Porównaj obrazy Gdańska i jego okolic

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Porównaj obrazy Gdańska i jego okolic
ukazane w literaturze współczesnej.

Bibliografia podmiotu

•

• Stefan Chwin,

Stefan Chwin,

Hanemann

•

• Paweł Huelle,

Paweł Huelle,

Weiser Dawidek

•

• Günter Grass,

Günter Grass,

Blaszany bębenek, Kot i mysz,
Psie lata

•

• Konstanty Ildefons Gałczyński,

Konstanty Ildefons Gałczyński,

Pieśń o żołnierzach z Wester-
platte

•

• Ks. St. Bogdanowicz,

Ks. St. Bogdanowicz,

Legendy mariackie

•

• Stefan Żeromski,

Stefan Żeromski,

Wiatr od morza, Międzymorze

•

• Zofia Nałkowska,

Zofia Nałkowska,

Medaliony

•

• Zuzanna Ginczanka,

Zuzanna Ginczanka,

Non omnis moriar…

«Tłusty, więc dobry» Te Szekspira
Słowa do siebie Gdańsk wziąć może.
(…) A Gdańsk tak piękny! – i tak cichy!

Gdy słuch wytężę, zmrokiem słyszę,
Jak dzwonią pieśni i kielichy,

I pocałunki… Za tę ciszę
W której się żywiej i gorącej
Czuje, ja kocham Gdańsk najwięcej.

(Wiktor Gomulicki, Pieśń o Gdańsku)

O dniach potęgi zadumany,
Co z murów twoich jeszcze tchnie,

Bądź pozdrowiony, z snów mi znany,
Mocarnej Hanzy stary lwie!
W gołębi morskich pióropuszu,
W szacie, co zblakłym złotem lśni,
Koronnych grodów patrycjuszu,
Królewski Gdańsku, witaj mi!

(Artur Oppman, Pozdrowienie Gdańska)

PREZENTACJA

Strategie wstępu

• Gdańsk – miasto w szczególny sposób kształtowane przez historię. Osiek – osiedle

słowiańskie za czasów krzyżackich i Zamczysko – teren najpierw grodu książąt po-
morskich, później zamku krzyżackiego. Znane jest z morskiego handlu zbożem i drze-
wem. Słynne ze wspaniałych budowli i dzieł sztuki (Wielki Młyn z XVI w., Złota Bra-
ma z XVI w., Dwór Artusa XV/XVI w., Złota Kamienica XVI w., fontanna Neptuna
XVII – XVIII w. i inne). W latach 1920 – 1939 na mocy traktatu wersalskiego Wolne
Miasto Gdańsk. W XIX i XX wieku silny ośrodek polskości. Słynna stała się bohater-
ska obrona Westerplatte i Poczty Polskiej w 1939 r. W okresie okupacji hitlerowcy
dokonali masowych zbrodni, głównie na inteligencji i działaczach polskich organiza-
cji. Egzekucje miały miejsce koło Piaśnicy Wielkiej.

•

W mogiłach na cmentarzu na Zaspie spoczywa około 14 tys. ofiar.

•

W Gdańsku znajdował się silny ośrodek ruchu oporu (m.in. Gryf Pomorski).

•

W 1945 roku miały miejsce ciężkie walki, a Gdańsk zamieniono w twierdzę. Zo-
stał on zniszczony w 55 procentach, a po wojnie odbudowany.

• Gdańsk i jego okolice jako temat literacki z dużą tradycją – Deotyma (Jadwiga

Łuszczewska), Panienka z okienka; Goebel, Jantarowy sztylet; Bogdanowicz, Legendy
mariackie; Żeromski, Wiatr od morza, Międzymorze; Nałkowska, Medaliony; Gał-
czyński, Pieśń o żołnierzach z Westerplatte.

