23

Nowość nowej ewangelizacji

PERSPEC

†

IVA

Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne

Rok XI 2012 nr 1 (20)

Ks. Bogusław Drożdż

NOWOŚĆ NOWEJ EWANGELIZACJI

We współczesnym społeczeństwie zauważalna jest coraz większa aktywność

kościelna. Uwidaczniają się również wyraźniejsze w swym stosunku do wartości

chrześcijańskich ludzkie postawy, które balansują od agresji, przez obojętność

do życiowo całkowitej aprobaty. Dzisiaj, może nawet bardziej niż wcześniej, trze-

ba mówić o polaryzacji stron, jaka występuje między zaangażowaniem Kościoła

w zbawienie człowieka a egzystencjalną sytuacją ludzi tak bardzo skoncentro-

wanych na doczesności. Odpowiednią i szczególną okazją do refleksji na temat

współczesnej misji Kościoła w świecie jest coraz mocniej stawiany problem tzw.

nowej ewangelizacji. Co kryje się pod tym pojęciem? Dlaczego trzeba mówić

o nowej ewangelizacji, jakoby stara już została zdezaktualizowana?

Naszą refleksję o „nowości” nowej ewangelizacji przeprowadzimy, idąc drogą

metodologicznych uściśleń otwartych na następujące pytania: 1) Czy nowa ewan-

gelizacja wypływa z istoty Kościoła, czy też nie? 2) Dlaczego Kościół dzisiaj mówi

o potrzebie nowej ewangelizacji? 3) Czy nowość nowej ewangelizacji może być

tylko formalna? 4) Jeśli natomiast owa nowość jest treściowa, to dlaczego kryje

w sobie zarodki nieskuteczności?

1. Czy nowa ewangelizacja wypływa z istoty Kościoła, czy też nie?

Odpowiedź na tak postawione pytanie jest ważna z dwóch zasadniczych

powodów. Po pierwsze dlatego, że dotyczy tożsamości Kościoła, co oznacza, że

Kościół wie, czym „jest” i dlaczego tym „czymś” jest. Po drugie, odpowiedź, która

24

Ks. Bogusław Drożdż

winna być udzielona podpowie, z grubsza rzecz biorąc, pewną niezbędną proce-

durę, którą należy zastosować w sytuacji stawiania tego typu pytań.

Przechodząc do sedna sprawy, na wstępnie trzeba sobie uświadomić, że Koś-

ciół Jezusa Chrystusa jest rzeczywistością bosko-ludzką. Najpierw boską jako ła-

ska i dar, a następnie ludzką – jako zobowiązanie i zadanie. Całość wiąże boska

miłość, w której nieudolnie uczestniczy człowiek, i to bardziej na zasadzie dobrej

woli niż swojej zasługi. To uczestniczenie ludzi w tajemnicy Kościoła w sposób

fundamentalny, a więc nie tylko formalno-deklaratywny, ale wprost istotowo, de-

finiuje ludzkie zaangażowanie w „sprawę” Chrystusa, jedynego Zbawiciela. Co to

oznacza? To, że w swej tożsamości Kościół zawsze i wszędzie zawiera wszystko, co

mu do jego skutecznego posłannictwa jest po prostu potrzebne. Samowystarczal-

ność Kościoła jako Chrystusowego narzędzia zbawczego jest pełna i nie posiada

żadnych braków. Nie oznacza to jednak, że osobiste uczestnictwo człowieka w tej

pełni nie może być za jego sprawą poprawione. Przeciwnie, bezwzględnie jest do

tego wzywany przez praktykowanie drogą wiary świętości życia.

Pełnia Kościoła wskazuje, że ma on ze swej istoty w sobie to, co winien posia-

dać, a zatem i doskonałość jego posłannictwa nie może być bardziej zreformowana

w swej naturze. Może natomiast być bardziej przyjęta przez poszczególnych ludzi,

co z kolei w dużej mierze zależy od charakteru duszpasterskiego i apostolskiego

zaangażowania chrześcijan. Wynika z tego wniosek, który jednocześnie jest odpo-

wiedzią na wyżej postawione pytanie. Mianowicie, nowa ewangelizacja nie wypły-

wa z istoty Kościoła

1

, bo on w swym jestestwie był, jest i zawsze będzie, zgodnie

z wolą Chrystusa, realizatorem ewangelizacyjnego zadania: „Idźcie na cały świat

i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu!” (Mk 16,15).

