Marek Giese, Klaudiusz Hirsch

Futsal – mała piłka nożna, czy odmiana dużej –

charakterystyka gry.

FUTSAL – ODMIANA PIŁKI NOśNEJ, CZY NOWA DYSCYPLINA SPORTU?

Większość piłkarskich kibiców na pewno orientuje się, że pierwsze piłkarskie

mistrzostwa świata rozegrane zostały w 1930 roku w Urugwaju. W zmaganiach o Puchar

Rimeta zmierzyło wówczas się zaledwie 13 drużyn. Zwyciężyli gospodarze i tym samym

rozpoczęli odwieczną rywalizację Ameryki Południowej ze starą Europą o prymat w piłce

nożnej. W tym samym czasie również w stolicy Urugwaju Montevideo Juan Carlos Cerani

nauczyciel w jednej ze szkół wymyślił i opracował pięcioosobową odmianę piłki nożnej. Celem

jego działania było stworzenie możliwości uprawiania piłki nożnej przez młodzież na małych

boiskach. W pierwotnym zamyśle spotkania miały być rozgrywane na istniejących już boiskach

do koszykówki bez użycia band. Ta idea trafiła na bardzo podatny grunt i rozpoczęły się

regularne rozgrywki. Bardzo popularna była i także dynamicznie zaczęła się rozwijać piłka

plażowa, która każdemu na pewno kojarzy się ze słynną plażą w Rio de Janeiro Copacabaną.

Odbyły się tam właśnie ostatnio Mistrzostwa Świata, w których triumfowali reprezentanci

Francji.

Musi być coś niepowtarzalnego w tym, że piłka 5 – osobowa była i jest doskonałą

szkołą, która kształciła i kształci wielkich i niepowtarzalnych zawodników. Na małych boiskach

rozwijały się szczególnie w Ameryce Południowej umiejętności wielu piłkarskich geniuszy.

Wspaniały gracz reprezentacji Brazylii Ronaldo, który często w grze posługuje się

podeszwą, co jest bardzo charakterystyczne dla futsalu jest właśnie tego przykładem.

Również w procesie szkolenia w „normalnym” futbolu bardzo często stosuje się gry 4: 4,

które są niezwykle skutecznym elementem kształtowania umiejętności technicznych i

taktycznych, a jednocześnie bardzo dobrze wpływają na poziom cech motorycznych. A w

Futsal gra przecież czterech plus bramkarz.

W naszym kraju od kilkunastu lat toczą się rozgrywki ligowe w futsalu. W rozgrywkach I

ligi od kilku sezonów uczestniczy drużyna Akademii Słowa. Dzięki życzliwości trenerów,

zawodników oraz kierownictwa klubu udało się zebrać wiele informacji na temat tej dyscypliny

sportu, czego efektem jest niniejszy artykuł.

Na zdjęciu – Klaudiusz Hirsch demonstruje tzw. zagranie lobem.

Specyfika i charakterystyka gry

Doszliśmy do momentu, gdy trzeba sobie na pytanie, czy Futsal jest odmianą piłki nożnej, czy

tak jak w kilku krajach należy go traktować jak osobną dyscyplinę sportu.

Organizacyjnie zarówno na arenie światowej, jak i u nas w kraju piłka nożna pięcioosobowa

jest traktowana jako jedna ze składowych futbolowego królestwa.

Jednak specyfika gry oraz obowiązujące przepisy nasuwają wiele wątpliwości, czy można piłkę

nożną pięcioosobową i jedenastoosobową traktować tak samo na przykład pod względem

szkoleniowym. Światowa czołówka to przede wszystkim drużyny Brazylii, Hiszpanii, Włoch,

Ukrainy, Rosji, Holandii oraz Argentyny. W porównaniu z „dużym futbolem” brakuje w tej

stawce na pewno Francji, Niemiec oraz Anglii, ale kto wie jak będzie za kilka lat.

Aby móc sobie odpowiedzieć na zadane na początku tej części pytanie konieczna jest bardzo

dokładna analiza kilku podstawowych elementów, jakimi różni się piłka 5 osobowa od 11

osobowej.