• Dramatyczna historia ostatnich lat Gdańska i jego okolic (odzyskanie przez Polskę

niepodległości, strajki w stoczni, wydarzenia grudniowe, okres Solidarności) jako in-
spiracja wielu ważnych tekstów kultury – liczne utwory literackie np.: Żeromskiego,
Gałczyńskiego, filmy – Andrzeja Wajdy Człowiek z marmuru, Człowiek z żelaza, pio-
senki strajkowe (Sierpień 80) – Macieja Pietrzyka Gdański „Starzyk”, Ballada o Jan-
ku z Gdyni, Dialog, czyli gdański Janko Krytykant i reportaże telewizyjne – dotyczące
tajemnicy Bursztynowej Komnaty.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Bibliografia przedmiotu

• Słownik literatury polskiej XX wie-

ku red zbiorowa: Alina Brodzka
i inni

• Encyklopedia szkolna. Literatu-

ra i nauka o języku red. zbioro-
wa: Andrzej Makowiecki, Barba-
ra Kryda i inni

• Mały słownik pisarzy świata pod

red. K. Hanulaka i H. Olszew-
skiego

• Leksykon pisarzy świata red.

zbiorowa pod kierunkiem Wa-
cława Sadkowskiego

• Literatura polska XX wieku. Prze-

wodnik encyklopedyczny red.
zbiorowa Jan Wojnowski i inni

• Piotr Kuncewicz, Leksykon pol-

skich pisarzy współczesnych
tom I

• Lesław Bartelski, Polscy pisarze

współcześni 1939 – 1991. Lek-
sykon

• Westerplatte zebrał i opracował

Zbigniew Flisowski

• Księga cytatów, z polskiej litera-

tury pięknej od XIV do XX wieku,
ułożona przez Pawła Hertza i Wła-
dysława Kopalińskiego.

• Stanisław Skorupka, Słownik

frazeologiczny języka polskiego

• Mały słownik historii Polski pod

red. Tadeusza Łepkowskiego
i innych

• Witold Sienkiewicz, Mały słow-

nik historii Polski

• Adam Bajcar, Polska. Przewod-

nik turystyczny

• Sztuka świata, tom 6, autorzy

oryginału hiszpańskiego: J. Pi-
joan oraz J. Gallego, E. Miche-
letti i R. van der Heiden, autor
tekstów polskich: P. Trzeciak

• Mariusz Karpowicz, Barok w Pol-

sce

• Karol Estreicher, Historia sztuki

w zarysie

• Jerzy Centkowski i Andrzej Syta,

Opowiadania z dziejów Polski

• Historia od X – XX wieku. Kroni-

ka wydarzeń. Polska i sąsiedzi,
red. zbiorowa: Karol Grunberg
i inni

• Witold Pronobis, Polska i świat

w XX wieku

Strategie rozwinięcia

• Gdańsk i jego okolice jako mała ojczyzna tematem najciekawszych powojennych

dokonań literackich: Grassa (Nobel 1999), Chwina, Huellego. Różne wizje dawnego
Gdańska, odmienne ujęcia tematu i ich funkcje.

• Günter Grass, Blaszany bębenek – groteskowe ujęcie Gdańska i pokazanie rodzące-

go się faszyzmu, karykaturalnie zdeformowany obraz zachowań i postaw Niemców,
w których psychice faszyzm dokonał spustoszenia. Powieść przynosi radykalne za-
kwestionowanie wszelkich wartości. Absurd historii przeplata się w niej z farsą, jaką
jest życie, którego ludzcy bohaterowie przedstawieni są jako prymitywni głupcy. Jedy-
nie nieheroiczne postacie, które bronią swej odmienności, tożsamości zasługują na
sympatię czytelnika. Walczą one samotnie z potwornym zuniformizowanym światem.
Ich anarchiczny bunt wyraża protest Grassa przeciwko wszelkim ideologiom i organi-
zacjom, przeciwko porządkowi i dyscyplinie. Oskar, jego przeraźliwy krzyk i hałaśli-
wy dźwięk bębenka są tego symbolem. Ukazane są obrazy manifestacji na ulicach
Gdańska, zbiórek, demonstracji i przemarszów faszystowskich pochodów oraz „bru-
natne wiece”, które w swej wyobraźni Oskar „rozpędzał (…) waląc w biało – czerwo-
ny wprawdzie, a jednak nie polski blaszany bębenek (…)”. Dalsze części trylogii
gdańskiej to opowiadanie Kot i mysz i powieść Psie lata. Ujęcie gdańskiej rzeczywi-
stości groteskowo-ekspresjonistyczne i surrealistyczne.

