32

Estrada ii S

Studio •

• w

wrzesieñ 22003

TECHNOLOGIA

32

32

J

akie s¹ wasze cele? Po pierwsze musicie
sprawiæ, by to co œpiewa wokalista by³o

s³yszalne. Nie chodzi tu wy³¹cznie o fizycz-
n¹ obecnoœæ wokalu, ale o jego prawid³owy,
emocjonalny odbiór. Po drugie musicie „do-
pasowaæ” wokal do wszystkiego nad czym
pracowaliœcie przez ostatnie parê godzin. Je-
œli do tej pory postêpowaliœcie zgodnie z mo-
imi wskazówkami, to przynajmniej kontrol-
nie musieliœcie ju¿ ods³uchiwaæ wokal. Je¿eli
nie, to po zwiêkszeniu poziomu wokalu
w ca³ym miksie mo¿e was spotkaæ bardzo
przykra niespodzianka – wokal bêdzie
brzmia³ zupe³nie inaczej ni¿ reszta, a wy
uœwiadomicie sobie, ¿e czeka was jeszcze
wiele pracy, by „skleiæ” go z pozosta³ymi in-
strumentami.

Ale czy nie jest tak, ¿e g³ówny wokal po-

winien pozostaæ nietkniêty, bez kompresji
i korekcji, z pewn¹ iloœci¹ specjalnie przygo-
towanego pog³osu? SprawdŸcie to. Jeœli siê
oka¿e, ¿e wszystko jest dobrze, to mo¿ecie
darowaæ sobie dalsz¹ lekturê; za³o¿ê siê jed-
nak, ¿e wiêkszoœæ z was za chwilê zabierze
siê do czytania... Nawet jeœli wszystkie in-
strumenty brzmi¹ œwietnie, to wokal czêsto
odstaje od ca³oœci i nie brzmi tak, jakbyœmy
tego oczekiwali.

Co z

zatem rrobiæ?

Zastanówcie siê

nad u¿yciem innego pog³osu. Takiego jakiego
nie u¿ywaliœcie jeszcze na ¿adnej innej œcie¿-
ce w miksowanym utworze. Zazwyczaj pog³os
do wokalu odró¿nia siê od tzw. pog³osu uni-
wersalnego znacznie mniejszym „t³umie-

niem”, wiêc – jeœli mo¿ecie – spróbujcie zdj¹æ
z powrotu pog³osu lub jego wysy³ki odrobi-
nê niskich tonów. Zarówno wokal jak i jego
pog³os powinny byæ wyraŸnie s³yszalne ponad
ca³¹ reszt¹ miksu, nie bêd¹c jednak przy tym
nadmiernie g³oœne. Du¿y predelay w pog³o-
sie wokalu brzmi bardzo efektownie, ponie-
wa¿ powoduje, ¿e sam pog³os sprawia wra-
¿enie jak gdyby odbija³ siê od przeciwleg³ej
œciany audytorium albo góry czy kanionu.
Uwa¿ajcie przy tym, by nie przesadziæ z sa-
mym pog³osem, bo ca³oœæ mo¿e zabrzmieæ
staroœwiecko lub po prostu mêczyæ uszy.

Spróbujcie te¿ „odchudziæ” nieco wokal

i dodaæ odrobinê wysokich tonów co sprawi,
¿e g³os nabierze po³ysku (powietrza). Nie-
zbêdne mo¿e siê okazaæ u¿ycie deesera w ce-
lu przeciwdzia³ania skutkom ubocznym wy-
nikaj¹cym z zastosowania tej korekcji. By do-
daæ wiêcej góry bez wzmacniania poziomu
sybilantów mo¿na u¿yæ procesora Aural Exci-
tera lub spróbowaæ przepuœciæ wokal przez
koder Dolby, który go rozjaœni. W erze ana-
logowej „wy³¹czanie Dolby” podczas od-
twarzania by³o standardow¹ technik¹ stoso-
wan¹ w odniesieniu do wokalu g³ównego
i chórków. (Uk³ad redukcji szumów Dolby
dzia³a³ na zasadzie preemfazy i deemfazy.
Przy nagrywaniu nastêpowa³o podbijanie po-
ziomu wysokich tonów, zale¿ne od dynami-
ki sygna³u, a przy odtwarzaniu ich t³umienie
wraz z towarzysz¹cymi szumami. Wy³¹czenie
Dolby przy odtwarzaniu sprawia³o, ¿e sygna³
mia³ podbite wysokie tony w sposób, jaki
trudno by³o uzyskaæ korekcj¹ – przyp. red.).

