PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

Iwona Kordzińska-Nawrocka

PJWSTK Kultura japońskiej codzienności
Wykład 1-2 dn………………
Kultura japońska – wprowadzenie

Główne pojęcia: haji no bunka, shikata ga nai, Nihonjinron, kome no bunka, taifū no bunka,

tate shakai, amae, wakon kansai, wakon yōsai

Definicja kultury:

 Brak jednolitej i pełnej definicji kultury; różnorodność podejść badawczych

 Kultura to: całokształt zbiorowej działalności człowieka, wspólny dorobek wielu pokoleń;

wskazuje zarówno na wartości duchowe, jak i wytwory materialne.

Kultura narodowa Japończyków wpływa na ich tożsamość i poczucie przynależności do

wspólnoty.

Naród japoński jest w pewnym stopniu wytworem XIX wieku.

W okresie Meiji - budzenie się świadomości narodowej nastąpiło za sprawą przywódców. Cesarz

starając się zmodernizować Japonię, uznał za niezbędne stworzenie poczucia japońskości.

Definicje kultury japońskiej:

 koncepcja Ruth Benedict (antropolog, autorki studium o kulturze japońskiej Chryzantema i

miecz) haji no bunka (kultura wstydu) etyka oparta na poczuciu wstydu, wstyd jako reakcja

na krytykę otoczenia, podstawa cnoty i poprawnych zachowań

 Gordon Mathews, autor Supermarket kultury; shikata ga nai (nic się nie da zrobić, nie ma

rady) dostosowywanie się do norm i wartości społecznych jako akt rezygnacji,

podporządkowania

Nihonjinron (rozważania o Japończykach) dyskurs nad japońskością, narodził się w XX wieku

 Yanagita Kunio (1875-1962), etnolog, kome no bunka (kultura ryżu); pochodzenie i

tradycje kulturowe związane z ryżem i jego uprawą

 Nishida Kitarō (1870-1945), filozof, Zen no kenkyū Studia nad zen; taifū no bunka (kultura

monsunu)dotyczy duchowej sfery kultury, brak metafizycznych poszukiwań i dyskursu,

koncentracja na emocjach, Etyka i estetyka główną sferą kultury japońskiej

 Nakane Chie, socjolog Tate shakai (społeczeństwo wertykalne) oparte na określonej

hierarchii, w odróżnieniu od społeczeństw horyzontalnych; Jōge kankei sieć połączeń

opartych na zależnościach góra- dół, Kryteria: wiek, pozycja społeczna i zawodowa.

 Doi Takeo – psycholog, psychiatra, próba zrozumienia natury Japończyków - amae

 Amaeru, amayakasu – „być rozpieszczanym”, „być zależnym”, relacje pomiędzy

niemowlęciem a matką; zależność od społeczeństwa

Cechy charakterystyczne kultury japońskiej:

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

 W kulturach azjatyckich, do jakich należy kultura japońska, tradycyjne wartości to: harmonia

i ład społeczny, porządek w ramach wspólnoty, kolektywizm.

 Brak bohaterów narodowych, którym stawia się pomniki i upamiętnia nazywając ulice ich

imionami.

 Brak potrzeby postawy konfrontacyjnej;

 kolektywizm (zorientowanie na grupę); oparcie norm społecznych na zasadach

konfucjańskich

 Idea pięciu powinności (gorin):

syna wobec ojca (fuko), poddanego wobec władcy (kunshin), żony wobec męża (fūfu), młodszego

brata wobec starszego (chōyō), przyjaciół wobec siebie (hōyū),

Pięć cnót (gojō): wspaniałomyślność (jin), sprawiedliwość (gi), etykieta (rei), wiedza (chi),

szczerość (shin).

 Najbardziej cenione cechy przez Japończyków: uprzejmość wobec innych, grzeczność,

łagodność, gaman (cierpliwość, wytrzymałość), wycofanie, dostosowanie się do innych

 Brak czystej, kultury narodowej, wielowiekowa mieszanka różnych wpływów i wzorów,

twórcze naśladownictwo-specyficzny sposób adaptowania obcych wzorców

 VI-VII wiek napływ kultury chińskiej, VIII w. po zerwaniu kontaktów z Chinami, japońska

kultura narodowa wakon kansai duch japoński, wiedza chińska ; XVI wiek wpływy

portugalskie, hiszpańskie, holenderskie (kultura kulinarna, broń); XIX wiek epoka Meiji -

napływ kultury europejskiej i amerykańskiej wakon yōsai (duch japonski, wiedza europejska);

Po II wojnie światowej wpływ kultury amerykańskiej

 Język a zapożyczenia trzy podsystemy językowe: Wago słowa japońskie zapisywane

znakami kanji i alfabetem hiragana ; Kango słowa chińskie zapisywane kanji ;Gairaigo

zapisywane katakana

 Synkretyzm japońskiej kultury (synkretyzm religijny)

 Tradycyjna kultura wabi (ubóstwo, skromność) i sabi (patyna); Tanizaki Jun’ichirō

Pochwała cienia (kultura światła i kultura cienia)

 Estetyka kawaii (słodkość, rozczulanie)