2. Dlaczego Kościół mówi dzisiaj o potrzebie nowej ewangelizacji?

Kościół mówi dzisiaj o potrzebie nowej ewangelizacji, ponieważ w niej upa-

truje bardziej dostosowaną do aktualnych uwarunkowań społeczno-kulturowych

formę duszpastersko-apostolską. Gdyby nie zmiana uwarunkowań, nie trzeba by

było szukać innych form duszpasterskich. Jakkolwiek odpowiedź niniejsza wydaje

1

Nauczanie ostatniego Soboru przypomina, że „w Kościele istnieje różnorodność posługiwania, ale

jedność misji”. Sobór Watykański II. Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem.

W: Konstytucje dekrety deklaracje. Poznań 2002 (2). Ponadto „różne formy działalności wewnątrz

jednej jedynej misji Kościoła rodzą się nie z racji należących do samej jej istoty, ale z różnych oko-

liczności, w jakich są urzeczywistniane”. Jan Paweł II. Encyklika Redemptoris missio o stałej aktu-

alności posłania misyjnego. W: Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II. Kraków 2005 (33). Nauka ta

jednoznacznie głosi, że wszelkie uszczegółowienia misji ewangelizacyjnej rodzą się nie z wewnętrz-

nej natury jedynego posłannictwa Kościoła, ale z warunków, konkretnych okoliczności, które każą

zastosować taką właśnie, a nie inną formę działalności duszpastersko-apostolskiej.

25

Nowość nowej ewangelizacji

się być prosta, to jednak w rzeczywistości wcale tak nie jest, i to z dwóch powo-

dów: z racji trudności związanych z dogłębnym rozpoznaniem wspomnianych

uwarunkowań oraz z racji pewnej nonszalancji w podejściu do tradycyjnych form

duszpastersko-apostolskich.

Pierwszy powód mówi o trudnościach w procesie rozpoznawania uwarunko-

wań społeczno-kulturowych, z którymi łączyć należy także konkretną sytuację ży-

cia kościelnego i to na różnym poziomie

2

. Jak widać, wchodzi się tutaj w problema-

tykę znaków czasu. Wyłuskajmy jednak podstawową trudność. Otóż wydaje się, że

jądrem tej trudności jest brak odpowiedniej „dozy” teologiczności. Prowadzi on

do tego, że duszpasterstwo, chcąc być bardziej skuteczne, niekiedy zbyt pochopnie

posiłkuje się depozytem nauk humanistycznych (socjologizm, psychologizm, na-

uki o kulturze), w tym prakseologicznych (organizacjonizm, kościelny pijar) niż

znajomością teologii

3

(np. teologia inkarnacji czy tajemnica zła w świecie).

Racja druga z kolei łączy się z pierwszą na fundamencie wiary. Zdarza się

bowiem, że słabość wiary niektórych duszpasterzy czy aktywnych społecznie kato-

lików świeckich

4

niejako predestynuje ich do przedkładania jakoby bardziej nowo-

czesnych form, więc na pewno skuteczniejszych, nad tradycyjne kanony duszpa-

sterskie. Stąd festyn parafialny może czasami zgasić tajemnicę i ważność odpustu

parafialnego, a adoracja Najświętszego Sakramentu może ustąpić miejsca koncer-

towi czy występowi artystycznemu w kościele

5

.

2

Zob. M. Fiałkowski. Uwarunkowania społeczno-kulturowe duszpasterskiej pracy Kościoła w Polsce

na początku XXI wieku. W: Komisja Duszpasterstwa Konferencji Episkopatu Polski. Być solą

ziemi. Kościół domem i szkołą komunii. Program duszpasterski Kościoła w Polsce na lata 2010-2013.

Red. Sz. Stułkowski. Poznań 2012 s. 228-239; Tenże. Świat kultury, polityki i gospodarki a wyzwania

nowej ewangelizacji. W: Ewangelizacja odpowiedzią Kościoła w Polsce na wyzwania współczesności.

