Główną siłą, przy pomocy której Japonia zajęła południowo-wschodnią Azję,
stanowiła dwustotysięczna armia, zgromadzona we francuskich Indochinach.
Zamierzenia jej ukrywane były pod osłoną rozmów dyplomatycznych w
Waszyngtonie, gdzie Japończycy udawali, że prowadzą rokowania w celu
pokojowego załatwienia wszystkich spraw spornych. W chwili gdy Japończycy
uderzyli ze swych lotniskowców na Pearl Harbour, mieli już w pogotowiu dobrze
zaopatrzone armie dla wkroczenia do Syjamu, na Malaje, do Singapuru i Birmy.
Dodatkowe oddziały, specjalnie wyćwiczone w walkach w dżungli i przygotowane do
różnych zadań, stały z bronią u nogi na Formozie oraz na okupowanym wybrzeżu
Chin. Nie tylko atak na Pearl Harbour, lecz wiele innych japońskich ataków w Azji i na
Pacyfiku, było starannie z góry obmyślonych i uplanowanych. Powodzenie taktyczne
zależało od szybkiej akcji i zaskoczenia nieprzyjaciela, co udało się Japończykom w
ich napaści na Hong-Kong, Manilę, Singapur, Midway, Walce i Guam w momencie
ataku na Pearl Harbour.

Hong Kong

Kolonia korony brytyjskiej Hong Kong, morski wylot Kantonu w południowo-
wchodnich Chinach, leżał u szczytu trójkąta, opierającego się o Singapur i Coregidor,
wewnątrz którego skoncentrowane były anglo-amerykańskie siły na Dalekim
Wschodzie. Zajęcie przez Japończyków Kantonu w wojnie przeciwko Chinom oraz
francuskich Indochin i wyspy Hainan w 1940-41 r., pozwoliło im okrążyć Hong Kong i
dawało im szanse odcięcia go w razie wojny od odleglego o 2100 km. na południe
Singapuru. Jakkolwiek Hong Kong był skazany na utratę, to jednak obrona jego, jako
gra na zwłokę, dawałaby czas dowództwom brytyjskim i amerykańskim na
wzmocnienie innych stanowisk na Pacyfiku. Pod koniec listopada wylądowały tam
posiłki kanadyjskie w liczbie około trzech tysięcy, wzmacniając łączną siłę anglo-
indyjskiego garnizonu do około 12000 żołnierzy, słabo jednak uzbrojonego. Miasto
przeciążone było tłumami chińskich uchodźców, a ponadto nie miało połączenia z
chińskimi oddziałami na lądzie. Japońskie bombowce nurkujące przypuścily atak na
Hong Kong w tej samej chwili, gdy ich druga siła powietrzna zaatakowała Pearl
Harbour (8-go grudnia 1941 r.). Lądolwiska, hangary oraz stare samoloty szkolne -
cała siła powietrzna garnizonu - zostały zniszczone, a Hong Kong zdany na łaskę
japońskich bombowców. Japońskie oddziały wdarły się na półwysep Kwantung i
zdobyły umocnienie na wewnętrznej linii obrony na Kowloon. Gdy Brytyjczycy
wycofali się na samą wyspę Hong Kong, Japończycy przypuścili ataki bombowe na
zbiorniki wody, dopóki garnizon nie pozostał z zapasem wody na jeden dzień (18-24
grudzień 1941 r.). Brytyjczycy poddali się następnego dnia. Gdyby nawet posiadali
zapasy wody, to i tak nie mogliby się dłużej opierać, ponieważ oddziały japońskie
przedarły się przez port, wylądowały, umocniły przyczółek, wdarły się w linie
brytyjskie, wytrzymały wszystkie przeciwnatarcia i zredukowały oblężenie do
wierzchołka wzgórza Victoria. Z upadkiem Hong Kongu stracono ostatni ważny port,
prowadzący do wolnych Chin (25 grudzień 191 r.).