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

Iwona Kordzińska-Nawrocka

PJWSTK Kultura japońskiej codzienności

Wykład 2-3 Wzory zachowań w życiu codziennym

dn………………

Główne pojęcia: reigi sahō, utsukushii kokoro, kotoba no aimaisa, giri, ninjō, uchi,

soto, on, osiki, kojin, shudan, shudanshugi, keigo, ishindenshin, seiza, aizuchi

 wzory postępowania wszystkie zachowania Japończyków w rodzinie, środkach komunikacji,

w pracy, na wycieczce etc. odnoszą się do odpowiednich wzorów (charakter: zwyczajowy,

moralny lub prawny)

 Japończycy swój system norm i wzorów społecznych określają terminem reigi sahō

(reigi- sposób odczuwania i myślenia, sahō -formy przejawiania uczuć i myśli)

 Idea estetyczna Utsukushii kokoro - słowa, czyny, zachowanie powinny odzwierciedlać

piękne wnętrze człowieka, powszechnie obowiązująca norma w zachowaniu to grzeczność i

szczególny rodzaj empatii - wychodzenie naprzeciw uczuć i oczekiwań innych

Kotoba-no aimaisa (niejednoznaczność, niejasność wypowiedzi) wyrażenia, które w

sposób pośredni oznaczają odmowę- podstawowa technika maskująca

 Idea etyczna giri-ninjō zaczerpnięta jest z ideologii konfucjańskiej.

 Giri - kluczowe pojęcie etyki japońskiej, obowiązek moralny, rodzaj zobowiązania socjalnego,

norma zobowiązująca do przestrzegania i uszanowania obustronnych stosunków, należy

pomagać tym, którzy nam pomogli

 obowiązek spłacenia długu moralnego on (przysługa, uprzejmość, dobrodziejstwo, w myśli

buddyjskiej funkcjonuje jako dług ludzkości wobec współczucia Buddy)

 Ninjō - naturalne uczucia, emocje, uniwersalne ludzkie uczucia: miłość, żal, sympatia, smutek.

Z reguły ninjō nie koliduje z normami społecznymi giri

 Społeczna uchi- soto dualistyczny podział świata na:

 uchi ja, moja rodzina, moja firma, soto wszyscy inni

 Zasada nienaruszalności granic uchi (przejawia się również na poziomie językowym-

rozbudowany język grzecznościowy keigo), Keigo: język modestywny, język aprecjatywny,

 koncepcja kojin-shudan (jednostka- grupa) społeczeństwo nastawione na grupę, na innych, o

charakterze kolektywnym shudanshugi; Koncentrowanie się na własnej osobie jest niemile

widziane.

 Formy zachowań:

 ojigi - niewerbalna forma komunikacji międzyludzkiej; rodzaje ukłonów: głęboki 45 stopni w

stosunkach oficjalnych, lekkie skinięcie głowy w stosunkach przyjacielskich,na siedząco

głębokie schylenie głowy.

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

 zwyczaj zdejmowania obuwia (osobne obuwie do toalety, ubikacji- uchi soto

 -tatami zakaz wchodzenia w kapciach na tatami, nie należy też przekraczać styków.

 -seiza formalny sposób siedzenia na poduszkach (zabuton),

 Ishindenshin komunikacja dusz niewerbalna forma przekazywania uczuć, wspólny kod

porozumiewania się polegający na przekazywania czy komunikowaniu wszelkich emocji nie

za pomocą słów lecz poprzez ciszę; znaczenie ciszy- bliskość, zażyłość, zrozumienie,

szczęście, harmonia, radość, Cisza nie jest krępująca

 Mimika twarzy -ideałem jest twarz pokerowa niewyrażająca uczuć, uśmiech oznacza

zakłopotanie, zdenerwowanie, Bezpośredni kontakt wzrokowy - natarczywy, niegrzeczny

 Aizuchi – potakiwanie jako oznaka przysłuchiwania się z uwagą, Aizuchi o utsu przytakiwać

 Rodzina -ograniczone lub pomijane są bezpośrednio wyrażanie oznaki uczuć: Przytulanie,

Całowanie, werbalne wyznania uczuć, (słowo ai miłość zastępuje suki lubię

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

Iwona Kordzińska-Nawrocka

PJWSTK Kultura japońskiej codzienności

Wykład 4 Kuchnia japońska-część I

dn………………

Główne pojęcia: Nihon ryōri, shushoku, fukushoku, kusurigari, honzenryori, shōjin

ryōri, shijōryū, kaiseki ryōri, chakaiseki, tempera, sushi, narezushi, kabayaki

1. Kuchnia japońska Nihon ryōri: połączenie różnych tradycji kulinarnych: obcych i

rodzimych, mozaika wielu stylów i technik kulinarnych- bliska pojęciu kuchni fusion,

doświadczenie kulinarne i estetyczne: moritsuke, czyli sztuka prezentacji;; kuchnia

eliminacji i ograniczeń- minimalizm kulinarny i artystyczny

2. Kultura ryżu: głównie pożywienie shushoku; pozostałe potrawy stanowią jedynie

dodatek fukushoku lub okazu; Ryż: ine –roślina kome –ziarno, gohan, meshi –posiłek,

raisu – ryż w potrawach europejskich

3. Eliminacja mięsa: 675 rok I. edykt nikushoku kinshirei (bydło, konie, psy, małpy,

drób hodowlany- zakaz spożywania IV VIII), cesarza Temmu (673-686); 743 rok edykt

cesarza Shomu (724-749) dotyczył zwierzyny dzikiej; 1687 rok siogun Tokugawa

Tsunayoshi (1680-1709) edykt miłosierdzia i współczucia dla wszystkich istot żywych

shorui awaremi no rei zniesiony po 20 latach; kusurigari (polowanie na lekarstwa), czyli

polowania na zwierzęta: dziki, sarny, lisy, zające, wilki, niedźwiedzie; żywność lecznicza

kusurishoku kui; mięso można było przygotowywać wyłącznie na zewnątrz; na

zawieszone suki, czyli radle i pieczone nad ogniskiem.