• Stefan Chwin – powieść Hanemann zawiera nastrojowe, impresjonistyczne obrazy

Gdańska. Poprzez opisy szczegółów oddane są realia dawnych miast i ich okolic.
Czytelnik zauważyć może wyraźny sentyment do czasów i miejsc, które już nie ist-
nieją albo które zmieniły się nie do poznania. „Okolica go zachwyciła. Sosnowe lasy
na wzgórzach. W prześwitach między wzgórzami dalekie morze. I jeszcze do tego
jakież słońce!” (Hanemann). Autor posługuje się dokładną analizą stanów psychicz-
nych, poszczególnych scen, niektóre wspomnienia dokonywane są z perspektywy dzie-
cięcego lub bardzo młodzieńczego narratora, co nadaje im charakter relacji naiw-
nych, spontanicznych i szczerych. Wzruszają opisy tragedii opuszczania Gdańska przez
Niemców i niełatwej adaptacji przybyłych do cudzych domów przesiedleńców z in-
nych okolic Polski. Niedopowiedziana, tajemnicza historia tytułowego bohatera –
Hanemanna, intelektualisty, szlachetnego człowieka i przywiązanego do swego miasta
gdańszczanina, stanowią główne wątki kompozycyjne obydwu utworów. Ujęcie oby-
dwu powieści jest impresjonistyczne, niekiedy symboliczno-realistyczne.

• Paweł Huelle – Weiser Dawidek. Powieść przedstawia tajemnice dzieciństwa w ukocha-

nym mieście wśród przyjaciół, w niepowtarzalnej atmosferze minionego czasu. Bardzo
dokładna jest topografia Gdańska i okolic (stary nasyp kolejowy w kierunku Brętowa;
plaża w Jelitkowie; Gdańsk – sklep Cyrsona, dom z żółtą tablicą – napis – „A. Weiser –
krawiec”; dzielnica i plebania położone pod lasem (pagórek); strzelnica, Bukowa Górka,
brętowski cmentarz i Dolina Radości, potok Strzyża, łączący się z obrośniętym szuwara-
mi stawem). Nazwy regionalne autor łączy z geograficznymi i osobistymi. Konfrontuje
dzisiejsze i dawne zakątki. Piękno przeplata z brzydotą, realizm z zupełną fantazją. Za-
bawa na cmentarzu, ukrywanie szaleńca w grobowej krypcie, czołganie się w zabudowa-
nym nad potokiem tunelu, zabawy pirotechniczne to pomysły autora oparte na autentycz-
nych wspomnieniach z powojennego Gdańska. Sentyment do atmosfery miasta i środowi-
ska, które dotąd jest mu bliskie, urzeka czytelnika i wprowadza go w tajemniczy, niepo-
wtarzalny świat. Ujęcie magiczne, niedopowiedziane, symboliczne.

Strategie zakończenia

Zaprezentowane przez wspomnianych pisarzy obrazy Gdańska, chociaż są różne, jed-
nak pełnią podobną funkcję. Stanowią one bardzo osobiste reminiscencje pisarzy, którzy
chcą się z nami podzielić swoimi wspomnieniami i refleksjami.

Ich rola to powroty do Gdańska, przywołanie wizji Gdańska – miasta takiego, jakie

istniało przed wojną, portu, ale i miasta wielu mniejszości narodowych, wysokiej i różno-
rodnej kultury, bogatej historii, której ślady zachowały się do dziś w postaci wielu zabyt-
ków (np. Starego Miasta). Próba oddania sposobu myślenia, mentalności mieszkańców
Wolnego Miasta Gdańska. Wyjaśnienie źródeł tradycji, takich jak Jarmark Dominikań-
ski, Dni Morza, meble gdańskie.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

Plansza zatytułowana

Gdańsk Grassa, Chwina

Huellego

Huellego.....

