ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

1/28

Wykład 1

17.02.2011 r.

Antropologia filozoficzna

Zajmuje się człowiekiem. W filozofii można mówić o człowieku dwojako:



antropologia odgórna – od góry zakładając coś czego nie dowodzimy (np. posiadanie duszy i

ciała)



antropologia oddolna – wywodząca się z faktów naukowych, wiedzy wykopaliskowej,

doświadczalnej. czasem nazywa się ją antropologią przyrodniczą (zajmiemy się nią w pierwszej

kolejności)

Z obu można wyciągnąć wnioski filozoficzne

W encyklice Caritatis Splendor papież stwierdza ze katolicy maja troszczyć się o pogłębianie własnej

relacji z Bogiem, ale mają także wejść w dialog z niewierzącymi, bo świat staje się coraz bardziej religijne

obojętny. Ta misja implikuje posługiwanie się wspólnym językiem.

Literatura:

1. ks. B. Hałaczek, J. Tamczyk, Podręcznik przyrodniczej antropogenezy, t. I, U progu ludzkości,

UKSW, W-wa 2008

2. M. Heller, J. Życiński, Dylematy ewolucji, PTT, Kraków 1991

3. E. Mc Mullin, Ewolucja i stworzenie,

4. Wojciechowski, Wybrane zagadnienia z filozoficznej antropologii, PTT, Kraków

5. G. Dogiel, Antropologia filozoficzna, Instytut Misjonarzy, Karków 1992

Wykład 2

24.02.2011 r.

Osiągnięcia na płaszczyźnie poznania człowieka jako samego siebie (antropologii) wychodzą słabo –

człowiek ciągle pozostaje tajemnicą dla samego siebie.

Starożytność

Szczególnie myśl greków, filozofów jońskich krążyła wokół kosmosu,arche – zasady pierwszych bytów. W

tym okresie nie było szczególnego zainteresowania się człowiekiem jako takim, był on elementem świata.

Odejście od tego modelu starożytnego było powodem wielu kryzysów (włącznie z ekologicznym), ponieważ

przestano rozpatrywać człowieka jako części przyrody. Wtedy jasne było ze wszelka „krzywda wyrzadaona

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

2/28

przyrodzie będzie krzywdą dla nich samych. Ta holistyczna wizja wszechświata znalazła odzwierciedlenie w

teologii św. Pawła, który mówi o Kościele jako ciele. Tych Jońskich filozofów nazywano fizjologami w

związku z ich wizją świata.

Jednak już w tym okresie rozpoczął się zwrot ku człowiekowi – Heraklit VI/V BC, oraz u Sofistów:

„człowiek jest miarą wszystkich rzeczy”. Może mówili w sensie takim, że wyniki poznania są względne,

posiadają znaczenie dla konkretnego człowieka. Ten subiektywizm, relatywizm chciał przezwyciężyć Sokrates

szukając powszechnych zasad, które przyczynia się do powszechnego dobra człowieka. Z czasem piszą

filozofowie o człowieku coraz więcej.

Platon podkreślał absolutny prymat duszy nad ciałem, i to jej poświęcał większość swej uwagi. Dusza ta

była niematerialna, nieśmiertelna, była zasada działania i poznania człowieka, a ciało utrudniało jej swobodę

działania,stąd śmierć była wyzwoleniem duszy.

Arystoteles zaś (uczeń Platona) głosi tezę ścisłego związania, nierozerwalnej jedności duszy i ciała.

Człowiek to zwierzę rozumne, bo rozum to wyraz duszy w człowieku. W średniowieczu ta wizja ich

nierozerwalności, jedności została ochrzczona przez św. Tomasza z Akwinu

1

.

Św. Augustyn mówił o człowieku podkreślając wartość osobistych wewnętrznych przeżyć człowieka. On

rozpoczął ewolucyjne podejście do człowieka.

Średniowiecze

Także ten okres nie zajmował się człowiekiem jako całością. Kładzie on nacisk na problematykę Boga.

Człowieka traktowano jako element Bożego porządku w świecie. U św. Tomasza z Akwinu dusza ludzka

stanowi o miejscu człowieka w skali bytów i o jego działalności. Jest ona źródłem rozumu oraz innych władz

specyficznie ludzkich.

Tu następuje absolutny zwrot filozofii ku człowiekowi. Okres ten charakteryzuje się buntem wobec

dotychczasowemu traktowaniu człowieka, jak i w ogóle dotychczasowej filozofii. Tu zaczyna się kształtować

antropologia. Otto Kasman wydaje dzieło „Psychologia Antropologiczna” - tu pojawia się pojęcie

antropologia. Ten zwrot ku człowiekowi polegał na podkreśleniu wartości człowieka jako jednostki, jego

podmiotowości w świecie (poprzednie okresy były zwrócone ku przedmiotowi poznania), podkreślano rozum i

jego autonomię (co powodowało także skrajności – np. idealizm).

Kartezjusz – traktował człowieka mechanicystycznie – człowiek był złożony z duszy i ciała na zasadzie

skomplikowanych maszyn (siedziba duszy jest szyszynka)

I. Kant – dokonał przewrotu „Kopernikańskiego” - przypisał ludzkiemu rozumowi przymioty twórcze –

człowiek tworzy rzeczywistość w sensie takim, że widzi wszystko w przestrzeni i czasie, a to jest wytworem

naszego umysłu, natomiast rzeczy w swej istocie nie są takie. W późniejszym okresie mówi, że dusze ma także

świat.

W XX wieku (½ połowa) problematykę antropologiczną próbowano wetknąć w psychologie (psychologia

1 Ta linia filozofii i teologii jest aktualną myślą teologii katolickiej

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

3/28

filozoficzna). O człowieku jako całości próbował już mówić S. Kierkegaard, zaś za ojca nowoczesnej

antropologii uważa się M. Scheler'a („Stanowisko człowieka w kosmosie”, „O idei człowieka”). Od tego

momentu rozpoczynają się liczne badania dotyczące problematyki człowieka.

Podsumowując można by powiedzieć, że:



Starożytność – kosmocentryzm



Średniowiecze – teocentryzm



Nowożytność – antropocentryzm

Oczywiście to nie jedyne zagadnienia tych okresów, ale pewien nacisk który był kładziony.

Wykład 3

3.03.2011 r.

Filozofia współczesna

Okres niezwykle dynamicznego rozwoju nauk, przyrodniczych, humanistycznych, filozoficznych,

powstawania nowych nauk, kierunków, ich odcieni – stąd ten okres jest trudny do ogarnięcia. Dlatego

zajmiemy się tymi tylko najbardziej znaczącymi kierunkami. Filozofia dążąc do przedstawienia możliwie

pełnego obrazu rzeczywistości, stąd różne kierunki filozoficzne opracowują własną wizję człowieka.

W Polsce obok filozofii chrześcijańskiej obecne są także neopozytywizm, filozofia analityczna,

fenomenologia, filozofia dialogu, materializm dialektyczny (marksizm), a w europie egzystencjalizm.

Fenomenologia, marksizm, filozofia dialogu – mówią wprost o człowieku, pozostałe wywarły znaczący

wpływ na myślenie człowieka, stąd o nich wspominamy

Neopozytywizm

Pozytywizm – XIX wiek – zapoczątkował A. Comte,kierunek rozwinął się w okresie między wojennym w

kręgach koła Wiedeńskiego. Jego członkowie swym myśleniem wywarli wielki wpływ na ówczesną filozofię

(R. Karlaf, O , Rainherbach, Wingenstein ???).

Neopozytywiści – twierdzili, że tylko z doświadczenia można czerpać prawdziwa wiedzę o świecie, i nauka

powinna się kierować wynikami doświadczeń, stąd fizyce przyznawali prym. Sensownym uznawali to co

można sprawdzić, powtórzyć, przy pomocy doświadczenia. Zaś wszelkie stwierdzenia ogólne dotyczące

wszystkich bytów są niemożliwe do stwierdzenia, więc nie mają sensu. Element empiryczny stosowali także do

życia moralnego człowieka, odczucia człowieka uznawali za subiektywne, a moralność przypisywali kazdemu

indywidualną.

Takie podejście do człowieka wyklucza jakąkolwiek filozofie człowieka, bo niczego się o człowieku

ogólnie powiedzieć nie da. Dlatego wyznawali oni materialistyczny pogląd na człowieka. Efektem w

psychologi było powstanie behawioryzmu (zajmuje się dostrzegalnym zachowaniem człowieka).

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

4/28

W Polsce rozwijał się w tzw. szkole Lwowsko-warszawskiej.