Red. W. Przygoda, E. Robek. Sandomierz 2011 s. 207-226; B. Drożdż. Uwarunkowania społeczno-

-kulturowe ewangelizacji w Polsce na początku XXI wieku. W: Ewangelizacja odpowiedzią Kościoła.

s. 39-58.

3

Zobacz syntetycznie zebrane uwagi na temat zagrożeń teologicznych ujawniających się w tzw. krę-

gach katolickich. J. Pączkowski. Przyczyny zagrożeń cywilizacyjnych współczesnego człowieka. „Stu-

dia Elbląskie” 4:2002 s. 345-365.

4

„najpilniejszą potrzebą Kościoła jest dziś obowiązek rozbudzenia tożsamości chrzcielnej każdego

chrześcijanina, aby potrafił być prawdziwym świadkiem Ewangelii, potrafił uzasadnić własną wiarę”.

Instrumentum laboris. Nowa ewangelizacja dla przekazu wiary chrześcijańskiej. Watykan 2012 (118).

5

„Wiara chrześcijańska to nie tylko doktryna, wiedza, zbiór reguł moralnych, tradycja. Wiara chrześ-

cijańska to rzeczywiste spotkanie, relacja z Jezusem Chrystusem. Przekazywać wiarę oznacza tworzyć

w każdym miejscu i czasie warunki umożliwiające takie spotkanie między ludźmi i Jezusem Chry-

stusem. Celem wszelkiej ewangelizacji jest urzeczywistnienie tego spotkania, zarazem wewnętrzne-

go i osobistego, publicznego i wspólnotowego […]. W kontekście wiary chrześcijańskiej, spotkanie

z Chrystusem i relacja z Nim dokonuje się «zgodnie z Pismem» (1 Kor 15,3.4). Sam Kościół nabiera

własnej formy właśnie dzięki lasce tej relacji”. Instrumentum laboris. 18.

26

Ks. Bogusław Drożdż

3. Czy nowość nowej ewangelizacji może być tylko formalna?

Aby rozpatrzyć kolejne pytanie, musimy najpierw zająć się znaczeniem „no-

wości”. Czym ona jest? Jakie racje decydują o wprowadzeniu jej w analizowaną rze-

czywistość? Coś może być nowe, ponieważ jest gatunkowo inne od danej rzeczy.

Może być nowe również i z tego powodu, że jest nowym egzemplarzem zastępują-

cym stary, zużytkowany. Jeżeli coś jest nowsze, w sensie lepsze i skuteczniejsze, też

określamy to kategorią nowości.

A teraz racje za wprowadzaniem nowości. Po pierwsze dlatego, że stara rzecz

uległa zniszczeniu, a sprawa, której służyła, musi być kontynuowana. Po drugie,

chwytamy się rzeczywiście nowej kategorii, ponieważ dotychczasowa jest nieefek-

tywna. Po trzecie, nowość to tylko wyobrażenie ideowo-psychologiczne, a jego

rolą jest po prostu wywołanie emocjonalnego efektu, który z kolei winien zmienić

ludzkie zachowanie względem ściśle określonej rzeczy, sprawy czy osoby.

Jak jest z nowością nowej ewangelizacji? Nie chodzi zapewne o ewange-

lizację tak nową, że aż gatunkowo różną od dotychczasowej. Nie może też być

mowy o „teologicznym majsterkowaniu” w dziedzinie ewangelizacji rozumianej

absolutnie i istotowo jako zbawcza posługa Kościoła. W interesującej nas nowości

może jedynie chodzić o ożywienie tradycyjnych form duszpastersko-apostolskich

poprzez dostosowanie ich do realnie szybko zmieniających się uwarunkowań

mentalnościowo-osobowych i społeczno-kulturowych. Toteż konkludując, należy

stwierdzić, że nowość nowej ewangelizacji wobec istotowej posługi Kościoła może

być tylko formalno-pojęciowa. Natomiast w aspekcie rekonstrukcji, nowatorstwa

i twórczości w zakresie dotychczasowych sposobów duszpasterzowania, z racji ak-

tualnych uwarunkowań, a zwłaszcza ze względu na sytuację kościelną panującą

w obszarze konkretnej społeczności, nowa ewangelizacja winna cieszyć się nowoś-

cią merytoryczną. Nowa ewangelizacja jest „metodą, która pozwala wyjaśnić i wy-

tłumaczyć w praktyce dziedzictwo apostolskie dla naszych czasów. Poprzez nową

ewangelizację Kościół chce wprowadzić do współczesnego świata i do dzisiejszej

debaty najbardziej pierwotne i właściwe mu zagadnienia: być miejscem, w którym

już teraz doświadcza się Boga, gdzie pod kierunkiem Ducha Zmartwychwstałego

pozwalamy się przemienić darem wiary”

6

.