Jezar, [e-mail]

Prze³o¿y³: Jerrvix

W ubieg³ym miesi¹cu zajêli-
œmy siê rozmieszczeniem
poszczególnych elementów
miksu w przestrzeni i uk³a-
daniem ca³oœci tak, by zna-
laz³o siê miejsce na bardzo
wa¿ne elementy naszego
miksu – wokal i chórki. Je-
œli nie uda wam siê uzyskaæ
dobrego brzmienia wokalu,
to ca³y wysi³ek w³o¿ony
w dotychczas wykonan¹
pracê pójdzie na marne.

Jak zmiksowaæ utwór pop?

Czêœæ trzecia – wokal i chórki

Kompresja.

Je¿eli wokal wymaga kom-

presji, wówczas musicie zarezerwowaæ sporo
wolnego czasu. G³ówny wokal szybko obna-
¿a kiepsk¹ kompresjê, tote¿ dobranie odpo-
wiednich ustawieñ mo¿e trochê potrwaæ. Wa-
szym zadaniem jest uzyskanie wra¿enia obec-
noœci wokalu przez ca³y czas trwania piosen-
ki, a jednoczeœnie sprawienie, by nie brzmia³
jak œciœniêty czy powstrzymywany. Ponadto
wokal powinien byæ ¿ywy i dawaæ wra¿enie
swobodnego ruchu. Wokal przekompreso-
wany brzmi klaustrofobicznie, choæ niekiedy
taki efekt mo¿e byæ wrêcz po¿¹dany.

Niekiedy mamy do czynienia z sytuacj¹ od-

wrotn¹ – trzeba „rozkompresowaæ” kiepsko
nagrany i przekompresowany wokal po to,
by odzyska³ trochê ¿ycia. Do tego celu nale-
¿y zastosowaæ ekspander, którego prawi-
d³owe ustawienie nie jest wcale czynnoœci¹
prost¹. Uwierzcie mi, ¿e po tym doœwiad-
czeniu nie bêdziecie wiêcej mieæ ochoty na
przekompresowanie g³ównego wokalu pod-
czas nagrywania...

Chorus.

Czêsto u¿ywam chorusa na

g³ównym wokalu. Czy jest to legalne? Otó¿
tak. Nie mówiê tu o sk¹paniu wokalu w cho-
rusie czy sprawieniu ¿eby zabrzmia³ jak dwu-
krotnie nagrany. Mówiê tu o odrobinie bar-
dzo wolnego chorusa dodanego w takim

stopniu, by sam efekt by³ praktycznie nies³y-
szalny. Rezultat tego zabiegu jest taki, ¿e wy-
sokie czêstotliwoœci brzmi¹ pe³niej, a wokal
wydaje siê wiêkszy i potê¿niejszy w sposób,
który trudno opisaæ. Musicie tego spróbowaæ.

Klasyczny k

korektor.

U¿ycie „old-

skulowego” korektora, takiego jak Pultec
lub inny lampowy klasyk, mo¿e wp³yn¹æ na
zmianê brzmienia wokalu bez powodowania
wra¿enia, ¿e poddano go jakiejkolwiek ko-
rekcji. Niejednokrotnie sprawdzi³em na w³a-
snej skórze, ¿e Pultec (patrz ilustracja obok)
potrafi³ uratowaæ miks, który wydawa³ siê
stracony. Wokal nie pasowa³ do reszty na-
grania bez wzglêdu na to, co by³o robione;
ale zaledwie dwie minuty z Pultekiem
i wszystko by³o tak jak trzeba. Ale nie dam
¿adnej gwarancji, ¿e w ka¿dej sytuacji to za-
dzia³a.

