Pojęcie folkloru

Folklor

1 Pojęcie folkloru w nauce oświatowej i polskiej

Definicje folkloru:
3 pola znaczeniowe:
l naukowe – tak jak określa go etnologia, folklorystyka, etnolingwistyka, literaturoznwstwo, teoria kultury –

dyscypliny, które się nim zajmują

l publicystyczne – coś słabego, gorszego płytkiego, zwraca uwagę, ale jest zjawiskiem marginalnym –

konotacje negatywne, pozbawione walorów duchowych, obecnie to się zmienia: tutaj folklor polityczny
– jedna ze sfer publicystyki opisująca nieakceptowalne zachowania społeczne, dziwaczne

l potoczne – wszystko co związane jest z wsią
Folklor – synonim kultury ludowej – wszystkiego tego, co wiejskie i ze wsią związane (nie tylko kultura
ludowa), także tego, co ze wsi pochodzi, np. stylizacje ludowe, zespoły folklorystyczne, coś na marginesie
kultury, dysfunkcyjne.

Początki zainteresowania folklorem: 1846 – romantyzm i nacjonalizm, zachłyśnięcie się ludowością, szukanie
treści narodowych i etnicznych w ludzie wiejskim, chęć odróżnienia od innych narodów, gloryfikacja prostego
sposobu życia (Arkadia..), stosowne pojęcia: skarbnica dawnych reliktów, przeżytków, starożytności ludowe,
skarbnica wiedzy ludowej.
Pojęcie FOLKLOR wprowadzone do nauki na łamach czasopisma: folk – lud lor – wiedza – wiedza ludu.
Człon FOLK można odnieść do wielu różnych kategorii ludzi, jest ono zmienne, chwiejne, tworzy definicję
operacyjną na potrzeby różnych prac badawczych.
Definicja W. Thomasa (ang.archeolog, miłośnik kultury ludowej): F. - coś wymierającego, wiedza i
umiejętności ludu, pradawne zwyczaje, obrzędy, zabobony, ballady, przysłowia. Nacisk na twórczość USTNĄ
ograniczoną na chłopstwa.
Szersze rozumienie F. - Krawczyk-Wasilewska – nie tylko chłopstwo, u Thomasa „zwykli ludzie”.
Niemożliwe było postulowanie przez Thomasa sprecyzowanie pojęcia F. Pojawiły się różne interpretacje jego
definicji.
F. - na początku XIX w traktowany jako kultura duchowa chłopów, ludności klas niższych w społ.
Cywilizowanym.
Potem ewolucjonizm (in. Edward Taylor w poł. XIX w.) odnosił to pojęcie do kultur pozaeuropejskich – stąd
wersja antropologiczna i początek teorii przeżytków kulturowych, w którą Taylor miał duży wkład.

1879 – Angielskie Towarzystwo Folklorystyczne – dwa znaczenia F.:
wąskie – obejmuje zwyczaje, obrzędy, wierzenia i literaturę ustną – Thomas (Thomson)???
szerokie – obejmuje całą kulturę, tradycję ludu, także kulturę materialną, znaczenie zbliżone do etnologii.

DEFINICJE: Słownik folkloru, mitologii i legend, p/red Marii Licz, 1949-50: 21 różnych def. Folkloru
RÓŻNE (gł. ZACHODNIE)
Jonas Balys – tradycyjne wytwory ludów pierwotnych i cywilizowanych powstające dzięki tradycji ustnej, nie
nauka o ludzie ale wiedza ludu.
Marius Barbeau – F. ustny i inne tradycyjne zajęcia we wszystkich dziedzinach, obyczaje i praktyki
przekazywane przez pokolenia bez książek i nauczycieli, podkreśla sposób, czas i miejsce przekazywania treści.
F. podkreśla jego znamienność, żywotność, ekspansywność, nieseryjność. F. przeciwstawia go kulturze
masowej.
William Bascom – mity i legendy, inne wypowiedzi artystyczne = sztuka słowa = w perspektywie
antropologicznej pojęcie zawężone, folklor do literatury ustnej związanej ze śpiewem i muzyką (nie wszystko
co przekazywane ustnie to folklor, np. medycyna, sztuka i inne), nie może stać się sztuką pisma, to część
kultury a nie jej całość. Włączył folklor społeczeństw plemiennych.
R.D. Jamesen – gałąź etnologii i antropologii, rozszerzenie F. o idee filozoficzne i religijne: tańce, obrzędy i
przesądy.
B.A. Botkin – wprowadza pewne elementy kultury masowej do folkloru, ale wciąż przewaga elementów
ustnych wywodzących się z tradycji. Spisanie ich nie niszczy ich wartości, nie zmienia pewnych cech
charakterystycznych dla tekstów mówionych (np. pieśni), a dzięki temu docierają do innego odbiorcy. Podkreśla
rolę tradycji i pisma w tradycji ustnej. Zapisane potem wracają do obiegu ustnego poprzez ponowne odczytanie

na nowo.
Suth Thopmson – przekaz tradycyjny, pamięciowy, także wierzenia, przesądy, inne niż werbalne treści F.
zapamiętane raczej niż zapisane.
Aurelio M. Espinoza – wiedza lusu, wskazuje opozycje: wiedza ludu / wiedza naukowa
T. H. Gester – część kultury ludzkiej, wierzenia, bajki, obrzędy, wyrażają talent i temperament grupy, a nie
jednostki, twórczość kolektywna należąca do ludu. F. jest tworzony przez lud dla ludu, relacja nadawca-
odbiorca, przekaz treści w ramach grupy.
A. Tylor – podział F. na 3 grupy: F. obiektów fizycznych (formy i urzycie narzędzi, budownictwo, stroje
ludowe), F. idei (obrzędy religijne, zwyczaje doroczne, słowne sposoby zamawiania chorób), i F. słowny
(legendy, bajki, podania, przysłowia, nazwymiejscowe, własne).
R.A. Waterman – postać sztuki, obejmująca różne rodzaje opowiadań, przysłów, powiedzeń, zaklęć, pieśni,
formułek czarnoksięskich, innych formuł, a posługująca się mową codzienną jako środkiem przekazu, bez
przypisania tych zjawisk do żadnej grupy kulturowej.
ROSJA:
Juri Sokolow - „Folklor rosyjski” 1928, ograniczenie przedmiotu do ustnej twórczości poetyckiej szerokich mas
ludowych. Folklorystyka – osobna nauka literaturoznawcza. Zwolennik pojęcia FOLKLOR, inni – literatura
ludowa.
Putilow i Sokolowa – ok. 1965, przedmiotem F. jest twórczośc poetycka mas pracujących jako historycznie
rozwinięta dziedzina sztuki. Wprowadził estetykę folkloru=artystyczne formy klasyfikacji F. 1111111111
Wiktor Gusiew – F. jako całość o artystyczno-obrazowej naturze=kompleks zbudowany z polielementarnych
odmian sztuki..tycznej (???) posługującej się artystyczno-obrazkowymi środkami przekazu słuchowo-
wzrokowego. Włącza w F. inne elementy prócz mowy, odróżnia przedmiot F. od przedmiotu etnografii (F. jest
tylko częścią literatury ludowej) i językoznawstwa.
A. Dundes – ok. 1960 – pojęcie F. można odnosić do każdej grupy ludzkiej, której członkowie mają wspólne
poczucie tradycji, ale nie muszą się znać. Każdy z nich może należeć do kilka różnych grup, stąd mowa o
różnych folklorach tych grup (np. F. środowiskowe)
M. Herskowits – F. = ludowa literatura ustna kultury chłopskiej, postulował badanie F. grup piśmiennych
posługujących się też językiem mówionym – właśnie ten język kwalifikuje do F.
FRANCJA
Van Gennep - „Folklor” 1924 – F. = uniwersalny obiekt ze specjalnym elementem zawartym w słowie
„ludowy”. Wyróżnił typy folklorów: religijny, literacki, prawny, obrzędowy, muzyczny, artystyczny.
P. Saint-Yvres - „Podręcznik folkloru”1936 – F. obejmuje kulturę materialną i duchową warstw niższych kultur
europejskich (etnologia zajmuje się kulturami innymi). Folklorystyka bada własny narów (1). F. = kultura
większości. Kultura elit=kultura mniejszości.
NIEMCY:
Hans Nanmann – ok. 1920 – teoria artystyczna pochodzenia folkloru – to się wzięło z jednej głównej teorii
kultury, że tworzona ona jest przez elity i potem „wtapia się w ludzi” (=robotników, chłopstwo), którzy nie są
twórcami tylko odbiorcami. Wtedy te przekazane im wartości stają sie folklorem. To są „odpady kulturowe” - to
co zostało w niższej warstwie(osad)=folklor właściwy. Zorganizowane wartości kulturowe w odróżnieniu od
tych wyższych.
WŁOCHY:
B. Croker – poezja ludowa dociera do ludu z niższych warstw za pośrednictwem jej prawdziwych twórców.

Trzy podstawowe kryteria podziału definicji:

1 opisowo-wyliczające – ka zaliczamy do F.
2 historyczne – odnoszące się do przeszłości F. jako przeżytek kulturowych
3 genetyczne – odnoszące się do twórcy F. i do jakiej grupy należy

Marshall MsLuhan – pojęcie folkloru człowieka zindustrializowanego: F. środowisk wielkomiejskiej tworzony
jest w wielkich aglomeracjach – agencjach reklamowych,a nie bezpośrednio w tych środowiskach. Edukacja
komercyjna pozostawia w psychice trwalszy ślad niż inne źródło wiedzy.

PODSUMOWANIE: Dwie tendencje w rozumieniu terminu F:
1-antropologiczna: F.=wiedza ludu i jego czynności w kontekście kultury: obrzędy, zabawy, sztuka, strój,
zwyczaje, tańce, muzyka, magia, instrumenty muzyczne. Taka analiza wymaga badań empirycznych ukazujące

kontekst występowania danego dzieła folkloru. Dalsza analiza przebiega metodami socjologicznymi i
historycznymi. To jest rozumienie większości folklorystów krajów anglosaskich.
2-filologiczna: F=zjawisko związane z mową, jego rozwój i genologia (rodzaje, gatunki) związane są z
literaturą ludową, prozą i poezją: wróżby, zaklęcia, przysłowia, formuły magiczne, wierzenie, zwyczaje,
obrzędy, głównie w warstwie słownej. Badanie genezy migracji wątków metodą analityczną i porównawczą.
Zamienne terminy F. i literatura ludowa. To jest rozumienie folklorystów w większości krajów słowiańskich.

