L.Hjemslev, Langue i parole

1

-

indywidualny akt mowy jest najważniejszy

-

językoznawstwo postaciowe (gestaltlinguistik) powinno zastąpić albo co najmniej
uzupełnić dawne językoznawstwo czysto asocjacyjne [wszak cała teoria de Saussure’a
wywodzi się z przeciwstawienia langue i parole]

-

strukturę stanowi sieć zależności [funkcji]:

1.

zależność obustronna (interdependencja): jeden element wymaga koniecznie obecności
drugiego

2.

zależność obustronna (determinacja): jeden element [determinujący] wymaga koniecznie
obecności drugiego [determinowanego] – nie na odwrót [!], ergo: wystąpienie jednego
elementu zakłada wystąpienie drugiego

paradygmat = wszelki podsystem w obrębie języka (nie tylko w obrębie fleksji, też w
językoznawstwie przedstrukturalistycznym); w obrębie paradygmatu występują:

a)

komutacja = zachowanie między dwoma elementami planu wyrażania, jeżeli ich
zamiana wywołuje zamianę odpowiednich elementów planu treści albo odwrotnie
(między inwariantami)

b)

substytucja = zachowanie między dwoma elementami, jeśli człony paradygmatu
nie spełniają warunku komutacji (między wariantami)

-

langue:

schemat – czysta forma, zdefiniowana niezależnie od jej społecznej realizacji i od jej
przejawów materialnych
norma – forma materialna – zdefiniowana z uwzględnieniem określonej realizacji społecznej,
ale wciąż jeszcze niezależnie od jej szczegółowych przejawów
uzus – zespół zwyczajów przyjętych przyjętych w danym społeczeństwie i zdefiniowanych na
podstawie obserwacji ich przejawów

obraz akustyczny = psychiczne odbicie faktu materialnego (wiąże język z określoną
substancją i utożsamia go z normą)

norma definiuje [zakłada] uzus i akt mowy – te zaś logicznie i praktycznie poprzedzają
normę, która rodzi się z nich [nie odwrotnie!]

uzus a akt mowy = interdependencja (zakładają swoją wzajemną obecność)

schemat języka, to gra:

norma
(zmienna)
↓ determinuje => schemat
uzus ↔ akt mowy (stała)
(stała)interdependencja(stała)

(zmienna)

-

parole:

a)

realizacja, nie zaś instytucja

b)

indywidualna, nie społeczna

L.Hjemslev, Langue i parole

2

c)

swobodna, nie ustalona z góry

-

polega na:

1.

opis połączeń, w jakich mówiący zużytkowuje kod schematu

2.

opis mechanizmu psychofizycznego, który mu pozwala połączenia te
uzewnętrznić

teoria języka = teoria instytucji = teoria schematu
teoria realizacji = teoria substancji = norma [abstrakcja] – uzus [zbiorowy i indywidualny]

akt mowy nie może zawierać niczego, coby nie było przewidziane uzusem [norma to fikcja! –
przydatna jedynie do ustalenia ram, w jakich należy opisywać uzus]