Materiały autorskie- dr Magdalena Błażek

Poziomy osobowości człowieka

Opis struktury osobowości obejmuje poziomy osobowości, których hierarchiczny układ ukazuje

usytuowanie i wzajemne zależności systemów regulacji zachowania człowieka. Nowe, filo- i

ontogenetyczne systemy regulacji podporządkowują sobie starsze, które zachowują jednak

pewną autonomię.

Zazwyczaj wyodrębnia się trzy poziomy osobowości:

1. Pawłow: - odruchy bezwarunkowe; - odruchy warunkowe związane z I układem

sygnałów; -odruchy warunkowe związane z II układem sygnałów (mową, myśleniem

abstrakcyjnym).

2. Dollard i Miller: - wrodzone popędy i emocje; - dwa poziomy wyuczonego

zachowania (proste, automatyczne nawyki, reakcje zapośredniczone poprzez reakcje

wewnętrzne-myśli).

3. Freud: -id,-ego,-superego.

Koncepcje wyodrębniające dwa poziomy funkcjonowania osobowości:

J. Reykowski: - poziom mechanizmów popędowo-emocjonalnych (potrzeby, popędy i

emocje), - struktury poznawcze. Wg autora osobowość stanowi nadrzędny system regulacji

i integracji czynności. Powstaje ona dzięki zdolności tkanki mózgowej do wytwarzania układów

funkcjonalnych-schematów dynamicznych. Stanowi system odbioru informacji, wymiany z

otoczeniem, przetwarzania ich w czynności praktyczne oraz wytwarzanie nowych informacji.

1.Mechanizmy popędowo-emocjonalne: potrzeby, popędy, emocje. Potrzeby leżą u

podstaw popędów i emocji. Potrzeby wyznaczane są przez struktury biologiczne i psychiczne.

Funkcją popędów jest detekcja odchylenia od równowagi wewnętrznej. Popęd działa w

kierunku jej przywrócenia- zasada homeostatyczna i hedonistyczna (dążenie do przyjemności i

unikania przykrości). Pobudzenie popędu rodzi negatywne emocje. Emocje związane są też z

doznaniami zmysłowymi. Ontogenetycznie ten poziom funkcjonowania osobowości jest

wcześniejszy.

2.Struktury poznawcze: -sieć wartości; -sieć operacji. Sieć wartości- kształtuje się na

skutek wzbudzania ocen negatywnych (przykrość) i pozytywnych (przyjemność) różnych

elementów rzeczywistości. Oddziaływania otoczenia sprzyjają przyswojeniu społecznego

systemu wartości (Piaget- moralność heteronomiczna, narzucone zasady moralne).

Własna refleksja, doświadczenie reorganizują ten system. Tworzy się struktura oparta o

wpływy społeczne, ale zindywidualizowana (Piaget- moralność autonomiczna, własne

standardy).

Wartości działają na zasadzie zgodności ewaluatywnej, tzn. przypisanie cechy pozytywnej

wiąże się z przypisaniem dalszych pozytywnych cech. Wartościowanie przejawia się w:

1

ekspresji emocjonalnej, czynnościach (zakupy itp.), werbalizacjach. Proces wartościowania

ukierunkowuje działania.

Sieć operacji: operacje stanowią czynności wykonywane na przedmiotach lub ich

reprezentantach. Wykonywanie operacji przejawia się w antycypacji, tworzeniu planów na

przyszłość, ocenianiu prawdopodobieństwa. Sieć operacji kieruje się zasadą zgodności

deskryptywnej i logicznej. Badania Zajonca pokazują, że człowiek często odchodzi

zgodności logicznej na rzecz zgodności ewaluatywnej. Reykowski wyodrębnia ponadto

strukturę „Ja” jako element osobowości. Znajduje się ona w sieci wartości i w sieci operacji.