Filozofia analityczna

Zapoczątkowali ją G. Moor'e i B. Russel (matematyk). Korzysta ona sporo z matematyki i logiki. Od 1940

rozwija się burzliwie w Stanach Zjednoczonych (W. Quina)

W Polsce przedstawicielem był dominikanin o. J. M. Bocheński (m.in. „Logika Wiary”, „Zarysy historii

filozofii”)

Cztery cechy filozofii analitycznej wg Bocheńskiego:



analiza – odrzucanie syntez, niechęć do uogólnień, tworzenia syntezy



analiza języka, czyli mowy - poprzez słowa dochodzenie do pojęć



logika – rozumiana jako stosowanie wyłącznie metod racjonalnych



oparcie się na konkrecie – odrzucenie wszelkiego subiektywizmu

Mówił, że są cztery rzeczy, które analitycy zawsze odrzucają :wielkie syntezy, pojęcia same w sobie,

irracjonalizm, subiektywizm).

Fenomenologia

Twórcą był E. Husserl (problem prawdy), a także M. Scheller (problem wartości). Fenomenologia – z

gr. fainomenon – to co się jawi, zjawisko, logov – słowo => to co się jawi w języku(?). Fenomen jest tym co

jest dane bezpośrednio i naocznie, a Fenomenologia (w ich ujęciu) to nauka filozoficzna dostarczająca podstaw

dla wszelkiej wiedzy.

Metoda fenomenologiczna – to metoda uzyskiwania bezspornych, fundamentalnych danych o świecie.

Fenomenologia ma w filozofii duże zasługi w ogóle. Stosuje subtelne analizy obejmującej nas

rzeczywistości, ale unika tworzenia obrazu całej rzeczywistości, także antropologii. Jednak zawiera wiele

elementów filozofii człowieka, które można zebrać w jedna całość. M. Scheller stosując ta metodę stworzył

swoją teorie wartości.

W Polsce przedstawicielami stosującymi metodę fenomenologiczną byli K. Wojtyła („Osoba i czyn”);

R. Ingarden („Spór o istnienie wszechświata”), który zajmował się wprost osoba człowieka („Książeczka o

człowieku”); J. Tischner.

Filozofia dialogu

Przedstawiciele – M. Buber, F. Rosenzweig, G. Marcel, E. Lewinas.

Wychodzi ona od prawdy, że człowiek to jest istota zwrócona do drugiego – jest osoba prowadząca dialog.

Cechy wspólne dla tego nurtu to:



doświadczenie innego – drugiego człowieka, które jest istotnie rożne od doświadczenia innej

rzeczy. To podstawa doświadczenia czegokolwiek. Przez nie rozumiemy wszelkiego rodzaju

kontakty, jakie jeden człowieka nawiązuje z drugim.

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

5/28



Dialog – Szczególną role posiada tu mowa – dialog



Twarz objawia osobe drugiemu cżłowiekowi (wg Lewinas'a)



Podstawowym fenomenem w dziedzinie doświadczenia drugiego jest miłość



Poznanie i doświadczenie to dwie rożne rzeczy. Doświadczenie to jest coś więcej niż poznanie, jest

ono o wiele głębsze – stąd filozofia powinna być nie tylko poznaniem rzeczywistości, ale i

doświadczeniem jej



człowiek potrzebuje dialogu do wzrastania w swoim człowieczeństwie

Marksizm

Twórcy – K. Marks, F. Engels. W. I. Lenin.

Podstawa jest teza materialistyczna – cała rzeczywistość i człowiek są materialni. Ludzka świadomość to

tez forma materii. Człowiek powstał na drodze ewolucji (teoria ewolucji) z niższych gatunków, a od innych

stworzeń rożni się jakościowo. Dzięki świadomości może poprzez celową prace panować nad rzeczywistością,

przekształcać, ją oraz siebie. Jest on jednak społecznie uporządkowany – współpraca jest mu konieczna do

życia i rozwoju. Osobowość człowieka jest funkcją stosunków społecznych. Cechy:



Nie ma życia pozagrobowego (efekt materialności człowieka), a cel człowieka mieści się w

wymiarach ziemskich

2

.



Celem człowieka jest poznanie – zmiana i udoskonalenie środowiska przez pracę.



Wolność rozumie się jako uświadomioną konieczność. Poznane prawa przyrody i społeczeństwa

warunkują ludzka wolność



Absolutny prymat dobra społecznego nad dobrem jednostki

Wykład 4

10.03.2011 r.

Filozofia chrześcijańska

Można ją rozumieć dwojako:



filozofia człowieka zgodna z nauka Kościoła – tą będziemy się tu zajmować – w pewnym sensie

nie ma powodu nazywać ją „chrześcijańską”



nauka filozoficzna oparta na podstawie objawienia – w pewien sposób przestaje być filozofią

Jeśli religia podsuwa filozofii pewne problemy do rozstrzygnięcia, a ta rozwiązuje je w sposób sobie

właściwy, to pozostaje ona w swoim zakresie. Nie jest ważne źródło, z których czerpie filozofia swoje

zagadnienie, ale to jak je rozpatruje. W tym kontekście będziemy mówić o chrześcijańskiej antropologii

filozoficznej inspirowanej chrześcijańską nauką. Twierdzenie chrześcijańska może budzić domniemanie, że i w

2 Ideologiczne wstąpienie do partii komunistycznej, czy tez wyznawanie marksizmu równa się ekskomunice

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

6/28

dowodzeniu wykorzystuje się argumenty chrześcijańskie. Dlatego niektórzy nazywają ja filozofia uprawianą

prze chrześcijan.

Wspólne cechy filozofii chrześcijańskich:



pewne myśli chrześcijańskie są autentycznie filozoficzne, bo wyjaśniają istnienie człowieka



inspiracja stanowi pogłębienie zakresu rozważanego przez filozofię



ich twierdzenia bywają zgodne, bądź przynajmniej niesprzeczne z objawieniem chrześcijańskim

Stąd czasem teologię nazywano normą negatywną filozofii – bowiem teologia nie wskazywała

rozwiązania pewnego zagadnienia, ale nakazywała wstrzymywania się rozwiązań, które były by niewłaściwe

(nie mówi jak ma być, ale jak powinno być)

E. Stein była wielka obrończynią terminu „filozofia chrześcijańska”, twierdziła, że teologia „jest to idealne

zebranie w jedno całości prawd dostępnych rozumowi i prawd objawionych przez Boga”.

Główne nurty zaliczane do filozofii chrześcijańskiej to:



augustynizm

św. Augustyn



tomizm (z neotomizmem)

św. Tomasz z Akwinu i jego kontynuatorzy



szkotyzm

Dunes Szkot



egzystencjalizm chrześcijański

G. Marcel,



personalizm

J. Maritain, K. Wojtyła



ewolucjonizm

Theiard de Chardę SI



fenomenologia chrześcijańska



ogólnie wszystkie nurty które czerpią inspiracje z Pisma Świętego, z chrześcijaństwa

Prym przynależy się tu filozofii arystotelesowsko-tomistycznej – Tomasz z Akwinu stworzył opierając

się na Arystotelesie cały system filozoficzny zwany Tomizmem. Przeszedł on próbę czasu, panował

niepodzielnie przez 7 wieków, w których tylko ta myśl była rozwijana.

Przedłużeniem tej filozofii jest neotomizm – współczesna wersja tomizmu. Przedstawiciele: E. Gilson,

J. Maritain, K. Rahner. W Polsce rozwija go wydział filozoficzny KUL (o. M. Krąpiec, s. Z. Zdybicka).

Szczególną jego cechą jest orientacja personalistyczna podkreślająca osobowy charakter człowieka, jego

otwarcie na innych ludzi. Osoba jest celem rzeczywistości, a inne byty maja mu służyć.

Postmodernizm (ponowoczesność)

Nie ma ambicji stworzenia jakiegoś systemu, ale zastanie istniejącej rzeczywistości – próbują opisać

współczesność i współczesnego człowieka filozoficznym językiem. Pierwszy raz twierdz użył F. Lyotard (fr.).

Dostrzegają oni następujące symptomy współczesnej rzeczywistości.



dzisiejszy człowiek stracił wiarę w sile swojego rozumu (że może nam przynieść odpowiedzi na

wszystkie pytania



stracił wiarę w możliwość odkrywania prawda, obiektywnej prawdy

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

7/28



odtrąceni dążenie do jedności, spójności świata



dążenie do realizacji 3 idei:

◦ pluralizmu

◦ tolerancja

◦ solidarność

Koniec wstępu do antropologii i przypomnienie

W filozofii można mówić o człowieku dwojako:



antropologia odgórna – od góry zakładając coś czego nie dowodzimy (np. posiadanie duszy i ciała)



antropologia oddolna – wywodząca się z faktów naukowych, wiedzy wykopaliskowej, doświadczalnej. czasem

nazywa się ją antropologią przyrodniczą (zajmiemy się nią w pierwszej kolejności)

Z obu można wyciągnąć wnioski filozoficzne

Zajmiemy się teraz antropologią oddolną, czyli przyrodniczą

Antropogeneza przyrodnicza

„Człowiek pochodzi od małpy” -to powiedzenie budzi albo śmiech, albo sprzeciw, albo aprobatę. jest ono

absolutnie błędne z punktu widzenia biologii. Poprawnie można powiedzieć, że ludzie i przedstawiciele małp

człekokształtnych mają wspólnego przodka – owo rozejście się gatunku nastąpiło dużo wcześniej.