1872 roku cesarz Meiji (1852-1912) zlikwidował 1200 letni zakaz, celebrując powitanie

Nowego Roku potrawami mięsnymi.

4. Kuchnia odświętna:

Honzen ryōri styl bankietowy: honzen główny stolik, ni no zen drugi stolik, san no zen

trzeci stolik, suimono zen stolik na sake; potrawy ichijū sansai (zupa i trzy dodatki) ichijū

gosai (zupa i pięć dodatków) sanjū nanasai (trzy zupy i siedem dodatków)

Shijōryū styl kuchni shijō; twórca reguł Fujiwara Yamakage(824-888) - rytuał hōchōshiki

krojenie produktów na oczach gości

Shōjin ryōri okres Kamakura, kuchnia wegetariańska; pochodzi od sanskryckiego virya i

wskazuje na dobrowolne wyrzeczenia i ograniczenia mające na celu oczyszczenie wnętrza

i uniknięcie zbrukania.

Pierwszy element shō oznacza medytację; drugi shin starania, wysiłek

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

Kaiseki ryōri lub chakaiseki potrawy towarzyszące ceremonii herbaty; zestaw prostych,

lekko- strawnych potraw; twórcą Sen no Rikyū (1522-1591); słowo kaiseki oznacza

pogrzane kamienie i związane jest z praktykami mnichów buddyjskich; później kamienie

zastąpione zostały prostym posiłkiem, a ideę tę podchwycili mistrzowie ceremonii herbaty

wabicha (herbata ubóstwa)

Kaiseki ryōri - odświętna kuchnia mieszczan -połączenie honzen ryōri i chakaiseki

Innowacja- potrawy serwowane po kolei zgodnie z zasadą kuikiri

Sakizuke lub otoshi przystawka pasująca do sake

Suimono czysta zupa

Sashimi surowe plasterki ryby

Yakimono jedzenie pieczone najczęściej ryba

Mushimono potrawy gotowane na parze

Agemono potrawa smażona w głębokim tłuszczu najczęściej tempura

Sunomono najczęściej tsukemono warzywa marynowane

Shokuji ryż i tomewan zupa miso

Mizugashi deser najczęściej owoce

5. Kuchnia Edo- podstawą kuchni japońskiej:

pierwsza restauracja Nara chameshi powstała w 1657 r. przed Zensoji;

Yatai przewoźne bary na kółkach, stragany; przewodniki po restauracjach 1777r. 31

restauracji; 1804r. 600 restauracji; 1848r. 6165 restauracji;

Hasło „Dziś zarobione pieniądze dziś wydane” (yoigoshi no zeni wa motanu)

Potrawy kuchni Edo: soba - makaron gryczany; kabayaki węgorz grilowany, tempura;

sushi

Sushi: wywodzi się od słowa su ocet lub suppai kwaśny

 Dwa typy: narezushi forma konserwowania ryb; hayazushi sushi szybkie, gdzie

wszystkie składniki są konsumowane

 Hanaya Yohei (1799-1858) uznawany jest za twórcę nigiri zushi (małe kulki ryżu z

kawałkami ryb i owoców morza)

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

Iwona Kordzińska-Nawrocka

PJWSTK Kultura japońskiej codzienności

Wykład 5

Kuchnia japońska – część II

dn………………

Główne pojęcia: inarizushi, sōmen, soba, udon, rāmen, sashimi, miso, shōchū,

kiraibashi

Inne rodzaje sushi

Makizushi - początkowo używano glonów kombu-konbumaki lub skóry ryby fugu;

inarizushi - inari to nazwa świątyń, w których czci się bóstwo Ukanomitama (pięciu zbóż);

posłańcami bóstwa były białe lisy, które uwielbiały smażone tofu.

6. Współczesna kuchnia japońska:

Makarony menrui :cienki makaron pszenny sōmen - mąka pszenna pomieszana z mąką

ryżową, wodą i solą; gruby makaron udon z maki pszennej, danie na zimno zaruudon,

danie na gorąco w zupie kakeudon; soba, makaron z mąki gryczanej na zimno zarusoba

lub na ciepło kakesoba; rāmen, makaron pszenny pochodzenia chińskiego, pojawił się w

okresie Meiji, Momofuku Andō (1910-2007), przezywany Mr Noodle (Pan Makaron),

1958 roku zupki makaronowe instant (insutanto rāmen), jego pierwszy produkt- chikin

rāmen

Ryby i owoce morza:

uo rybę żywą; sakana ryba jako jedzenie; słowo sakana wywodzi się od sakena

(towarzysząca sake); Potrawy z ryb: sashimi (surowa ryba) tempura, sushi

Wodorosty (kaisō): kombu (nazywane również kobu), czyli listownica Kombu występują

w morzach chłodnych i umiarkowanych, mogą osiągać długość nawet do 20 m; W

okresie Meiji w 1908 roku profesor Uniwersytetu Tokijskiego Ikeda Kikunae wyizolował

z kombu związek chemiczny zwany glutaminianem sodu (aji no moto)

nori, sprasow

ane arkusze suchych krasnorostów. Krasnorosty myje się w czystej wodzie, układa na

bambusowych deseczkach nadając im kształt kartki papieru i następnie suszy na słońcu

Wakame czyli zabarwione na brązowo glony z grupy brunatnic (undaria)

Hijiki popularne wodorosty rosnące na skałach w płytkich wodach, a ponieważ są dosyć

twarde przed suszeniem poddaje się je obróbce termicznej.