POLSKIE DEFINICJE FOLKLORU:
Definicja przeniknęła do Polski z badań innych krajów, nie przyjęła się od razu. W Polsce F=literatura ludowa.
Przeciwnikiem był O. Kolberg twierdził, że terminu angielskiego F. nie da się zaadaptować na język polski.
„Lud i jego zwyczaje” - ukazywały się od 1865.
Proponował:
-ludowiectwo
-demotyka – pojęcie ze starożytności; potoczny, pisany i mówiony język Egipcjan używany w okresie grecko-
rzymskim, wyparty przez język grecki.
Zwolennikiem angielskiego terminu F. był Karlowicz, postulował przeniesienie go na grunt polski jako
szerokie pojęcie, nie tylko literaturę ludową.
Okres międzywojenny: F. zajmowali się głownie literaturoznawcy i filolodzy, np. Krzyżanowski, który skupiał
się na twórczości słownej.
Jan Bystroń „Dzieje literatury pięknej” - rozdziały poświęcone literaturze słownej – ludowej.
Ludoznawstwo – rozwój: obejmowało literaturę i kulturę ludową.
Stefan Czarnoryski 1929 wydal słownik folkloru, opublikował zbiory z całego kraju, podał definicję: F.=nie
tylko twórczość ludu wiejskiego, zwracał także uwagę na folklor środowiskowy, Mało znacząca wypowiedź
wówczas. Dopiero zyskała na znaczeniu po I wojnie.
Okres powojenny: wyodrębniono folklorystykę, bo w etnologii (na katedrach) fizycznie brakowało miejsca na
folklor słowny. Stąd 1958 Krzyżanowski stworzył pierwszą samodzielną instytucję folklorystyczną przy
Instytucie Badań Literackich PAN-PRACOWNIE LITERATURY LUDOWEJ.
Niejednolita metodologia, porozrzucane miejsca instytucji, szukanie przez F. miejsca między etnologią i
filologią.
1974 – pierwsza Pracownia Folkloru w ramach filologii założona przez D. Simonides.
Status folklorystyki próbowali określić Krzyżanowski (umieścić folklorystykę w ramach nauki o lit., jako lit.
Lud. I ustną) i Hernas (na zjeździe PAN określił F. jako część kultury)
Założenia czasopisma Literatura Ludowa:
-profil literaturoznawczy: 1957-1972 red. Krzyżanowski
-profil antropologiczny: od 1974 red. Hernes – szkoła Czesława Hernesa: badania F. w oparciu o kulturę
ludową, także F. związanego z kulturą popularną, z trzecim jego obiegiem; rozpatrywanie folkloru z punktu
widzenia teorii kultury, włączenie F. środowiskowych, subkultury, dzieci i młodzieży, F. miejskiego, literatury
popularnej, czyli różne nowe pola badawcze, powstałą nowa definicja F.: zjawisko związane z literaturą
brukową (zjawisko cenzury prewencyjnej) opartą na powtarzalnych kalkach, stereotypowym światopoglądzie,
treściach kosmopolitycznych: Hernas nie ograniczył F. do zjawisk ustnych (włącza grafikę, wpisy
pamiętnikowe), ekstensywne traktowanie F. szerokie – rozszerzenie form ustnych także o te pisanie (w
odróżnieniu do intensywnego traktowanie F. czyli do ograniczenia twórczości słownej).
Roch Sulima – (Uniwers. Warszawski) łączy oba pojęcia na poziomie analizy semiotycznej i aksjologicznej.
Folklor jako część zainteresowań etnologicznych: Dorota Simonides, Piotr Kowalski, Teresa Smilińska.

Folklor współczesny:
Pojęcie F. jest nieadekwatne do współczesności, bo termin ten jest zbyt obciążony historycznie.
Wiktor Gusiew – pojęcie folkloru współczesnego (w „Estetyce folkloru” z 1974): F. współczesny=wszystkie
dzieła posiadające swego autora, jednak przyjęte przez masę i zmienione przez nią, rozszczepione w ten sposób
na szereg wariantów.
Ważne są przymiotniki określające rodzaj F., np. F. dziecięcy, F. środowiskowy - one określają metodologię
badań (przedmiot badań).

Wg Czesława Hernesa relacje folklor / kultura masowa:
podobieństwa:

-zasada prewencji społecznej (dzieło musi być zaakceptowane społecznie zanim pójdzie w obieg_
-opieranie się na kalkach, schematach
-wyrażanie ogólnie przyjętego światopoglądu
-prezentowanie treści kosmologicznych, o świecie
-podobne wątki w obu
różnice:
-”ustność (oralność) przestała być jednym wyznacznikiem badań”
-kontekst MK szerszy niż tradycyjne pojmowanie F., bo nowy F. obejmuje też np. kulturę brukową=część
masowej (wg Hernesa)
-zmiana środowiska występowania – skoro szerzej pojmować, to też z różnych środowisk, np. dzieci,
młodzieży, bo Harnas postulował badania folklorów środowiskowych – ogólnie folklor nowo pojmowany
przechodzi ze środowisk chłopskich (takie już praktycznie nie istnieją) do miejskich – to jest ta zmiana
środowiska

wg Doroty Simonides relacje folklor / kultura masowa:
podobieństwa:
-spontaniczność
-masowość
-anonimowość (brak imiennego twórcy)
-bezosobowość twórcy (brak autora)
różnice:
-w F. znany adresat, w KM nie
-w F. zrozumiała i jasna reprodukcja (bo znany adresat), w KM nie, bo adresowana do wszystkich, „nijaka”
-ład etyczny w F., pustka przekazu w KM
-F. zostawia margines na wyobraźnię, KM podaje dokładnie, prosto i w całości

2-Folklorystyka jako dyscyplina naukowa w Polsce i na świecie, jej miejsce wśród innych nauk.

Folklorystyka jest dyscypliną naukową – XIX w jako przecięcie dwóch prądów myślowych: oczarowania
ludowością (piękny chłop) i tezą, ze w kulturach tradycyjnych przechowywane są pierwiastki narodowe. Trwał
pozytywizm więc postulowano potrzebę zbierania i systematyzowania zjawisk, tej wiedzy ludowej.
Aby dyscyplina naukowa powstała, muszą zaistnieć 3 warunki: 1-wyodrębnienie się przedmiotu badań, 2-
sprecyzowanie kryteriów badań, 3-zaistnienie zaplecza instytucjonalnego (w Polsce ok. Lat 50tych XX w.).
Folklorystyka wyodrębniła się z etnografii, zaliczano do niej twórczość ustną, słowną, jej artystyczne przejawy.
Literaturoznawcy badali F. własnymi metodami z własnej dziedziny, więc nastąpił rozwój badań nad poetyką
ludową, tekstologią, genologią. Badanie filologiczne przeprowadzano porównując twórczość ustną i pisaną oraz
łączono je z badaniami literatury staropolskiej i ludowej – tu dużo dobrego zdziałał Krzyżanowski – twórca
polskiej szkoły komparatystyki folklorystycznej. Mimo późniejszego rozszerzenia pola badawczego
folklorystyki i badania folkloru w kontekście kultury, zawsze tekst pozostał dla folklorystyki podstawą analizy.
Badania folklorystyczne wiążą się głównie z socjologią, religioznawstwem i filozofią, a także z etnologią,
psychologią i etnolingwistyką.
Krzysztof Wrocławski (Warszawa): folklorystyka powinna badać to, czego oczekują od niej inne dyscypliny w
oparciu o kompetencje głównie filologiczne. W związku z tym Wrocławski używa zmiennie pojęcia
etnofilologia (zamiast folklorystyka). Dzieli etnofilologów na etnoliteraturoznawców (bliżej do literatury) i
etnolingwistów (folkloryści językowi).

Folklorystyka a etnologia – wg Hernasa i Bartmińskiego:
z pozycji etnologii F. to część kultury, integralny składnik opisywanej rzeczywistości w szerokim kontekście
kulturowym.
Według etnologów folkloryści zawsze zwracali większą uwagę na aspekt artystyczny F. - ten zarzut jest już
nieaktualny, ponieważ nie porównuje się już F. z literaturą piękną i nie traktuje się F. metodami z literatury
pięknej. Obecnie wzrosła waga aspektu semantycznego, aksjologiczny, symboliczny – reasumując: aspekt
semiotyczny, np. badanie relacji między utworem słownym a obrzędowym – nie bada się już tylko słów, ale
inne warstwy w myśl tezy, ze obrzęd ma charakter polifoniczny, wielowątkowy, bada się też mimikę, gesty.
Etnologia i folklorystyka różnią się co do punktów wyjścia: obie te dyscypliny badają obrzęd, ale:

-folklorystyka uznaje tekst za główny element jednak w kontekście innych warstw,
-etnologia nie nobilituje tak tekstu, traktuje obrzęd jako całość.
Wg Wrocławskiego etnologia i folklorystyka stały się dyscyplinami partnerskimi, jednak geneza F. wywodzi się
z etnologii.
Folklorystyka a socjologia:
obie mają wspólnotowy aspekt społeczny
obie badają teksty i grupę, w której one funkcjonują
Socjologów zajmujących się folklorystyką interesują, np. socjologiczne mechanizmy powstawania tekstów
folkloru rodzinnego (Smolińska napisała o tym książkę), ich powtarzalność, a walory artystyczne są mniej
ważne.
Innym przykładem są badania nad relacjami między członkami grupy, a nie ich aspekty artystyczne – to np.
opisała Zlatanowa-Strenk na przykładzie przekazów rodowodowych i ujętej w nich idei wspólnoty badanej
grupy. Bada ona bezpośrednie związki między nadawcą i odbiorcą w konkretnych uwarunkowaniach
społecznych.
Folklorystyka a antropologia:
wg P. Kowalskiego (Opole):

1 F. = kulturowo określony zespół norm, zasad organizowania i usensowniania świata, formuł

wyjaśniających działania, które ma do dyspozycji jednostka w każdej sytuacji realizowania swoich
psychofizycznych potrzeb.

2 Przedmiot badań – wizje świata zawarte w tekstach F. odtwarzane na podstawie tekstów F. jako tekstów

kultury.

3 Główne pytania folklorystyki:

4 a. Jakie scenariusze zachowań są realizowane w tekstach F?
5 b. Jak zachowuje się w nich człowiek?
6 c. Jaki jest stosunek człowieka do człowieka i człowieka do innych społeczności?