Szkielet człowieka składa się z tych samych kości co szkielety wszystkich naczelnych,mamy te same

narządy co ciała wielkich małp, mamy te same geny co w komórkach małp. Stąd teza, że nasze pokrewieństwo

z małpami jest pewne. Biologowie twierdzą, że anatomicznie, biologicznie i genetycznie jesteśmy niemal tym

samym. A więc i my i wielkie małpy (goryl, szympans, orangutan) musieliśmy mieć wspólnego przodka od

którego pochodzimy.

Małpy człekokształtne i inne naczelne także wywodzą się od wspólnego przodka zwanego tupajem. I tak

idąc w przeszłość znajdujemy kolejno wspólnych przodków prowadzących do ryb (i wody) ich wspólnego

przodka.

Sens ma przyjrzenie się powstaniu pierwszego gatunku człowiekowatych (hominidów) – pierwszych

naziemnych wyprostowanych istot – od nich zaczęła się linia, która doprowadziła do człowieka. Nasi najbliżsi

kuzyni to (rodzina człowiekowatych – hominidów):



małpy afrykańskie – człekokształtne (szympansy i goryle) – rodzina pongidów(?)



dalej spokrewnione małpy azjatyckie (orangutany i gibbony)

Dlatego jeden z tych kontynentów był miejscem rozdziału. Wszystkie one żyją w lasach, a człowiek

zasadniczo nie, stąd hipoteza, ze owo rozejście dokonało się w okresie kurczenia się lasów i ekspansji sawann

(afryka) i stepów (azja). Było to w okresie trzeciorzędu – powstanie lądolodów antarktycznych i obniżenia

temperatury. Wtedy część z tych zwierzą zeszło z drzew na ziemię. Miało to zasadnicze znaczenie – nasze ręce

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

8/28

nie były już potrzebne do lokomocji nadrzewnej,a można je było wykorzystać do manipulacji narzędziami, ich

manipulacji, itd. Nasza dwunożność i dwuręczność uczyniła nas ludźmi (oczywiście nie od razu).

Kolebka ludzkości

Wszystkie Pongidy (małpy człekokształtne) wydają się być bliżej spokrewnione ze sobą bardziej niż z

człowiekiem. Sąd myśl,że człowiek oderwał się od pongidów była zrozumiała. Ich wspólny przodek miał żyć

15 mln lat temu. Afryka wydawała się zbyt lesista, upalna, wilgotna by tam dokonało się zejście z drzew – stąd

patrzono na Azję. Historycznie dylemat miejsca rozdziału od pongidów prezentuje się następująco.



Tymczasem R. Dart na S afryki znalazł szkielety – nazwane australopitekami. Myśl, że są to nasi

przodkowie, ale nie chciano temu wierzyć (nie był znany, Azja była bardzie klimato-zgodna,

kwestie rasizmu)



W latach 30 XIX znaleziono w Azji szczątki ramapiteka. Wskazywały one na ludzkie cechy, a

znaleziono go w osadach przypominające trawiaste środowisko, Zęby wskazywały na twarde

roślinne pożywienie. Kły sugerowały, że do grożenia/walki nie używał już zębów, ale prymitywne

narzędzia. Żył w okresie 14-8 mln lat temu (zgodność z teorią). Uznano go za najstarszego

hominida jaki pojawił się na świecie. Zdementowały to badania genetyczne.

Wykład 5

17.03.2011 r.



Wykazały one o wiele bliższe pokrewieństwo z szympansem i gorylem – Afryka. A wspólny

przodek miał żyć maksymalnie 5 mln lat temu – tu odrzucono pokrewieństwo ramapiteka.

Wzmocniła się zaś pozycja australopiteka w Afryce



znajdowano coraz to więcej szczątków australopiteka i to różnych jego gatunków, m. in.

australopithecus africanus (bardziej zwinny) i australopithecus rogustus (masywna budowa,

płaskie zęby trzonowe = roślinożerność). Domniemano, że a. africanus prowadził do człowieka, a

a. rogustus z czasem wymarł.



Także Europie i Azji dostarczały także różnych szczątek, zaś Australia i Ameryki nie)



W Belgi, Niemczech znaleziono homo nenderthalensis (neandertalczyk) – poruszał się w pozycji

w pełni wyprostowanej. Z czasem genetyka wykazała, że gatunek ten wymarł.



Lata 20te – na wyspie Jawa paleontolog Dubois odkrył gatunek pitecanthropus rectus (małpolud

wyprostowany) – tylko głowa pasowała do pośredniości ogniwa, poruszał się wyprostowany –

wśród szczątek małpoluda z Czukutjen znajdowano węgliki – wskazywało to na świadome

wykorzystanie ognia



w 1960 roku państwo Leake w Afryce znaleźli czaszkę australopiteka rogustusa wraz z

prymitywnymi narzędziami świadomej obróbki. Okazało się, że naszym przodkiem był a. rogustus,

a nie a. africanus.

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

9/28



Znaleźli później także wyjątkowo zaawansowanego hominida – uznano go za twórcę narzędzi i

nazwano – homo habilis (człowiek zręczny)



droga ta zaczęła się komplikować w świetle odkryć z lat ostatnich

◦ znaleziono liczne starsze szczątki niż a. africanus'a potencjalnie bardziej od niego

zaawansowane

◦ cofnięto moment rozejść do małp i szympansów – ok 4,5 mln lat



obecnie twierdzi się, że:

◦ nigdy nie było jednej linii, zawsze istniały co najmniej 2 linie hominidów

◦ teza/zasada antropiczna – człowiek jest przyczyna i celem scenariusza rozwoju wszechświata

◦ większość z gałęzi naszego drzewa genealogicznego powadzi donikąd

◦ kluczowa rolę w naszej linii rodowodowej odegrały australopitek i africanus roustus

Etapy uczłowieczenia

Etap I - Dwunożność i wyprostowana postawa ciała



zwisowy styl lokomocji małp przyczynił się do przyjęcia wyprostowanej postawy ciała



chwytność rąk, jaką zachowały wszystkie małpy pozwoliła nam użyć rąk do innej pracy po

opuszczeniu leśnego środowiska



opuszczenie lasów i wędrówka na inne tereny – powodem były ok 10mln temu trzęsienia ziemi,

łańcuchy wulkaniczne, pęknięcia ziemi – aż wschód Afryki oddzielony został pasmami

wulkanicznymi od jej reszty. Była to bariera dla zachodnich wiatrów i zaczęły zanikać deszcze

równikowy i lasy zaczęły zanikać. Nasi potomkowie

◦ hominidy – („east side story”) mogły albo wymrzeć lub się przystosować w części wschodniej

afryki

◦ pongidy – nadrzewni przodkowie zostali po zachodniej stronie afryki



Korzyści – minimalna ekspozycja na promienie słoneczne

◦ wykorzystanie kończyn do nowych celów

◦ łatwiej zobaczyć drapieżnika



wydaje się, że wszystkie hominidy były wyprostowane



niemal wszystkie hominidy zachowały pewne przystosowania do nadrzewnego trybu życia (przez

około 2 mln. Lat)

Etap II – Wytwarzanie narzędzi



kopalny zapis człowieka to wytwarzane przez niego przedmioty – najstarsze to ok. 2,5 mln. lat

wywodzące się z kultury Olduwjskiej

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

10/28

◦ początkowo kamienne, lecz w lasach tropikalnych nie ma odpowiednich kamieni, a także na

sawannie trudno o odpowiednie kamienie

◦ jednak pierwsze hominidy były roślinożerne, więc ich nie potrzebowały tak szybko



przyczyniła się tu głównie zmiana diety wzbogaconej o pożywienie mięsne (podejrzewano potrzebę

polowania)

◦ odkrycia Leake'ów dostarczyły wielu szczątek kości z charakterystycznymi śladami narzędzi

(m.in. całymi „cmentarzyskami kości”)

◦ jednak hominidy były zbyt słabo przystosowane do sawanny by konkurować z drapieżnikami –

stąd teoria, że nasi przodkowie byli padlinożercami (narzędziami m.in. łamano kości by wyssać

szpik – który bogaty w fosfor wpłynął w szybki rozwój mózgu)



dopiero człowiek z Kromanion wkroczył na drogę przyspieszonej wytwórczości, przy

jednoczesnym zastoju ewolucji biologicznej

Wykład 6

24.03.2011 r.

(Od MuMiN'a)

Kolejnym etapem jest życie społeczne i narodziny monogamii. Z biologicznego punktu widzenia życie

rodzinne i społeczne człowieka definiuje się przez monogamię.

Biologowie (zoologowie) potrafią to określić w stosunku do innych gatunków ssaków.

W stosunku do człowieka jest to jednak nie bardzo stwierdzalne.