Zasadniczo u¿ywajcie na wokalu najlep-

szych efektów i procesorów jakie znajduj¹ siê
w waszym zasiêgu. Je¿eli wykorzystaliœcie je
ju¿ w trakcie miksowania, wówczas weŸcie
pod uwagê „porwanie” ich do obróbki wo-
kalu, a do innych instrumentów u¿yjcie tañ-
szych i mniej stosowanych.

Delay.

U¿ycie na wokalu delaya z ca³kiem

pokaŸnym wybrzmiewaniem (feedback) –

„Szary przedmiot po¿¹dania”, czyli legen-
darny Pultec EQP-1A. Pokazany na ilustracji
egzemplarz poszed³ na aukcji za jedyne
4.000 dolarów, choæ jego stan trudno okre-
œliæ jako idealny. Ni¿ej widzicie interfejs
graficzny programowego odpowiednika
tego korektora do³¹czony do karty UAD-1.
Czy brzmi tak jak orygina³? Musicie wypró-
bowaæ...

albo zgodnym z rytmem, albo w triolach –
mo¿e byæ bardzo efektowne. Niekiedy spraw-
dza siê to w przypadku ca³ej partii wokalu, ale
znacznie czêœciej w przypadku sporadycznych
s³ów na koñcach poszczególnych zdañ.

Przemyœlcie sprawê zanim zdecydujecie

siê na takie w³aœnie rozwi¹zanie, gdy¿ jest to
jeden z najczêœciej stosowanych zabiegów
i z tego powodu mo¿e zabrzmieæ niecieka-
wie i wrêcz sztubacko.

Koñcowa o

obróbka.

Dokonajcie

ostatecznego sprawdzenia brzmienia woka-
lu i upewnijcie siê, czy nie jest on zanadto
„przetworzony”. Ludzkie ucho jest szczegól-
nie wyczulone na wokal, poniewa¿ g³os jest
tym, co s³yszymy najczêœciej. Z tego w³aœnie
wzglêdu partie wokalu mog¹ bardzo ³atwo
obna¿yæ kiepskie przetworzenie sygna³u czy
nienajlepszy dobór efektów. Najczêœciej ob-
jawia siê to w ten sposób, ¿e wokal brzmi
jakby w jakiœ sposób siê rozchodzi³, albo
sprawia³ wra¿enie zbyt cyfrowego (nawet
w systemie analogowym).

Wa¿na rada na koniec – poziom wokalu

powinien byæ ustawiany podczas ods³uchi-
wania z bardzo nisk¹ g³oœnoœci¹! Upewnij-
cie siê ponadto, czy s³owa s¹ wyraŸnie s³y-
szalne przy ka¿dym poziomie ods³uchu.

Chórki

musz¹ zabrzmieæ jak mocno kon-

trolowany blok doskona³ych wspó³brzmieñ.
Prawda jest taka, ¿e zwykle to co znajduje siê
na taœmie lub twardym dysku nic takiego nie
przypomina.

Zacznijcie od po³¹czenia poszczególnych

g³osów znajduj¹cych siê na oddzielnych
œcie¿kach tak, ¿eby stworzy³y przyjemny
brzmieniowo efekt. Najlepiej robiæ to bez
podk³adu muzycznego, ca³kowicie „na su-
cho”. Zróbcie z nich ma³y stereofoniczny
miks z oddzielnym pog³osem dla ka¿dej par-
tii (ka¿dy g³os mo¿e wymagaæ ró¿nego po-
ziomu pog³osu). Mo¿na tu zastosowaæ ró¿-
ne typy tego efektu, zarówno krótki, szybko
wybrzmiewaj¹cy, jak i d³ugi, miêsisty. Mo¿-
na te¿ spróbowaæ umieœciæ ka¿dy g³os w in-
nej przestrzeni, ale to wymaga eksperymen-
tów i sta³ej kontroli tego co robimy. Wa¿ne
jest, by chórki zabrzmia³y jak jednolita har-
monicznie bry³a, a nie zbiór indywidualnoœci.