Na podstawie odpowiedzi – rekonstrukcja kategorii, wg których człowiek postrzega świat.
PK:”Nie cele definiują folklorystykę, ale źródła brane na warsztat”.
Wg Rocha Sulimy (Warszawa):
F. = kultura plebejska, twórczość plebejska zakodowana językowo. Kładzie nacisk na aspekt werbalny.
Wg J. Bartmińskiego (Lublin):
F. = składnik kultury duchowej z jądrem, tj. Żywym słowem w różnym stopniu uwikłanym w rytuały, także z
naciskiem na aspekt werbalny/ Funkcjonowanie F. opiera się na społecznie usankcjonowanej władzy o świecie,
zatem F. wyraża pewien światopogląd i określone wartości.
Przedmiot badań – jak, kiedy i dlaczego powtarzane jest słowo, na jakich zasadach dodawana jest muzyka i
taniec.

..........

Okres powojenny: wyodrębniono folklorystykę, bo w etnologii (na katedrach) fizycznie brakowało miejsca na
folklor słowny.
Stąd 1958 Krzyżanowski stworzył pierwszą samodzielną instytucję folklorystyczną przy Instytucie Badań
Literackich PAN: PRACOWNIĘ LITERATURY LUDOWEJ.
Niejednolita metodologia, porozrzucane miejsca instytucji, szukanie przez F. miejsca między etnologią i
filologią.
1974 – pierwsza Pracownia Folkloru w ramach filologii założona Przez D. Simonides.
Status folklorystyki próbowali określić Krzyżanowski (umieścić folklorystykę w ramach nauki i literatury jako
lit. lud. i ustną) i Hernas ( na zjeździe PAN określił F. jako część kultury).
Założenia Czasopisma Literatura Ludowa:
-profil literaturoznawczy: 1957 – 1972 red, Krzyżanowski
-profil antropologiczny: od 1974 red. Hernas – szkoła Czesława Hernasa: badania F. w oparciu o kulturę
ludową, także F. związanego z kulturą popularną, z trzecim jego obiegiem; rozpatrywanie folkloru z punktu
widzenia teorii kultury, włączenie F. środowiskowych, subkultury, dzieci i młodzieży, F. miejskiego, literatury
popularnej, czyli różne nowe pola badawcze; powstała nowa definicja F.: zjawisko związane z literaturą
brukową (zjawisko cenzury prewencyjnej) opartą na powtarzalnych kalkach, stereotypowym światopoglądzie,
treściach kosmopolitycznych; Hernas nie ogranicza F. do zjawisk ustnych (włącza grafikę, opisy

pamiętnikowe); ekstensywne traktowanie F., szerokie – rozszerzenie form ustnych także o te pisane (w
odróżnieniu od intensywnego traktowania F. czyli ograniczenia do twórczości słownej).
Roch Sulima (Uniwers. Warszawski) łącza oba podejścia do pozycji analizy semiotycznej i aksjologicznej.
Folklor jako część zainteresowań etnologicznych: Dorota Simonides, Piotr Kowalski, Teresa Smolińska.

Ośrodki folklorystyczne w Polsce:
Warszawa – Roch Sulima, Krzyżanowski
Wrocław – Hernas, Ługowska, T. Żabski, Jastrzębski
Kraków – F. Ziejka, W. Pawluczuk, J. Maślanka
Opole – Simonides, Smolińska, P. Kowalskiego
Lublin – J. Bartmiński, A. Adamowski, AB Krajka, B. Bartkowski
Katowice – A. Dygacz, E. Kossowska, D. Czubala
Cieszyn – D. Kadłubiec
Łódź – W. Krawczyk-Waniowska
Gdańsk – J. Samp
Toruń – M. Kasjan
Olsztyn – T. Oracki, A. Staniszewska
oraz Toruń: Pracownia dzieł wszystkich Oskara Kolberga zał. i prow. przez Bogusława Linette.

Pole badawcze współczesnego folklorysty wg Hernasa:
do znudzenia powtarzane – Hernas postulował rozszerzenia pojęcia F. poza F. wiejski na środowiska miejskie,
inne środowiska, nowe zwyczaje, stąd:
1-badać F. tradycyjny i to, co z niego zostało
2-szukać nowych form folkloru, zwyczajów, więzi, tekstów w nowych sytuacjach codziennych i świątecznych
(np. flaszka z okazji pierwszej wypłaty)
3-badać folklory środowiskowe (dzieci, młodzieży i inne np. te z gwar u Michalskiej).

Szkoła Hernasa
Stwierdził, że literatura brukowa funkcjonuje tak samo jak folklor, czyli podlega cenzurze prewencyjnej.
Wyrażają ten sam światopogląd, reprezentują treści kosmopolityczne, sięgają do tych samych wątków.
Moralność we współczesnym folklorze przestała być wyznacznikiem badań. Wg niego folklor to nie tylko
twórczość ustna.
Ekstensywne rozumienie folkloru czyli przechodzenie od twórczości ustnej do pisanej.
Intensywne rozumienie folkloru czyli rozumienie go w formie większej.

Folklor a ośrodki masowego przekazu
Simonides stwierdziła, że literatura masowa funkcjonuje podobnie jak folklor. Twórcy kultury masowej
nabierają anonimowości jak twórcy folkloru. W przypadku kultury masowej brak jest konkretnego adresata.

Różnice między kulturą masową a folklorem
-folklor odzwierciedla naturę filozoficzną, odróżnia dobro od zła
-folklor pozostawia sporo miejsca na wyobraźnię odbiorcy a kultura masowa daje gotowy produkt.
Przedmiot zainteresowań współczesnego folklorysty
-folklor tradycyjny
-zwyczaje tradycyjne kultywowane współcześnie
-twórcza rekonstrukcja dawnego folkloru tradycyjnego
-zjawisko folkloryzmu, podtrzymywanie folkloru zaadaptowanego współcześnie
-folklory środowiskowe

Rodzaje folklorów
-dziecięcy
-środowiskowy

Współczesność jako kategoria porządkująca zainteresowania folklorysty
-interpretacja zjawisk nowych

-badanie tradycji

twórczość folklorystyczna zaspakaja potrzeby ludzkie, a ponieważ potrzeby ludzkie się zmieniają, zmienia się
także twórczość folklorystyczna
Niekiedy potrzeby pozostają stałe, np. potrzeba przeżycia niezwykłości – zmienia się tylko ich forma.

Miejsce folkloru wśród nauk
Wyodrębnia się folklorystykę z etnologii. Folklorystyka posiada związki z religioznawstwem, socjologią,
filozofią. Wrocławski używa określenia etnofilologii zamiast folkloru. Folklor wyrasta z filologii. Dzieli
etnofilologię na:

1 etnoliteraturoznawstwo
2 etnolingwistykę

Relacja między folklorem a etnologią jest taka, że etnolodzy postrzegają folklor jako część kultury. Folklor z
etnologią łączy kultura.

Związki folklorystyki z socjologią
Przedstawiciele
Zwotanowa
-kontekst społeczny wiedzy kulturowej
-typ autorstwa

Folklorystyka zorientowana antropologicznie
Piotr Kowalski
Folklor dla niego to kulturowo określony zespół norm, zasad organizowania i usensowiania świata, formuł
wyjaśniających działania, które ma do dyspozycji jednostka w każdej sytuacji realizowania psychofizycznych
potrzeb.
Folklorystyka ma określać jakie scenariusze są zachowane w tekstach folkloru. Nie cele mają definiować
folklorystyką, ale źródła brane na warsztat, czyli teksty werbalne generowane w warunkach społecznej
powtarzalności.

Ruch Sulima
Folklor traktowany jest jak synonim kultury plebejskiej. W badaniach powinien być zachowany prymat dla
słowa.

Jerzy Bartmiński
Folklor – to także prymat słowa składnika kultury duchowej, którego jądrem jest żywe słowo. Teksty folkloru
wyrażają określony światopogląd i określone wartości.

Funkcje badania folkloru
-poznawcze
-wychowawcze
-integrujące
-estetyczne

Zasadnicze cechy uznawane za charakterystyczne dla folkloru jako twórczości ustnej w odróżnieniu od
literatury elitarnej pisanej.
-ustny charakter przekazu
-zbiorowy charakter twórczości wiążącej się ściśle z anonimowością i ludowością jako opozycją do kultury
elitarnej.

...................................'

Klasyfikacja tekstów będących przedmiotem badań etnofilologii.
Podstawowym komponentem tekstu jest komponent słowny.

Wrocławskie dzieli teksty na:

1 Teksty czysto słowne

2 a. teksty które istnieją w przekazie ustnym
3 b. mieszane w charakterze ustno pisanym
4 c. teksty pisane czyli teksty rękopiśmienne i drukowane

5 Teksty zawierające jako główny komponent słowo, ale zawierające dodatkowy nośnik to teksty

słowno pisane

6 a. melocytowane
7 b. bez akompaniamentu
8 c. śpiewane z użyciem instrumentu

9 Teksty słowno wizualne

10 a. napisy na murach
11 b. teksty pamiętnikarskie i dzienniki z istotną rolą formy graficznej

12 Teksty słowno muzyczo wizualne

13 a. pieśni śpiewane w trakcie obrzędu
14 b. pieśni śpiewane przy tańcu
15 c. teksty wykonywane w trakcie dramatu ludowego

3. Przesłanki i bariery w rozwoju folklorystyki wg. J. Bartmińskiego

Bariery:

1 obraz folkloru kreowany przez media w kontekście negatywnym
2 traktowanie folkloru jako coś płytkiego, pozbawionego walorów duchowych
3 negatywne wypowiedzi pisarzy
4 traktowanie folkloru w formie politycznej, czyli wszelkie zachowania negatywne

Zalety sprzyjające rozwojowi folklorystyki

1 zaplecze światopoglądowe
2 jako solidarność życia w przyrodzie, to wzajemna pomoc pomiędzy istotami w imieniu obrony przed

śmiercią

3 koncepcja kosmosu jako przyjaznego człowiekowi
4 koncepcja domu jako zmitologizowanego centrum świata
5 pojmowanie ojczyzny w kategorii przestrzennym
6 styl życia intymnego – ukazanie miłości jako miłości erotycznej, jako partnerstwo płci oraz ukazywanie

równowagi między doznaniami zmysłowymi i psychicznymi

7 wartościowanie przestrzeni w jakiej człowiek żyje

Okoliczności sprzyjające awansowi folklorystyki

1 kryzys nowoczesności we współczesnej kulturze elitarnej
2 odrodzenie się regionalizmów, ale nie w charakterze defensywnym,a le w nowej formie nowych

inicjatyw w społecznościach lokalnych, wspólnot lokalnych

3 koncepcja regionalizmu ogólnego
4 kryzys czytelnictwa – przywraca rangę ustności w komunikacji międzyludzkiej