Przyczyną tych trudności jest ogromna różnorodność i plastyczność zachowań człowieka – w tym także

tych zachowań seksualnych i rodzinnych. Powszechne dziś w świecie prawodawstwo zakazuje poligamii. Ale

to wcale nie świadczy że jest to zgodne z naturą człowieka. Może fakt istnienia takiego prawa właśnie świadczy

o atrakcyjności wielożeństwa. Prawo nie zajmuje się zwykle wykroczeniami, których ludzie nie popełniają.

Opieka nad potomstwem jest wymogiem biologicznym ze względu na dostarczanie młodym osobnikom

pożywienia i ciepła. Młode jednak szybko się usamodzielniają i nie potrzebują już opieki. Okres zależności dzieci od

rodziców trwa u ludzi jednak kilkanaście lat – każdy zagląda przynajmniej do portfela rodziców 

W warunkach intensywnej opieki nad dziećmi matka musi liczyć na pomoc ze strony innych dorosłych

osobników. Najbardziej zainteresowany tą pomocą winien być ojciec. Jest on bowiem najodpowiedniejszym

kandydatem. Na tym polega siła ludzkiej rodziny (z biologicznego punktu widzenia).

Monogamia jest pochodną tego stanu rzeczy. Wydaje się być czymś wtórnym – czymś zakładanym,

pomocnym, sprzyjającym zapewnieniu przez ojca pomocy matce wychowującej swoje potomstwo.

U podstaw naszego człowieczeństwo leży poniekąd niedołęstwo i bezbronność z jaką przychodzimy na

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

11/28

świat.

W naszej linii rodowodowej – głowa, mózg powiększył się około trzykrotnie. Natomiast drogi, którymi

przychodzimy na świat – przez ten okres zmieniły się minimalnie. To jest cena jaką płacimy za naszą

dwunożność.

Antropologowie mówią, że jeszcze u Australopiteków poród odbywał się jak u innych zwierząt – bez bólu i o

czasie – noworodek był już w miarę dostosowany do życia.

Aby mózg człowieka powiększył się do tych rozmiarów musiał rodzić się wcześniej niż powinien – taki

powód zaczął odbywać się z narażeniem życia i zdrowia matki. Z biologicznego punktu widzenia pierwsze

miesiące naszego życia to jeszcze okres płodowy, który z konieczności spędzamy już poza organizmem matki.

Nieporadność noworodków i długi okres dzieciństwa związały na długo matkę z dzieckiem – uzależniając tą

parę od pomocy ze strony osób trzecich, a w naturalny sposób od ojca.

Tak długi okres współprzeżywania o różnych biologicznie możliwościach w powiązaniu z szybkim wzrostem

nadrabiającego stracony czas mózgu zaowocował rozwojem modelu – w którym transfer informacji począł

odgrywać coraz większą rolę.

Trudne i niebezpieczne warunki w świecie biologii zazwyczaj faworyzują szybkie dojrzewanie i

usamodzielniania się potomstwa. Jeżeli doszło do odwrócenia tej tendencji to znak że zasadniczą rolę od tej

chwili zaczęła odgrywać kultura, rodzina (złożona z matki, niesamodzielnych dzieci i kręcącego się w pobliżu

ojca). Tak - jak się twierdzi - narodziła się monogamia.

Wtedy też pewnie powstały silne i intensywne więzy uczuciowe wiążące ze sobą parę małżeńską. Więzy,

których spoiwem stały się charakteryzujące jedynie nasz gatunek specjalne intensywne doznania seksualne.

Był to długotrwały proces. Wydaje się, że największa zmiana zaszła przed ok. 2 mln lat kiedy to mamy

wykopaliska (dowody kopalne) takich osobników z rodziny homo zaopatrzonych w duże głowy, pojemne

mózgi i wytwarzający znacznie doskonalsze narzędzia.

Ten sam homo (errectus) także zaczyna wykazywać po raz pierwszy skłonności łowieckie. To skutkuje

kolejnymi konsekwencjami – ekspansją tego gatunku na nowe - nie zajęte jak dotąd przez inne hominidy

obszary świata. To mogło stanowić bodziec do ekspansji poza Afrykę.

Na kolejny etap uczłowieczenia składa się kilka ważnych zdobyczy pierwotnego jeszcze nadal człowieka:

język, sztuka, kultura i cywilizacja.

Powstanie tego mięsożernego ściśle naziemnego ekspansywnego i monogamicznego gatunku nie oznaczało

końca procesu uczłowieczenia (hominizacji). Człowiek współczesny szczyci się samoświadomością,

uprawianiem nauki i sztuki, postępem, wynalazczością – wszystko to wiąże się z poziomym transferem

kulturowym – czyli przekazem informacji między dowolnymi, niekoniecznie spokrewnionymi ze sobą

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

12/28

osobnikami – i to przekazem natychmiastowym – a nie jak to ma zwykle miejsce w ewolucji z pokolenia na

pokolenie.

Przekaz kulturowy jest nieporównywalnie szybszy i skuteczniejszy niż przekaz genetyczny – umożliwia

dlatego kumulowanie doświadczeń jednostkowych. Ten przekaz kulturowy – tak szybki – dokonuje się przede

wszystkim dzięki mowie (językowi). Język jest dość trudnym materiałem do badania, dlatego że język nie

zachowuje się w stanie kopalnym (nie można wykopać języka jakim się porozumiewali nasi przodkowie).

Można próbować się domyślać jego istnienia lub nie na podstawie ewolucji wytworów ludzkiego ducha.

Obecność ewolucji kulturalnej może być mocną przesłanką na rzecz obecności lub braku języka. Od kiedy więc

można mówić o ewolucji kulturowej w naszych dziejach?

Samo wytwarzanie narzędzi nie przesądza o obecności artykułowanej mowy – jeżeli narzędzia te nie

podlegają szybkiej ewolucji – można je traktować jako cechy gatunkowe.

Wszystko w przypadku człowieka zmienia się z nastaniem wymienianego już kilkakrotnie człowieka z

Cromagnione. Wytwarza on narzędzia ale dostrzegamy zmiany jakie dokonują się za życia jednego pokolenia.

Narzędzia, które znajdujemy w obrębie wykopalisk ludzi z Cromagnion – są nie tylko odzwierciedleniem różnych
zmieniających się potrzeb produkujących je ludzi, ale od tego momentu narzędzia te stają się znakiem

rozpoznawczym upodobań lokalnych (indywidualnych) wrażliwości. Spotykamy się w tym środowisku człowieka z

Cromagnion z czymś co dziś nazwalibyśmy wrażliwością estetyczną. Walory estetyczne biorą w niektórych

wyrobach góry nad ich pożytecznością. Można mówić więc o dziełach sztuki.

Pod koniec XIX w. zaczęto odkrywać we Francji i północnej Hiszpanii jaskinie, w których mamy do czynienia z

przepięknymi malowidłami. Są to malowidła przejawiające kunszt, artyzm ich autorów – odkrywcy nie wierzyli, że
są to malowidła z tak odległych lat. Dopiero analiza towarzyszących znalezisk archeologicznych przekonała

sceptyków, że tylko ludzie żyjący w czasach pierwotnych byli autorami tych arcydzieł.

Ten okres człowieka z Cromagnion (czasy sprzed ok. 40 tys. lat temu) zaczęło nazywać się albo wielkim

skokiem na przód albo okresem wielkiego przełomu w dziejach człowieka. Od tego momentu rozwój ludzkości

nabrał wielkiego przyspieszenia. A wszystkiemu winny jest ludzki język. Z tym przyspieszeniem mamy ciągle do

czynienia.

CZŁOWIEK A ŚWIAT ZWIERZĄT

Z jednej strony jest bardzo duże podobieństwo, z drugiej zaś zachodzą bardzo duże różnice.

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

13/28

Mimo iż człowiek wykazuje duże podobieństwo do niektórych zwierząt to jednak jest w świecie istotą

wyjątkową, której podstawową cechą jest tzw. otwarcie poznawcze i otwarcie wolitywne na wszelki byt.

Podobieństwo człowieka do zwierząt jest czymś jasnym. Świadczy o nim proces naszego rozwoju

embrionalnego,

rodzenie,

procesy

życiowe,

nasze

zmysły,

poznanie

zmysłowe,

przemijanie

i śmierć. Te podobieństwa, niektórych skłaniają do myślenia o ewolucyjnym pochodzeniu człowieka – przynajmniej

co do ciała.

Według arystotelesowsko-tomistycznej koncepcji zarówno człowiek jak i zwierzęta, ale i rośliny posiadają tzw.

pierwiastek życia (zwany także duszą). U człowieka ta dusza jest najwyższego stopnia – mówi Arystoteles – bywa

nazywana duszą rozumną Zwierzęta mają duszę niższego stopnia nazywaną – duszą zmysłową, sensytywną. U

najniższych

stworzeń

mamy

zaś

do

czynienia

z najniższym stopniem duszy – wegetatywną (roślinną). Człowiek zwierze i roślina różnią się wiec stopniem życia. U
człowieka życie jest najdoskonalsze u roślin najmniej doskonałe.