1

Malaje

Od granicy Syjamu, który poddał się po symulowanej obronie (8-go grudnia 1941 r.)
oraz francuskich Indochin, Japończycy posunęli się szybko na południe przez
brytyjskie Malaje, w kierunku odległego o 870 km na południe Singapuru. Malaje nie
tylko otwierały trakt do Singapuru, ale stanowiły same w sobie bogatą zdobycz, jako
kraj dostarczający połowę światowej produkcji kauczuku i przeszło 1/4 część
światowej produkcji cyny. Przeciwko brytyjskiemu III korpusowi imperialnemu,
składającemu się z oddziałów szkockich, australijskich i hinduskich, strzegących
arterii drogowych, Japończycy wysłali swe najlepsze wojska; była to siła, składająca
się z czterech lub pięciu dywizji, wyćwiczonych w pochodach przez bagniste pola
ryżowe żołnierzy, z lekkim ekwipunkiem w tropikalnych spodenkach jedynie, tak, że
łatwo ich było wziąć za malajskich Tubylców, gdy przenikali w głąb linii brytyjskich. W
tej światowej wojnie mechanicznej Japończycy udoskonalili technikę walki w dżungli.
Ponieważ Japończycy w swoich posunięciach na lądzie potrzebowali osłony z
powietrza, zajmowali zawsze najpierw lotniska. Tak więc atak na długi a wąski
półwysep Malajski zaczął się wylądowaniem Japończyków na wschodnim wybrzeżu i
w Syjamie (8-9 grudzień 1941 r.), celem zajęcia lotniska w Kota Bahrm oraz w
Singora i Patani. Z tych dwóch ostatnich punktów wyruszyła dywizja z lekkimi
czołgami i wozami pancernymi, przecięła półwysep u nasady, dochodząc do
zachodniego brzegu i zagrażając okrążeniem 11-tej dywizji imperialnej, która
wycofała się, odsłaniając Penang. Po zajęciu tego ważnego na wyspie portu, z
którego wyewakuowano przerażoną białą ludność cywilną, Japończycy parli stale w
dół ku zachodniemu wybrzeżu. Zaskakiwali oni umocnione punkty obronne
wypadami z morza i okrążali pozycje brytyjskie niespodziewanymi napadami, które
sprawiały, że obrońcy znajdowali się nagle na tyle linii nieprzyjacielskich. Po
zgnieceniu silnego oporu w Kota Bharu, Japończycy posuwali się od wybrzeża
wschodniego na południe wzdłuż linii kolejowej, pchając przed sobą brytyjską 9-tą
dywizję imperialną. Ruchliwość i szybkość oddziałów japońskich umożliwiała im
wdzieranie się w usuwające się linie obrony brytyjskiej i okrążanie ich. Równocześnie
druga armia nieprzyjacielska posuwała się w dół, wzdłuż wybrzeża wschodniego.
Wszystkie trzy linie pochodu japońskiego zbiegły się na wspólnym froncie w Jahore,
niespełna 66 km. na południe od Singapuru (29-go grudnia 1941 r.). Los tej wielkiej
bazy morskiej oraz broniących jej na Malajach wojsk został przesądzony po
zatopieniu przez Japończyków brytyjskiego pancernika "Prince of Wales" i
krążownika "Repulse" (10 grudzień 1941 r.), zaskoczonych bez osłony powietrznej
przez japońskie samoloty niosące torpedy pod Kuantan, na wschodnim wybrzeżu
półwyspu Malajskiego. Zniszczenie tych potężnych brytyjskich okrętów wojennych
było triumfem siły powietrznej. Pozbawiało to połączone siły brytyjsko-holendersko-
amerykańskie skutecznej siły morskiej w południowo-wschodniej Azji, a podbój tych
obszarów mógł być obecnie jedynie sprawą sił lądowych i powietrznych. Otwierało
równocześnie drogi morskie na południe poprzez Indie Holenderskie ku Australii. Dla