Gra strefą w wykonaniu drużyny Akademii Słowa

Należy wśród nich wyróżnić takie jak:

1/ Przepisy gry.

2/ Charakterystyka czynności technicznych wykonywanych w trakcie gry.

3/ Charakter wysiłku zawodnika w trakcie gry.

4/ Założenia taktyczne i sposoby ich realizacji.

Przepisy gry.

W tym zakresie spotykamy bardzo istotne różnice. Po pierwsze wielkość boiska. Zawodnik w

11-osobowym futbolu ma do swojej dyspozycji średnio około 300 metrów kwadratowych.

Stwarza to wielkie możliwości improwizacji i niepowtarzalności zagrań. Boisko od futsalu ma

wymiary od 25 – 42 metrów długości i 15 – 25 metrów szerokości.

Uważam, że tak szeroka rozpiętość wymiarów nie jest korzystna, czemu zresztą dała wyraz

interpretacja i regulacja przepisów dotyczących rozgrywek międzynarodowych. W tych

przepisach takiej wielkiej rozpiętości nie ma. W rozgrywkach międzynarodowych boiska muszą

mieć od 38 do 42 metrów długości i od 18 do 22 szerokości. Zapis w przepisach zezwalający

/wyjąwszy rozgrywki międzynarodowe/ na taka istotną rozpiętość wymiarów boiska sprzyja

dostosowaniu jak największej ilości obiektów do gry w futsal. Oczywiście zwiększa to

dostępność gry, ale jednocześnie stwarza bardzo specyficzne i co za tym idzie niekorzystne

oraz nieporównywalne warunki rozgrywania meczów. Przecież porównując proporcjonalnie

wymiary boiska do futsalu w stosunku do „normalnej” piłki nożnej taki zakres wymiarów

oznaczałby, że boiska piłkarskie winny mieć od 120 do 60 metrów długości i od 70 do 42

metrów szerokości, co w praktyce mogłoby doprowadzić do sytuacji, że rzut rożny

egzekwowano by tuż za linią boczną pola karnego.

Przecież każdy piłkarz i trener doskonale wie jak się gra na tak zwanych „klitkach” i

„lotniskach”. Starsi kibice z Chorzowa na pewno pamiętają sytuację, gdy ich ukochany Ruch na

boisku przy ulicy Cichej grał ze słabszymi zespołami, to gospodarz obiektu korzystając z tego,

że nie ma tam bieżni malował szerzej linie boiska, a jak trzeba było więcej uwagi poświęcić

obronie, to boisko od razu było o kilka metrów węższe.

W futsalu zawodnicy grający na typowym boisku od piłki ręcznej / wymiary 40 na 20 metrów/

mają łącznie z bramkarzami do swojej dyspozycji 80 metrów kwadratowych. Bramka jest

identyczna jak do piłki ręcznej / 3 metry szerokości i 2 wysokości/, co oznacza, że ma trzy razy

mniejszą powierzchnie niż „normalna” bramka. Szukając pewnych teoretycznych porównań

oznacza to, że strzał z 16 metrów na dużą bramkę jest równy strzałowi na małą z odległości

6,5 metra. Do tego piłka do futsalu ze względu na swoje parametry nie jest tak szybka po jej

uderzeniu jak ta, którą się gra na w 11- osobowym futbolu. Jest to na pewno spore utrudnienie,

które wymusza wiele tzw ”sytuacyjnych” uderzeń piłki, jak np. szpicem, z upadkiem itp.

Pozornie, więc wydawać się by mogło, że bardzo trudno jest w takich warunkach zdobywać

bramki. Jednak nie jest z tym tak źle. Średnia liczba zdobytych w jednym meczu bramek w

naszej I lidze wynosi prawie 8 goli/ dokładnie 7, 86/. Również obserwując rozgrywki

międzynarodowe można zaobserwować podobną skuteczność w grze.