Człowiek w tradycji Arystotelesa i Tomasza bywa nazywany animal rationale (zwierze myślące). Jako zwierze

posiada swoiste cechy właściwe swojemu biologicznemu gatunkowi – uzębienie, system lokomocyjny, ale także i

bezbronność biologiczna. Człowiek ma słabszy wzrok, słuch, nie lata – potrzebuje ubrania – z trudem pływa…

Jako całość – jako istota rozumna – jest człowiek bytem wyjątkowym nie mającym w świecie

podobieństwa, posiadającym cechy, które u zwierząt nie występują – jest więc na świecie istotą zdecydowanie

najwyższą.

Wyjątkowość człowieka polega przede wszystkim na tym, że człowiek posiada świadomość. Ta świadomość

przejawia

się

–

mówią

filozofowie

w

podwójnym

otwarciu

się

–

poznawczym

i wolitywnym.

Dzięki otwarciu poznawczemu – człowiek może poznać wszystko co istnieje – także to co nie podpada pod

zmysły – byty duchowe, niezależne od materii – np. Bóg. Ta zdolność człowieka przejawia się w mowie, ale w

pewnych specyficznych cechach ludzkiej mowy – mianowicie w umiejętności tworzenia pojęć ogólnych.

Człowiek potrafi myśleć ogólnikami.

Podstawą naszej ludzkiej mowy są pojęcia ogólne – oderwane od materii.

Otwarcie wolitywne (pożądawcze) – polega na tym, że celem ludzkich pragnień i dążeń może być dowolny,

wszelki byt. Człowiek jest silny duchowo - posiada inteligencję i wolność. Źródło tych cech człowieka filozofia

widzi w duszy człowieka. Najdoskonalszą forma otwarcia poznawczego jest rozumowanie, wnioskowanie i na tej
drodze możliwe jest także poznanie istnienia Boga – Absolutu.

Zaś najdoskonalszymi obiektami pożądania człowieka jest dobro, prawda, piękno, miłość, szczęście. Nie

tylko je posiada w sobie, ale faktycznie je urzeczywistnia.

Mówiąc o człowieku możemy wyróżnić dwie takie jego sfery : cielesność i duchowość.

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

14/28

Cielesność – stanowi bardzo ważny element w człowieku, ponieważ to ta cecha, ku której kierujemy przede

wszystkim naszą uwagę. Cielesność jest konstytutywnym elementem człowieka. To nie jest tylko więzienie duszy jak

chciał Platon, ale w ujęciu chrześcijańskim to jest konstytutywny składnik3 człowieka. Materia i dusza to

Wykład 7

31.03.2011 r.

Ambiwalencja - podwójność – coś powoduje w nas zarówno pozytywne jak i negatywne uczucia

Podsumowując

1. Pierwiastek materialny stanowi istotny składnik człowieka, wraz z duchem stanowi o istnieniu

samego człowieka,bez ciała i bez ducha człowiek nie mógłby się rozwijać

2. Cielesność stanowi stały element człowieczeństwa, wraz z niewidzialna dusza stanowi

człowieka

3. Ożywiona duchem materia stanowi tzw pierwsza cechę człowieka, a wszystko inne co możemy

o człowieku powiedzieć jest późniejsze i wtórne w stosunku do tej tezy

4. dzięki widzialnemu ciału możemy odróżniać jednego człowieka od drugiego

5. ciało stanowi narzędzie i przedmiot działalności duszy. Dusza wyraża się w ciele i poprzez

ciało, poprzez ciało dusza kontaktuje się ze światem zewnętrznym, poprzez ciało człowiek staje

się immanentny światu

6. ciało ludzki jest od początku naznaczone cechą płciowości,seksualności

7. Ciało nie istnieje samodzielnie, nie istnieje wcześniej niż dusza, śmierć rozpoczyna nowy

sposób istnienia,nowy sposób zjednoczenia ducha i elementu materialnego

Pierwiastek duchowy człowieka

Jest on podstawą istotnej odrębności człowieka od innych bytów na ziemi

TEZA: Analiza czynności rozumu i woli świadczy o substancjalnej niematerialności duszy ludzkiej

Czy jest coś co potwierdza przekonanie człowieka, że istnieje w nas pierwiastek duchowy człowieka.

Filozofia powie, że są fakty w dziedzinie woli (pożądania) i poznania o tym nas przekonywujące. W procesie

poznawczym stwierdzamy pewne fakty poznawcze, i wyniki tego poznania (opinie, sądy). Filozofia na

przestrzeni wieków starała się je opisać. Wyróżnimy trzy teorie:



sensualizm – twierdzi, że nie ma zasadniczej różnicy pomiędzy poznaniem zmysłowym, a

umysłowym, a źródłem z poznania umysłowego są zmysły



empiryzm – mówi, że jest tylko poznanie zmysłowe, a rola rozumu jest tu pomijalna



intelektualizm – przyjmuje istotną różnice pomiędzy sadem pojęciem, rozumowaniem, a

poznaniem zmysłowym. Twierdzi, że są one (sąd, pojęcie, rozumowanie) doskonalsze niż same

3 bez niego nie ma człowieka

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

15/28

poznanie zmysłowe. Samo rozumowanie bowiem nie jest sumą spostrzeżeń zmysłowych, ale

zrozumienie jest czymś więcej.

„Dowody” na istnienie duszy

Różnicę pomiędzy poznaniem zmysłowym i rozumowym

Refleksja psychologiczna stwierdza znacząca różnicę pomiędzy poznaniem zmysłowym i rozumowym:



Poznanie rozumowe cechuje ogólność, która nie przysługuje postrzeganiu zmysłowemu



np. jeśli mam pojęcie Kota, to nie dotyczy ono tylko kotów, które widziałem w życiu – mam pojęcie

pewnej kotowatości nie będące sumom moich doświadczeń, spostrzeżeń.



Podobnie ma się z pojęciami Dobro, zło, miłości



występuje zaskakująca zgodność u różnych ludzi



pojęcie o bytach nie jest materialne, jest wiec zatem duchowe.

Jeśli pojęcia ogólne są duchowe – to i władza je pojmująca musi być duchowa

4

!!!

Umiejętność tworzenia sądów i ich wyrazów – zdań



w każdym sadzie występuje porównanie min. dwóch zdań, części pewnej całości – nie jest to

działanie materialne (materialne porównanie)



a więc musi ono być duchowe

Istnienie Wolnej woli



Dążenie człowieka jest zawsze poprzedzone poznaniem – człowiek nie pragnie tego, czego nie

poznał



istnieją w nas zarówno pragnienia zmysłowe do zarówno dóbr materialnych, ale także mamy

pragnienia odnoszące się do bytów niematerialnych (dobra, piękna, miłości, sprawiedliwości,

doskonałości)



jeśli mogę pragnąć rzeczy niematerialnych – to co jest poznało – musi to być niematerialna dusza

Czym charakteryzuje się to co duchowe

Różnica między tym, co materialne, tym co duchowe

MATERIALNE

DUCHOWE

Rozciągłość – zajmowanie miejsca w przestrzeni

nie-przestrzenność

Podlega czasowi – zmienia się w czasie

Ponadczasowość – duch się nie zmienia

Zależność od wpływów zewnętrznych –

zwłaszcza uleganie ruchowi pochodzącemu z

zewnątrz

względna niezależność od wpływów zewnętrznych

4 …??? musi mieć racje swego istnienia

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

16/28

Do XXX należą:



Materializm marksistowski



skrajny spirytualizm

Podsumowując

O obecności duchowego elementu w człowieku przekonują nas:



poznanie rozumowe – niektóre czynności poznawcze są duchowe – muszą posiadać odpowiednią

duchowa podstawę – ludzka duszę niematerialną

5



Analiza naturalnych dążeń ludzkich – cele takie jak prawda, dobro, itp. są czysto duchowe – jeśli

takie mamy cele – duchowe – to muszą one mieć czysto duchowy fundament

Dążenia ludzkie ponadto są wolne, a nie raz nawet sprzeciwiają się rozumowej naturze człowieka (próby

zbliżenia do ideału piękna przez zabiegi – determinacja duchowa)



Refleksja doskonała – ludzki rozum zdolny jest kierować się ni tylko ku przedmiotowi poznania,

ale także ku aktowi poznania (nie tylko rzeczy, która poznajemy, ale i samego faktu „że

poznajemy”)



Fakt działalności kulturowej człowieka – człowiek kształtuje materie w różnorodne formy

wyrażające pewne idę niematerialne (piękna, dobra, miłości). Takie działania muszą mieć swoja

przyczynę w czymś o charakterze niematerialnym



Fakt poczucia obowiązku – głos sumienia – zwraca uwagę na niematerialny element w człowieku

Wykład 8

7.04.2011 r.

Substancja – byt istniejący samodzielnie

Przypadłość – przeciwstawia się substancji i zawsze tkwi w innym bycie

Dusza rozumna łączy się z materią i tak powstaje jeden byt substancjalny byt w pełni. Wielu

współczesnych filozofów nie uznaj pojęcia substancji.