Fasola sojowa (mame): gatunki fasoli: daizu (duże ziarna), z którego robi się sos sojowy,

tōfu, pastę miso, azuki (małe ziarna) czerwona, zielona lub biała fasola wykorzystywana

w produktach cukierniczych eda mame zielone pędy młodej fasoli, które ugotowane

stanowią zakąskę do piwa.

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

Sos sojowy produkowany z fasoli, pszenicy, soli i wody z dodatkiem grzybów kōji.

Pasta miso - podobny smak do sosu sojowego; jest jedną z podstawowych przypraw;

robiona z fasoli, ale też z innych surowców między innymi z ryżu i jęczmienia. Zboża lub

fasolę doprowadza się do stanu wrzenia, dodaje wody, soli oraz grzyby kōji wywołujące

fermentację; zupa misoshiru, marynowanie warzyw (misozuke).

Sake, narodowy alkohol Japończyków;

Gatunki: junmai czysta produkowana wyłączenie z ryżu, wody i kōji; honjōzō

mieszanina alkoholu z ryżu i alkoholu destylowanego połączonego w proporcji 70% na

30%; ginjōshu, gdzie użyty do produkcji ryż jest najstaranniej polerowany i oczyszczany,

dzięki czemu otrzymany trunek ma kwiatowy aromat i łagodny smak

Shōchū, czyli japońska wódka; miłośnikiem był Izumi Shigechiyo (1865-1986), według

księgi Guinessa najdłużej żyjący człowiek na świecie; podobno w ramach diety

codziennie zażywał shōchū; Shōchū wytwarza się z ryżu, ziemniaków, zbóż, a zawartość

alkoholu waha się od 25 nawet do 60 %. Shōchū podaje się z dodatkiem ciepłej (oyuwari)

lub zimnej wody (mizuwari), z lodem, bez żadnych dodatków lub przygotowuje się

koktajl zwany chūhai.( shōchū high ball drink robiony w wysokiej szklance)

Pałeczki hashi: waribashi jednorazowe, nuribashi pokryte laką, toribashi wspólne do

nabierania, saibashi do gotowania potraw z warzyw, manabashi do przygotowywania

potraw z ryb, hibashi metalowe do smażenia i gotowania odporne na temperaturę,

yanagibashi pałeczki wierzbowe odświętne

Kiraibashi zakazy związane z pałeczkami:

tatakibashi zakaz stukania; saguribashi zakaz rozgrzebywania jedzenia; mayoibashi

zakaz trzymanie pałeczek w ręku i zastanawiania się, co wybrać do jedzenia; sorabashi

zakaz trzymania pustych pałeczek; sashibashi lub tsukibashi zakaz wbijania pałeczek w

potrawy; kamibashi zakaz obgryzania końcówek pałeczek; otoshibashi zakaz

upuszczania pałeczek podczas jedzenia na podłogę;

yosebashi zakaz przesuwania pałeczkami potraw i naczyń; watashibashi zakaz

przekazywania potraw pałeczkami innej osobie

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

Iwona Kordzińska-Nawrocka

PJWSTK Kultura japońskiej codzienności

Wykład 6 Rodzina japońska

dn………………

Główne pojęcia: ipputasai, ippu assai, mukotori, yometori, sanjū, shichikyo, ie, dansonjohi,
miaikekkon, renaikekkon, nakōdo, yuinō, shinzen, butsuzen, jinzen,
sengyō shufu, shitsuke,

1 Rodzina arystokratyczna okres Heain (VIII-XII w.)

Kodeksy ritsuryō (VIII w.) podstawy prawa rodzinnego i małżeńskiego:

-wiek małżeński: mężczyźni 12-13 lat, kobiety 11 lat

-ipputasai system poligamiczny

-matrylinearny i patrylinearny sposób dziedziczenia

Dwa typy małżeństw:

1. mukotori (małżeństwo główne, mąż przyjęty do rodziny żony)

2. Kayoi (małżeństwo poboczne); słowo kayoi oznacza: częste odwiedzanie, wizyty męża w

domu żony

Rozwody: w przypadku głównego małżeństwa rozwód niemożliwy, sanjū (potrójna zależność

kobiety od ojca, męża; najstarszego syna) shichikyo siedem powodów rozwodu: bezpłodność,

rozwiązłość, brak kontaktu z teściami, gadatliwość, przestępstwo, zazdrość, choroba.