Organizację mające na celu promować i ochraniać działalność folklorystyczną

1 UNESCO
2 Międzynarodowa Organizacja Ochrony Folklorystyki CIOFF
3 Radiowe Centrum Kultury Ludowej

4. Nowe tematy badawcze w folklorystyce polskiej wg D. Simonides

Wyróżnia 4 podstawowe bloki tematyczne:
problem między badaniami nad folklorem a folklorystyką (dzieje dyscypliny są bardzo dobrze opracowane w

nauce polskiej)
-dzieje folklorystyki polskiej, t. I i II, H. Kapendzki i Krzyżanowski
-Folklor Górnego Śląska, Simonides
-Bardzo dobrze opracowane są źródła
Słabo są opracowane gatunki folkloru.
Simonides twierdzi, zę:
l należałoby badać życie codzienne w grupach lokalnych i subkulturowych

1 Dysonans między badaniami nad folklorem a folklorystyką, łatwiej opracować dzieje dyscypliny niż jej

aktualny przedmiot zainteresowań „Dzieje folkloru”, „Folklor Górnego Śląska”

2 brak badań komparatystycznych (do nich potrzeba dużej wiedzy)

3 prowadzić trzeba badania życiorysów, tzw. Mikrohistorie, ponieważ człowiek uczestniczy w historii

oficjalnej i tworzy historię sam

4 badania opowieści popularnych (bajka, podanie, legenda) – zjawisko procesu komunikacyjnego, różnica

pomiędzy ustnością a środkami masowego przekazu zanika (współczesna legenda miejska)

5 Postulat badań systemu wartości – ustalone przez tradycję wartości zanikają, konfrontowane ze

współczesnością. Warto spojrzeć na wartości trwałe i zmieniające się. Badania jakie obyczaje i prawa są
postrzegane a jakie łamane.

Potrzeba badania opowiadanych życiorysów tzw. mikrohistorie
Wg Simonides człowiek posiada dwa życiorysy – oficjalny urzędowy i nieoficjalny kiedy opowiada różne
sytuacje z własnego życia. W zależności komu opowiadamy i w jakiej chwili kierujemy własny życiorys jedne
elementy pomijając inne uwypuklając. Wszystko to na potrzeby własnego wizerunku. Dzięki temu
indywidualizmowi opowiadaniu ludzkich dziejów możemy dotrzeć do określonych momentów historycznych,
tła kulturowego. Za indywidualnym losem kryją się pewne zdarzenia o charakterze społecznym związane z
ludzkim losem. Taki indywidualny życiorys stanowi subiektywny dokument życia społecznego.

Badania opowieści popularnych
Nie ma dziś wyraźnej granicy między przekazem bezpośrednim a pośrednim. Analiza sytuacji procesów
komunikacyjnych wskazuje, że zanikła już granica między jednostką a masą. W folklorystyce potrzeba
społeczna zawsze decyduje o egzystencji folkloru.

Postulat badania systemów wartości
Wg Simonides wiele wartości już nie istnieje, uległo erozji, zostało zagubionych. Należy ten system wartości
badać, jak on się zamienił na przestrzeni dziejów. Z systemem wartości wiąże się cała sfera obyczajowości.
Każdy tekst odzwierciedla pewien system wartości, który należy wydobywać i zinterpretować.

Ustność a tekst pisany
Relacja miedzy ustnością a tekstem pisanym:
*oralność jest podstawowym wyróżnikiem folkloru,najbardziej widoczną cechą kontaktu ustności z tekstem jest
utrata pamięci,*nowe zjawiska w twórczości folklorystycznej polegają na tym,że gawędziarze wspomagają się
wspornikami pamieci(zapiski,notatki,śpiewniki),*nowym zjawiskiem stała się fragmentaryczność
tekstu,ponieważ tekst jest zapisany zwiększa się jego przekaz,czyli jest on przekazywany różnymi
nośnikami,*uległ zmianie stosunek do tradycyjnych tekstów folklorystycznych samych przedstawicieli
folkloru,*pismo powoduje depersonalizację tekstu,tekst jest oderwany od nadawcy i zakłuca symetrię
komunikacyjną nadawca-odbiorca,oderwanie od sytuacyjności.pismo to środek notowania tekstów,zapisywanie
tekstu ustnego nie zmienia jego charakteru,elementy ustności są wykorzystywane w tekście aby świadomie
nadać tekstowi cechy oralne. Teksty wtórnie zapisane-twórczosć ludowa,poezja ludowa.teksty pisane lecz
wykonywane ustnie-pisane z myślą o tym,że będą wykonywane ustnie.teksty z zachowaniem cech ustnych-
druki ulotne,pieśni dziadowskie,kramarskie,odpustowe.pismo w przekazach ustnych-zwycięstwo pisma nad
oralnością jest zwycięstwem abstrakcji nad empirią.kościół miał wpływ na przekaz ustny za pomocą przekazu
pisma,upowszechnienie kultury pisma odegrało istotną rolę w reformacjach europejskich.wtórna folkloryzacja-
wprowadzenie do obiegu tekstów,które kiedyś były używane jako folklorystyczne,

Klasyfikacja dzieł wg Krzyżanowskiego

Klasyfikacja folklorystyczna wypracowana na gruncie polskim,nie wytworzyła własnej terminologii jeśli chodzi
o problemy gatunkowe,terminologia ta przyjęła się od literaturoznawstwa.konsekwencją takiego kroku było
traktowanie lit ustnej na wzór lit pisanej.
Krzyżanowski wyróżnia 3 rodzaje dzieł: liryka,epika,dramat.
W epice wyróżnia 3 gatunki-podanie,bajkę, anegdotę.

Teoria genrów mowy wg M. Bachtina
Ta teoria została stworzona na koncepcji jako gatunku na określonej sytuacji komunikacyjnej. Koncepcja
Bachtina opiera się na org. Konc. Wypowiedzi uwzględniając te cechy każdego tekstu, które wiążą się z jego
językową naturą, czy ów tekst został wypowiedziany, napisany czy podporządkowany praktycznej sytuacji
życiowej. Określonej wypowiedzi towarzysz zawsze jakaś reakcja, jakaś odpowiedź. Uważał że do odpowiedzi
potrzebne są dwie osoby. Ten rygorystyczny rozdział ról może się realizować w różnych sytuacjach życiowych.
Jedna i druga strona przyjmuje pozycję aktywną w stosunku do wypowiedzi. Każdej wypowiedzi przyświeca
określony zamysł i dla mówiącego decyduje o integralności wypowiedzi, jej objętości i granicach. Te względnie
stabilne wypowiedzi nazwał genrami mowy np.:- Rozkazy- Repliki dialogowe- Prośby- Standardowe komendy-
Gatunki literackie
Podział genrów:
1. Prymarne - odnoszące się do mowy, do bezpośredniej sytuacji ustnej.
2. Sekundarne - odnoszą się do kultury na piśmie.
Tą teorie na grunt polski przeniosła A. Wierzbicka. Wyróżniła 5 podstawowych intencji w folklorze polskim:
1. Intencja poinformowania- Podania etiologiczne- Podania historyczne- Podania o powstaniu roślin i zwierząt-
Legendy i przekazy apokryficzne odnoszące się do życia świętych.2. Intencja przestrogi przed naruszeniem
ogólnie przyjętych norm społecznych i systemu wartości- Przekazy odnoszące się do ....praktyk- Edukacyjne
opowiastki kierowane do młodych słuchaczy- Ballady3. Intencja wzbudzenia poczucia leku
- Podania wierzeniowe 4. Intencja rozśmieszania - ma na celu oswojenie świata za pomocą dowcipu, anegdoty,
ośmieszenia, degradacji- kawały- anegdoty- humoreski
5. Intencja dostarczenia moralnej satysfakcji z powodu rozwoju wydarzeń w oczekiwanym przez słuchacza
kierunku. Teksty takie ukazują świat lepszy niż jest w rzeczywistości.
- Bajka magiczna
Te intencje mogą ulegać w folklorze zmianom, gdyż sytuacja komunikacyjna ma wpływ na to w jakiej roli tekst
będzie użyty.

Rosyjska szkoła historyczna
Angielska szkoła antropologiczna nie znalazła w przedrewolucyjnej Rosji bezpośrednich zwolenników i
naśladowców ale wywarła wpływ na ukształtowanie się teorii, określanej mianem poetyki historycznej której
twórcą był Aleksander Nikołajewicz Wiesiołowski. Ten szczególnie interesował się wpływem tradycji antycznej
na literaturę i kulturę bizantyjską, średniowieczną słowiańską i zachodnią (doniosłe znaczenie Bizancjum na
kształtowanie się rosyjskiej literatury ludowej, stanowiącej – zdaniem W. – swoisty łącznik między Wschodem
a Zachodem.).Posłużył się w swoich badaniach metodą porównawczo – historyczną i kulturalno – historyczną.
Dążył do odnalezienia źródeł tworów literackich, przy czym źródłami tymi mogła być spuścizna narodowa lub
obca, a także twórczość ustna lub pisana. Określenie źródeł i ich wpływu na produkcję literacką miało
umożliwić ustalenie relacji między zjawiskami kultury duchowej a prądami historycznymi, filozoficznymi,
religijnymi i społecznymi. Główną linię teorii W. stanowiła zasada ewolucji procesu literackiego w którym
literatura ludowa stanowi pierwszą fazę rozwojową całej literatury, będącej podmiotem badawczym
porównawczej historii literatury (później tzw. poetyka indukcyjna, a jeszcze dalej poetyka historyczna – to
wszystko nazwy na określenie tego samego przedmiotu badań).
W. podkreśla znaczenie motywów wędrownych jako ważnych elementów, odgrywających podstawową rolę w
mechanizmie powtarzania lub w stopniowym zanikaniu tradycyjnych tematów.Od końca XIX w. W
folklorystyce rosyjskiej obserwuje się tendencję do łączenia poezji ludowej z historią narodu ros.Głównym
przedstawicielem szkoły ros. Jest Wsiewodłow Fiedorowicz Miller jego zainteresowania koncentrowały się na
analizie bylin w celu określenia ich podłoża historycznego (zestawiał on różne warianty tekstu w celu ustalenia
najbardziej archaicznej jego wersji, ta zaś poddawana była analizie realiów tekstu – a wszystko to by wyjaśnić
historię byliny). Zajmując się eposem M. starał się dać odp. Na nast. Pytania: gdzie powstał utwór, kiedy, i na
podstawie jakich wydarzeń historycznych. Zagadnienia te rozstrzygano zazwyczaj na podstawie analizy imion i
nazw własnych. Później pod wpływem krytyki szkoły historycznej M. pisał, że należy sądzić iż pieśni

powstawały w środowisku szlacheckim by później „opaść” w środowisko plebejskie. Wnioski takie płynęły z
utożsamiania środowiska opisywanego ze środowiskiem opisującym. Tę koncepcje skrytykował J. Sokołow.
Sokolow pisze również o lewym skrzydle ros. Szkoły hist. Którego był kontynuatorem, i zalicza tam np.:
Dobrolubowa, który widział w folklorze duchową realizację ludowego światopoglądu, mimo że świadomość
mas pozostawała pod wpływem ideologii klas rządzących; Pryżow’a dla którego folklor był odbiciem sytuacji
społecznych, ekonomicznych i politycznych. Zgromadził on zbiór bajek o popach i zakonnikach zamierzając
napisać historię prawa pańszczyźnianego w realizacji ustnej twórczości narodu.
Aleksander Fiedorowicz Hilferding w 1871 r. ogłosił zbiór 318 bylin z regionu ołonieckiego nie wg formy i
tematyki, a wg informatorów, dodając ich życiorysy i charakterystyki twórczości – co było metodologiczną
rewolucją, gdyż metoda taka prowadzila do uznania osobowości ludowego piewcy, oraz zwrócił uwagę na
łączące twórczość epicką ze specyfiką życia chłopstwa zamieszkującego dany teren (warunki klimatyczne,
ekonomiczne).
Po rewolucji, mimo rozwijających się studiów w duchu formalizmu, problem historyzmu powrócił, a to za
sprawą np. M. Gorki’ego.
Później Sokołow twierdzi, że folklor jest echem przeszlości, a równocześnie żywotnym głosem teraźniejszości
oraz że folklor był odbiciem konfliktów klasowych i swoistym orężem w walce z nimi.