Istotnym dla gry przepisem jest czas gry. Gra się dwa razy po 20 minut, ale czas jest czasem

efektywnym gry. Powierzchnia boiska oraz przepis uniemożliwiający ponowne rozegranie piłki

z bramkarzem bez przekroczenia przez piłkę linii środkowej ograniczają możliwość gry na

czas.

Najistotniejszą warunkującą sposób prowadzenia gry różnicą, jest brak przepisu o spalonym.

Powoduje to, że wszelkie działania ofensywne oraz defensywne są realizowane w futsalu

inaczej niż w piłce nożnej. Zobrazujemy to na przykładzie gier oraz ćwiczeń w dalszym ciągu

opracowania.

Statystyka dowodzi jeszcze jednego zjawiska, które można zaobserwować w Futsalu, a

mianowicie tego, że więcej, około 60% bramek pada w drugiej połowie gry. Jest to efekt

dużego tempa gry, co skutkuje zmęczeniem zawodników i wynikającej z tego większej ilości

błędów.

Ograniczenia są również w zakresie gry ciałem i wślizgiem. Ten ostatni nazywany w futsalu

„wślizgiem odbierającym” może wykonywać w obecności rywala tylko bramkarz.

Kolejna istotna różnica, to tak zwane faule akumulowane. Przy szóstym faulu, który jest karany

rzutem wolnym bezpośrednim popełnionym w czasie jednej połowy gry wykonywany jest rzut

wolny z drugiego punktu karnego – znajdującego się w odległości 10 metrów od bramki. Przy

tym rzucie wolnym wykonujący go zawodnik musi oddać strzał na bramkę. Przeciwnik nie ma

prawa ustawić muru obronnego i zawodnicy winni się znajdować się w odległości 5 metrów od

piłki – ta odległość obowiązuje przy wykonywaniu wszystkich rzutów wolnych w futsalu.. W

przypadku szóstego faulu popełnionego na własnej połowie pomiędzy umowną linią równoległą

do linii bramkowej, a przechodzącą przez punkt 10 metrów zespół atakujący ma prawo wybrać

miejsce wykonania rzutu wolnego – albo z punktu 10 metrów, albo z miejsca przewinienia.

Oczywiście, gdy szósty lub kolejny faul popełniony jest w polu karnym wykonywany jest rzut

karny z linii 6 metrów.

Inne różnice to obecność dwóch sędziów na boisku oraz sędzia czasowy i trzeci sędzia, którzy

zajmują miejsce przy stoliku. Ich obowiązki są podobne jak w piłce ręcznej, czy koszykówce.

Inne przepisy dotyczące gry nie różnią się od tych stosowanych w „normalnym futbolu”.

Czynności techniczne w trakcie gry.

Zgodnie z obowiązującym podziałem elementów technicznych, jakie zawodnik wykonuje w

trakcie gry dokonaliśmy obserwacji zawodników I ligowego zespołu futsalu Akademii Słowa z

Poznania, w trakcie rozgrywanych na własnym boisku meczy mistrzowskich oraz sparingowych

i towarzyskich.

Zastosowaliśmy arkusz obserwacji podzielony na wykonywane przez zawodników czynności z

-

z piłką.

-

bez piłki.

Oczywiście zakres badań oraz ich wyrywkowy na tym etapie charakter nie pozwala na

merytorycznie uzasadnione uogólnienia i wnioski, ale na pewno daje obraz rodzaju i ilości

elementów technicznych wykonywanych zawodników w trakcie gry..

W gronie badanych są czołowi zawodnicy ligi futsalu, byli lub aktualni kadrowicze. Mamy

zamiar kontynuować tego rodzaju działania, ponieważ wysnute na ich podstawie te

początkowe wnioski pozwalają określić pewne priorytety w procesie szkolenia oraz zakres i

zasady przygotowania zawodników do gry.

Wyniki zawarte są w poniższej tabeli dotyczą kompleksowego pomiaru wykonywanych w

trakcie gry elementów technicznych przez czołowego zawodnika Akademii Słowa – Bartosza

Łeszyka.

