GALL ANONIM – KRONIKA POLSKA

KSIĘGA I

Na postrzyżyny synów Popiela w Gnieźnie przybywają dwaj niezaproszeni goście, którzy zostają

natychmiast wyrzuceni. Trafiają oni do chaty Piasta i Rzepki, którzy przyjmują ich w gościnę, mimo tego, iż
są ubodzy. Zdarza się cud - z uczty u Popiela znika jedzenie, natomiast w domku Piasta, który również
urządził postrzyży dla syna Siemowita, pomnaża się ono. Piast zaprasza więc Popiela i jego gości do siebie.
Za sprawą Boga Popiel zostaje wygnany z królestwa, gdzie cierpi prześladowanie od myszy, zaś Siemowit
zostaje władcą. Jest władcą dobrym, tak jak i jego syn Lestek, a po nim Siemomysł. Siemomysłowi rodzi się
syn imieniem Mieszko.

Radość rodziców Mieszka przyćmiewa fakt, iż jest on ślepy, ale po siedmiu latach od urodzenia

odzyskuje wzrok, co starsi tłumaczą jako cydowny znak - przez Mieszka Polska ma zostać oświecona i
wyniesiona ponad inne kraje. Mieszko żeni się z Dąbrówką, czeską księżniczką, a w 966 roku chrzci się i
przyjmuje chrześcijaństwo jako obowiązującą w Polsce religię. Młodej parze rodzi się syn Bolesław zwany
Chrobrym lub Sławnym. Wymienia się wielkie czyny Bolesława, m.in.: podbicie Czech i Moraw,
zwycięstwo nad Węgrami, powiększenie granic kraju aż po Dunaj, szerzenie wiary, zakładanie biskupstw i
fundowanie kościołów. Zaprasza on św. Wojciecha na misję, a po jego śmierci wykupuje jego ciało za tyle
złote, ile ono ważyło. Zwłoki składa w Gnieźnie, dokąd przybywa złożyć mu hołd cesarz Otto mylnie
nazwany Rudym. Zawiązują przymierze i przyjaźń, Otton podaruje Bolesławowi diadem cesarski, gwóźdź z
krzyża świętego i włócznię świętego Maurycego.

Władca Polski pragnął ożenić się z siostrą króla Rusi, ale odmówiono mu tej łaski, więc w odwecie

najechał na Ruś, pojechał do Kijowa i uderzył mieczem w Złotą Bramę na znak zdobycia miasta i ręki
wybranki. Król Rusi uciekł w hańbie, także jego siostra została pohańbiona - Bolesław spędził z nią noc, po
czym odesłał ją. Po kilku miesiącach Bolesław wraca na swe rdzenne ziemie i zostaje zaatakowany przez
tchórzliwego króla Rusi. Mimo przewagi ruskiej armii udaje mu się wygrać to krwawe starcie.

Następuje opisanie cnót króla polskiego. Był on zarówno wspaniałym rycerzem, jak i człowiekiem

bardzo uduchowionym i żywiącym szacunek do sług Bożych - nigdy nie siadał w obecności biskupów.
Pomagał prostym ludziom, kiedy doznawali krzywd od bogatych. Jest sprawiedliwy w swych sądach. Jego
bogactwo jest niewyobrażalne. Wolał przebywać blisko wojska, niż narażać je, samemu bawiąc się na
swoim dworze. Ma mądrą żonę (prawdopodobnie chodzi o jego trzecią żonę - Emnildę), która zawsze służy
mu radą i słynie z dobroci i miłosierdzia.

Bolesław na łożu śmierci zwołuje radę, na której prorokuje na temat problemów, które spadną na kraj

po jego śmierci. Po śmierci Chrobrego nadchodzi kryzys. Pojawia się pieśń żałobna poświęcona temu
wspaniałemu władcy, składająca się z dziesięciu strofek po trzy wersy.

Po Bolesławie Chrobrym Polską rządzą: Mieszko II (syn Bolesława Chrobrego), Kazimierz

Odnowiciel (syn Mieszka II, wygnany z kraju, po jego ograbieniu przez Czechy powrócił walczyć o tron),
Bolesław II Szczodry/Śmiały (syn Kazimierza Odnowiciela, poćwiartował biskupa krakowskiego
Stanisława, za co wygnano go, z kolei syn Bolesława II - Mieszko III, po powrocie z wygnania został
prawdopodobnie zamordowany), Władysław Herman (brat Bolesława II, gorąco modlił się o syna – posyłał
dary do św. Idziego, prosząc o wstawienictwo w tej sprawie), wreszcie zleceniodawca „Kroniki”, Bolesław
Krzywousty (syn Hermana).

KSIĘGA II

Władysław Herman ma problem z Pomorzaninami, których nie udaje mu się podporządkować. Uda

się to Krzywoustemu, ponieważ podczas plądrowania świątyni przez Pomorzan wydarzy się cud - zaczną
oni zapadać na choroby, ponieważ dopuszczą się kradzieży relikwii.