Z informacji i ocen zawartych w tych sieciach wyodrębnia się struktura wiedzy i ewaluacji

dotyczących własnej osoby. Wiedza ta może mieć formę sygnałów sensorycznych,

informacji pochodzących z otoczenia , informacji o własnej aktywności, informacji o własnym

wyglądzie. Struktura „Ja” stanowi wynik gromadzenia doświadczeń dotyczących własnej

osoby. Stanowi podstawę kształtowania się tożsamości oraz procesów kontroli, tworzenia

planów, umożliwia samoocenę i samoobserwację.

W. Łukaszewski- dwa poziomy osobowości (skrajnie kognitywistyczne podejście).

1 Poziom automatycznej regulacji, Na poziomie pierwszym standardy regulacji są percepcyjne,

somatyczne, motoryczne

2 poziom regulacji świadomej.. Drugi związany jest z językiem i myśleniem abstrakcyjnym. Ł.

zwraca uwagę na nieświadome przetwarzanie informacji (schematy poznawcze).

Poziomy osobowości wg McAdamsa:

I.

ogólne, niezależne od kontekstu cechy, dyspozycje do przejawiania

określonych sposobów zachowania. Obejmuje cechy należące do modeli

struktury osobowości jako zespołu cech, dymensji, właściwości.

II.

Zmienne poznawczo-motywacyjne i rozwojowe, takie jak dążenia osobiste,

plany, strategie, wartości, mechanizmy obronne. Informują o tym do czego

jednostka zmierza, w jaki sposób, co robi. Zmienne te zależą od kontekstu

(sytuacji, roli itp.). Wiążą się z intencjonalną aktywnością, ukierunkowaniem

osobowości.

III.

Tożsamość, indywiduacja „ja”. Tożsamość przejawia się w zdolności do

określenia kierunku całej aktywności, jedności osoby. Stanowi tzw. „wewnętrzną

historię ja”. Integracja temporalna, jedność, cel i sens życia. Poziomy te są

zdaniem Mc Adamsa niezależne.

Poziomy osobowości wg T. Mądrzyckiego:

I.

Poziom wrodzonych dyspozycji: popędowo-emocjonalne,

temperamentalne,

instrumentalne.

2

U podstaw dyspozycji p-e leżą potrzeby. Potrzeba stanowi wymóg, którego spełnienie jest

niezbędnym warunkiem prawidłowego funkcjonowania, życia i rozwoju. Odmienne

stanowiska odnośnie genezy potrze psychicznych. Istnienie potrzeb wywołuje

kształtowanie się popędów. Człowiek (w przeciwieństwie do zwierząt) uczy się sposobów

zaspokajania potrzeb, gdy wzbudzany jest popęd. Człon p-e osobowości jest modyfikowany

przez kulturę. Hull- popędy dynamizują działanie. Wg Woodworth’a istnieje jeden popęd-

siła dynamiczna, ogólna energia. Z potrzebami wiążą się emocje. Reakcje emocjonalne są

szybkie i wyprzedzają działanie procesów poznawczych. Szybka reakcja emocjonalna

możliwa jest dzięki bezpośredniemu połączeniu siatkówki oka i podwzgórza.

Dyspozycje

temperamentalne

dotyczą formalnych właściwości zachowania

występujących niezależnie od treści. Wg Eysencka istnieją dwa temperamentalne wymiary

osobowości człowieka: ekstrawersja, neurotyzm. W ujęciu Strelaua temperament stanowi

zespół formalnych, względnie stałych cech zachowania przejawiających się w poziomie

energetycznym i czasowych parametrach reakcji. Cechy te obecne są od urodzenia

(również opisywane w okresie prenatalnym). Z temperamentem wiąże się zapotrzebowanie

na stymulację oraz potrzeba utrzymania optimum pobudzenia.

Dyspozycje instrumentalne (poznawcze i wykonawcze): wrodzone zdolności,

możliwości. Wiążą się z organizacją kory mózgowej oraz pól sensorycznych i motorycznych.

Inteligencja ma podłoże biologiczne- badania na bliźniętach. Czynniki wrodzone inteligencji

wchodzą w interakcję ze środowiskiem.