Człowiek stwierdza w sobie istnienie 2 rzecz:

 ja sam – człowiek rozróżnia w sobie siebie samego

 ja mam – oraz rozróżnia to co ma

Dusza jest częściowo samodzielna, bowiem jest w pewnym stopniu zależna od ciała:



doświadczanie bólu,



działanie duszy u dziecka jest ograniczone,

 podobnie choroby,

5 Skutek nie może przewyższać przyczyny – jeśli skutek jest niematerialny to przyczyna także

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

17/28



pewne namiętności zakłócają poznanie i właściwe podejmowanie decyzji



pewne używki

Konieczność życia i śmierci – patrzenie na to co będzie po śmierci kształtuje spojrzenie na życie:



istotną cechą śmierci jest jej definitywność – nie wraca się z niej



pośrednio przeżywamy śmierć –

◦ możemy stwierdzić jej konieczność i powszechność

◦ poznajemy jej przyczyny objawy i skutki

◦ uświadamiamy sobie zagrożenia które na nas mogą sprowadzić śmierć

◦ uświadamiamy sobie osobisty charakter śmierci – każdy sam musi umrzeć

◦ mamy wiele świadectw odczuwania zbliżania się śmierci

◦ towarzyszy jej zwykle i poprzedza ją cierpienie

 refleksja nad tymi faktami wzbudza lek a czasem spokój i pewność

Z filozoficznego punktu widzeń:

 oznacza ona zmianę struktury bytowej człowieka



nadzieje daje tu jedynie watek teologiczny, zaś filozofia zostawia tylko drogę smutku końca



nieśmiertelność można by więc zdefiniować trwaniem bez końca, jednak ma początek

◦ właściwe określenie dla ludzkiej duszy

◦ dusza ludzka jest nieśmiertelna bo jest duchowa



zaś wieczność – bez początku i końca

◦ właściwe określenie dla Boga

/// Ladislaus Boaros, Istnienie wyzwolone, Mysterium mortis, PAX W-wa, 1989

Argumenty za istnieniem duszy



z faktu duchowości - człowiek może pomyśleć o takim bycie duchowym,wiec musi mieć do tego

wzorzec



z nieograniczonych możliwości umysłu i woli – człowiek posiada nieograniczone uzdolnienia do

poznania prawdy, może poznać wszelki byt (por. niezaspokojona ciekawość ludzka)

▪ człowiek pragnie także dobra – więcej dobra,

▪ człowiek pragnie poznania – prawdy więcej prawdy/wiedzy

◦ wniosek stąd że wynika to z natury człowieka

◦ pragnienia te na ziemi nie zostają zaspokojone,dlatego przyjmujemy, że zostaną zaspokojone po

ziemskim życiu

6

6 św. Augustyn „niespokojne jest serce moje dopóki nie spocznie w Tobie”

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

18/28

◦ inaczej trzeba zakwestionować racjonalność bytu ludzkiego, bylibyśmy bowiem bytem sprzecznym,

a taki byt nie ma racji bytu

 teleologiczny – (celowościowy) człowiek pragnie szczęścia pełnego i doskonałego ze swej natury.

◦ kończące się szczęście jest niedoskonałe, a więc by człowiek mógł być doskonale szczęśliwy, musi

żyć nieskończenie

◦ powinien więc istnieć byt zdolny zapewnić nam to szczęście

▪ musi on być osobowy, bo tylko taki to szczęście nam zapewni

▪ w jego szczęściu będziemy uczestniczyć



z porządku moralnego

◦ wymaga założenia istnienia prawa naturalnego

◦ ono to wymaga istnienie doskonałej sankcji

◦ gdyby dusza była śmiertelna nie było by jej (brak dostatecznej kary/nagrody)

◦ prawo którego nie można usankcjonować było by nieracjonalne

◦ ustawodawca tego prawa jest absolut, a jego praw jest doskonale

◦ stad sankcje ziemskie są niewystarczające, więc i sankcja musi sięgać wieczności



z poczucia sprawiedliwości – tu na ziemi nie może ona być osiągnięta

◦ filozoficznie – sprawiedliwość pełna jest doskonała, zaś ten świat jest niedoskonały

◦ więc by doskonałość mogła się wypełnić trzeba byśmy byli nieśmiertelni



dowód z przeświadczenia ludzkości – istnieje przeświadczenie ludzkości o nieśmiertelności

◦ stąd wywodzi się kult zmarłych

Wykład 9

14.04.2011 r.

Struktura umysłu ludzkiego

Poznanie



można określić jako rodzaj wejścia poznawanego przedmiotu do umysłu poznającego przedmiotu.

Polega to na odtwarzaniu w umyśle rzeczy istniejącej



Mówimy tu o tzw. Istnieniu intencjonalnym przedmiotów poznawanych w podmiocie.

◦ Intencjonalność – to istnienie przedmiotu w moim umyśle jest informacją o tym przedmiocie.

◦ Poznanie to podstawowa forma kontaktu ze światem zewnętrznym, z bytami, które są poza nami.

Poznanie więc polega na intencjonalnym przyjęciu przedmiotu przez umysł w procesie w którym można

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

19/28

wyróżnić dwie fazy: czynną i bierną

◦ ludzki umysł ogrywa tu główna role. Otrzymuje on pewne dane z rzeczy materialnych pod

wpływem działania ich na ludzkie zmysły

◦ z tych danych umysł ludzki wydobywa istotę rzeczy

7

(docieranie do istoty rzeczy jest pierwszym

przedmiotem ludzkiego intelektu)



dokonuje się tu przejście

od pierwiastka materialnego

zmysłowego obrazu przedmiotu

do pierwiastka duchowego

pojęcia danej rzeczy.

Arystoteles mówi tu o dwóch rodzajach umysłu/władzy:

◦ władzy/umyśle czynnym

8

- w procesie abstrakcji podnosi on obraz materialny – istniejący w

wyobraźni do poziomu niematerialności – pojęcia. W tym abstrahowaniu zachodzi dematerializacja

rzeczy – uwolnienie rzeczy od cech jednostkowych, i wydobycie z nich tego co w nich jest stałe,

niezmienne – wydobycie istotnej treści

◦ władzy/umyśle biernym

9

– otrzymując ten obraz od umysłu czynnego zapisuje w sobie go na stałe,

jest odpowiedzialny za ludzkie doświadczenie – magazynuje je

Dlaczego

warto się zajmować poznaniem?

Poznanie łączy w człowieku element duchowy – umysł z tym, co materialne

antropologia uczy, że pierwiastek duchowy

Stosunek duszy i ciała - Arystotelesowsko-tomistyczna

Rodzi zwykle gdy uświadamiamy sobie, że niektóre czynności duchowe są czysto duchowe (np. dążenie do

niematerialnych celów), oraz że osiąganie pełnych celów duchowych wymaga ciała (więc i ducha jest zależna

od ciała)

Teoria materii i formy Arystotelesa

◦ ciało – tzw. materia,

◦ dusza, tzw. forma – a razem tworzą jedna substancję



dusza stanowi formę substancjalną ciała

Rozumienie pojęcia ciała:



materia z którejś dopiero można coś ukształtować



materia już ukształtowana (skała, woda, gaz)

7 Istota rzeczy – to to, co przesądza o tym, że dana rzecz jest tym, czy jest (tak rodzą się np. pojęcie ogólne psa, krzesła itp.)
8 Rodzaj pamięci operacyjnej RAM
9 Rodzaj pamięci stałej – twardy dysk

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

20/28

 rozumiane biologicznie

Jedność substancjalna człowieka - człowiek to związek materii fizyczno-chemicznej z rozumna duszą

◦ rodzice dają dziecku materię fizyczno-chemiczną

◦ jako przyczółek dla niematerialnej duszy



wg nauki Kościoła dokonuje się to jednocześnie

Inne stanowiska

(dyskutujące z wizją arystotelesowsko-tomistyczną)

Monizm psychofizyczny – próbuje wyjaśnić wszystko za pomocą jednego czynnika



człowiek jest bytem jednorodnym. Formy Monizmu

◦ monizm spirytualistyczny – istnieje wyłącznie duch

◦ monizm materialistyczny – istnieje wyłącznie materia – umysł jako bardziej skomplikowana

materia (np. Marksizm, )

◦ monizm panteistyczny – ciało i dusza to przejaw substancji boskiej – świat wraz z człowiekiem jest

utożsamiany z Bogiem (np. Baruch Spinoza)

Monizm psychologiczny – określany mianem teorii identyczności



zachodzi tożsamość zjawisk psychicznych i fizycznych u człowieka

Dualizm psychofizyczny



głosi, ze w naturze ludzkiej jest pewne rozdwojenie – dwoistość występująca zupełnie niezależnie

◦ Platon – człowiekiem jest przede wszystkim dusza, ciało i dusza są jak koń i jeździec, ciało jest

więzieniem duszy, a śmierć jest wyzwoleniem ciała

◦ Kartezjusz – uważał człowieka za dwie substancje

▪ substancja materialna – jej istotę stanowi rozciągłość – przestrzenność i czasowość

▪ substancja duchowa – jej istotę stanowi myślenie

Okazjonalizm

Dusza i ciało to dwie odrębne substancje, a zmiany w sferze cielesnej bywają okazja, ale nie przyczyną

zmian w sferze duchowej ( i odwrotnie).