2.Okres rycerski i mieszczański okres Kamakura do Edo (XII-XVIII)

Podstawy prawne Jōei shikimoku (Zbiór przepisów ery Jōei) XIII w .zdrada małżeńska

surowo karana; Buke shohatto (Przepisy prawne dotyczące wojowników) XVII w. zakaz

zawierania małżeństw bez zgody władz, zakaz małżeństw mieszanych (ścisła endogamia)

Małżeństwo: yometori przyjęcie panny młodej do domu pana młodego; małżeństwa

strategiczne seiryaku kekkon, patrylinearny sposób dziedziczenia

-małżeństwa aranżowane przez swatów, zaręczyny yuinō, prezent wręczany przez rodzinę

panny młodej; ślub rytuał sansan kudo trzy czarki sake.

3. Okres Edo

Ie—rozbudowana rodzina wielopokoleniowa; oyakata głowa rodu ma władzę absolutną,

funkcja dziedziczna, kogata członkowie rodu

Ideologia danson johi (wyższości mężczyzn nad kobietami)
Rozwody: mężczyzna mikudarihan (trzy linijki) pisemne zawiadomienie

kobieta mogła modlić się do bóstwa rozwodów lub uciec do świątyni kakekomidera

4. XIX wiek restauracja ery Meiji system poligamiczny zastąpiony monogamią ippuissai

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

5. Wiek XX. Konstytucja z 1947 roku zmieniła pozycję kobiety: prawo do dziedziczenia,

prawo do swobodnego wyboru partnera, prawo do rozwodu

Dwa rodzaje ślubów: miaikekkon małżeństwo aranżowane (nakōdo swat), ren’aikekkon

małżeństwo z miłości

Średni wiek zawierania małżeństw: mężczyźni 28, 29 lat; kobiety 26,27 lat.

Ceremonia ślubna:

Shinzen ślub w stylu shintoistycznym; Butsuzen styl buddyjski; Jinzen świecki;

Chrześcijański, w kościele.

Hirōen wesele: powitanie- nakōdo, przemówienia najważniejszych gości, toast, tort weselny

rytuał krojenia, oironaoshi zmiana stroju przez państwa młodych, podziękowanie skierowane

do gości, hikidemono prezenty dla gości

6. Współczesna rodzina japońska: rodzina nuklearna - 3, 4 osobowa, ojciec salaryman

biznesmen, matka gospodynią domową sengyō shufu, Średnie zarobki 5, 6 mln jenów rocznie,

mężczyzna poświęca się pracy, kobieta (shitsuke) opiekuje się i wychowuje dzieci

Niektóre aspekty życia rodzinnego:

kobieta całkowicie kontroluje budżet domowy; kobieta ma prawo odkładać hesokuri; kyōiku

mama matka edukacyjna; zjawisko tanshin funin służbowe przeniesienie do innego miasta;

brak wspólnego życia towarzyskiego

Yuinō prezent zaręczynowy

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

Iwona Kordzińska-Nawrocka

PJWSTK Kultura japońskiej codzienności

Wykład 7

Młodzież a japoński system edukacji

Główne pojęcia: gakureki shakai, terakoya, ōraimono, fukoku kyōhei, sonnō aikoku,
shiken jigoku, juku, yobikō, kyōiku mama, tsumekomi kyōiku, yugami, ijime

1. Społeczeństwo edukacyjne

-gakureki-shakai (społeczeństwo przywiązujące wagę do edukacji -wykształcenie, a nie

społeczna pozycja warunkuje awans i finansową stabilizację.

- Nowoczesny system edukacji powstał po II wojnie światowej; wzorowany na szkolnictwie

amerykańskim; 1947 roku dwie ustawy dotyczące edukacji: równy start dla wszystkich,

koedukację, swobodę akademicką, pomoc socjalną dla najuboższych; wyeliminowano religię

jako przedmiot nauczania, położono naciski na wychowanie w duchu demokracji i

poszanowania praw obywatelskich.

2. H

istoria edukacji



V-VIII wiek- nauka czytania i pisania wraz z pojawieniem się pisma chińskiego;

pierwsi nauczyciele obcokrajowcy

pierwszymi instytucjami szkolne: klasztory buddyjskie Hōryūji, Tōdaiji

Nauczano: języka chińskiego, pisma, prawa, dzieł klasyków chińskich, etyki i etykiety

dworskiej; wielkie rody arystokratyczne zakładały prywatne uczelnie (shigaku):

Kangakuin- ród Fujiwara, Gakkain-ród Tachibana



Okres samurajski nowe szkoły Kanazawa bunko XIII w i Ashikaga gakkō XIV w.

XIV wiek rozkwit nauki i sztuki w świątyniach zen; terakoya uczono czytania i

pisania, rachunków, podstaw etyki buddyjskiej i konfucjańskiej; pierwsze podręczniki

ōraimono;



hankō szkoły dla samurajów; akademia Shōheikō pod patronatem władz bakufu;

nauczano klasyki konfucjańskiej; idea merytokracji



Okres nowożytny



Meiji i otwarcie się Japonii (1868)



I etap reform fukoku kyō hei bogactwo narodowe i siła militarna; 1871 roku

powstaje Ministerstwo Oświaty oraz program systemu edukacji wzorowany na

francuskim; powszechny obowiązek nauczaniu - dzieci od 6 do 10 lat (1900) później

do lat 12 (1907).