Wyniki obserwacji.

Mecz I ligi Futsalu Akademia Słowa – Rekord Bielsko.

Wynik meczu 7: 3 /2: 0/

Zawodnik – Bartosz Łeszyk /Akademia Słowa/

Udział w grze I połowa 13 minut 16 sekund

II połowa 13 minut 04 sekund

Łącznie zawodnik przebywał na boisku uczestnicząc w grze 26 minut 20 sekund, oznacza to

65 % czasu gry. Patrz wykres nr 3.

Czynności wykonane w trakcie gry – tabela nr 1 oraz 2.

Tabela nr 1

Czynności w grze bez piłki / wartości liczbowe w metrach/.

Czynność w grze

I połowa

II połowa

Łącznie

Dystans

Marsz przodem

150

110

260

Tyłem

80

105

185

Bokiem

70

75

140

Łącznie

585

Bieg przodem

Do 5

130

130

52

260

5 – 15

160

200

36

360

Pow. 15

225

100

13

325

Łącznie

945

Bieg tyłem

Do 5

90

75

29

165

5 – 15

100

60

16

160

Pow. 15

2

0

2

50

Łącznie

375

Bieg bokiem

/krokiem

dostawnym/

Do 5

70

55

25

125

5 – 15

70

40

11

110

Pow. 15

Łącznie

235

Dystans

2140

Tabela nr 2

Czynności w grze z piłką

Czynność

I połowa

II połowa

Łącznie

Dystans

Prowadzenie

piłki / w

metrach/

Do 5

15

8

23

115

5 – 15/10/

9

9

18

270

Pow.15 / 25/

1

0

1

25

Łącznie

410

Podanie piłki

za / podanie

niecelne/

Do 5

16

14/

2

30/

2

5 – 15

10/

2

11/

1

21/

3

Pow.15

1/

1

0

1/

1

Strzał

Celny

0

0

0

Niecelny

1

4

5

Drybling

Skuteczny

3

5

8

nieskuteczny

/strata/

0

1

1

Przyjęcie piłki

Udane

14

25

39

Nieudane

0

1

1

Wybicie piłki

0

1

1

Blok piłki

3

1

7

Przejęcie

podania

2

4

6

Zagranie głową

1

1

2

Odbiór piłki

Skuteczny

1

1

2

Nieskuteczny

0

1

1

Faulował

1

0

1

Był faulowany

1

4

5

Interpretacja obserwacji zawodnika.

W na podstawie obserwacji czołowego zawodnika I ligowej drużyny futsalu Akademia Słowa

stwierdzono, że w trakcie meczu zawodnik uczestniczył w grze przez 26 minut i 20 sekund. W

tym czasie pokonał bez piłki dystans 2140 metrów, natomiast prowadząc piłkę 410 metrów.

Dominującymi w grze były krótkie starty na odcinkach do 5 metrów oraz od 5 do 15 metrów.

W sumie tego typu biegów trakcie meczu było:

88 biegów przodem,

46 tyłem,

36 bokiem.

Zanotowano 15 biegów przodem dłuższych niż 15 metrów. Najczęściej ta czynność

występowała w czasie szybkiego ataku oraz po starcie piłki pod bramką rywali. Większość

odbywała się po linii łamanej i głównie miała zmienny charakter – raptowny start, zmiana

kierunku biegu, zmiana pozycji z partnerami, zatrzymanie się w celu zablokowania rywala, atak

na posiadającego piłkę, przejęcie podania przeciwnika, zwrot, zwód bez piłki i inne. Poruszanie

się obserwowanego zawodnika było ściśle związane z założeniami taktycznymi, jakie stosował

zespół w grze, zarówno w ataku, jak i w obronie. Poziom sportowy reprezentowany przez

zawodnika gwarantował, przemyślane i zgodne z sytuacją na boisku działanie, co czyni

obserwację wartościową i przydatną w bezpośredniej pracy z drużyną ligową.