Teoria arystotelesowsko-tomistyczna

– teoria hylemorfizmu



Istotą człowieka są dwa współczynniki – materia i dusza, które razem tworzą jedna substancję.



Osobno ciało i dusza to substancje niekompletne, które dopiero łącząc się razem tworzą jeden byt

substancjalny, tworzą osobę. O samym ciele i samej duszy nie można powiedzieć, że jest to człowiek



relacja między nimi to nie relacja między bytami, ale między współczynnikami bytu



człowiek jest więc całością nierozerwalną

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

21/28



człowiek jest więc jednością złożoną z duszy i ciała

Teologia powie, że dusza do istnienia niekoniecznie potrzebuje ciała

10

Ani systemy monistyczne, ani dualistyczne nie wyczerpują istoty człowieka, dopiero teoria

arystotelesowsko-tomistyczna czynią zadość temu co intuicyjnie czujemy.

Z obecności duszy w bycie człowieka łączy się wolność

Wolność



Zrozumienie pojęcia wolności zbliża nas do zrozumienia godności człowieka.



Wolność stanowi fundament struktur międzyludzkich, kontaktów międzyosobowych.

Na czym polega wolność? Co przemawia za tym, że jesteśmy obdarzeni wolnością?

TEZA: analiza woli ludzkiej wskazuje na to, że człowiek jest w wyborze wolny. Jest to

wolność treści naszych działań, oraz ich podjęcia i zaniechania

Wykład 10

28.04.2011

Wolność – Jest władza racjonalnego pożądania w odróżnieniu od pożądania zmysłowego



Należy odróżnić wolność zewnętrzną, społeczną, obywatelską, polityczną od wolności indywidualnej

 Jan Paweł II podkreślał 2 aspekty wolności :

◦ wolność od czegoś – element negatywny (coś nas nie obowiązuje) np. od nałogów,

▪ nazywana bywa wolnością wyboru, rozumiana jako brak konieczności fizycznej, konieczności

naturalnej, przymusu

▪ jest to pewna zdolność, dzięki której wola ludzka może sama się określić, sama zdecydować,

▪ wybór działać lub nie działać, ale też wybór formy działania, środków, celów

▪ to zdolność wybierania dobra

▪ najpowszechniej tak właśnie rozumie się wolność

◦ wolność ku czemuś – element pozytywny (np. do wyboru chrześcijaństwa, dawania świadectwa,

▪ ta ma większe znaczenie niż wolność „od czegoś”

▪ jako zadanie, jako wyzywanie, spożytkowanie szansy danej człowiekowi

▪ wybór zawsze zakłada uprzednie poznanie – więc wolność to możliwość umotywowania

swojego wyboru – jestem wolny by poznać coś w potem dopiero dokonać wyboru

3 cechy wolności:

 dotyczy ludzi normalnych, zdrowych

10 Jest to rozumienie w kontekście dawnego rozumienia ciała (tylko jako materii), obecnie pod wpływem badań, które pokazują, że

można materie rozumieć jako formę energii (por. korpuskularno-falowa natura materii i światła) można by wykazać, że ciało może
istnieć po śmierci w formie energii razem z duszą

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

22/28



wolność może ograniczać wiele czynników zewnętrznych (nauka, przyzwyczajenie, używki,



odnosi się ona do dóbr skończonych – w stosunku do Boga wola ludzka nie jest już wolna – jeżeli Go

poznamy, nie można go już nie pragnąć

Mimo wolności jestesmy podatni na różne wpływy, które wpływają na nasz wybór

Odpowiedzialność

Jesteśmy odpowiedzialni za to:

◦ co zrobimy

◦ to czego nie zrobimy

Wolność nie oznacza, że możemy robić co chcemy (swawola, samowola)

Stanowiska filozoficzne na temat wolności

 Indeterminizm – stanowisko mówiące, że człowiek jest istotą wolną

 deterministyczne – wola nie jest wolna, lub jest istotnie ograniczona

◦ Marksizm – wolność to uświadomiona konieczność, świadome przyjęcie pewnych ograniczeń

„Dowody” wolności ludzkiej

Dowód z refleksji nad naturą woli



przedmiotem, do którego naturalnie dąży wola człowieka jest absolutne dobro, absolutne szczęście



codzienne dobra są cząstkowe, z domieszką zła- ie mogą w pełni zaspokoić dążeń naszej woli



skoro nie są doskonałe, to nie mogą człowieka zniewolić- wola więc może je wybrać, ale nie musi =

wolność

Dowód psychologiczny (z doświadczenia wewnętrznego)



świadomość wolność jest w człowieku zakodowana i poprzedza każdy wybór,towarzyszy mu i trwa po

nim

◦ przed dokonaniem racjonalnego wyboru człowiek jest świadomy wolności wyboru

◦ w trakcie wyboru człowiek jest świadom że go dokonuje, ze może go przerwać

◦ po dokonaniu wyboru człowiek ma świadomość że go dokonał iże jest za ten wybór odpowiedzialny

Dowód moralny



powszechnie mamy do czynienia z kategoriami takimi jak: dobro, zło, nakaz, zakaz



bez możliwości wyboru nie miały by sensu



nikomu do głowy nie przychodzi by odrzucać te kategorie

Dowód z intelektualnej natury człowieka



rozum ludzki wydaje sądy czy coś jest dobre czy nie, czy warto pragnąć czegoś czy nie

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

23/28



rozum i wola są ze sobą ściśle związane, maja tę samą naturę

Dowód z przekonania ludzkości



istnieje powszechne przekonanie ludzkości o powszechności wolności zakorzenionej w ludzkiej naturze

Osobowość ludzka – człowiek jako osoba

To pojęcie jest związane z dwoma pojęciami:

 substancja – jest to byt istniejący w sobie (nie w innym bycie), jest ona podłożem przypadłości

 natura – jest zasadą, wewnętrznym prawem i źródłem powstawania nowych bytów żywych. Dzięki

naturze jakaś rzecz jest zdolna do działania i reagowania

Pierwiastek duchowy i materialny tworzą w człowieku jedną substancję, jedną naturę i jedną osobę, która

jest podmiotem wszystkich działań. Osoba stanowi też z podstawę godności człowieka i przysługujących mu

praw.

Osoba – (wg Boecjusza) „to jednostkowa substancja posiadająca rozumną naturę.”

Osobowość – to pewien charakter, cechy osoby (każdy człowiek jest osobą i każdy posiada osobowość)

Osoba – (współcześnie mówiąc) jest to duchowo materialny podmiot zdolny działać w sposób rozumny i

wolny



Można by powiedzieć, że to taki byt, który może o o sobie decydować.



Osobą jest tym co jest indywidualne, jednostkowe, co jest ostatecznym podmiotem duchowej natury



W świecie widzialnym tylko człowiek jest osobą



jest ona podmiotem wartości i godność, oraz przedmiotem praw i obowiązków



wartość i godność osoby – polega na tym, że dzięki decydowaniu człowiek osiąga szczyt swojej

egzystencji (obdarza nas boskością przez osiąganie szczytu naszej egzystencji)



źródłem ludzkiej godności jest posiadanie wolności, nieśmiertelnej natury i osobowości

Prawa i obowiązki

Człowiekowi przysługują Prawa i ciążą na nim obowiązki – płyną one z wolności



odnoszą się one do jednostki jak i społeczeństwa, powinny więc zapewniać rozwój osobie i

społeczeństwu



przybrały one pewnych formę kodeksów



powinny ukazywać sposoby uzyskiwania dobra

Z pojęciem prawa wiąże się pojęcie wartości

Wartości

Człowiek a świat wartości

TEZA: człowiek urzeczywistnia swoją własną egzystencje, poprzez harmonijny rozwój wszystkich

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

24/28

swoich możliwości, co dokonuje się poprzez realizację różnorodnych wartości. Wybór wartości nadaje życiu

sens.

