PODRĘCZNIK BARDACHA I WYKŁADY:

CZĘŚĆ I – KRÓLESTWO POLSKIE: I RP

ROZDZIAŁ II – MONARCHIA PATRYMONIALNA

II. ŹRÓDŁA PRAWA I ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA

9. Polskie prawo zwyczajowe:
źródła praktyki – dyplomy książęce potwierdzające czynności prawne osób prywatnych, książęce
akty nadania, akty sądowe i prywatne
„

Księga Henrykowska

” – akty prawne i opis transakcji zawieranych przez klasztor cystersów w

Henrykowie na Śląsku

w XIII i XIV

wieku, rodzaj księgi uposażeń

formularze czynności prawnych – znane z wieków XIII i XIV, ich stosowanie prowadziło do
ujednolicenia prawa, były one praktycznymi podręcznikami prawa
„

Księga elbląska

” – spis prawa zwyczajowego sporządzony w języku staroniemieckim, nazywany

też „Najstarszym zwodem prawa polskiego”, odkryty w bilbliotece w Elblągu w XIX wieku,
podkreślano rodzinne pochodzenie i odrębność prawa polskiego, zachowane przepisy regulują
organizację sądów, postępowania sądowego i prawa karnego
roczniki – powstały z tablic paschalnych, określały datę wielkanocy i kalendarz liturgiczny,
występowały w kościołach większych, mnisi dokonywali na nich zapisków marginalnych i
interlinearnych, z których powstały roczniki: świętokrzyski z 1122 r., poznański, kamieniecki
hagiografia – żywoty świętych pańskich – „Vita sanctia Adalberti” z 1004 roku, żywot św. Ottona
z XII w. itd.
kroniki – bezpośredni przekaz wydarzeń – kroniki: Vidukinda – informacje o Mieszku I,
Kietmara – informacje o Bolesławie Chrobrym, Kroniki Krzyżackie, Kronika Kosmasa, Pulavy,
KRONIKI POLSKIE: Galla Anonima, Kadłubka, Mierzwy, Śląskie, Janka z Czarnkowa, Historia
Polska Jana Długosza
listy – poznaje się fakty, o których piszący listy wiedzieli z autopsji

10. Prawo stanowione:
przywileje jednostkowe – wydawane na rzecz osób fizycznych, możnowładców, rycerzy czy osób
prawnych
przywileje immunitetowe – największa grupa przywilejów jednostkowych, ograniczały prawo
książęce na rzecz ich odbiorców (panowie duchowni i świeccy), regulowały życie ludzi
zamieszkałych w ich dobrach
przywileje ziemskie – obejmowały wszystkich członków jednego lub więcej stanów
statuty – ustanawiane przez panującego normy prawne regulujące poszczególne dziedziny życia
państwowego, np. statuty Krzywoustego dotyczące np. zasad dziedziczenia tronu pryncypackiego
edykty – wydawane przez władcę, dotyczyły np. prawa sądowego

11. Prawo kościelne a prawo kanoniczne:
prawo kanoniczne – zespół norm prawnych wytworzyonych przez kościół a regulujących stosunki
kościoła wewnątrz i zew.
prawo kościelne – zespół norm regulujących stosunki kościoła wewnątrz i na zew. bez względu na
to, przez kogo są stworz.
źródła p. kanonicznego w PL – zwód prawa kanonicznego – „

Collectio tripartitia

”,

Dekrety

Grzegorza IX

,

Dekret Gracjana

statuty prowincjonalne – uchwalane na synodach prwoincjonalnychz udziałem legatów
papieskich, zebrane częściowo w synodykuarcybiskupa Jarosława w 1357 r.
statuty diecezjalne – wydawane na synodach diecezjalnych, uzupełniały statuty prowincjonalne

