Podstawy ekonomii

KOSZTY
I ICH KLASYFIKACJA

Opracowanie: dr Tomasz Taraszkiewicz

Koszty i ich klasyfikacja

Istota podejścia ekonomicznego sprowadza się do traktowania kosztu jako kosztu

ekonomicznego czyli alternatywnego.

Koszty jawne obejmują bezpośrednie wydatki pieniężne przedsiębiorstwa (oprócz wydatków

inwestycyjnych), a zatem koszty robocizny, surowców, materia

ł

ów, paliwa, energii, us

ł

ug

obcych, czynszu, ubezpieczeń itd.

Koszty ukryte – odzwierciedlają np. możliwe do uzyskania dochody z danych zasobów przy

alternatywnym najkorzystniejszym ich wykorzystaniu

Amortyzacja – stopniowo, w miarę zużywania się środków trwa

ł

ych, wliczane w koszty odpisy

z ich wartości początkowej, równoważące ich umorzenie, mające za zadanie stworzenie
funduszu umożliwiającego odtworzenie zużywającego się majątku

Koszty księgowe w przedsiębiorstwie – wy

ł

ącznie koszty jawne i amortyzacja

Opracowano w oparciu o materia

ł

źród

ł

owy

Rodzaje zysków

Zysk księgowy – dodatnia różnica między przychodem przedsiębiorstwa (iloczyn wielkości

sprzedaży i cen produktów gotowych) a sumą kosztów jawnych i amortyzacji

Zysk normalny – osiągany, gdy przychody przedsiębiorcy zrównują się z ca

ł

kowitymi kosztami

ekonomicznymi

Oprócz kosztów księgowych przedsiębiorca ma również pokryte koszty ukryte, a zatem

otrzymuje dochód nie niższy, niż w najlepszym alternatywnym wariancie alokacji swego
zasobu ziemi, kapita

ł

u i pracy (jej czasu, kwalifikacji i przedsiębiorczości).

Jeśli zysk księgowy jest niższy niż koszty ukryte przedsiębiorcy (przychód jest niższy niż koszt

alternatywny), to firma ponosi stratę ekonomiczną. Przy alternatywnym wykorzystaniu
swych zasobów przedsiębiorca osiągną

ł

by wyższe korzyści. Dlatego też zysk normalny

określa się mianem dolnego progu rentowności firmy – break even point.

Wynik poniżej zysku normalnego to strata, powyżej – zysk ekonomiczny.

Zysk ekonomiczny – nadwyżka przychodów nad ca

ł

kowitymi kosztami ekonomicznymi

Opracowano w oparciu o materia

ł

źród

ł

owy

Klasyfikacja kosztów

Koszty w

ł

asne przedsiębiorstwa – koszty uwzględniane w jego w

ł

asnym rachunku jako

podstawie podejmowania decyzji produkcyjnych

Koszty spo

ł

eczne

–

ca

ł

kowite koszty ponoszone przez spo

ł

eczeństwo, a związane

z prowadzeniem danej dzia

ł

alności gospodarczej

Koszty ca

ł

kowite – total costs - suma iloczynów wielkości zużycia poszczególnych czynników

wytwórczych i ich cen

Ca

ł

kowite koszty ekonomiczne obejmują koszty jawne i ukryte.

Koszty ca

ł

kowite dzielą się na koszty sta

ł

e i zmienne.

koszty sta

ł

e – fixed costs – w krótkim okresie czasu są to koszty niezależne od skali produkcji,

nie podlegają zmianie, wraz ze zmianą wielkości produkcji (np. op

ł

aty dzierżawcze, podatek

od nieruchomości, wynagrodzenia pracowników administracji, ubezpieczenia majątkowe,
amortyzacja)

W d

ł

ugim okresie czasu koszty te nabierają cech zmienności, najczęściej skokowo.

koszty zmienne – variable costs – wynikają z zaangażowania w procesie produkcji zmiennych

czynników wytwórczych

Koszty te rosną wraz ze wzrostem skali produkcji, choć w różnym tempie (np. koszty paliwa,

materia

ł

ów, energii, wynagrodzeń pracowników bezpośrednio produkcyjnych).

Opracowano w oparciu o materia

ł

źród

ł

owy

Klasyfikacja kosztów

Koszty przeciętne dzielą się na:

-

przeciętne koszty ca

ł

kowite (ATC – average total costs),

-

przeciętne koszty zmienne (AVC – average variable costs),

-

przeciętne koszty sta

ł

e (AFC – average fixed costs).

Opracowano w oparciu o materia

ł

źród

ł

owy

Klasyfikacja kosztów

Przeciętne koszty ca

ł

kowite (ATC – average total costs) to iloraz kosztów ca

ł

kowitych

i wielkości produkcji.

Przeciętne koszty zmienne (AVC – average variable costs) to iloraz kosztów zmiennych

i wielkości produkcji.

Przeciętne koszty sta

ł

e (AFC – average fixed costs) to iloraz kosztów sta

ł

ych i wielkości

produkcji.

