach mogą
stanowić istotne obciążenie miejsco-
wego wysypiska odpadów niesegrego-
wanych. Miarą dojrzałości selektywnej
zbiórki odpadów jest jej powtarzalność,
wyszukiwanie coraz to nowych zasto-
sowań dla odpadów trafi ających do od-
padów komunalnych i przygotowanie
dodatkowych rozwiązań w wypadku
zakłóceń systemu (np. podczas prac re-
montowo-budowlanych). Segregacja jest
procesem, w którym podstawową rolę
odgrywają postawy i zachowania ludzi.

Odpady trudne i szkodliwe

Oddzielenie odpadów niebezpiecznych
od strumienia innych odpadów jest obo-
wiązkiem prawnym i oczywistością, lecz
trudną czasem w realizacji. W wąskim
ujęciu jako odpady szkodliwe można
traktować „klasyczne” świetlówki i ole-
je, ale to jest dopiero początek. Szcze-
gólną uwagę należy zwrócić na odpady
powstające przy pracach remontowych
i naprawczych, także w pracach niere-
gularnych, wytwarzanych w trakcie ser-
wisowania urządzeń i instalacji. Lista
odpadów niebezpiecznych lub na inny
sposób szkodliwych dla strumienia od-
padów komunalnych może być bardzo
rozwojowa i obejmować odpady przyno-
szące korzyści (złom urządzeń, chemia
budowlana itp.).

Odpady
na wysypisko komunalne

To, czego nie daje się wykorzystać i nie
trzeba odrębnie unieszkodliwić, trafi a
do odpadów mieszanych wywożonych
na składowisko odpadów komunalnych.
Obserwacja kontenera na odpady typu
komunalnego może być dobrym mier-
nikiem naszych wysiłków w segregacji
odpadów, rozpoznania odpadów wy-
twarzanych przy różnych pracach oraz
wskaźnikiem świadomości i zachowań
pracowników. Dobrym rozwiązaniem
na podniesienie dyscypliny odpadowej
w zakładzie jest wprowadzenie okre-
sowo regularnych audytów „śmietni-
kowych”, z analizą i rozwiązywaniem
wszelkich zaobserwowanych nieprawi-
dłowości.

Odpady awaryjne

Przemysł spożywczy jako wytwórca dóbr
konsumpcyjnych z konkretnym okresem
przydatności do spożycia jest narażony
w sytuacjach awaryjnych na likwidację

własnych produktów, nienadających się
ani do spożycia, ani do przetwórstwa.
W wielu zakładach rozwiązane są kwe-
stie małych partii produktów wadliwych
lub przeterminowanych. Może jednak
zrealizować się czarny scenariusz – ko-
nieczność zniszczenia pokaźnych partii
produktu na terenie zakładu lub poza
nim. Warto przeanalizować taki wypa-
dek nawet hipotetycznie, aby określić, ja-
kie są możliwości rozwiązań. Konkluzją
tej analizy może być dostosowanie wła-
snych instalacji do likwidacji produktów
lub zbudowanie relacji z potencjalnymi
odbiorcami odpadów (np. oczyszczalnie
ścieków, biogazownie, kompostownie,
zakłady paszowe).

Odbiorcy odpadów:
„ufaj i kontroluj”
(oraz rozwijaj)

W sensie formalnym odbiorca odpadów
posiadający stosowną decyzję postę-
powania z odpadami przejmuje odpo-
wiedzialność prawną za przekazywany
odpad z zakładu. Jednakże niezależnie
od tego można mówić o pojęciu odpowie-
dzialności „społecznej” lub wizerunku
ekologicznym wytwarzającego odpady.
W wypadku poważnych nieprawidło-
wości postępowania z odpadem media
pokażą ten incydent, przypisując odpad
raczej zakładowi X niż odbiorcy odpa-
dów Y – i w ten sposób sprawa będzie
postrzegana w świadomości opinii pu-
blicznej. Wniosek jest zatem następujący
– z założenia odbiorca odpadu powinien
przestrzegać pozwolenia, bo mógłby
je utracić, ale należy to kontrolować,
na przykład poprzez audyt i ocenę wia-
rygodności przedsiębiorcy. W niektó-
rych wypadkach niezbędne jest również
wspólne rozwijanie nowych sposobów
wykorzystania odpadów. Powinno się
to odbywać z obopólną korzyścią dla
zakładu rozwiązującego problem odpa-
du, w zgodzie ze standardami postępo-
wania z danym odpadem w branży czy
w innych krajach, i dla odbiorcy odpadu,
który ma w ofercie nowy rodzaj usługi
i może dzięki niemu lepiej konkurować
na rynku gospodarki odpadami.

Odpady i ścieki,
czyli podejście zintegrowane

W przemyśle spożywczym szczególnie
wyraźnie widać korzyści z zastosowa-
nia koncepcji zintegrowanego podejścia
do ochrony środowiska (m.in. usankcjo-
nowanego w europejskich przepisach

zintegrowanego zapobiegania i ograni-
czania zanieczyszczeń). Całościowe uję-
cie wpływu na środowisko w produkcji
spożywczej doprowadziło do oddzie-
lania produktów ubocznych i innych
odpadów ze strumienia ścieków, przez
co zmniejszono ich obciążenie ładun-
kiem biologicznym lub chemicznym
oraz znaleziono możliwości wykorzy-
stania odpadów. Jako przykłady rozwią-
zań zintegrowanych można wymienić:
separację produktów ubocznych z ich
zagospodarowaniem, oddzielanie ście-
ków bogatych w zawiesinę organiczną
i obróbka ich jako osadów, suche czysz-
czenie instalacji i obiektów bez udziału
wody oraz wytwarzania ścieków, odzysk
roztworów myjących z zawartością środ-
ków myjących (szczególnie ług sodowy),
odzysk ciepła z wód odpadowych lub po-
wtórne ich wykorzystanie.

Energia z odpadów,
czyli o przyszłości

Mimo iż w Polsce nie ma tak silnych
mechanizmów fi nansowych gospodar-
ki odpadami jak w niektórych krajach
„starej” Europy, powoli stajemy się rów-
nież uczestnikami procesu powstawania
nowych możliwości przetworzenia od-
padów spożywczych, a dokładnie mó-
wiąc – wykorzystania energetycznego
odpadów. Możliwe są dwa sposoby wy-
twarzania energii z odpadów organicz-
nych, poprzez spalanie uprzednio wy-
suszonej masy lub poprzez fermentację
i wytworzenie biogazu. Nolens volens
przemysł spożywczy włącza się w glo-
balną dyskusję na temat dwóch kierun-
ków wykorzystania odpadów wartościo-
wych – do produkcji pasz i żywności lub
do produkcji energii.

W niektórych branżach (np. piwowar-

skiej, mleczarskiej, tłuszczowej) odpady
wytwarzane przez zakłady przemysłowe
mogą zaspokoić znaczną część potrzeb
energetycznych, bez transportowania
odpadów na duże odległości. Potrzeb-
ny jest najczęściej efekt skali instalacji
(rozwiązanie jest bardziej przystępne
dla dużych zakładów lub dla instalacji
z mieszaniną biomasy) i wsparcie fi nan-
sowe ze względu na wysokie nakłady in-
westycyjne w stosunku do klasycznych
instalacji energetycznych w przemyśle
spożywczym. Obok rachunku ekono-
micznego do oceny wykonalności insta-
lacji energetycznych z biomasy ważny
będzie bilans emisji gazów cieplarnia-
nych.



Technologie – gospodarka odpadami

12

ekologia przemysłowa • 4/2009