Władysław Herman ma starszego syna z nieprawego łoża - Zbigniewa, który pomieszkuje na Śląsku

i w Czechach. Mimo prób nie udaje się Hermanowi podporządkować starszego syna i pogodzić Śląska z
Mazowszem. Gniezno atakują Pomorzanie, ale mieszkańcom udaje się ich wyprzeć, ponieważ ukazuje się
im święty Wojciech.

Po ojcu Bolesław otrzymuje księstwo polskie i kontynuuje walki z Pomorzem, a także Czechami i

Morawami. Następuje wyliczenie przymiotów Krzywoustego: już jako dziecko sam zabił dzika, mimo że
rycerz chciał wyrwać mu oszczep (próba zamachu? Sieciech często próbował zabić Bolesława i Zbigniewa),
rzucił się też między dwa niedźwiedzie i jednego zabił, był pracowity, odważny i posiadał zmysł
strategiczny, później wciąż przejawia waleczność i woli rzemiosło rycerskie nad uczty. Wspiera swą armię, a

nie tylko obserwuje jej poczynania z bezpiecznej odległości. Wierzy w Boga i wybacza swemu bratu
wszelkie jego błędy.

KSIĘGA III

Następują dalsze opisy walk o zachowanie niepodległości Polski. Bolesław Krzywousty tworzy

doskonałą armię, a jako dowódca jest sprawiedliwy, ale wymagający. Opisana jest bitwa pod Głogowem,
podczas której Niemcy przywiązali polskich zakładników do maszyn oblężniczych, jednak obrońcy miasta
nie dali się złamać i odparli atak. Niemcy boją się polskiego władcy i mówią o nim "Bolesław, który nie
śpi", ponieważ cały czas czuwa on nad ruchami wroga. Wspomina się o pojednaniach Bolesława i
Zbigniewa, ale Zbigniew wciąż łamie składane obietnice. Autor unika opisania, co Bolesław zrobił
Zbigniewowi (ośkepił go), za to dokładnie opisuje pokutę króla. Ostatnim opisanym wydarzeniem jest
zdobycie Nakła przez Krzywoustego.

OPRACOWANIE

"Kronika Galla Anonima", a właściwie "Kronika polska" (łac. „Cronicae et gesta ducum sive

principum Polonorum”), stanowi najdawniejszy przykład polskiej historiografii, pierwsze świeckie dzieło
literackie i jeden z najdawniejszych przykładów prozy rymowanej. Nie znamy autora "Kroniki", jedynie z
przedmowy do księgi III dowiadujemy się, że jest zakonnikiem, który nie pochodzi z Polski - z badań treści
wynika, iż przybył prawdopodobnie z Węgier, ale styl pisarski wskazuje, że pochodził z Francji - stąd
nazywa się go Gallem Anonimem. Poza tym dziełem nie istnieją żadne wzmianki o jego autorze, co mówi
nam, iż za życia nie posiadał on wielkiej sławy.

Księga napisana została po łacinie, w oparciu o źródła i legendy, na życzenie Bolesława

Krzywoustego. Autor miał dostęp do kancelarii książęcej, w której mógł korzystać z dokumentów,
stanowiących źródła historyczne o dziejach Polski. Możliwe, że korzystał też z archiwum państwowego,
znajdującego się w Krakowie, ale teza ta bywa odrzucana ze względu na nie uwzględnienie w dziele
opowieści związanych z tym miastem. Znaczna część informacji zawartych w "Kronice" pochodzi z
przekazów ustnych, źródła pisane mają tylko rolę drugorzędną, a wśród nich znaleźć się mogły np. "Żywot
św. Wojciecha" czy "Rocznik kapituły krakowskiej". Trudno nazwać dzieło Galla Anonima stuprocentowo
obiektywnym - niektóre fakty opisywane są rozlegle, inne praktycznie pomijane, ale z pewnością fakty nie
są fałszowane. Występują wydarzenia legendarne, np. zjedzenie króla Popiela przez myszy czy cudowne
przywrócenie wzroku Mieszkowi I. Sprawiają one, że wydarzenia opisywane w księdze wydają się mało
wiarygodne, ale za to urozmaicają dzieło pod względem literackim. Opisywane historie podzielone są na
epizody, które ułożone są obok siebie bez większego związku - najczęściej łączy je jedynie postać głównego
bohatera, nie zawsze natomiast występuje między nimi ciągłość chronologiczna.

„Kronika” wpisuje się w popularny w średniowieczu gatunek tzw. gesta – utworu literackiego,

którego założeniem było opiewanie czynów danego monarchy. Założeniem Galla Anonima nie było
zawarcie w dziele historii Polski dla potomnych, ale podkreślenie, że Polska jest równa innym krajom
chrześcijańskim i że władza królewska pochodzi od Boga. Skierowane było do szlachty i duchownych.
Należy zwrócić uwagę, że w utworze występuje styl pochwalny - autor umniejsza swe zasługi, zaznacza, że
jego zdolności są niedoskonałe i niewiele warte, brakuje mu talentu i wiedzy, ale jego intencje są dobre i
tworzy na cześć wspaniałych władców. Przez stosowanie tego typu zbytniej uniżoności i zestawianiu jej z
hiperbolizacją osób książąt i królów Polski wzmacnia się panegiryczny ton dzieła. Innymi środkami, które
mają to samo zadanie, jest porównywanie bohaterów do postaci znanych z Biblii.