Szkoła fińska
Zainteresowanie ustną twórczością ludową nasiliło się w fińskich kołach naukowych i literackich w pocz. XIX
w. Największym zbieraczem folkloru tego okresu był Elias Lonnort, zasłynął on zbiorami fińskiej poezji
ludowej z terenów Karelii, zwłaszcza zaś jako twórca eposu narodowego Kalewala składającego się z 50
run.(kilkaset wersów jest stworzonych wyłącznie przez autora w celach...komercyjnych bądź estetycznych;-))
Pierwsze prace badawcze tego okresu stanowiły zaczyn dyskusji o pochodzeniu run zebranych przez L.
Jednocześnie Fińskie Towarzystwo Literackie rozpoczęło kampanię zbierania pieśni kalewalicznych. Celem
tego było gromadzenie zbiorów folklorystycznych w taki sposób by mogły być one wykorzystywane w pracy
badawczej. Metoda ta to porównawcza metoda geograficzno historyczna (czyli metoda fińska, lub metoda
geograficzno - porównawcza), stworzona przez Juliusa Krohn’a a kontynuowana przez jego syna Kaarle’a.
Metoda fińska polegała na ustaleniu szlaku wędrówki i filiacji wątków literatury ludowej w celu odtworzenia
historii badanych wątków i odnalezienia ich archetypów. Podstawowym założeniem metody fińskiej jest
stwierdzenie, że każdy gatunek folklorystyczny posiada swoją własną historię, sięgającą odległych czasów. To
zaś powoduje konieczność monograficznego analizowania samodzielnych wątków pieśniowych czy bajkowych;
ich filiacji i migracji na gruncie europejskim i światowym oraz w obrębie tysiącleci w określonym hipotetycznie
czasie i miejscu. Analiza taka ma charakter porównawczy i polega na ustaleniu redakcji podstawowej danego
wątku stanowiącej punkt wyjścia i jego redakcji istotnej, świadczącej o jego żywotności, a więc pomysłu
początkowego ii jego ostatecznej realizacji. Więc: 1)zebrać jak największą liczbę wariantów wątku 2) zestawić
warianty powielane ustnie w porządku geograficznym 3) zest. War. Spisane w porządku historycznym 4)
uporządkować materiał według wersji w których szczegóły tekstowe są zbieżne i tych które są ich pozbawione
5) wyselekcjonować warianty dominujące 6) wypracować ich wersje lokalne (subtypy).
Krohn wskazał na możliwość wykorzystania tej metody w systematyce bajki. Co wykorzystał Antti Aarne
pisząc najpierw „katalog” bajki a później teoretyczną prezentację metody porównawczej. Jego metoda
umożliwiała orientację w terytorialnym rozmieszczeniu wątków, ich przemianach u różnych ludów, stwarzając
tym samym dowód na wędrowny charakter motywów. Katalog A. Zawierał 2500 motywów i został dwukrotnie
rozszerzony przez Amerykanina Thompson’a, wydane w 1928 jako systematyka Aarne – Thompsona. Tę
systematykę wykorzystał później J. Krzyżanowski tworząc swój katalog. Metoda ta potwierdza
monogenetyczny charakter bajki i poligenetyczny charakter jej tematyki.

Polska szkoła komparatystyczna.
Za datę wyjsciową polskiej folklorystyki zwykło się przyjmować rok 1802 – powstanie memoriału Kołłątaja
dotyczących badań ludoznawczych. Ale dla ówczesnych załozenia K. były zbyt...dojrzałe. Później Zoriań
Dołęga Chodakowski i jego „O Słowiańszczyźnie przed chrześcijaństwem” – praca łącząca pradzieje z ich
chrześcijańskimi pozostałościami w ówczesnej kulturze ludowej. Był chyba pierwszym etnografem –
oszołomem w terenie;-). W podobny sposób gromadzili zbiory pieśni, podań i bajek: Żegota Pauli (dziwne
imię) wacław z Oleska, Ryszard Berwiński, Roman Zamorski, Józef Lompa i.in. a na szerszą skalę terytorialnie:
Lucjan Siemieński i Kazimierz Wójcicki .Byli to badacze czasów przedkolbergowskich którym przyświecał
„raczej motyw literacko – społeczny niż świadomość naukowego badania istoty ludu”. Ciule. Później nastał

Kolbeg, który już spisywał teksty pieśni ludowych wraz z melodią, systematyzował gatunki i informował o
miejscu zbioru. Później się rozochocił i postanowił usystematyzować pieśni ludowe polskie poprzez
zestawienie i porównanie wariantów melodycznych tych samych pieśni z różnych regionów – w celu dokonania
kompleksowej charakterystyki polskiego folkloru muzycznego. Jak się nie ma roboty to rożne rzeczy
przychodzą do łba... I w trakcie zbierania dostrzegł ścisły związek pieśni z obrzędowością itp. I to wszystko
skrupulatnie notował. Więc Kolberg jako pierwszy realizował w całości założenia Kołłątaja.
Na przełomie XIX i XX wieku miejsce dawnych etnografów włóczęgów zajęli światli mieszkańcy danego
regionu utrzymujący kontakty z ośrodkiem naukowym, z którego dostawali instrukcje i kwestionariusze
(uniwersytety, redakcje naukowe...) W tym czasie językoznawca Lucjan Malinowski wprowadza alfabet
fonetyczny do zapisu tekstów gwarowych. Przeciwnikiem takiej metody był Jan Karłowicz, redaktor Wisły.
Karłowicz zajmował się podaniem, bajką i pieśnią, rozpatrując poszczególne wątki podaniowe na szerokim tle
porównawczym. W „Najnowsze badania podań i ich zbiory” Karłowicz pokazuje funkcjonowanie mechanizmu
wątku podaniowego w zależności od kraju i kultury, podkreśla proces ewolucji wątku...(publikuje „Podanie o
Madeju” w stępie wykładając własną metodę badawczą: 1) zgromadzenie wariantów danego podania i
przebadaniu ich wzajemnego stosunku, rozróżnienie wątków składowych 2) poszukiwanie analogicznych podań
u sąsiadów i ustalenie wersji wcześniejszej 3) szukanie podobnych wątków u dalszych sąsiadów a nawet
grzebanie w tradycji Persji, Australii Ameryki 4)penetrowanie średniowiecznych zbiorów legend łacińskich.
Metodologia Karłowicza znalazła zwolenników dopiero w następnym pokoleniu. I tak:
Adam Fischer – już w jednej z swych pierwszych prac podjął wątek nazwany „rozwinięcie suchej gałęzi” nie
wyjaśniony przez Karłowicza. Później objawił swe komparatystyczne zacięcie w np.: Baśń o Krakusie; Wątek
nierównych dzieci Ewy; Bajka o kozie obdartej. Poczym porzucił folklorystykę dla etnografii.
Staszek Bystroń – seria szkiców monograficznych poświęconych pieśniom. Próbował przebadać dzieje wątków
polskich pieśni balladowych, ale po kilku balladach się rozmyślił. Poza tym Bystroń napisał „Wpływy
słowiańskie w niemieckiej poezji ludowej” i Uwagi nad dziesięciu pieśniami Żydów polskich” – prace
komparatystyczne. Napisał też pierwszą w polsce naukową pracę paremiologiczną (uwaga Mich. pyta o słowo
paremiologia) „przysłowia Polskie”.
Zygmunt Gloger – liczne prace Glogera świadczą o znajomości historii Polski i krajów ościennych –
autentyczność niektórych wątków zapisanych przez G. Została później podważona. Ciul, kłamać trzeba umieć.
Spostrzeżenia o przenikaniu się kultury chłopskiej i szlacheckiej, a więc o integralności kultury narodowej
Aleksander Br?ckner – zwrócił uwagę na bliskość literatury ludowej z innymi formami lit., postulował
zainteresowanie się kulturą i folklorem miejskim, podkreślał wpływ szlachty i duchowieństwa na kulturę
chłopską. W studium paremiologicznym zwracal uwagę na różne źródła przysłów polskich.
Stefan Czarnowski – „O kozie, kózce i wilku” – praca poświęcona zagadnieniu związków mitycznych bajki,
doszukiwał się źródeł bajki w archaicznych zwyczajach kultowych. Folklor jest tworem żywym nie tylko
tradycyjnym. Postulat zajęcie się folklorem różnych grup społ.
Kazik Moszyński - Kultura ludowa Słowian. Literaturę ustną pokazał na szerokim tle powiązań społecznych,
związków kultury materialnej i duchowej, związków etnologicznych i faktów artystycznych.
Witold Klinger – interesował się folklorem greckim i jego reminiscencjami w folklorze polskim.. Początkowo
zajmował się pierwiastkami folklorystycznymi u Herodota, następnie zagadnieniem roli Bliskiego Wsch. I
kultury hellenistycznej, Azji, Europy i Afryki
Jan Janów - seria monograficznych szkiców z pogranicza polsko – ukraińskiego z naciskiem na prozę ludową,
zwłaszcza wątki bajkowe, które przeniknęły do polski za pomocą Gesta Romanorum.
Stefan Vrtel – Wierczyński – „Staropolska legenda o św. Aleksym na porównawczym tle literatur słowiańskich”
Ryszard Gansieniec –
Julian Krzyżanowski – badania literatury staropolskiej nie mogą być oderwane od studiów nad literaturą ludową
i popularną. „Romans polski wieku XVI”; „Paralele” – studia nad dawnymi pieśniami, humoreskami
sowizdrzalskimi...przeciwstawił się tu powszechnemu przekonaniu, że literatura ludowa, którą zaczęto
interesować się już w XIX w. nie istniała wczaśniej i nie pozostawiła śladu w lit. Epok takich jak romantyzm.
Wzorował się na systematyce Aarne – Thompsona i usystematyzował polskie baje „Polska Bajka Ludowa w
układzie systematycznym”. Reedycja dzieła Adalberga „Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń
przysłowiowych polskich” pod zmien. tyt. „Nowa księga...”, a później napisał jeszcze z zakresu przysłów
„Mądrej głowie dość dwie słowie”. Współredagował czasopismo „Proverbium”.
Metodologia K.: z teoretycznego punktu widzenia literatura i folklor są nierozdzielne, ale z czasem przekonał
się o potrzebie usamodzielnienia folklorystyki. Nowoczesne badania komparatystyczne powinny polegać na
ustaleniu redakcji podstawowej tworu folklorystycznego, stanowiącej punkt wyjścia danego faktu i jego

redakcji istotnej, stanowiącej o jego żywotności, a więc pomysłu początkowego i jego ostatecznej realizacji.