Za włączeniem zdolności i temperamentu do osobowości przemawia: - niemożność

wyjaśniania zachowania, działania człowieka bez tych zmiennych (skuteczności i sposobu

konstruowania strategii), - zdolności poznawcze w procesie rozwoju wpływają na

kształtowanie się osobowości, - zdolności i temperament stanowią najbardziej trwałe

własności psychiczne, temperament wyjaśnia poziom aktywności, -zdolności i

temperament wpływają na poziom samooceny, aspiracji.

II.

Poziom nawyków: powstaje jako rezultat rozpoznawania przedmiotów

służących zaspokajaniu potrzeb. Freud mówi o kształtowaniu się kateksji

obiektów. Czynności, które prowadzą do zaspokajania potrzeb lub usuwają

bodźce awersyjne są utrwalane. Zachodzi automatyzacja najbardziej pożądanych

wzorów zachowania – nawyk. Nawyk to szereg odruchów wzajemnie

torujących sobie przebieg. Nawyki pierwotnie automatyczne powstają bez

udziału świadomości. Reakcje nawykowe ulegają generalizacji. Nawyki wtórnie

automatyczne – powstają przy udziale świadomości. Nawyki, które

dynamizują i ukierunkowują zachowanie- przyzwyczajenia (nawykowe

czynności, którym towarzyszy tendencja do ich powtarzania). Forma

przyzwyczajeń są nałogi- silnie negatywne przyzwyczajenia, którym towarzyszy

3

uzależnienie fizjologiczne i psychiczne. Nawyki treściowe dotyczą związku z

odpowiednimi obiektami, formalne dotyczą sposobu wykonywania czynności.

III.

Poziom świadomości- najmłodszy, najbardziej elastyczny i efektywny,

związany z myśleniem abstrakcyjnym i językiem poziom funkcjonowania

osobowości. Daje możliwość skierowania własnej aktywności ku przyszłości.

Umożliwia przekształcenie własnej osoby i rzeczywistości. Stwarza lepsze

warunki dostosowania zachowania do sytuacji nie tylko aktualnej, ale i

antycypowanej. Umożliwia kontrolowane korzystanie z dorobku kulturowego.

Niższe poziomy funkcjonowania na ogół podporządkowane są świadomości.

Ograniczenie zdolności do sprawowania świadomej kontroli występuje w stanach

silnego napięcia emocjonalnego, pod wpływem środków psychoaktywnych,

silnego zmęczenia, deprywacji potrzeb, chorób UN). Zaburzenia działania

wyższych funkcji świadomości mogą być czasowe lub trwałe. Świadomość

umożliwia wyzwolenie spod kontroli działających bodźców, kształtowanie

zainteresowań, tworzenie planów, precyzyjne różnicowanie bodźców, panowanie

nad sobą i kontrolę emocji. Rola każdego z poziomów regulacji zachowań jest

również indywidualnie zmienna. Najbardziej wyraźnym przejawem

funkcjonowania człowieka na poziomie świadomości jest działanie.

Logoterapia

to termin wprowadzony przez Viktora Frankla na określenie wprowadzonej

przez niego metody psychoterapii skupiającej się na umożliwieniu klientowi poznania i
akceptacji siebie i swojego znaczenia jako części pewnej całości, w tym realnego świata, w
którym musi on funkcjonować.
Podejście Frankla, określane jako trzecia szkoła wiedeńska (pierwsza - freudowska, druga
- adlerowska), zawiera elementy egzystencjalizmu i behawioryzmu, tego ostatniego głównie
ze względu na rolę przypisywaną uczeniu się w rozwoju zachowań neurotycznych. Orientację
Frankla uważa się także za ważną składową nurtu psychologii humanistycznej.

Podstawowe założenia
W myśl podstaw teoretycznych logoterapii, każdy człowiek osobiście decyduje, czy w danej
sytuacji zachowa się przyzwoicie lub nieprzyzwoicie. Czynniki: biologiczne, psychiczne i
socjologiczne determinują ludzką kondycję, ale nie są w stanie odebrać wolności wyboru.
Podstawę satysfakcji z życia stanowi odpowiednie rozpoznanie stojących przed jednostką
zadań i ich realizacja. Dzielą się one na trzy typy:



pracę oraz dokonywanie osiągnięć,



doświadczanie dobra, prawdy, piękna oraz pozytywnych uczuć względem innych ludzi,

w

szczególności miłości,



dzielne znoszenie nieuniknionego cierpienia.