Dzieło powstało prawdopodobnie między 1112 a 1116 rokiem - owo datowanie określa się za

pomocą opisanych przez Galla Anonima wydarzeń, ponieważ sam nie umieścił w treści żadnych dat
rocznych.

Utwór podzielono na trzy części, każdą zbudowaną według schematu:

1. LIST - pełni funkcję swego rodzaju przedmowy od autora. Pierwszy list dedykowany jest

arcybiskupowi Marcinowi, biskupom Szymonowi, Pawłowi, Maurowi i Żyrosławowi oraz
kanclerzowi Michałowi. Za pierwszym listem znajduje się opis położenia geograficznego Polski oraz
podziałów narodowych w Europie Środkowo-Wschodniej. Drugi list kierowany jest do biskupa
Pawła i kanclerza Michała - jest to apostrofa składająca się z porównań, czerpiących głównie z
Biblii, pytań retorycznych i epitetów. Trzeci list dedykuje księgę polskiemu duchowieństwu i
kapelanom. Gall Anonim opisuje swe chęci, by napisać dzieło jak najlepsze i podkreśla, że polscy

władcy zasługują na tego typu dzieło, ponieważ nie są barbarzyńcami, tylko narodem równym
Grekom czy Rzymianom.

2. SKRÓT (łac. epilogus) - wiersz przedstawiający najistotniejsze wydarzenia danej księgi. Miewają

one swój dalszy ciąg w tekście danej księgi, np. w księdze I: tren następujący po śmierci Bolesława
Chrobrego, w II: pieśń polskiego rycerstwa, w III: pieśń strażników niemieckich. Pierwszy skrót
opowiada historię rodziców Bolesława Krzywoustego, którzy błagali Boga o syna, i którego
narodziny zawdzięczają wstawiennictwu św. Idziego. W tym wierszu występują rymy parzyste,
pisany jest ośmiozgłoskowcem i podzielony na czterowersowe strofy. Występuje w nim klamra
kompozycyjna - zarówno na początku, jak i na końcu tego skrótu mówi się o Bolesławie
Krzywoustym. Drugi skrót ma 12 wersów - dwa szesnastozgłoskowe i dziesięć
czternastozgłoskowych. Wersy są rymowane. Wiersz ten jest kontynuacją poprzedzającego go listu.
Gall Anonim opowiada w nim o otrzymaniu zlecenia od polskiego władcy i o swej długiej, ciężkiej
podróży. Pierwsze dwa wersy wyrażają nadzieję na sławę osiągniętą dzięki temu dziełu. Trzeci skrót
jest najdłuższy - składa się na niego 20 trzywersowych, rymowanych strof. Na początku wychwala
Boga, dalej wojewoda Skarbimir, następnie Bolesław Krzywousty. Ostatnia strofka opowiada bądź o
losach Zbigniewa, bądź o losie podbitych przez władcę nieprzyjaciół.

3. Treść właściwa podzielona na podrozdziały

Pierwsza księga opisuje 125 lat, obejmujących czasy przodków Bolesława Krzywoustego (m.in.

Mieszka I, Bolesława Chrobrego, Kazimierza Odnowiciela), druga - 23 lata, tj. między 1086 a 1109 rokiem,
trzecia lata 1109-1113 i wydaje się nieskończona – być może pracodawcy Galla zmarli przed ukończeniem
całości dzieła.

Rękopis kroniki nie zachował się do naszych czasów. Prawdopodobnie już wkrótce po napisaniu

istniało 8 egzemplarzy dzieła, korzystali z nich m.in. Jan Długosz i Wincenty Kadłubek. Do czasów
dzisiejszych zachowały się trzy kopie "Kroniki", najstarsza z 1340 roku. Są to: Rękopis Zamoyskich
(Biblioteka Narodowa w Warszawie), Rękopis Sędziwoja (Biblioteka Czartoryskich w Krakowie), Rękopis
Heilsber (Biblioteka Narodowa w Warszawie).

Kronika Galla Anonima - Plan wydarzeń
1.Przybycie nieproszonych gości na postrzyżyny u Popiela
2.Trafienie do chatki Piasta i jego żony Rzepki
4.Wygnania Popiela, jego miejsce zajmuje Siemowit
5.Kolejni władcy – Lestek i Siemomysł
6.Narodziny Mieszka i odzyskanie wzroku po 7 latach
7.Ślub z księżniczką Dąbrówką i Chrzest Polski
8.Narodziny Bolesława Chrobrego i wymienienie jego dokonań
9.Zjazd Gnieźnieński i przyjaźń z Ottonem
10.Najazd na Ruś
11.Przepowiednie na łożu śmierci
12.Wspomnienie władców aż do Bolesława Krzywoustego
13.Konflikty z Pomorzem oraz ze Zbigniewem, drugim synem Władysława Hermana
14.Wyliczenie zalet Bolesława Krzywoustego
15.Walka z Niemcami, bitwa pod Głogowem
16.Zdobycie Nakła