Plansza graficzna (metoda kolażu) ze zdjęciami i ry-
sunkami znaczących obiektów architektonicznych, za-
bytków, charakterystycznych zakątków i fragmentów
panoramy czy krajobrazu Gdańska i nieco dalszych
jego okolic, np. Oliwy, Sopotu, Jelitkowa.

Kompozycja ma charakter rozsypanki. Różna jest

wielkość i technika prezentowanych fragmentów ar-
chitektury. Dowolne i niekoniecznie zgodne z topo-
grafią miasta jest ich położenie. Niektóre elementy
mogą na siebie zachodzić i częściowo się pokrywać.
Proponowane obiekty:

Pomiędzy umieszczonymi na planszy elementami

ikonografii znajdują się fragmenty literackich opisów
Gdańska wymienionych w temacie prezentacji trzech
autorów: Grassa, Chwina i Huellego.

Ciekawe cytaty z omawianych lektur

A było na co patrzeć. Jeżeli w godzinach roboczych dal-
sze ulice pracowitego miasta przedstawiały się pusto
i głucho, za to w godzinie przedwieczornej cały ten tłum
spracowany wylegał dla odpoczynku i przechadzki, a wy-
legał rojnie i strojnie. A stroje pstrzyły się tą niesłychaną
rozmaitością, jaka zazwyczaj panuje po wielkich por-
towych miastach. Oprócz ubiorów niemieckich i ho-
lenderskich, przeważających liczbą, można było do-
strzec i wielu naszych ziemian (…). A było tych
zamorszczyków niemało: żółtowłose Angliki, kraciaste
Szkoty, czarnookie Portugały z siatką na włosach jak
u białogłowy. Czasem pojawił się człowiek z Lewantu,
Grek o kaftanie cudnie wyszywanym lub Albańczyk bia-
łofałdzisty; gdzieniegdzie nawet, niby tulipan, zakwitł
bisurmański turban. Niektórzy z przechodniów zatrzy-
mywali się przy gankach i przez kraty wiedli rozmowy
z siedzącymi na nich mieszkańcami domu, lub zapro-
szeni wchodzili na taras i siadali przy rodzinnych sto-
łach. Inni dążyli na zamiejskie przechadzki, w które
Gdańsk zawsze obfitował.

(Deotyma – Jadwiga Łuszczewska,

Panienka z okienka)

Dzień był pogodny, majowy, chłodnawy. Wiatr od mo-
rza szedł rześki, coś sprzed lat przypominał.Za drzewa-
mi szerokiej, wyasfaltowanej alei stał mur ogrodzenia,
za nim ciągnął się rozległy dziedziniec. Wiedzieliśmy
już, co przyjdzie nam zobaczyć.
(…) Gdańsk o tej majowej porze był jeszcze pełen Niem-
ców, ulicami przeciągały zastępy jeńców niemieckich,
obsypywanych kwiatami przez ich kobiety. Ale władze
były polskie, a w garnizonie stały wojska sowieckie.

(Zofia Nałkowska, Medaliony)

W Gdańsku staliśmy tak jak mur,
gwiżdżąc na szwabską armatę,

teraz wznosimy się wśród chmur,
żołnierze z Westerplatte.
(Konstanty Ildefons Gałczyński,
Pieśń o żołnierzach z Westerplatte)

Było to w roku osiemset dziewięćdziesiątym dziewiątym,
babka siedziała w sercu Kaszub, w pobliżu Bysewa, jesz-
cze bliżej cegielni, siedziała mając przed sobą Rębie-
chowo, za sobą Firogę, zwrócona ku drodze na Brętowo,
między Tczewem a Kartuzami, siedziała plecami do czar-
nego lasu wokół Złotej Karczmy i leszczynowym kijkiem
nadpalonym u końca wsuwała ziemniaki w gorący po-
piół. (…) Babka nie nosiła jednej tylko spódnicy, nosiła
ich cztery, jedną na drugiej. Nie znaczy to wcale, że ubie-
rała się w jedną wierzchnią spódnicę i trzy halki; ubie-
rała się w cztery tak zwane wierzchnie spódnice, jedna
miała na sobie następną, ona zaś nosiła wszystkie cztery
według systemu, który co dzień zmieniał ich kolejność.
Co wczoraj było na wierzchu, dzisiaj znajdowało się pod
spodem; druga spódnica stawała się trzecią.