Czynności z piłką były zdominowane przez krótkie odcinki prowadzenia piłki. Wystąpiło tych

czynności łącznie 23 na odcinku do 5 metrów oraz 18 na odcinku do 15 metrów. Jeden dłuższy

odcinek prowadzenia piłki był uzasadniony z taktycznego punktu widzenia – powrót pod własną

bramkę w celu umożliwienia dokonania zmian zawodników – był to dłuższy okres gry bez

przerw. Łącznie zawodnik prowadził piłkę 410 metrów.

Oprócz prowadzenia piłki zawodnik wykonał łącznie 52 podania i oddał 5 strzałów na bramkę

rywala. Zanotował 8 dryblingów i 39 przyjęć piłki. W grze obronnej głównym elementem było

blokowanie strzałów oddanych przez rywali /4/ i przejęcie podań atakującego przeciwnika/ 6/.

Podsumowując w zakresie czynności w grze z piłką i bez piłki zawodnik w ciągu 26 minut i 20

sekund przebywania na boisku przebiegł łącznie 2550 metrów. Daje to prawie 100 metrów

biegu lub prowadzenia na minutę gry.

Charakter wysiłku zawodnika w trakcie gry.

Wysiłek, jaki zawodnik wykonywał w trakcie gry zastał także zarejestrowany na Sport Testerze

–Polar.

W Futsalu gra w polu czterech zawodników oraz bramkarz. Można dokonać nieograniczonej

liczby zmian, mając do dyspozycji 7 rezerwowych zawodników. Już ta proporcja daje dużo do

myślenia na temat charakteru wysiłku w trakcie gry. Myślimy, ze można ją śmiało porównać do

hokeja na lodzie, gdzie bardzo intensywny wysiłek zmusza do wielu zmian zawodników.

Aby zilustrować charakter wysiłku zawodnika w trakcie gry dokonano pomiaru tętna w czasie

gry przy pomocy Sport- Testera.

Uzyskano następujące wyniki.

I połowa

Bezpośrednio po zakończeniu rozgrzewki zanotowano tętno o wartości 168 uderzeń na minutę.

Po rozpoczęciu gry zawodnik przebywał na boisku dokładnie 4 minuty i 06 sekund.

Zarejestrowano wówczas tętno w granicach 179 – 190 uderzeń na minutę. W chwili zejścia z

boiska zawodnik miał tętno na poziomie 180 uderzeń na minutę. Przerwa w grze trwała 1

minutę i 36 sekund. Wchodząc na boisko zawodnik miał tętno 98. Przez kolejne 3 minuty 49

sekund gry wahało się ono w granicach 185 – 190. Przy zejściu tętno wynosiło 183.

Kolejna przerwa to następujący spadek tętna:

po 30 sekundach – 138

po 60 sekundach – 114

po 90 sekundach – 106

po 120 sekundach – 96.

Czas trwania tej przerwy w grze 2 minuty 49 sekund.

Trzecie wejście na boisko to gra przez 3 minuty i 16 sekund, która po 1 minucie gry została

przerwane czasem dla jednej z drużyn – 1 minuta przerwy. W chwili rozpoczęcie czasu

zawodnik miał tętno 183 uderzenia, a w momencie jego zakończenia 130. Po kolejnych 2

minutach i 5 sekundach poziom tętna wzrósł do 186 uderzeń, a przebieg jego spadku w trakcie

odpoczynku, który trwał 2 minuty i 19 sekund był następujący,

po 30 sekundach – 154

po 60 sekundach – 136

po 90 sekundach – 114

po 120 sekundach – 109.

Zawodnik grał w I połowie meczu łącznie 13 minut i 16 sekund. Średni jego czas pobytu na

boisku wynosił – 3 minuty i 29 sekund. Średnie tętno / wraz z okresem odpoczynku/ 163,1.

Średnie tętno w trakcie gry wynosiło 184,25.

II połowa

Tętno wyjściowe po zakończeniu przerwy 100 uderzeń na minutę,

Po 2 minutach i 20 sekundach gry wynosiło 186.