2

aliantów była to klęska taktyczna nie mniejszej wagi niż strategiczny cios, poniesiony
w Pearl Harbour. W rozpaczliwym wysiłku, by uratować sytuację na Malajach,
dowództwo sprzymierzonych w południowo-wschodniej Azji zostało zreorganizowane
i połączone. Było to wynikiem brytyjsko-amerykańskich narad w Waszyngtonie.
Generał Wawell objął naczelne dowództwo (3-go stycznia 1942 r.). Zastępca jego,
generał Brett dowodził słabym lotnictwem, a admirał Hart przejął to co pozostało z
floty morskiej. Marszałek Czang Kai-szek stał na czele wszystkich sił lądowych i
powietrznych w odciętych obecnie Chinach. Te zmiany w dowództwie przyszły
jednak za późno i nie wystarczały, by ulżyć siłom brytyjskim na Malajach. Zostały one
pobite w dniu 7 stycznia 1942 r. w ataku trzydziestu czołgów japońskich, po czym
bezustannie wypychane na południe, od Kuala Lumpur ku grobli Johore, łączącej
półwysep Malajski z wyspą Singapur. Oddziały szkockie i australijskie osłaniały
odwrót resztek III-go korpusu brytyjskiego (30-31 styczeń 1942 r.), które zebrały się
dla obrony Singapuru. Japończycy zdobyli dostęp do tej bazy morskiej od strony lądu
w przeciągu niespełna dwóch miesięcy. Przemierzyli oni przestrzeń ponad 750 km. w
pochodzie na południe wzdłuż półwyspu Malajskiego, prowadząc wojnę błyskawiczną
w dżungli, na bagnistych polach ryżowych i w lasach kauczukowych; przeważające
siły japońskie przy zręcznej taktyce zaskoczyły i rozproszyły wojska brytyjskie.

Singapur

Baza morska na wyspie Singapur przygotowana była na atak od strony morza, lecz
nie od strony dżungli, leżącej na zapleczu. Nie była też przygotowana na atak z
powietrza. Przed Bożym Narodzeniem ściągnięto z Malajów wszystkie myśliwce dla
odpierania nalotów japońskich bombowców, które w sile trzydziestu do
dziewięćdziesięciu na raz atakowały Singapur po trzy lub więcej razy dziennie.
Obrona powietrzna Singapuru , jakkolwiek wzmocniona przybyciem eskadry
myśliwców "Hurricane", była niewystarczająca. Japońskie oblężenie z powietrza
trwało przeszło miesiąc (29 grudzień 1941 - 8 luty 1942 r.), a do tego czasu japońskie
siły lądowe były gotowe do przypuszczenia ataku przez wąską cieśninę Johore. Pod
osłoną ciężkiego ognia artylerii, napastnicy umocnili przyczółek w Kranii, dokonali
dwóch lądowań od wschodu i zachodu (8-9 luty 1942 r.) i spotkali się na południu pod
miastem Singapur, odcinając uprzednio bazę morską i zbiorniki wody. Siły obrońców
zostały rozszczepione i odosobnione. Singapur poddał się bezwarunkowo w
siedemdziesiąt dni po pierwszym ataku japońskim przypuszczonym na Malaje (15
luty 1943 r.). Nieprzyjaciel nie tylko zajął fortecę morską, uważaną dotąd za nie do
zdobycia, lecz również wziął do niewoli około 70000 brytyjskich wojsk imperialnych.
Upadek Singapuru był w opinii premiera Churchilla "największą w historii porażką
oręża brytyjskiego" Był to również śmiertelny cios dla oddziałów sprzymierzonych,
pozostawionych w południowo-wschodniej Azji, gdyż zostały one zmuszone do
wycofania się do Indii Holenderskich, a następnie do Australii. Co najgorsze, przed
Japończykami leżała otworem droga do ataku na Birmę i Indie.