Poziomy g

g³oœnoœci

poszczegól-

nych g³osów w chórkach przewa¿nie do sie-
bie nie pasuj¹, wiêc ze spokojnym sumieniem
mo¿ecie je maksymalnie skompresowaæ prak-
tycznie bez ¿adnych zahamowañ! W muzy-
ce pop to norma, a poniewa¿ chórki bêd¹
w miksie ustawione dosyæ cicho, wiêc kom-
presja bêdzie albo niezauwa¿alna, albo wrêcz
poprawi brzmienie ca³oœci. Po zastosowaniu
maksymalnej kompresji trudno jest manipu-
lowaæ dynamik¹ stereofonicznych chórków,
wiêc na etapie miksu niezbêdne bêdzie sto-

sowanie automatyki g³oœnoœci (lub odpo-
wiednio spreparowanych obwiedni w pro-
gramie wieloœladowym).

Chórki ii chorus.

Je¿eli chórki nie

brzmi¹ zbyt dobrze lub po prostu nie stroj¹
(nagminny problem), dobrym pomys³em jest
dodanie do nich trochê chorusa. Jeœli dyspo-
nujecie chorusem pracuj¹cym w pe³nym try-
bie stereo (stereofoniczne wejœcie i stereofo-
niczny wyjœcie, w przeciwieñstwie do choru-
sów z monofonicznym wejœciem), spróbujcie
ustawiæ powrót lub wysy³kê chorusa tak, aby
by³ odwrócony. Chodzi o to, by lewa strona
chórków mia³a obrobiony chorusem dŸwiêk
z prawej strony i na odwrót. Nadaje to chór-
kom ³adne stereofoniczne brzmienie bez
zbytniego wyodrêbniania poszczególnych
wykonawców. Po tym zabiegu koniecznie
skontrolujcie brzmienie chórku w trybie mo-
no. To najlepszy sposób na sprawdzenie czy
nie przedobrzyliœcie z efektem i czy brzmie-
nie jest tak samo atrakcyjne w mono.

Nasycenie c

chórków.

By jeszcze

bardziej nasyciæ brzmienie chórków spró-
bujcie u¿yæ excitera albo kodowania Dolby.
Mo¿na te¿ po prostu dodaæ trochê wysokiej
góry (12kHz), pamiêtaj¹c o korzystaniu z de-
esera w razie koniecznoœci usuniêcia nad-
miernie wyeksponowanych sybilantów.

Na sam koniec rozwa¿cie kompresjê ste-

reofonicznego miksu chórków jako ca³oœci.
Jeszcze wiêcej kompresji? Czy ja kompletnie
oszala³em? Ani trochê. Kompresja grupy ma
odmienny efekt ni¿ kompresja poszczególnych
g³osów i czêsto obydwa jej rodzaje s¹ ko-
nieczne, ¿eby otrzymaæ ten charakterystyczny
„dŸwiêk jak œciana”, który sprawia, ¿e dobre
popowe chórki brzmi¹ tak spektakularnie.

Je¿eli u¿ywacie systemu komputerowego

mo¿ecie na tym etapie zgraæ miks chórków
do jednego pliku, co pozwoli odpocz¹æ tro-
chê waszemu procesorowi. Gdy chórki ju¿
wczeœniej zmiksowano do stereo, to albo
musicie mieæ nadziejê, ¿e zosta³y potrakto-
wane przy u¿yciu powy¿szych technik, albo
do œcie¿ki stereo jako ca³oœci spróbujcie do-
daæ korekcji, odwróconego chorusa stereo,
korekcji, excitera, kompresji itd. i zobaczcie
czy to pomo¿e. Jeœli wczeœniej zmiksowane
chórki maj¹ niezbyt równe poszczególne
g³osy, wówczas niezbêdne mo¿e okazaæ siê
stosowanie korekcji o bardzo w¹skim paœmie
w obrêbie zakresu nut sk³adaj¹cych siê na da-
n¹ harmoniê.

I co? W dalszym ci¹gu s¹dzicie, ¿e chórki

to taka prosta rzecz?

E

i

S

Za miesi¹c zajmiemy siê precyzowaniem g³ównych po-
ziomów miksu, czyli ustawianiem poziomów g³oœnoœci
przy ods³uchiwaniu oraz wyrównywaniem miksu.
A w dalszej czêœci tego numeru EiS znajdziecie
obszerny artyku³ na temat korekcji.

Estrada ii S

Studio •

• w

wrzesieñ 22003

Jak zmiksowaæ utwór pop?