Relacja nadawca odbiorca w folkl,Simonides
Nadawca-konkretan osoba,nosiciel,twórca,wykonawca danego komunikatu
folklory(gawędziarze,śpiewcy,starości weselni).odbiorca-konkretny słuchacz lub odbiorca
grupowy(unaocznione audytorium)dla którego nadawca przekazuje np. utwór.
Specyfika utworu folklorystycznego polega na ścisłym bezpośrednim kontakcie nadawcy i odbiorcy.nadawca
dostosowuje swój repertuar w zależności od tego kim jest odbiorca w zależności od pewnych czynników1
np.wieku płci.inne teksty opowiada się kobietą,mężczyzną,dzieciom.2czynnik-decydujący o tym co się
przekazuje-stan zdrowia fizyczny i psychiczny.3typ intelektualny,4stosunek do świata nadawcy i
odbiorcy,5pozycja społeczna i wykonywany zawód.
Wymienność ról miedzy nadawcą a odbiorcą może się zmienic.następuje dialog.tekst może być modyfikowany
w zależności od sytuacji w której jest opowiadany.w zależności od tego jaki jest stosunek do tekstu,Simonides
wyróznia 3 typy nadawców i odbiorców w kontekście magiczno rytualnym:1nadawcy których charakteryzuje
myślenie racjonalne-osoba opowiada tekst folkloru,ale nie wierzy w to co opowiada,przekazuje.sa twórcami
nowych tekstów folkloru,wywodzą się ze środowisk tradycyjnych ale mogą reprezentować inne klasy
społeczne.2nadawcy i odbiorcy,których cechuje wybitnie twórczy stosunek do tradycji.są to autorzy
parodii,tradycyjna wiedza służy im do twórczych działań i inspiracji.3nadawcy i odbiorcy dla których folklor i
opowieści są czymś intrygującym,wierzą w to co przekazują,SA przekonani o autentyczności wydarzeń które
relacjonują.

Klasyfikacja dzieł folkloru wg Gusiewa
Gatunki powinny być nazwane w ten sposób, aby można je było zidentyfikować w różnych
językach, żeby możliwa była ich klasyfikacja międzynarodowa.
Gatunek jest to grupa tekstów ludowych których nie da się już bardziej podzielić. Gatunek jest elastyczną forma
charakteryzującą się podobieństwem formy i treści
Temat gatunku - w ramach gatunku znajdują się odmiany ze względu na poruszany w nich
temat. Gusiew dzieli gatunki na odmiany.
Cechy klasyfikacji dziel folkloru:
- Ustala ona wyróżniające cechy rodzajów i odmian, które sprzyjają rozumieniu badanego tematu.- Ustalenie
stosunku pomiędzy różnymi formami elementów, które tworzą gatunek (struktura gatunku)- Ustalenie form
prostych pierwotnych i wtórnych. Jeżeli ustalimy stosunek to możemy obserwować ewolucję danego gatunku.
Kryteria jakimi powinny odznaczać się dzieła prozy wg Gusiewa.
- Charakter percepcji ukazywanej dziedziny
- Uwarunkowana nią forma, jej odzwierciedlenie- Funkcja społeczna
Dla Gusiewa ważne są oprócz tekstu różne formy artystycznego wyrażania rzeczywistości Jeżeli za folklor
uznamy złożoną z wielu składników formę wyrażania rzeczywistości to jego klasyfikację należy oprzeć na
zależnościach pomiędzy tym co przedstawia dana forma folkloru, a środkami obrazowania, które zostały użyte
do osiągnięcia tej rzeczywistości.
W zależności od relacji pomiędzy elementami obiektywnymi i subiektywnymi (co przeważa w takim czy innym
gatunku), zdaniem Gusiewa gatunki folkloru możemy podzielić na trzy rodzaje:1. Lirykę gdzie przeważają
elementy subiektywne nad obiektywnymi
2. Epikę to te dzieła folkloru w których przeważają El. Obiektywne nad wyrazami w stosunku do niej3.
Dramat wzajemne przenikanie elementu obiektywnego i subiektywnego
Podział na 3 rodzaje jest w pewnej mrze względny. Są możliwe formy przejściowe gdzie
następuje kombinacja pewnych cech rodzajowych.
Co może się łączyć wg Gusiewa:
1. słowo z mimiką oraz słowo z muzyką - występuje w gatunkach epickich, muzycznych i pieśniowych, rodzaj
liryczny, gatunki pieśniowe.
2. muzyka z mimiką oraz muzyka z tańcem - wszystkie w rodzaju lirycznym gatunkach muzyczno
choreograficznych
3. słowo z muzyką i tańcem oraz słowo z muzyką tańcem i mimiką - występują w rodzaju litycznym w
gatunkach pieśniowo choreograficznych oraz w rodzaj u dramatycznym w widowiskach obrzędowych, zabawie
i teatrze ludowym

Dramat ludowy (folklor widowiskowy)
Do dramatów ludowych zaliczamy te obrzędy, które mają żywą akcję, podział na aktorów i widzów, podział na
sceny i obrazki. Wśród dramatów ludowych najbardziej widocznym przykładem są herody i wszelkie
przedstawiania związane z obrzędowością bożonarodzeniową - kolędnicy, jasełka.
Oprócz 3 rodzajów literackich jakie J. Krzyżanowski wyróżnił tj. liryki, epiki, dramatu wyróżnił jeszcze:
1. Ballady - mimo, iż posiada strukturę wierszową to ma sposób opowiadania epicki. Z dramatem wiąże ją
konflikt, który zawsze w balladzie występuje.
2. Drobna twórczość - są to mniejsze formy wypowiedzi niż anegdoty, czyli to wszystko co jest związane z
folklorem dziecięcym, przysłowia, zagadki i zaklęcia, zamówienia magiczne.
Zamówienia i zaklęcia magiczne wg Krzyżanowskiego to:1. zamówienia, 2. zaklęcia, 3. zażegnania.
Są to formy o charakterze magicznym obliczona na wywołanie doraźnego skutku zapobieżenia, wystąpienia
niepożądanego skutku lub zamierzonego. Zamówienia występują samodzielnie, ograniczone są do formy
słownej mającej wywołać określony skutek na odległość lub towarzyszą praktykom magicznym. Wg. Bystronia
formuły magiczne służą najczęściej celom magicznym najczęściej lekarskim. Folklor dziecięcy zaliczamy do
niego:1. przedrzeźniania - czyli naśladowania głosów i dźwięków i ich odtwarzanie. 2. zabawy słowne - służą
zabawianiu dzieci przez osoby starsze, są to wierszyki. Mogą je tworzyć same dzieci. Drobna twórczość
1. Rymowanki dziecięce - to wszelkie teksty dziecięce skierowane do dziecięcego odbiorcy wykonywane
zarówno przez dzieci jak i dla dzieci. Niektórzy badacze dzielą je na podgatunki zależne od tego jakie
zachowania towarzyszą opowiadaczom. – Kołysanki - Skakanki
- Usypiania - nie są śpiewane ale się rymują
- Wyliczanki - raz dwa trzy wychodź ty
2. Wpisy do pamiętników, czyli wiersze rymowanki, którym często towarzyszą
rysunki sekrety. 3. Zagadki, które Krzyżanowski definiuje tak: zdania pytające o swoistych cechach
artystycznych zawierające element komiczny. Kiedyś służyły celom dydaktycznym. Rozróżniamy zagadki:
- Ludowe, typ przenośny - Zagadki mające na celu wywołać skojarzenie pornograficzne.
- Zagadki łamigłówki, których celem jest wyprowadzenie w pole osoby którą się pyta. Odpowiedź na taką
zagadkę nie jest łatwa. 4. Zdania gospodarskie - Prognostyki
- Zalecenia do robót gospodarskich 5. Przysłowia (paremiologia - nauka o przysłowiach)
Wg Krzyżanowskiego przysłowie to twór językowy, zdania proste przeważnie złożone, rzadziej układ paru
zdań. W obu przypadkach posiada pewne właściwości ustrojowe i semantyczne a w konsekwencji społeczne,
które wyodrębniają je spośród innych zdań i zmieniają przedmiot rozważań nie koniecznie językoznawczych.
Przysłowie jest układem wyrazów w jakimś sensie stałym niezmiennym. Przysłowie posługuje się symbolami i
obrazami, posiada charakter alegoryczny (co innego mówi a co innego znaczy) podobnie jak w zagadkach w
przysłowiach często występuje kontrast. Krzyżanowski w przysłowiach wyróżnił jądro (stały składnik) i otoczę
które ulega zmianie.

Współczesne sytuacje wykonawcze tradycyjnych tekstów folkloru Łukowska:
1.sytuacja kiedy mamy do czynienia z kontynuacją sytuacji charakterystycznych dla kultury
tradycyjnej.przekazywanie tekstów we własnym środowisku.
2sytuacja konkursowa-festiwalowa,festiwale folklorystyczne,przeglądy zespołów folk,nie ma wymienności ról
między nadawcą a odbiorcą,tekst jest odtwarzany dla odbiorcy spoza środowiska.3sytuacje w których
wykorzystuje się, w procesie przekazu,nowe środki techniczne powodujące oddzielenie odbiorcy od
nadawcy.nie ma bezpośredniego kontaktu nadawca-odbiorca,np. radio TV.