1887 rząd powołał Uniwersytet Tokijski

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok



Keiō Gijuku (Uniwersytet Keiō) założony przez Fukuzawę Yukichiego

II etap reform; 1881 etykę jako przedmiot obowiązkowy

hasło sonnō-aikoku- cześć dla cesarza miłość dla kraju

specjalne szkoły dla dziewcząt kształcące dobre żony, kochające matki, patriotki.

4. Współczesność



Konstytucja 1947: zmiana założeń na pacyfistyczne i demokratyczne



Etyka zastąpiona przedmiotem nauka o społeczeństwie.



Obecnie:

obowiązkowe nauczanie trwa 9 lat (6 lat szkoły podstawowej i 3 lata

średniej) do 16 roku życia; shōgakkō 6 lata, chūgakkō 3 lata, kōtōgakkō 3 lata, daigaku

4 lata (medycyna 6 lat); tanki-daigaku 2 lata przeznaczone dla kobiet ; Po 4 letnich

studiach- studia podyplomowe: MA 2 lata , PhD 4 lata; szkoły płatne;



dwie kategorie szkół: publiczne i prywatne.



Rok szkolny: rozpoczyna się 1 kwietnia, kończy się 31 marca szkoły podstawowe

trymestry; studia dwa semestry



hierarchia szkół: najbardziej prestiżowe Uniwersytet Tokijski, Uniwersytet w Kioto

(Kyōto daigaku- Kyōdai), Waseda daigaku



piekło egzaminacyjne (shiken-jigoku) testy (wieczorowe prywatne szkoły juku)



podstawowa i średnia szkoła japońska: -tydzień szkolny jest 5-dniowy, mundurki,

tsumekomi kyōiku wiedza bierna, odtwórcza; test podstawową formą sprawdzania

wiedzy jako najbardziej obiektywny; zjawisko matki-edukacyjnej kyōiku mama



studia: rōnin –yobikō szkoły przygotowujące do egzaminów na studia; dostać się

na studia jest trudno, łatwo jest je skończyć



Wady systemu:

zbyt wysoki poziom rywalizacji i wymagań; nacisk położony

jest na przygotowanie do egzaminów wstępnych; zjawiska yugami wykolejenie i

ijime prześladowanie słabszych, innych; surowość reguł i zasad szkolnych; sztywna

jednolitość,



Zalety: społeczeństwo wykształcone, 99 % kończy szkołę średnią, 40 % studia;

wysoki poziom wiedzy i umiejętności,

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

Iwona Kordzińska-Nawrocka

PJWSTK Kultura japońskiej codzienności

Wykład 8

Japoński system zarządzania

Terminy: zaibatsu, Doyūkai, shūshin koyōsei, nenkō joretsu, nemawashi, ringi seido,

kigyōbetsu kumiai, kyōdōtai, Dai ni no Mura, karōshi, nenkin seido OL, tanshin funin

I.

► Przed II wojną stosunki w pracy oparte na tradycyjnej zasadzie paternalizmu

pracodawcy: zaibatsu – holdingi; (Mitsui, Mitsubishi, Sumitomo, Yasuda); 1947

ustawa antymonopolowa –miała położyć kres zaibatsu; rozwiązano 83 holdingi

► Konstytucja gwarantuje: prawo do pracy, wolność związków zawodowych; równość

warunków pracy i płacy; współdziałanie pracodawcy i pracownika; wprowadza zakaz

pracy przymusowej; zakaz zatrudniania dzieci do lat 15; maksymalny 48 godzinny

tydzień pracy; prawo do jednego dnia wolnego w tygodniu; prawo do 6 dniowego

urlopu w roku

► 1946 powołanie Dōyūkai- uchwała w 1956 roku: przedsiębiorstwo prywatne jest

publiczną instytucją; kadra kierownicza zarządza kierując się dobrem całego

społeczeństwa; „produkcja towarów i usług najwyższej jakości, o jak najniższej cenie

dla dobra ogólnego”; społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa wobec

gospodarki narodowej

II. Charakterystyka japońskiego systemu zarządzania

1. system dożywotniego zatrudnienia shūshin koyōsei

zatrudnianie pracowników zaraz po ukończeniu edukacji; -decyzja o zatrudnieniu

podejmowana w oparciu o wymagania personalne (osobowość, predyspozycje psychiczne);

pracodawca zapewnia przeszkolenie; zatrudnienie obejmuje cały okres pracy aż do emerytury.

2. system senioralny nenkō joretsusei

pozycja w firmie i płace wzrastają proporcjonalne do stażu pracy

3. kolektywny system podejmowania decyzji nemawashi nieoficjalny , ringi seido - oficjalny

4. jednozakładowe związki zawodowe kigyōbetsu kumiai

III. Kyōdōtai „wspólnota” – termin historyczny, podstawowa forma ekonomicznej

organizacji jaka była mura (wieś) - wspólnota ekonomiczna; cechy wyróżniające: autarkizm,

shintozim, gerontokracja; familijność;

IV Firma japońska jako Dai ni no mura:

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

► Paternalizm pracodawcy, gwarancja zatrudnienia i wynagrodzenia (pensja i bonasu –

dwa razy w roku), -pomoc socjalna, pożyczki nisko oprocentowane, wspólne formy

wypoczynku, -szkolenie zawodowe, pomoc w przekwalifikowaniu, firma jest rodziną

shinrai kankei (drinking relations)

V.