(Günter Grass, Blaszany bębenek)

A miasto rozpościerało się w dole, ciemnobrązowe,
strzelające odblaskami z otwieranych okien, snujące
wiotką pajęczynę dymów nad wysokimi kominami z po-
czerniałej cegły. Kafar firmy Lehra z Dresden powoli
posapywał w głębi wykopu dawnej fosy, nad Bramą Wy-
żynną przelatywało stadko gołębi, a kiedy, przysłoniw-
szy oczy, wpatrywaliśmy się w daleki horyzont poprze-
cinany wieżami św. Katarzyny, małego i dużego
Rathausu, kopułą synagogi i zębatym konturem św.
Trójcy, widzieliśmy za mgiełką ciemną smugę morza,
ciągnącą się od mierzei do urwisk Orłowa, i wiedzieli-
śmy, że miasto stać będzie wiecznie.

(Stefan Chwin, Hanemann)

Gdańsk w malarstwie

• Malowidło znajdujące się na stropie sali Ratusza

Starego Miasta w Gdańsku – wielka kompozycja
Apoteozy związków Gdańska z Rzeczpospolitą, którą
wykonał Izaak van den Blocke. Malowidło osadzo-
ne jest w ciężkich złoconych ramach i nawiązuje do
dekoracji stropów weneckiego Pałacu Dożów.

• Obraz Jana Kriega – Panorama Gdańska – rok 1615

(Muzeum Narodowe w Gdańsku. Obraz znajduje się
w Katalogu Muzeum Narodowego Gdańska).

• Prace Antoniego Moellera – XVII wiek. Obrazy znaj-

dują się w Sali Podatkowej Nowego Ratusza w Gdań-
sku (reprodukcje można odnaleźć w publikacji
Mariusza Karpowicza pt. Barok).

• Kilka lat temu zorganizowano w Gdańsku wystawę

zatytułowaną Porta Aurea (Złota Brama). Zapre-
zentowano tam bardzo wiele różnych widoków
Gdańska.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

O co może zapytać komisja?

Które spośród zaprezentowanych przez Ciebie literackich ujęć Gdańska uwa-
żasz za szczególnie interesujące i dlaczego?

Proponowana odpowiedź

Weiser Dawidek Pawła Huellego wydaje się wymarzoną lekturą dla młodego
czytelnika ze względu na magiczne miejsca, tajemniczych bohaterów, pomysło-
we i brawurowe zabawy. I choć to absurdalne, zaczynamy zazdrościć tych „dzi-
kich” i romantycznych miejsc, które były pozostałością lat wojny. Groteskowo
potraktowany obraz szkoły kontrastuje z postawami młodzieńczego heroicznego
buntu. Fascynuje przyjaźń i lojalność bohaterów, dla których Weiser Dawidek
jest inspiratorem zabaw, ale i refleksji nad sensem życia i liczącymi się w nim
wartościami. Warto poznać idylliczną wizję miasta o szczególnej historii. A młodzień-
cza miłość i wciągająca swym dramatyzmem akcja sprawia, że powieść Huellego
staje się uniwersalna i… ponadczasowa. Realizatorzy filmu zrealizowanego niedaw-
no na podstawie tego utworu potraktowali losy tytułowej postaci bardziej uniwersal-
nie i ponadczasowo. Jest przecież możliwe i takie odczytanie tej powieści.

Zaprezentuj najbardziej dramatyczne obrazy literackie związane z Gdańskiem,
które można odnaleźć we wspomnianej przez Ciebie lekturze.