6

Instrumentum laboris. 88. Nową ewangelizację można zdefiniować jako „przekonujące głoszenie

ewangelijnych słów i czynów Jezusa Chrystusa, Jedynego Zbawiciela świata, w kontekście współczes-

nych społeczno-kulturowych uwarunkowań, uwikłanych w relatywistyczną interpretację znaczeń”.

B. Drożdż. Metodologia nowej ewangelizacji (definicja i zasady). W: Komisja Duszpasterstwa

Konferencji Episkopatu Polski. Być solą ziemi. s. 216.

27

Nowość nowej ewangelizacji

4. Jeśli nowość nowej ewangelizacji jest treściowa,

to dlaczego kryje w sobie zarodki nieskuteczności?

Owa nowość nowej ewangelizacji jest treściowa w tym aspekcie, jaki wskaza-

liśmy powyżej. Zarodki jej nieskuteczności tkwią nie tylko w woli osób, do których

ewangelizacja dociera, ale również w zdarzającym się przewartościowaniu technik

ewangelizacyjnych

7

. Efektem tego procesu jest swoiste cementowanie ludzkich po-

staw mniej lub bardziej uświadomionymi poczynaniami, których motywy nie są

ściśle chrześcijańskie, bowiem ich treścią jest praktycznie negatywny stosunek do

konieczności osobistego wdrażania świętości. Szczególnie jest to widoczne w śro-

dowisku pewnych aktywnych zrzeszeń kościelnych, które podejmując się działa

ewangelizacji innych, deprecjonują osobiste uświęcenie, polegające na głębokiej

zażyłości z Bogiem w Jezusie Chrystusie i umieszczeniu swojej woli, nawet bardzo

aktywnej i twórczej, w Woli Bożej. Stąd rozczarowania, że ich działalność jest jako-

by niedostrzegana przez hierarchiczne struktury Kościoła. Zdarzają się i oskarże-

nia, że ludzie Kościoła określonym zrzeszeniom wcale nie pomagają lub pomagają

stosunkowo za mało

8

.

Podobne zarodki nieskuteczności ewangelizacyjnej odnajdujemy w ludziach

kapłaństwa ministerialnego, jak i w osobach prowadzących życie konsekrowane.

Tutaj jednak przeważa tzw. duchowe lenistwo (acedia)

9

, które jest niezamierzonym

produktem przemęczenia i braku odpoczynku na/w Sercu Jezusa z jednej strony,

a z drugiej – tworem faktycznego zeświecczenia, które falami wciska się w men-

talność osoby powołanej do szczególnej służby Bożej. Taki stan nakazuje, aby

formacja duchowa była intensywnie aplikowana formacją intelektualną, bowiem

oczyszczonym (czytaj: uświęconym) światłem rozumu można dostrzec Najwyższe

Dobro Boga, które już bezpośrednio pociągnie ludzką wolę, tak niewolniczo de-

prawowaną przez tzw. dobra doczesne. Po prostu wiara potrzebuje zrozumienia,

7

„Niewiele pomogą ceremonie, nawet piękne, albo stowarzyszenia, nawet kwitnące, jeśli nie są ukie-

runkowane na wychowanie ludzi do chrześcijańskiej dojrzałości”. Sobór Watykański II. Dekret

o posłudze i życiu prezbiterów Presbyterorum ordinis. W: Konstytucje dekrety deklaracje. (6). „Nie wy-

starczy odnawiać metody duszpasterskiej, ani lepiej organizować i koordynować instytucje kościelne,

ani też studiować z większą przenikliwością biblijne i teologiczne podstawy wiary: trzeba wzbudzić

nowy «zapał świętości» wśród misjonarzy i w całej wspólnocie chrześcijańskiej”. Jan Paweł II. Ency-

klika Redemptoris missio. 90.

