DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

do ko

ń

ca staro

ż

ytno

ś

ci

│

ś

redniowiecze i odrodzenie

│

barok i o

ś

wiecenie

│

1815-1914

│

1914-1989

jak i z czego studiowa

ć

filozofi

ę

│

moje wykłady

│

Wittgenstein

│

filozofowie i socjologowie nauki

Karl MARX

TEZY O FEUERBACHU

1. Głównym brakiem wszelkiego dotychczasowego materializmu - nie wył

ą

czaj

ą

c

feuerbachowskiego - jest to,

ż

e przedmiot, rzeczywisto

ść

, zmysłowo

ść

ujmował on

jedynie w formie obiektu czy te

ż

ogl

ą

du [Anschauung], nie za

ś

jako ludzk

ą

działalno

ść

zmysłow

ą

, praktyk

ę

, nie subiektywnie. To sprawiło,

ż

e stron

ę

czynn

ą

, w przeciwie

ń

stwie

do materializmu, rozwijał idealizm - jednak tylko w sposób abstrakcyjny, poniewa

ż

idealizm, rzecz jasna, nie zna rzeczywistej, zmysłowej działalno

ś

ci jako takiej.

Feuerbachowi chodzi o przedmioty zmysłowe, rzeczywi

ś

cie odmienne od przedmiotów

my

ś

lowych; samej jednak działalno

ś

ci ludzkiej nie ujmuje on jako działalno

ś

ci

przedmiotowej. W Istocie chrze

ś

cija

ń

stwa rozpatruje on przeto tylko postaw

ę

teoretyczn

ą

jako prawdziwie ludzk

ą

, podczas gdy praktyk

ę

ujmuje i ustala jedynie w

brudno

ż

ydowskiej formie jej przejawiania si

ę

. Dlatego nie rozumie on znaczenia

działalno

ś

ci "rewolucyjnej", "praktyczno-krytycznej".

2. Zagadnienie, czy my

ś

leniu ludzkiemu wła

ś

ciwa jest prawdziwo

ść

przedmiotowa, nie

jest zagadnieniem teorii, lesz zagadnieniem praktycznym. W praktyce człowiek musi
dowie

ść

prawdziwo

ś

ci, tzn. rzeczywisto

ś

ci i mocy, ziemskiego charakteru [Diesseitigkeit]

swego my

ś

lenia. Spór o rzeczywisto

ść

czy nierzeczywisto

ść

my

ś

lenia izoluj

ą

cego si

ę

od

praktyki jest zagadnieniem czysto scholastycznym.

3. Materialistyczna teoria,

ż

e ludzie s

ą

wytworami warunków i wychowania,

ż

e wi

ę

c

zmienieni ludzie s

ą

wytworami innych warunków i zmienionego wychowania, zapomina,

ż

e warunki s

ą

zmieniane wła

ś

nie przez ludzi i

ż

e sam wychowawca musi zosta

ć

wychowany. Przeto dochodzi ona sił

ą

rzeczy do tego,

ż

e dzieli społecze

ń

stwo na dwie

cz

ęś

ci, z których jedna jest wyniesiona ponad społecze

ń

stwo (Np. u Roberta Owena).

Zbie

ż

no

ść

zmian warunków i działalno

ś

ci ludzkiej mo

ż

e by

ć

traktowana i racjonalnie

rozumiana jedynie jako praktyka rewolucyjna.

4. Feuerbach bierze za punk wyj

ś

cia fakt religijnej samoalienacji - podwojenia

ś

wiata na

ś

wiat religijny, wyobra

ż

ony, i na

ś

wiat rzeczywisty. To, co on robi, polega na

sprowadzaniu

ś

wiata religijnego do jego ziemskiej podstawy. Przeocza on,

ż

e po

dokonaniu tej pracy pozostaje jeszcze do zrobienia rzecz najwa

ż

niejsza. Mianowicie fakt,

ż

e owa ziemska podstawa odrywa si

ę

sama od siebie i utrwala w obłokach niczym

samodzielne pa

ń

stwo, da si

ę

wytłumaczy

ć

jedynie samorozdarciem i

samozaprzeczeniem tej ziemskiej podstawy. Musi wi

ę

c ona sama by

ć

najpierw

zrozumiana w swojej sprzeczno

ś

ci, nast

ę

pnie za

ś

, przez usuni

ę

cie tej sprzeczno

ś

ci,

praktycznie zrewolucjonizowana. A wi

ę

c np. po odkryciu,

ż

e ziemska rodzina jest

tajemnic

ą

ś

wi

ę

tej rodziny, musi ona sama by

ć

poddana krytyce w teorii i ulec

rewolucyjnemu przekształceniu w praktyce.

5. Feuerbach, nie zadawalaj

ą

c si

ę

my

ś

leniem abstrakcyjnym, odwołuje si

ę

do ogl

ą

du

zmysłowego; ale ujmuje on zmysłowo

ść

nie jako działalno

ść

praktyczn

ą

, ludzko-

zmysłow

ą

.

6. Feuerbach sprowadza istot

ę

religii do istoty człowieka. Ale istota człowieka to nie

abstrakcja tkwi

ą

ca w poszczególnej jednostce. Jest ona w swojej rzeczywisto

ś

ci

całokształtem stosunków społecznych.
Feuerbach, który nie podejmuje krytyki tej rzeczywistej istoty, jest przeto zmuszony:

Strona 1 z 2

Bez tytułu 1

2009-10-20

abstrahowa

ć

od przebiegu historycznego, uzna

ć

istnienie usposobienia religijnego

[religiöses Gemüt] jako takiego oraz za przesłank

ę

wzi

ąć

abstrakcyjn

ą

- izolowan

ą

-

jednostk

ę

ludzk

ą

;

1.

mo

ż

e on zatem ujmowa

ć

istot

ę

człowieka tylko jako "gatunek", jako wewn

ę

trzn

ą

,

niem

ą

ogólno

ść

ł

ą

cz

ą

c

ą

wiele jednostek wi

ę

zi

ą

li tylko przyrodnicz

ą

.

2.

7. Feuerbach nie widzi zatem,

ż

e samo "usposobienie religijne" jest wytworem

społecznym i

ż

e analizowana przeze

ń

abstrakcyjna jednostka nale

ż

y w rzeczywisto

ś

ci do

okre

ś

lonej formy społecze

ń

stwa.

8.

ś

ycie społeczne jest z istoty swej praktyczne. Wszelkie misteria sprowadzaj

ą

ce teori

ę

na manowce mistycyzmu znajduj

ą

swe racjonalne rozwi

ą

zania w praktyce ludzkiej i w

pojmowaniu tej praktyki.

9. Szczytem, do którego dochodzi materializm ogl

ą

dowy, tzn. materializm pojmuj

ą

cy

zmysłowo

ść

nie jako działalno

ść

praktyczn

ą

, jest ogl

ą

d poszczególnych jednostek w

"społecze

ń

stwie obywatelskim" ["bürgerliche Gesellschaft"].

10. Punktem widzenia dawnego materializmu jest społecze

ń

stwo "obywatelskie";;

punktem widzenia nowego materializmu jest społecze

ń

stwo ludzkie, czyli uspołeczniona

ludzko

ść

.

11. Filozofowie rozmaicie tylko interpretowali

ś

wiat; idzie jednak o to, aby go zmieni

ć

.

Strona 2 z 2

Bez tytułu 1

2009-10-20