Sens – to to, dzięki czemu coś jest zrozumiałe

 najbardziej urzeczywistnia się on przy opowiadaniu się za pewnymi wartościami

Wartość - jest to przysługiwanie jakiemuś bytowi cechy dobra lub zła



wywodzi się z ekonomii, ale to nie to samo co cena



pojęcie przyjęło się w połowie XIX wieku

Aksjologia (filozofia wartości) – dział filozofii dotyczący wartości. (Max Scheller – „filozof wartości”)

Definicje wartości zależą od kierunku filozoficznego i wersji filozoficznej:



subiektywistycznej (ja tak uważam)



obiektywistycznej (wszyscy powinni tak uważać)

Wartość jest to coś co co przyczynia się do tego by człowiek stawał się człowiekiem



to coś, co jest cenne, co jest godne pożądanie



to coś dzięki czemu jakaś rzecz jest godna pożądania



to byt który w swojej treści posiada pewną doskonałość, która w człowiek wzbudza pragnienie jej



to coś co pozwala nabrać sens ludzkiemu istnieniu



to to co przyczynia się do tego by człowiek stawał się był w pełni człowiekiem



stanowią świat bytów relacyjnych



wartości ujawniają się w rzeczach, ale nie są tylko ich właściwościami – istnieją niezależnie od

człowieka

Człowiek nie ustala wartości arbitralnie

◦ podstawa wartości jest wewnętrzne cechy samych bytów (osoby) i wolności człowieka

◦ niektóre dobra istnieją zanim człowiek zaczyna z nich korzystać i same w sobie stanowią pewną

wartościami zaś cnoty istnieją wraz z człowiekiem, w nim się rozwijają



dobra materialne istnieją zanim z nich zaczniemy korzystać



cnoty, opanowanie, delikatność – one rozwijają się dzięki człowiekowi

Klasyfikacja wartości



życiowe (materialne)

◦ pierwszorzędne - jedzenie, życie - konieczne do życia biologicznego

◦ drugorzędne – np. kosmetyki

 duchowe – należą do wyższej sfery – wiążą jednostkę z innymi ludźmi

◦ kultura (sztuka, nauka)

◦ wartości duchowe osobowe – np. życie, troska o zdrowie, wiedza, prawda o rzeczywistości

◦ religijne - modlitwa, kult, posłuszeństwo, ubóstwo – relacja człowiek – Bóg

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

25/28

▪ wartości chrześcijańskie (miłosierdzie, przebaczenie, różność ludzi, nierozerwalność

małżeństwa)

▪ wartości judaistyczne

◦ kulturowe – związane z kręgiem kulturowym

◦ moralne – ideały postępowania, pewna doskonałość (sprawiedliwość, miłość, wolność,

obowiązkowość, prawdomówność)

Wykład 10

28.04.2011

Aksjologia – nauka zajmująca się wartościami (m. Scheller, N. Bartmann)

W człowieku jest zakodowania chęć rozwijania swoich możliwości,realizowania siebie

Dylemat aksjologiczny

To psychiczny perfekcjonizm w sferze wartości – a tymczasem trzeba mierzyć siły na zamiar (to jak nie

mając słuchu chcieć być muzykiem)

Kultura

Cenne dopełnienie, udoskonalenie człowieka



człowiek jest jej twórcą i odbiorcą



jest właściwa tylko człowiekowi



stanowi podstawową dziedzinę aktywności ludzkiej

Kultura – cultu-ere – pielęgnować



pierwotnie stanowiła pielęgnowanie zwłaszcza ludzkiego umysłu



od XVII wieku przez kulturę rozumiano to co człowiek w swej działalności dodaje do natury – dobra

kulturowej



współcześnie w antropologi uważa się, że

◦ natura stanowi druga, przeciwna część względem człowieka, i jest tym, co stanowi o jego istocie (to

co jest mu dane z góry)

◦ kultura więc obejmuje to co powstaje dzięki świadomemu i wolnemu działaniu człowieka

Zakres działania kulturowego człowieka jest wyznaczany przez kulturę



kultura jest tworzona przez wyeksponowanie natury człowieka (jego „wnętrza”)



pochodzi ona więc od człowieka, jest wytworem jego osobowości



jest wynikiem współpracy wielu jednostek (społeczeństw, grup, narodów – kultura ludzkości)



język (jako mowa) umożliwił rozwój kultury

Dziedziny

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

26/28

 kultura …............. – działalność poznawcza i wytwórcza człowieka

 kultura materialna (zwana cywilizacją) – w tym technika, postęp,

 kultura osobowa – dotycząca bezpośrednio osoby ludzkiej, (język, mowa, nauka, moralność, religia)

 kultura rzeczowa – przedmioty raz wytworzone, które istnieją bez człowieka (wytwory, obrazy, itp.)

Zazwyczaj występują one jednocześnie

Podział także na:



elitarną – odpowiednio wybranych i przygotowanych ludzi



masową – o dużym zasięgu (przekonanie o jej niższym poziomie)

Cechy kultury

 humanistyczna – jest dla człowieka i jemu służy



społeczna – dziełem jednostek i całych pokoleń

 otwarta – na rożne wartości i formy



twórcza (dynamiczna)

Jest możliwa tylko u istot cielesno-duchowych

Dziedzictwo kultury



powstaje na przestrzeni wieków, jest to pewien zasób wielu pokoleń



dotyczy tylko dóbr zewnętrznych, rzeczowych

◦ dobra osobowe są nieprzekazywalne – ew. pośrednio przekazuje je się poprzez wychowanie

Czy można mówić o pewnym postępie kultury? Zasadniczo tak, ale bywają i zastoje oraz regresy

Filozofia Kultury - zajmuje się badaniem kultury. Jej zadaniem jest przybliżanie istoty kultury (kierunki,

zakres ludzkiej aktywności kulturotwórczej). Wyłoniła się w XVIII wieku. Jej dziedziny posiadają cząstkowe,

własne definicje kultury.

Z zagadnieniem kultury wiąże się problem Pracy Ludzkiej.

Praca ludzka

Wyraża człowieka - człowiek przez nią się wyraża (swoją twórczość, osobowość) – funkcja

antropologiczna.

 praca rozwija i doskonali – pierwszorzędny motyw pracy (a nie zarobek)

 owoce pracy zaspokajają też jego i innych potrzeby

 z natury więc człowiek ma obowiązek pracować



powinienem więc wybierać prace, która rozwinie moje umiejętności

 tak ujęta praca ubogaca jego istnienie, nadaje życiu sens

Kultura pracy – powinna ona uwzględniać całościową wizję człowiek – istoty wykraczającej poza

doczesna rzeczywistość

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

27/28

Umiejętność prowadzenia dialogu

Filozofia dialogu – wypływa z filozofii personalistycznej (Karol Wojtyła)

Człowiek jest istotą dialogiczną („nikt nie jest samotną wyspą” T. Merton)



wśród ludzkich kontaktów szczególne miejsce zajmuje drugi człowiek



człowiek ze swej natury jest ukierunkowany na innych



dopiero w dialogu może siebie urzeczywistnić

Nazywa się ja tez filozofią spotkania, dramatu lub teatru (ks. J. Tischner).

Przedstawiciele: M. Buber, E. Levinas, G. Marcel.

Wychodzą oni z założenia, że człowiek jest istotą zwróconą ku drugiemu – musi być w dialogu z kimś

innym. Doświadczenie innego człowieka jest pierwotne w porównaniu do doświadczenia rzeczy. Przez

doświadczenie innego rozumie się wszelkiego rodzaju kontakty z innymi. A najbardziej wartościowym

spotkaniem jest spotkanie z Bogiem.

Dialog z drugim – czynnik rozwijający, pozwalający człowiekowi zyskać obiektywizm względem siebie

11

(ocena swego postępowania)

Dialog ze społeczeństwem – człowiek rozwija swoje człowieczeństwo gdy wchodzi w dialog z innymi,

gdy wie że ich potrzebuje i z nimi tworzy różne formy społeczności. Tylko w niej może osiągnąć pewien

rozwój, bez nich nie możliwy. Płynie to z faktu, że samo już przyjście na świat jaki jego początek jest

uzależniony od innych.

Do najważniejszych społeczności należą społeczność:

 naturalna

◦ rodzina, małżeństwo

◦ naród, państwo

◦ społeczność międzynarodowa

 nadprzyrodzona – Kościół

Indywidualizm, kolektywizm, personalizm

Skrajne stanowiska:

 Indywidualizm – prymat jednostki nad grupą

 Kolektywizm – prymat interesów społecznych na jednostkowymi

Pośrednie stanowiska:

 Personalizm – bierze poza jednostką także wymiar społeczny (podkreśla np. sprawiedliwość)

Obranie stanowiska pociąga za sobą odpowiedzialność człowieka za społeczeństwo

11 stąd m. in. Kościół jest za katolickim sakramentem pokuty

ks. dr. A. Abdank-Kozubski – Antropologia Filozoficzna – 2011

Michał G.

28/28

Człowiek jest istotą religijną

Do pełnego zrozumienia go, potrzeba jest uwzględniać religię (filozofia religijna)

Teza zasadnicza: Człowiek jako byt wiadomy i wolny wobec faktu własnej niewystarczalności i a

jednocześnie świadom transcendencji poszukuje bytu absolutnego i może wejść w nim w dialog, który

bywa nazywany religią

Wynika to z faktu powszechności religii (istnieje powszechne przekonanie) w prawie każdej kulturze (od

prymitywnej po zaawansowaną), których zasadniczym elementem są pewne akty religijne.