Każdorazowe podjęcie odpowiedzialności związanej z którymś z powyższych jest źródłem
poczucia sensu i satysfakcji z życia.

4

Koncepcja człowieka w ujęciu logoterapii
Frankl opowiada się za antyredukcjonistycznym podejściem w rozumieniu człowieka.
Człowieka nie da się sprowadzić do szeregu kategorii fizjologicznych, biologicznych, czy
psychologicznych, wedle których jest on "niczym innym, jak tylko...". Takie podejścia redukują
w człowieku wymiar specyficznie ludzki, jakim jest jego duchowość. Człowiek jako osoba
duchowa to ten, który doświadcza wartości i uczuć wyłącznie ludzkich, takich jak: wolność,
odpowiedzialność, miłość, cierpienie, lęk, poczucie nieuchronności śmierci, poczucie sensu.
Człowiek jest według Frankla jednością, ale powiedzieć, że jednością psychofizyczną, to mało.
To, co cielesne i to, psychiczne zostaje uzupełnione o wymiar duchowy, który w
przeciwieństwie do dwu poprzednich nie jest determinowany biologicznie ani biograficznie. To,
co w człowieku duchowe, stanowi o istocie człowieka, tylko urzeczywistniając swoją duchową
naturę, człowiek prowadzi autentyczną egzystencję. Dzięki tej właściwości człowiek jest w
stanie wznieść się ponad swoje uwarunkowania - chorobę, cierpienie, przeciwstawić się
swojemu organizmowi psychofizycznemu.
Aby przybliżyć swoje rozumienie człowieka Frankl wprowadza ontologię dymensjonalną, rodzaj
geometrycznej metafory.
I prawo ontologii dymensjonalnej
Jedna i ta sama rzecz rzutowana ze swojego wymiaru na wymiar niższy niż własny, odbija się
w ten sposób, że jej odbicia wzajemnie sobie przeczą.
Dla zobrazowania tego prawa Frankl przywołuje szklankę, która jest otwartym walcem.
Szklanka rzutowana na płaszczyznę równoległą do jej podstawy daje obicie w postaci koła,
rzutowana na płaszczyznę prostopadłą do podstawy, daje obraz prostokąta. Koło i prostokąt,
mimo że są rzutami tej samej figury są ze sobą sprzeczne. Dodatkowo obie figury są figurami
zamkniętymi, podczas gdy szklanka jest istnością otwartą. Jeśliby w miejsce szklanki
rozpatrywać człowieka, a rozmaitymi jego rzutami byłyby nauki takie jak biologia, czy
psychologia, to okazałoby się, że to, co mówią one o człowieku jest daleko idącą redukcją,
skracającą człowieka o wymiar specyficznie ludzki.
II prawo ontologii dymensjonalnej
Różne rzeczy rzutowane ze swoich wymiarów na jeden i ten sam wymiar niższy niż ich własny,
odbijają się w taki sposób, że ich obrazy nie są ze sobą sprzeczne.
Różni ludzie rzutowani na płaszczyznę biologii czy psychologii mogą być zakwalifikowani jako
określona, ta sama, jednostka nozologiczna, w wyniku czego, to, co dla nich jednostkowe i
szczególne zostaje zatarte (np. talent).
Techniki terapeutyczne



Dyrektywy paradoksalne oraz humorystyczne traktowanie przez pacjenta własnych

objawów.



Logodrama - polega na wyobrażeniu sobie przez pacjenta samego siebie na łożu

śmierci celem spojrzenia na własne obecne życie z dystansu. Ma pomóc w rozpoznaniu,
czy podjął on stojące przed nim zadania życiowe.

May

:

Świat doprowadził do ztechnologizowania relacji, zanika wolność wyboru wynikająca z nadmiaru seksu bez
miłości – nastąpiło uprzedmiotowienie

5