Cienie japońskiego systemu: pracoholizm, karōshi - śmierć z przepracowania,

tanshin funin – delegacje służbowe

VI.

Kobieta w firmie; pracowni drugiej kategorii; niższe płace; OL (Office lady); słabo

rozwinięty system zabezpieczenia socjalnego; praca kończy się z chwilą wyjścia za

mąż lub urodzenia dzieci

VII.

Nenkin seido system emerytalny

1961 r. powszechny system emerytalny; trzy rodzaje emerytury: - kokumin nenkin -dla osób

samozatrudniających się, -kōsei nenkin – dla pracowników firm prywatnych, kyōsei nenkin

dla urzędników firm państwowych (kōmuin)

1986 reforma: system objął wszystkie osoby pomiędzy 20 a 60 rokiem życia; emeryturę

otrzymuje się w wieku 65 lat ; podział na trzy kategorie: (kokumin nenkin) studenci i

przedsiębiorcy, (kyōsei nenkin) urzędnicy firm państwowych, (kōsei nenkin) pracownicy

firm prywatnych i rodziny – żony

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

Iwona Kordzińska-Nawrocka

PJWSTK Kultura japońskiej codzienności
Wykład 9 Japońskie święta

Terminy: gyōji, sechie, ōsoji, mochitsuki, kadomatsu, shimenawa, kagamimochi, osechł
ryōri, mamemaki, hina ningyō, koi nobori, bon

I. Doroczne świeta (gyōji) festiwale (matsuri)
 Trzy źródła tradycji świątecznej: święta i uroczystości dworskie sechie (VII-XII w.),

ceremonie związane z kulturą rycerską (XII-XVI w.), obrzędy warstwy
mieszczańskiej epoki Edo (XVII-XIX w.).

 obrzędy gosekku, czyli pięciu świąt;

7 dzień pierwszego miesiąca zwany „Dniem Człowieka” (jinjitsu), 3 dzień
trzeciego miesiąca (momo no sekku), 5 dzień piątego miesiąca (tango no sekku), 7
dzień 7 miesiąca (tanabata), 9 dzień 9 miesiąca (chōyō), atrakcją - ceremonialne
potrawy sechiku ryōri

ZIMA

1. Grudzień - shiwasu starojapońska nazwa „zabiegany mnich”, ōsōji wielkie porządki od 13
dnia grudnia, mochitsuki ubijanie mochi 28 dnia grudnia, unikano 29 dnia, bōnenkai
„spotkania z okazji zapominania roku” przyjęcia firmowe
Ōmisoka sylwester: toshikoshisoba, kōhaku utagassen program rozrywkowy NHK
toshidama prezenty dla dzieci, 00.00 - joya no kane 108 razy
2. Oshōgatsu Nowy Rok , pierwsze 3, 6 dni Nowego Roku, pierwszy dzień miesiąca
gantan, ozdoby: kadomatsu, shimenawa, kagamimochi, potrawy noworoczne zōni, (1000 lat
tradycji), osechi ryōri, noworoczna sake otoso; hatsumōde- pierwsza wizyta w świątyni
podczas nowego roku.
3. Setsubun 3, 4 luty, dawniej tsuina – ostatniego dnia roku; zwyczaj mamemaki - wyrzucania
ziaren fasoli oni wa soto, fuku wa uchi - demony na zewnątrz, szczęście do środka

WIOSNA
1. Hina matsuri 3 III (momo no sekku) święto dziewcząt; hina ningyō ; potrawy: hishimochi
ciasteczka ryżowe w kształcie brylantów, kusamochi, kairyōri, momohanazake
2. Hanami święto ruchome, w epoce Heian hana no en
3. Hana matsuri 8 IV święto kwiatów powiązane z narodzinami Buddy, ołtarze hanamidō,
amacha herbata z hortensji
4. Tango no sekku 5 V święto chłopców; koi nobori latawce w kształcie karpia, shōbunoyu
kąpiel w irysach, kashiwamochi, chimaki

LATO
1. Tanabata 7 VII święto gwiazd Altar i Wega spotykają się na drodze mlecznej,
2. (o) bon święto zmarłych 13-16 VII, 13-16 VIII bon -taca, patera; dusze przodków
przybywają do domów rodzinnych - zapala się latarenki

tōrō, na powitanie mukaebi, na

pożegnanie okuribi, , czyta i recytuje sutry

JESIEŃ
1. Tsukimi 15 VIII, 15 IX dziś; zwyczaj przyszedł z Chin, tsukimi dango, trawa susuki
2. Momiji, momijigari podziwianie klonów, święto ruchome
3. Kinrō kansha no hi 23 listopada - święto dziękczynienia

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

Iwona Kordzińska-Nawrocka

PJWSTK Kultura japońskiej codzienności
Wykład 10 Obrzędy przejścia w Japonii

Terminy: shichiya, chitose ame, yakudoshi, kanreki, tomurai, otsuya, makurakazari

OBRZĘDY PRZEJŚCIA tsūka girei

1.

Narodziny i poród

Ubuyu- umycie w poświęconej wodzie, którą chronią ubusunagami; dawniej dodawano sake i
sól do wody; używano wanienek z drewna pokrytego laką; ubumeshi gotuje się specjalny ryż
– aby dziecko nie było głodne ; Hesoo – pępowinę przechowuje się ; Tanjōbi narodziny:
shichiya siódmy dzień nadanie imienia, miyamairi wizyta w świątyni, okuizome pierwszy
posiłek; hatsusekku, hatsu tanjōbi

2.