Okoliczności folklorotwórcze
1.Sytuacje sprzyjające twórczości tekstów folkloru.dawniej istniały nieformalne instytucje sprzyjające
powstaniu treści folkloru np. spotkania(skubanie pierza)uroczystości religijne,prace
polowe,wesela,jarmarki.2transmisje międzypokoleniowe,3akcje reaktywacji tekstów
folklorystycznych,4stymulatory folklorystyczne-wydarzenia w społecznościach tradycyjnych,które miały istotne
znaczenie dla tej społeczności.

Typologia gawędziarzy ludowych wg.Teresy Smolińskiej:
1.kryterium pochodzenia społecznego narratora.
2.kryterium wykonywanego zawodu 3.kryterium płci
4.kryterium miejsca przekazu-narrator tradycyjny,konkursowy.

5.kryterium światopoglądu narratora-narratorzy u których dominuje myślenie irracjonalne(wierzący),narratorzy
racjonalni,nie wierzą w to co opowiadają.
6.kryterium sposobu opowiadania-narratorzy dramatyczni,literaccy.
7.kryterium stosunku do słuchaczy.8 kryterium stosunku do tradycji folklorystycznej-
Narratorzy twórcy,odtwórcy. 9 kryterium stosunku do literatury-narratorzy literaccy,nie literaccy(ludowi) 10
kryterium wygłaszanego repertuaru-narrator fantazjotwórczy,realista,humorysta. 11 kryterium uwarunkowań
wynikających z przemian społecznych-narratorzy dawni(wątki tradycyjne,ludowe)narratorzy nowi(wnoszą do
tradycyjnych opowieści wątki nowych realiów,lub tworzą nowe opowiadania).12 kryterium celu opowiadania-
narrator okazjonalny,profesjonalista(czerpie zyski materialne)

Klasyfikacja dzieł folkloru wg Władimira Propa
Klasyfikacje wg W. Propa mogą mieć cel praktyczny lub naukowo poznawczy. Za elementarną część
klasyfikacji dzieł folkloru Prop przyjmuje gatunek. Nie jest to jednak jednostka formalna, chodzi bardziej o to
w jakiej mierze ten konkretny tekst realizuje w stronę tradycji ponadjednostkowe dyrektywy i normy odnoszące
się do konstrukcji fabuły, jakie formy stylistyczne są używane w danym tekście.
Definiowanie gatunku w folklorystyce wykracza poza definiowanie gatunku w literaturoznawstwie.
Wyznaczniki gatunku wg Propa:
1.Wewnątrzgatunkowe (odnoszące się do strony poznawczej)
- rzeczywistość i jakie znalazła w nim swoje odzwierciedlenia.
- Środki jakie zostają użyte do przedstawiania tej rzeczywistości.
- Ocena rzeczywistości. - Środki i formy wyrazu jakie zostały użyte dla oceny tej rzeczywistości. Dla Propa
istnieje jedność formy i treści. Zdaniem Propa podstawowym wyznacznikiem twórczości ludowej jest dla niego
treść. Każdemu gatunkowi możemy przyporządkować odmienny zespół wątków, treści i postaci. Dodatkowym
elementem klasyfikacji gatunków jest sposób w jaki rzeczywistość zostaje przedstawiana.
2. Zewnątrzgatunkowe wyznaczniki gatunku- Forma wykonania - Ukształtowanie muzyczne
- Funkcja określonych odmian tekstu w całokształcie ludzkich działań, czyli ich praktyczne
zastosowanie.Kolejna rzecz istotna dla Propa to dwa zasadnicze pytania odnoszące się do refleksji
genealogicznej.
1. Co znaczy gatunek? - określenie miejsca analizowanego gatunku w całokształcie kultury ludowej 2. Jak
znaczy gatunek? - to ustalenie jak dalece gatunek rozumiany jest jako specyficzny zespół dyrektyw (regulujący
sposoby artystycznego wypowiadania się) wpływa na ukształtowanie indywidualnych wypowiedzi artystycznej.
Dla twórczości ludowej właściwa jest bezwzględna przewaga elementów ......... nad
elementami indywidualnymi. Prop uważał, że ważniejsze są badania synchroniczne niż historyczne. Analiza
historyczna mogła zmierzać do określenia przyczyn i kierunków przekształceń wzorów gatunkowych.
Synchronia jest ważniejsza ma gdyż ma porównywać gatunki.
Nadrzędną kategorią dla Propa jest:
1. Rodzaj
2. Dziedzina
3. Odmiana
4. Gatunek
5. Odmiana gatunkowa
Klasyfikacja folkloru wg Propa powinna być hierarchiczna i wielopoznawcza. Prop miał ambicje aby tak
skonstruować klasyfikacje dzieł folkloru aby nie było wątpliwości co zakwalifikować w odpowiednie miejsce,
coś na wzór Linneusza

Niektórzy badacze dzielili prozę ludową ze względu na brak lub posiadanie elementów fantastyki. Jeżeli te
elementy fantastyki przeczyły prawom przyrody, to klasyfikowano je jako bajkę.

Stosunek bajki do rzeczywistości:
1. Bajka bazuje na świecie rzeczywistym, lecz główną sferą jej działania jest cudowność i magiczność.
2. W podaniach początek jest rzeczywisty lecz w dalszej części podanie opiera się o fantastykę.
3. Świat rzeczywisty i transcendentny współistnieje i współdziała w bajce i determinuje jej istnienie.

Sposób przetwarzania motywów też różni bajkę od podania. W centrum bajki stoi człowiek, w podaniu
demony. Bohater podania odczuwa lęk, bajkowy nigdy nie odczuwa lęku. Bohaterem podania jest zwykły

normalny człowiek, postać konkretna, zindywidualizowana. Bohater Bajki nie jest zindywidualizowany, jest
postacią schematyczną , reprezentuje jakiś typ postaci. Bohater bajki wyrasta ponad przeciętność, w tle
wyróżnia się spośród normalnych ludzi.

Sposób narracji - podanie jest opowiadane zwykłym językiem potocznym, posiada charakter epizodowy. Nie
ma jednej struktury, że coś po czymś następuje, że ma charakter jednorodny. Bajkę opowiada się w języku
archaicznym, posiada swój schemat, ma charakter wieloepizodowy. Bajka zawsze ma szczęśliwy koniec. W
podaniu kontakt bohatera ze światem demonicznym zwykle źle się dla niego kończy.
W podaniu nie ma przypadków, człowiek z góry przewidziany jest na spotkanie z istotami z tamtego świata.
W przypadku bajki, przypadek odgrywa dużą rolę. Do ważnych elementów bajki należy to, że bajka operuje
kontrastami np. dobry i zły. Ważnym elementem bajki jest też cudowność i magiczność, ale też obowiązuje
swoista logika i rozsądek ale nie obowiązują prawa przyrody. W bajce mamy też izolację postaci, wydarzeń ale
też każdy element może się łączyć z każdym. W przypadku bajki czas jest zatrzymany, w podaniu natomiast
czas posiada charakter rzeczywisty, jest kategorią przemijającą i zmienną.

Anegdota jest gatunkiem najsłabiej opracowanym przez folklorystów, ale jest też gatunkiem występującym
najczęściej. Jej zadaniem jest bawić, cieszyć itp. anegdota niesie duży ładunek satyry, ironii, łamie wszelkie
zakazy i tabu. Sposób wypowiedzi, który odróżnia anegdotę wyróżnia się tym, że jest to utwór komiczny i
krótki.
Różnice między anegdotą a bajką i podaniem. Różni ją stosunek do świata i otaczającej rzeczywistości i sposób
przetwarzania motywów. Nie ma motywów fantastycznych ukazujących świat irracjonalny. W anegdocie
zmienia się temat ośmieszania ale jest w anegdocie ciągle obecne. Anegdota dostosowuje się do rzeczywistości,
do współczesności. Anegdota śmieje się z ludzi każdej grupy społecznej, a nawet naśmiewa się z zaświatów
ponieważ dla anegdoty nie ma tematów tabu. Anegdota ma zdolność wyłapywania ludzkich wad, ale nigdy nie
spełnia funkcji sędziego
i nie ocenia. Zawsze trzyma stronę ośmieszanego. Przedmiotem komizmu są zazwyczaj zjawiska, które
odbiegają od norm społecznych ale jeśli są one nieszkodliwe i nie są niebezpieczne dla otoczenia. Narrator
anegdoty nie stawia się w roli sędziego, jest obserwatorem, raczej stawia się po stronie bohatera anegdoty. Efekt
anegdoty zależy od umiejętności narratora.

Opowieść wspomnieniowa
Memorat, Fabulat do folklorystyki te pojęcia wprowadził Karl von Sydov.
Memorat - to opowiadania ludzi o ich własnych czysto osobistych przeżyciach. Jeśli takie opowiadanie
zostanie zaakceptowane przez szersze grono odbiorców, staje się własnością całej grupy. Pierwotna własność
zaczyna się zatracać, fabularyzuje się.
Fabulat - jest to skutek fabularyzacji memoratu, a więc każdy memorat jest potencjalnym fabulatem.

Zamówienia i zaklęcia magiczne wg Krzyżanowskiego to:
1. zamówienia,
2. zaklęcia,
3. zażegnania.
Są to formy o charakterze magicznym obliczona na wywołanie doraźnego skutku zapobieżenia, wystąpienia
niepożądanego skutku lub zamierzonego. Zamówienia występują samodzielnie, ograniczone są do formy
słownej mającej wywołać określony skutek na odległość lub towarzyszą praktykom magicznym. Wg. Bystronia
formuły magiczne służą najczęściej celom magicznym najczęściej lekarskim.

Folklor dziecięcy zaliczamy do niego:
1. przedrzeźniania - czyli naśladowania głosów i dźwięków i ich odtwarzanie.
2. zabawy słowne - służą zabawianiu dzieci przez osoby starsze, są to wierszyki. Mogą je tworzyć same dzieci.

Drobna twórczość
1. Rymowanki dziecięce - to wszelkie teksty dziecięce skierowane do dziecięcego odbiorcy wykonywane
zarówno przez dzieci jak i dla dzieci. Niektórzy badacze dzielą je na podgatunki zależne od tego jakie
zachowania towarzyszą opowiadaczom.
- Kołysanki
- Skakanki
- Usypiania - nie są śpiewane ale się rymują
- Wyliczanki - raz dwa trzy wychodź ty

2. Wpisy do pamiętników, czyli wiersze rymowanki, którym często towarzyszą
rysunki sekrety.
3. Zagadki, które Krzyżanowski definiuje tak: zdania pytające o swoistych cechach artystycznych zawierające
element komiczny. Kiedyś służyły celom dydaktycznym. Rozróżniamy zagadki:
- Ludowe, typ przenośny
- Zagadki mające na celu wywołać skojarzenie pornograficzne.
- Zagadki łamigłówki, których celem jest wyprowadzenie w pole osoby którą się pyta. Odpowiedź na taką
zagadkę nie jest łatwa.