8

Zob. Instrumentum laboris. 63-66.

9

„Wiele razy się stało, że na skutek osłabienia więzów z Chrystusem, pogorszyła się jakość przeży-

wanej wiary i z mniejszą siłą było odczuwane doświadczenie udziału w życiu trynitarnym, które jest

właściwe dla tych więzi. Dlatego właśnie nie można zapomnieć, że głoszenie Ewangelii jest przede

wszystkim sprawą duchową”. Tamże. 39. Zob. F. Fernández-Carvajal. Lenistwo duchowe. Smutek

uśpionej duszy. O chorobie duszy, która prowadzi do śmierci. Kraków 2012.

28

Ks. Bogusław Drożdż

aby duchowny mógł pokornie, w poczuciu wolności i wdzięczności wsłuchać się

w Wolę Miłującego Boga.

Trzeba także dodać, że zarodki nieskuteczności ewangelizacyjnej nie tkwią

w swej istocie w strukturach organizacyjno-normatywnych i deklarowanych po-

stanowieniach. Miejscem ich zasiedzenia jest ludzka niedyspozycyjność, która na-

de wszystko nie pozwala wniknąć Bożemu światłu, co też sprawia, że niekiedy

duchowny nie staje się faktycznym świadkiem. Sprawdzają się tutaj słowa: „aby

ewangelizować Kościół nie potrzebuje jedynie odnowić swoje strategie, ale musi

raczej poprawić jakość swego świadectwa; problem ewangelizacji nie jest kwestią

przede wszystkim organizacyjną czy strategiczną, lecz raczej duchową”

10

.

Zakończenie

Ramy każdej strategii winny być ściśle określone. Czyż gwarancją wzro-

stu nie jest odpowiednio przygotowane zaplecze? Ważny jest również cel, który

w bardzo poważnym sensie staje się warunkiem wzrastania. Owa metodologicz-

na strategiczność działania obecna jest także w samoświadomości Chrystusowego

Kościoła. Wyjątkowe miejsce w tej samoświadomości Kościoła zajmuje proble-

matyka nowej ewangelizacji, która zwłaszcza w kontekście zbliżającego się XIII

Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów jest żywo podejmowana.

Obecna dyskusja na jej temat tworzy odpowiednie zaplecze, które wraz z głównym

celem istnienia oraz działania świętego i apostolskiego Kościoła, spina jak dwie

klamry w całość duszpastersko-apostolską wizję nowej ewangelizacji. Dzięki łasce

Bożej i zaangażowaniu świadków wiary owa wizja powinna urzeczywistniać się

w ludzkich umysłach i sercach szeroko otwartych przez ich dobrą wolę.

10

Instrumentum laboris. 158. „Człowiek naszych czasów chętniej słucha świadków, aniżeli nauczy-

cieli; a jeśli słucha nauczycieli, to dlatego, że są świadkami […]. A więc Kościół jak najbardziej może

ewangelizować świat za pomocą swego postępowania i obyczaju, to jest przez świadectwo potwier-

dzone życiem; ono jasno uwidacznia jego wierność Panu Jezusowi, ubóstwo, wstrzemięźliwość, wol-

ność od jakiejkolwiek ziemskiej władzy w świecie, a wreszcie świętość”. Paweł VI. Adhortacja apo-

stolska Evangelii nuntiandi o ewangelizacji w świecie współczesnym. Warszawa 1986 (41).

29

Nowość nowej ewangelizacji

NOVELTY OF NEW EVANGELIZATION

S u m m a r y

What is the difference between „new” evangelization and the „old” one? Cannot new

evangelization be defined as convincing preaching of the gospel words and acts of Jesus

Christ, the only Saviour of world, in context of contemporary social-cultural factors entan-

gled in relativistic interpretation of meanings?

Tłum. Jarosław Sempryk

Słowa kluczowe: ewangelizacja, nowa ewangelizacja, duszpasterstwo, misja, teologia ewan-

gelizacji, teologia pastoralna.

Key words: evangelization, new evangelization, pastoral work, mission, theology of evan-

gelization, pastoral evangelization.