3

Birma

Japończycy zajęli dolną Birmę ze Syjamu już w pierwszej fazie kampanii malajskiej.
Celem ich było unieszkodliwienie lotnisk birmańskich, celem osłony prawego skrzydła
i tyłów wojsk, posuwających się na południe w kierunku Singapuru. Lotnictwo jednak
brytyjskie oraz amerykańska grupa ochotnicza tzw. "latających tygrysów" utrzymała
miejscowe panowanie w powietrzu przeciwko przeważającej sile nieprzyjacielskich
bombowców. Pomimo to japońskie oddziały lądowe zająły wkrótce dolną Birmę.
Brytyjczycy wyewakuowali Moulmein i wycofali się do portu Rangun, którego system
dowozu był zdezorganizowany przez nieprzyjacielskie naloty bombowe; tu
przygotowywali się do obrony górnej Birmy wzdłuż linii rzeki Salween (31 styczeń
1942 r.). Przewidując upadek Singapuru, główne siły japońskie ze Syjamu wkroczyły
do Birmy, by przeciąć drogę birmijską i odciąć w ten sposób Chiny (8 luty 1942 r.).
Lądując przez rzekę Salween, okrążyli oni południowe skrzydło pozycji brytyjskich i
wypchnęli je na zachód do Sittang (23-ci luty 1942 r.), odcinając część oddziałów
brytyjskich, przeprawiających się przez rzekę. Wobec ciężkich ataków bombowych
oraz japońskiego pochodu na Pegu, utrzymanie wielkiego portu wydawało się
beznadziejne, i oddziały brytyjskie wyewakuowały Rangun (8 marzec 1942 r.). Utrata
Rangunu oznaczała przecięcie linii dostaw dla brytyjskich i chińskich wojsk w Birmie;
jedynym pozostałym środkiem komunikacji z Indiami były linie powietrzne. Oddziały
brytyjskie wycofały się na północ do Prome, przedzierając się przez linie
nieprzyjacielskie. Liczne siły chińskie pod dowództwem generała Stilwell`a zostały
wysłane przez marszałka Czang Kai-Szek`a do północnej Birmy. Japończycy jednak
posuwali się na północ w pogoni za wojskami brytyjskimi tak szybko, że Chińczykom
przypadła rola osłony wycofujących się ku Indiom wojsk imperialnych. Wycofanie się
wojsk chińskich stało się również konieczne z chwilą, gdy zmotoryzowane oddziały
japońskie przeniknęły do Lashio, rozszczepiły siły sprzymierzonych i odcięły drogę
birmańską. Podczas gdy nieprzyjaciel posuwał się na północ ku Bhamo i Myitkina,
oddziały brytyjskie uszły na zachód poprzez dżunglę do Imphal i Indii, gdy Chińczycy
wycofywali się na północ wzdłuż rzeki Salween ku granicom swego kraju. Z końcem
maja Japończycy zajęli całą Birmę, obszar trochę większy od Francji, oraz przecięli
wszelką komunikację pomiędzy Chinami a ich sprzymierzeńcami, za wyjątkiem
ryzykownej drogi powietrznej ponad Himalajami do Indii. Nawet Indie zagrożone były
obecnie poważną japońską siłą morską, składającą się z trzech pancerników i trzech
lotniskowców, płynących pod osłoną krążowników i kontr-torpedowców. Siła ta
wdarła się do zatoki Bengalskiej i zaatakowała Cejlon (4 kwiecień 1942 r.). Japońskie
samoloty przypuściły silne ataki na stolicę Cejlonu, Colombo, oraz zatopiły dwa
ciężkie brytyjskie krążowniki "Cornwall" i "Dorsetshire" i lotniskowiec "Hermes".
Japończycy zestrzelili prawie wszystkie samoloty brytyjskie, atakujące
nieprzyjacielskie lotniskowce. Gdy japońskie okręty podwodne zatopiły liczne statki
handlowe, a ich samoloty przypuszczały z lotniskowców ataki na kontynent indyjski,
Brytyjczycy wysłali pospiesznie posiłki morskie na wschód dla obrony Oceanu
Indyjskiego. Z początkiem lata Brtyjczycy trzymali w Zatoce Bengalskiej trzy

4

pancerniki i jeden lotniskowiec, gotowe do odparcia każdego ataku japońskiego.
Deszczowy okres momsunu ochronił od inwazji lądowej przez Birmę.

5