4. Zdania gospodarskie
- Prognostyki
- Zalecenia do robót gospodarskich

5. Przysłowia (paremiologia - nauka o przysłowiach)
Wg Krzyżanowskiego przysłowie to twór językowy, zdania proste przeważnie złożone, rzadziej układ paru
zdań. W obu przypadkach posiada pewne właściwości ustrojowe i semantyczne a w konsekwencji społeczne,
które wyodrębniają je spośród innych zdań i zmieniają przedmiot rozważań nie koniecznie językoznawczych.
Przysłowie jest układem wyrazów w jakimś sensie stałym niezmiennym. Przysłowie posługuje się symbolami i
obrazami, posiada charakter alegoryczny (co innego mówi a co innego znaczy) podobnie jak w zagadkach w
przysłowiach często występuje kontrast. Krzyżanowski w przysłowiach wyróżnił jądro (stały składnik) i otoczę
które ulega zmianie.
Zbiory przysłów polskich:
1. S. Haldeberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrazów przysłowiowych polskich.
2. J.S. Bystroń, Przysłowia polskie, 1933
3. J. Krzyżanowski, Nowa księga przysłów i wyrażeń polskich
4. J. Ondrusz, Przysłowia i przymówiska ze Śląska Cieszyńskiego

Dla Propa istnieje jedność formy i treści. Zdaniem Propa podstawowym wyznacznikiem twórczości ludowej

jest dla niego treść. Każdemu gatunkowi możemy przyporządkować odmienny zespół wątków, treści i postaci.
Dodatkowym elementem klasyfikacji gatunków jest sposób w jaki rzeczywistość zostaje przedstawiana.
2. Zewnątrzgatunkowe wyznaczniki gatunku
- Forma wykonania
- Ukształtowanie muzyczne
- Funkcja określonych odmian tekstu w całokształcie ludzkich działań, czyli ich praktyczne zastosowanie.

Kolejna rzecz istotna dla Propa to dwa zasadnicze pytania odnoszące się do refleksji genealogicznej.
1. Co znaczy gatunek? - określenie miejsca analizowanego gatunku w całokształcie kultury ludowej
2. Jak znaczy gatunek? - to ustalenie jak dalece gatunek rozumiany jest jako specyficzny zespół dyrektyw
(regulujący sposoby artystycznego wypowiadania się) wpływa na ukształtowanie indywidualnych wypowiedzi
artystycznej.

Dla twórczości ludowej właściwa jest bezwzględna przewaga elementów ......... nad
elementami indywidualnymi. Prop uważał, że ważniejsze są badania synchroniczne niż historyczne. Analiza
historyczna mogła zmierzać do określenia przyczyn i kierunków przekształceń wzorów gatunkowych.
Synchronia jest ważniejsza ma gdyż ma porównywać gatunki.

Nadrzędną kategorią dla Propa jest:
1. Rodzaj
2. Dziedzina
3. Odmiana
4. Gatunek
5. Odmiana gatunkowa
Klasyfikacja folkloru wg Propa powinna być hierarchiczna i wielopoznawcza. Prop miał ambicje aby tak
skonstruować klasyfikacje dzieł folkloru aby nie było wątpliwości co zakwalifikować w odpowiednie miejsce,
coś na wzór Linneusza.

Podział genrów:
1. Prymarne - odnoszące się do mowy, do bezpośredniej sytuacji ustnej.
2. Sekundarne - odnoszą się do kultury na piśmie.

Tą teorie na grunt polski przeniosła A. Wierzbicka. Wyróżniła 5 podstawowych intencji w folklorze polskim:
1. Intencja poinformowania
- Podania etiologiczne
- Podania historyczne
- Podania o powstaniu roślin i zwierząt
- Legendy i przekazy apokryficzne odnoszące się do życia świętych.
2. Intencja przestrogi przed naruszeniem ogólnie przyjętych norm społecznych i systemu wartości
- Przekazy odnoszące się do ....praktyk

- Edukacyjne opowiastki kierowane do młodych słuchaczy
- Ballady
3. Intencja wzbudzenia poczucia leku
- Podania wierzeniowe
4. Intencja rozśmieszania - ma na celu oswojenie świata za pomocą dowcipu, anegdoty, ośmieszenia,
degradacji
- kawały
- anegdoty
- humoreski
5. Intencja dostarczenia moralnej satysfakcji z powodu rozwoju wydarzeń w oczekiwanym przez słuchacza
kierunku. Teksty takie ukazują świat lepszy niż jest w rzeczywistości.
- Bajka magiczna
Te intencje mogą ulegać w folklorze zmianom, gdyż sytuacja komunikacyjna ma wpływ na to w jakiej roli tekst
będzie użyty.

Cechy klasyfikacji dziel folkloru:
- Ustala ona wyróżniające cechy rodzajów i odmian, które sprzyjają rozumieniu badanego tematu.
- Ustalenie stosunku pomiędzy różnymi formami elementów, które tworzą gatunek (struktura gatunku)
- Ustalenie form prostych pierwotnych i wtórnych. Jeżeli ustalimy stosunek to możemy obserwować ewolucję
danego gatunku.

Kryteria jakimi powinny odznaczać się dzieła prozy wg Gusiewa.
- Charakter percepcji ukazywanej dziedziny
- Uwarunkowana nią forma, jej odzwierciedlenie
- Funkcja społeczna
Dla Gusiewa ważne są oprócz tekstu różne formy artystycznego wyrażania rzeczywistości Jeżeli za folklor
uznamy złożoną z wielu składników formę wyrażania rzeczywistości to jego klasyfikację należy oprzeć na
zależnościach pomiędzy tym co przedstawia dana forma folkloru, a środkami obrazowania, które zostały użyte
do osiągnięcia tej rzeczywistości.
W zależności od relacji pomiędzy elementami obiektywnymi i subiektywnymi (co przeważa w takim czy innym
gatunku), zdaniem Gusiewa gatunki folkloru możemy podzielić na trzy rodzaje:
1. Lirykę gdzie przeważają elementy subiektywne nad obiektywnymi
2. Epikę to te dzieła folkloru w których przeważają El. Obiektywne nad wyrazami w stosunku do niej
3. Dramat wzajemne przenikanie elementu obiektywnego i subiektywnego

Podział na 3 rodzaje jest w pewnej mrze względny. Są możliwe formy przejściowe gdzie
następuje kombinacja pewnych cech rodzajowych.

Co może się łączyć wg Gusiewa:
1. słowo z mimiką oraz słowo z muzyką - występuje w gatunkach epickich, muzycznych i pieśniowych, rodzaj
liryczny, gatunki pieśniowe.
2. muzyka z mimiką oraz muzyka z tańcem - wszystkie w rodzaju lirycznym gatunkach muzyczno
choreograficznych
3. słowo z muzyką i tańcem oraz słowo z muzyką tańcem i mimiką - występują w rodzaju litycznym w
gatunkach pieśniowo choreograficznych oraz w rodzaj u dramatycznym w widowiskach obrzędowych, zabawie
i teatrze ludowym

W ramach rodzaju epickiego mamy:
1. Grupę słowną
a) przysłowia
b) porzekadła
c) zagadki
d) opowieści
- kosmogoniczne
- etiologiczne
- historyczno kulturowe
- bohaterskie
e) podania
- eponimiczne (nazwy od imion)
- topomiczne (nazwy miejscowe)
- historyczne
- bohaterskie
f) legendy
- religijne
- społeczno utopijne
- historyczne
g) bajki
- zwierzęce
- bohaterskie
- magiczne
- przygodowe
- historyczne
- społeczno obyczajowe
h) anegdota
i) przypowieść
- fantastyczne
- realistyczne
- wspomnieniowe
2. Grupę słowno muzyczna
a) Pieśń epicka
b) Epopeja
- mityczna
- bohaterska
- historyczna
- baśniowa
- społeczno obyczajowa
- komiczna

Formy przejściowe liryczno-epickie
1. Grupa słowno muzyczna
a) Ballada
- mityczna
- bohaterska
- społeczno obyczajowa
- historyczna
b) Romans
- bohaterski
- historyczny
- obyczajowy

Rodzaj liryczny dzieli się na 3 grupy
1. Słowno muzyczny

a) Pieśni przy pracy
2. Słowno muzyczno choreograficzny
a) Pieśni i zaklęcia
b) Pieśni pochwalne czyli hymny
c) Pieśni bohaterskie
d) Pieśni elegijne
e) Pieśni żałobne
f) Pieśni satyryczne
3. Muzyczno choreograficzny
a) Pląsy i tańce bez pieśni

Formy przejściowe liryczno-dramatyczne
1. Grupa słowno muzyczna
a) Lament
- pogrzebowy
- weselny
- rekrucki

Rodzaj dramatyczny dzieli się na grupy:
1. Grupa słowno muzyczno choreograficzna
a) Pieśni zabawowe
b) Pieśni korowodowe
c) Obrzędy
d) Zabawy
- animalistyczne
- związane z zawodem
- miłosne
- rodzinne
- wojenne
- społeczno obyczajowe
2. Grupa słowno muzyczno mimiczna
a) Dramat ludowy
- mityczny
- historyczny
- bohaterski
- społeczno obyczajowy odgrywany przez ludzi
3. Grupa słowno muzyczno choreograficzna z elementami plastycznymi
a) Dramat ludowy z tymi samymi odmianami co dramat ludowy w grupie słowno muzyczno mimicznej

Formy przejściowe epicko dramatyczne:
1. Słowno mimiczna
a) Zaklęcia (jako gatunek)
2. Słowno muzyczno choreograficzna z elementami sztuki plastycznej

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Pojęcie i istota rozpoznania wojskowego
02 Pojęcie i podziały prawaid 3482 ppt
wykład dr szaroty pojęcia
Podstawowe pojęcia patofizjologii
i 14 0 Pojecie administracji publicznej
PODSTAWOWE POJĘCIA PRAWA STOSUNKI PRAWNE
POJĘCIE I ZAKRES POLITYKI GOSPODARCZEJ
POJECIE ZARZADZANIA
Pojęcie badań naukowych prezentacja
Pojęcie działalności spedycyjnej
Państwo Pojęcie, funkcje, typy

więcej podobnych podstron