Przebieg spadku tętna był następujący.

po 30 sekundach – 170

po 60 sekundach – 140

po 90 sekundach – 125

po 120 sekundach – 108.

Przerwa w grze wyniosła 3 minuty 10 sekund.

Zawodnik wchodzi na boisko i gra – 3minuty i 8 sekund. Poziom tętna od 185 – 187.

Przerwa w grze 3 minuty 26 sekund.

Przebieg spadku tętna był następujący.

po 30 sekundach – 176

po 60 sekundach – 136

po 90 sekundach – 125

po 120 sekundach – 113.

Następny okres gry to 4 minuty i 25 sekund. Tętno maksymalne w tym czasie to 189.

Zawodnik wchodzi na krotką 15 sekundową przerwę i wtedy jego tętno spada do 140 uderzeń.

Następnie wraca na boisko i gra do końca przez 3 minuty 09 sekund. Osiąga ponownie poziom

189 uderzeń na minutę.

W trakcie tego pomiaru liczony był efektywny czas gry. Nie uwzględniano przerw w grze, kiedy

zatrzymywany był czas. Zawodnik spędził na boisku 13 minut i 4 sekundy. Średnio przebywał

3,26 sekundy. Średnie tętno w tej połowie / wraz z odpoczynkiem/ wynosiło 171 uderzeń na

minutę. Średnie tętno w trakcie gry 184,75.

Przeliczając wszystkie wykonane w odstępach 1 minuty pomiary tętna średnia jego wartość

wynosiła 167 uderzeń na minutę w czasie całego meczu. Natomiast średnie tętno w trakcie gry

wyniosło 184,5 uderzeń na minutę.

Oznacza to pracę na poziomie maksymalnej intensywności. Wykonywana w trakcie gry praca

ma charakter głównie wytrzymałościowo- szybkościowy i z uwagi na to mamy przewagę

procesów energetycznych o charakterze beztlenowym. Powoduje to konieczność odpoczynku

zawodników w trakcie gry. W czasie przebywania na boisku, ze względu na ilość grających,

wymiary boiska i szybkość gry nie można pozwolić sobie na chwilę odpoczynku i braku

koncentracji, ponieważ z reguły skutkuje to utratą bramki. Występuje w tym elemencie istotna

różnica w porównaniu do piłki nożnej, gdzie zawodnicy poszczególnych formacji w zależności

od sytuacji na boisku mają możliwość „złapania oddechu”. Chociaż współczesne tendencje do

zawężania pola gry, agresywny pressing, jaki ma miejsce na dużych boiskach coraz bardziej tę

możliwość ograniczają. Poniżej przedstawiliśmy wykresy obrazujące zmiany poziomu tętna,

oraz porównania czasu gry i odpoczynku. Proporcja w tym ostatnim przypadku wynosi jak 2 : 1.

zmiany poziomu tętna w I połowie meczu

0

50

100

150

200

1

3

5

7

9

11

13

15

17

19

21

czas gry

w

ie

lk

o

ś

ć

t

ę

tn

a

minuty gry

poziom tętna

poziom tętna w II połowie gry

0

50

100

150

200

1

3

5

7

9

11 13 15 17 19 21

czas gry

w

ie

lk

o

ś

ć

t

ę

tn

a

II połowa minuty gry

II połowa poziom tętna

00:00:00

00:02:53

00:05:46

00:08:38

00:11:31

00:14:24

00:17:17

00:20:10

00:23:02

00:25:55

00:28:48

1

czas gry

czas odpoczynku

Podsumowując należy z wielkim szacunkiem podejść do wysiłku jaki wykonują grający w futsal

zawodnicy. Jest on porównywalny to tego jaki wykonują w trakcie gry grający w hokeja na

lodzie. Wysokie umiejętności techniczne zawodników oraz stosowanie wielu zaskakujących

wariantów taktycznych w trakcie gry leży u podstaw sukcesów w futsalu. Jestem przekonany,

że każdy, kto pojawi się choć raz na ligowym spotkaniu, zafascynuje się tą dyscypliną i będzie

jej wiernym kibicem.