12. Prawo niemieckie na ziemiach polskich:
przywileje lokacyjne – wystawiane przez panującego dokonującego lokacji miasta lub wsi na
prawie niemieckim lub zezwalając na nią odbiorcy przywileju
dokument lokacyjny – wystawiany przy lokacji w dobrach prywatnych dla osadników, określał
ustrój miasta / wsi, prawa i obowiązki osadników, jeśli lokacji dokonywał monarcha to przywilej i
dokument lokacyjny były jednym aktem

Zwierciadło Saskie

– podstawowe źródło prawa niemieckiego w Polsce

pouczenia prawne – źródło prawa miejskiego, wydawane dla miast polskich przez Magdeburg

ortyle

– jednostkowe wyroki o charakterze precedensowym, wydawane przez Magdeburg dla

niektórych miast polskich

USTRÓJ

Patrymonialna zasada władzy państwowej:
- monarcha posługiwał się względami państwa oraz swoich poddanych oraz zasadami prawa
cywilnego prywatnego obowiązującego na terenie Polski
- monarcha traktuje państwo jako swoją prywatną własność, od łacińskiego patrimonium =
ojcowizna
- kolejny władca przejmuje spadek po swoim ojcu
- państwo ulega podziałom, bo każdy spadkobierca ma prawo domagać się swojej części – rozbicie
dzielnicowe, bo posługiwano się prawem prywatnym
- spadkobiercami nieruchomości mogli być tylko mężczyźni

Sposoby nabycia praw do spadku:
- zabicie kogoś kto również ubiega się o spadek (forma nielegalna)
- według statusu Krzywoustego nie obowiązuje zasada patrymonialna, każdy ma wydzieloną
swoją działkę i nie może ubiegać się o inne
- zawierano umowy między spadkobiercami np. Bolesław Śmiały i Władysław Herman
- prawo pierwokupu należało do członków rodziny

System władzy:
- książę i król mają te same uprawnienia, a tytuł miał znaczenie tylko w stosunkach na zewnątrz
- pełnia władz w rękach monarchy: ust., wyk., najwyższa sądownicza – mimo to król podlegał
ograniczeniom
- akty prawne monarcha wydaje ustnie podczas wieców (zebrań ludzi na których monarcha
ogłaszał zmiany w prawie)
- wiec feudalny – forma ograniczenia króla – możni, urzędnicy i duchowni wyrażali zgodę na
prawo nadane przez monarchę
- król włada wojskiem i nadaje urzedy (tylko dla elity)
- prawo oporu – żaden panujący nie może nadużywać swoich władz, bo społeczeństwo może siłą
usunąć go z tronu
- jeśli kogoś wywalą, to i tak potem intronizują osobę z tej samej dynastii

Władza sądownicza:
- król stwierdza co jest przestępstwem i jaka będzie kara, postępuje arbitralnie
-

mir monarszy

– instytucja prawna która strzegła pokoju na terytorium podległym władcy

- król może być we władzy sądowniczej zastępowany przez urzędników – najczęściej wojewodów
lub kasztelanów

koronacja – akt religijny o znaczeniu państwowym, namaszczenie króla i nadanie mu władzy
immunitet – przywilej nadawany przez monarchę, zwalnia obdarowanego od pewnych
obowiązków i nadaje pewne przywileje dotychczas należące do władzy, wyróżniamy immunitety
ekonomiczne, sądownicze
lokacje – nadawanie praw miastu, powodujące wyróżnienie go od reszty terytorium strukrturą
zawodową ludności, strukturą przestrzenną i formą zabudowy, organizacją odrębnych władz i
sądów miejskich, odrębnym położeniem prawnym ludności

ROZDZIAŁ III – MONARCHIA STANOWA

II. ŹRÓDŁA PRAWA I ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA

84. Prawo ziemskie. Statuty Kazimierza Wielkiego:
statuty Kazimierza Wielkiego – najważniejsze źródło prawa stanowionego w Polsce