Proponowana odpowiedź

Duże wrażenie na czytelniku robi przedstawiona w powieści Stefana Chwina tra-
giczna relacja dotycząca ewakuacji gdańszczan – Niemców holownikami, barka-
mi, potem transportowcem Bernhoff do Niemiec. Dramatyczna jest scena ostrze-
lania okrętu przez samolot i w konsekwencji zatonięcie parowca. Poruszające są
opisy dewastacji mieszkań opuszczonych przez Niemców. I tu nasunąć się może
pewne skojarzenie niemające wprawdzie nic wspólnego z Gdańskiem, ale za to
dotyczące brutalnego wtargnięcia kogoś z zewnątrz w intymny świat domu ro-
dzinnego, staromieszczańskiej kultury, niepowtarzalnej atmosfery środowiska,
miasta i ludzi. Ten sam problem, który czytelnik spotyka w powieści Chwina Ha-
nemann, tylko inaczej ujęty i bardzo ostro wyrażony, przynosi wiersz Zuzanny
Ginczanki, zatytułowany Non omnis moriar. Dużo w nim ironii, sarkazmu – od-
cieni nieobecnych u Chwina, ale wrażenia czytelnika dotyczące ludzkich drama-
tów są podobne:

Non omnis moriar – moje dumne włości,
Łąki moich obrusów, twierdze szaf niezłomnych,
Prześcieradła rozległe, drogocenna pościel
I suknie, jasne suknie pozostaną po mnie.

Najbardziej jednak dramatyczna wydaje się decyzja opuszczenia miasta przez
tytułowego bohatera, który nie chce, ale musi to uczynić, nie tyle ze względu
na siebie, ile dla tych, których pragnie uratować. Oni także nie mają swojego
miejsca w Gdańsku – mieście dotkniętym tragizmem wojny, zmian politycz-
nych i ustrojowych.

Przytocz i wyjaśnij określenia, pojęcia i frazeologizmy związane (kojarzone
przez Ciebie) z Gdańskiem.

Proponowana odpowiedź

• Gdańskie meble (stoły, szafy, zegary) – meble ciemne, dębowe, rzeźbione,

duże i ciężkie, produkowane w Gdańsku.

• Piec gdański – duży piec kaflowy o kolorowych, malowanych kaflach.
• Wódka gdańska – gatunek wódki, rodzaj bezbarwnego słodkiego likieru

z różnymi przyprawami.

• Gród nad Motławą – Gdańsk.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Krótki opis Buska i jego okolic 1842
DOK2 3, "Noce i dnie" -akcja powie˙ci wydanej w latach 1932-34 rozgrywa si˙ w Kali˙cu i je
ILUSTRACJA GDAŃSKICH DRUKÓW OKOLICZNOŚCIOWYCH, POŚWIĘCONYCH PANOWANIU JANA III SOBIESKIEGO 1674 1696
Kręgosłup i jego okolice
B Reyman Walczak Monety odkryte w krakowskim Barbakanie i jego okolicy
M Smoliński Primogenitus et dilectissimus Świętopełk gdański i jego synowie Mściwoj II oraz Warcisł
ROZPORZADZENIE w sprawie sposobu i trybu zgłaszania wypadku przy pracy rolniczej oraz ustalania jego
ROZPORZADZENIE w sprawie sposobu i trybu zgłaszania wypadku przy pracy rolniczej oraz ustalania jego
Analiza porównawcza rodzajów, przyczyn i okoliczności zgonów na podstawie badań sekcyjnych (2)
Gdańskie Gimnazjum Akademickie jego znaczenie dla rozwoju?ukacji w XVI, XVIII w
Kluczowe słowo pedagogika i jego rodzina, pedagogika porównawcza(1)
Analiza porównawcza kręgów różnych okolic, 3 # SZKOŁA - prezentacje na lekcje, BIOLOGIA
Przedstaw i porównaj literackie obrazy walki dobra ze złem Zagadnienie omów na podstawie celowo wybr
szaleństwo różne jego przyczyny i objawy zanalizuj i porównaj wybrane teksty kultury
Przedmiot PRI i jego diagnoza przegląd koncepcji temperamentu
BANK CENTRALNY I JEGO FUNKCJE

więcej podobnych podstron