Koszt krańcowy – jest równy zmianie kosztu ca

ł

kowitego spowodowanej zmianą wielkości

produkcji o jednostkę

Opracowano w oparciu o materia

ł

źród

ł

owy

Klasyfikacja kosztów

Zależność między krzywymi kosztów

a krzywymi produktów

Opracowano w oparciu o materia

ł

źród

ł

owy

Klasyfikacja kosztów

Ścieżka ekspansji produkcji to:
-

krzywa

ł

ącząca kolejne kombinacje najniższych kosztów pozwalające na osiąganie coraz

większej produkcji,

-

zbiór punktów, dla których krańcowa stopa technicznej substytucji (MRTS) czynników
produkcji jest równa relacji ich cen,

-

d

ł

ugookresowa krzywa ilustrująca najniższe koszty osiągania kolejnych wielkości produkcji.

Ścieżka ekspansji
L – zatrudnienie
K – kapita

ł

TC1, TC2, TC3 – izokoszty
X1, X2, X3 – izokwanty

Ścieżka ekspansji, po przeniesieniu jej z p

ł

aszczyzny dwuczynnikowej na p

ł

aszczyznę kosztu

ca

ł

kowitego i skali produkcji staje się d

ł

ugookresową krzywą kosztu ca

ł

kowitego.

Opracowano w oparciu o materia

ł

źród

ł

owy

Korzyści skali

Korzyści skali - występują, gdy koszty rosną wolniej niż wielkość produkcji, koszt przeciętny

maleje

Wraz ze wzrostem skali produkcji rosną możliwości:
-

lepszego wykorzystania aparatu wytwórczego, wyższej produktywności,

-

relatywnego obniżenia rezerw,

-

uzyskania wyższego stopnia specjalizacji si

ł

y roboczej,

-

osiągnięcia wyższej wydajności,

-

prowadzenia i korzystania z wyników prac badawczo-rozwojowych,

-

stosowania postępu innowacyjnego,

-

korzystania z nowoczesnych technologii i lepszych rozwiązań organizacyjnych,

-

za sprawą większej skali produkcji rośnie zapotrzebowanie na większe ilości czynników
wytwórczych, a zatem prawdopodobne stają się rabaty z tytu

ł

u jednorazowych zakupów

znacznych ilości czynników wytwórczych.

Opracowano w oparciu o materia

ł

źród

ł

owy

Krzywe d

ł

ugookresowych

kosztów ca

ł

kowitych LRTC

a korzyści skali TC

W zależności od podatności danej produkcji na korzyści skali

krzywa kosztu

d

ł

ugookresowego może mieć przebieg odpowiadający jednemu z 3 wzorców:

Opracowano w oparciu o materia

ł

źród

ł

owy

ROSNĄCE K.S. STA

Ł

E K.S. MALEJĄCE K.S.

Koszty a korzyści skali

Krzywe d

ł

ugookresowych kosztów przeciętnych LRAC w warunkach rosnących, sta

ł

ych

i malejących korzyści skali

Opracowano w oparciu o materia

ł

źród

ł

owy

ROSNĄCE K.S. STA

Ł

E K.S. MALEJĄCE K.S.

Elastyczność kosztu

Elastyczność kosztu ca

ł

kowitego względem wielkości produkcji

Elastyczność produkcyjna kosztów zależna jest od relacji kosztu krańcowego i kosztu

przeciętnego.

Opracowano w oparciu o materia

ł

źród

ł

owy

Koszty skali

Koszty skali mogą być powodowane przez następujące czynniki:

-

nieoptymalne wykorzystanie mocy produkcyjnych poszczególnych ogniw procesu
technologicznego,

-

rosnące trudności zarządzania,

-

koszty rozrostu biurokracji,

-

rosnące koszty transportu,

-

rosnące koszty spedycji.

Opracowano w oparciu o materia

ł

źród

ł

owy

Zależność kosztów i korzyści skali
od rodzaju branży gospodarki

Kszta

ł

t krzywych d

ł

ugookresowych kosztów przeciętnych może być różny w poszczególnych

branżach.

Opracowano w oparciu o materia

ł

źród

ł

owy

branże ma

ł

o podatne znaczne korzyści skali monopole naturalne

na korzyści skali (przemys

ł

o wysokim (dominują koszty sta

ł

e,

(duże koszty robocizny, uzbrojeniu technicznym

energetyka,

rękodzie

ł

o, us

ł

ugi naprawcze) stanowisk pracy,

telekomunikacja,

zmechanizowany, transport kolejowy)

zautomatyzowany)

Opracowano w oparciu o materia

ł

źród

ł

owy

Begg D., Fischer S., Dornbusch R.: Ekonomia. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Warszawa 2007.

Milewski R., Kwiatkowski E.: Podstawy ekonomii. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa
2007.

Kamińska T., Kubska-Maciejewicz B., Laudańska-Trynka J.: Teoria podejmowania decyzji
przez podmioty rynkowe. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2000.

Kamińska T., Krysinska A., Kubska-Maciejewicz B., Laudańska-Trynka J.: Wybrane
problemy z mikroekonomii - zadania. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk
2006.

Czarny B., Rapacki R.: Podstawy ekonomii. PWE. Warszawa 2002.
Szczepaniec M.: Makroekonomia. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2003.