- wydane były osobno dla Małopolski i Wielkopolski, odzwierciedlało to różnice w stosunkach
wewnętrznych obu dzielnic
- statuty powstawały stopniowo w latach 50. i 60. XIV wieku
-

statut wielkopolski

– wcześniejszy, wydany przy współudziale abp gnieźnieńskiego, prałatów i

szlachty na wiecu ustawod., liczył około 50 przepisów
-

statut małopolski

– złożony ze statutu uchwalonego na wiecu w Wiślicy oraz zwodu szeregu

ustaw późniejszych, liczył około 100 przepisów
- statuty KW zawierały przepisy ustrojowe, prawa sądowego (głównie karnego), nie wyczerpywały
żadnego działu prawa
- dokonywały odświeżenia prawa i jego unifikacji, głównym ich zadaniem miało być wg króla
ujednolicenie prawa
- ze statutem małopolskim połączono ustawy KW i jego następców wydane w XIV wieku

(ekstrawaganty) i prejudykaty

– artykuły sformułowane jako kazusy

- z tego wszystkiego powstały zwody (redakcje) statutów małopolskiego i wielkopolskiego
- w XV połączono je w Statuty Małopolsko-Wielkopolskie, na końcu dopisano

petyta

– projekty

norm prawnych, jeszcze nie sformułowanych
-

dygesta

– redakcja obejmująca w jednolitym układzie wszystkie przepisy małopolskie i wybór

wielkopolskich (około 130)
- najstarszy polski przekład statutów dokonany zostrał w połowie XV w. przez Świętosława z
Wojcieszyna

statut warcki

– uchwalony przez sejm walny z

1423

roku, potem zatwierdzony przez króla

przywileje ogólne i indywidualne, przywileje generalne – koszycki, cerkwicko-nieszawski, itp.
edykty – wydawane przez króla w sprawach wojska i religii, dekrety w sprawach handlu i ceł,
ordynacje normujące organizacje żup solnych

lauda

– uchwały partykularnych norm prawnych dla poszczególnych ziem – dokonane przez

sejmiki i wiece lokalne, nie potrzebowały zatwierdzenia królewskiego do ważności
prawo dzielnicowego Mazowsza – stanowiło osobną odmianę prawa polskiego

85. Prawo niemieckie:

ortyle

– wydawane przez Magdeburg dla miast

wilkierze

– statuty uchwalane przez rady miejskie

MONARCHIA STANOWA (połowa XIV w. – połowa XV w.) – USTRÓJ:

- powstało pojęcie Korony Królestwa Polskiego, wyodrębniły się stany i powstała reprezentacja
stanowa.
Korona Królestwa Polskiego – pojęcie ukształtowało się za K. Wielkiego – korona jako symbol
władzy, traktowano ją jako instytucję prawną, skupiały się w niej wszelkie prawa należne
państwu, król był tylko ich realizatorem, nie mógł ich uszczuplać – mógł je poszerzać, pojęcie
Korony = pojęcie Państwa – Terytorium

Cechy ustroju:
- zasada niepodzielności terytorium państwa – koniec z przekazywaniem terytorium po odejściu
króla jego następcom – zarządza tylko jeden następca
- państwo nie jest majątkiem prywatnym króla, a Królestwo Polskie jest państwem suwerennym
- żaden władca nie może uznawać siebie za podwładnego innego europejskiego monarchy
- król nie może decydować swobodnie o zarządzie terytorium państwowym (stosowali się do tego
Andegawenowie, a Jagiellonowie nie)
- dziedziczenie tronu: najstarszy z synów zmarłego króla, od Jagiełły elekcyjny
- podział społeczeństwa na stany: szlachecki, duchowny, mieszczański – tylko oni byli zapraszani
na zjazdy (sejmy)
- dwa inne stany: włościański (w Statutach Kazimierza Wielkiego); Żydzi – mieli swoje prawa
sądowe i inne podatki

SZLACHTA – najszersze prawa, mogli sięgać po pełnię władzy politycznj, stan zamknięty;

http://notatek.pl/podrecznok-bardacha-i-wyklady?notatka