Shichigosan 15 XI dzień dziecka – 3 i 5 letni chłopcy 3 i 7 letnie

dziewczynki
3 letnie dzieci: kamioki zapuszczanie włosów, 5 letni chłopcy hakamagi no iwai strój
hakama,7 letnie dziewczynki obiiwai - kimono i pas obi; wizyta w świątyni, chitose ame
cukierki na 100 lat życia

3. Seijinshiki ceremonia dojrzałości druga niedziela stycznia

4. Kekkon kinenbi - 2. Men bawełniane prezenty bawełniane; 3. kutsu skórzana wyroby ze
skóry; 5. Ki drewniana; 7. Dō miedziana; 10. Suzu ; 15. suisho kryształowa

20. jiki metalowa;

25. gin srebrna; 30. shinju perłowa ;50. kin złota
75. daiyamondo diamentowa

5.Yaku doshi: mężczyzna 25,42 –shini (umierać), kobieta 19, 33 – sanzan ciężki, trudny,
nieszczęśliwy

6.Ga – urodziny ; Kanreki – 60 lat obrót kalendarza zodiakalnego; prezenty czerwone,
czapeczka; koki- 70 lat –prezenty fioletowe; Kiju- 77 lat znak ki- yorokobu zapisuje się trzema
7 喜; Sanju- 80 lat 傘; Beiju 88 lat 米; Sotsuju – 90 lat; Hakuju -99 lat 白- 百 brakuje 一
jedynki

7. Tomurai obrzędy pogrzebowe
Otsuya „czuwanie przy zmarłym”
Shinishōzoku „strój zmarłego” dawniej białe kimono, dziś ulubiony strój należący do
zmarłęgo
Makura kazari „ozdoby poduszkowe” u wezgłowia zmarłego umieszcza się: czarkę z ryżem
z wbitymi pałeczkami, Kadzidełka, świeczki, wazon z chryzantemami, nóż lub miecz
kremacja
Shichiya -siódmego dnia po śmierci nadanie imienia pośmiertnego kaimyō
Żałoba bezpośrednia trwa 49 dni
Szczególnie uroczyście obchodzi się święta obon w 1, 3, 7, 33 i 49 rocznicę śmierci.
Po 49 latach koniec żałoby - dusza uwalnia się i przestaje odwiedzać dom rodzinny

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

Iwona Kordzińska-Nawrocka

PJWSTK Kultura japońskiej codzienności
Wykład 11 Japońskie sporty n

arodowe

Terminy: dohyō, shimenawa, banzuke, keshōmawashi, yokozuna, sekiwake, makuuchi,
chankobane, honbasho, rikishi, Yaku

I. Sumō: tradycyjne zapasy japońskie,
Powiązania z kabuki i szintoizmem: teatralne gesty i ruchy,
W sumo istnieje 48 kata, technik dzięki którym można wygrać mecz.
Dōhyō iri wejście na matę, dohyō rytualny początek zawodów, tylko najwyższy rangą
zawodnik prezentuje kata. Przestrzeń, gdzie odbywa się walka to koło o średnicy 4.55. m.
Dohyō otoczone shimenawa liną z trawy ryżowej.
yobidashi klaskanie w drewniane kawałki oznacza zmianę programu w sumo oraz nowa
scenę w kabuki.

Początki sumō:

Pierwsze wzmianki w Nihon Shoki.; sumai no sechie czyli sumo bankietowe; dohyō w
kształcie koła, na którym odbywają się zawody wywodzi się z czasów Ody Nobunagi (XVI
w.).

Obecny system ukształtował się około 300 lat temu; tradycyjne stroje, opaska na biodrach
mawashi, fundoshi, uczesanie chon-mage (na wzór samurajski). Podczas okresu Edo
zawodnicy rikishi nosili keshō mawashi (fartuchy) dziś już tylko podczas ceremonii
wprowadzających.

Profesjonalne sumo organizowane jest przez Nippon sumo kyōkai, sponsorowane przez
Monbushō. Członkami organizacji są oyakata, trenerzy i byli zawodnicy oraz rikishi.
Wszyscy zawodnicy, dziś jest ich około 800, trenują i mieszkają w heya (54 ) prowadzonej
przez oyakata. Zawodnicy tworzą hierarchię opartą na zasadach rywalizacji sportowej i
wiekowej.

Zawodnicy podzieleni są na rangi, banzuke czyli lista przedstawiająca hierachię publikowana
jest dwa tygodnie przed każdymi zawodami.

9 warstw: Makuuchi (42 zawodników), Juryo (28), Makushita (120), Sandanme ( 200),
Jōnidan (230), i Jōnokuchi (80). Zawodnicy zaczynają od najniższej warstwy Jonokuchi i
zgodnie ze zdolnościami awansują. Tylko zawodnicy z dwóch ostatnich warstw otrzymują
pensje i nazywani są sekitori (przekraczający bariery). Ostatnia warstwa dzieli się na:
Maegashira Komusubi, Sekiwake, Ozeki, Yokozuna.

Yokozuna - czyli wielki mistrz to wyjątkowa pozycja, nie można jej utracić, a jedynie być
zachęconym do wycofania się. Aby zostać yokozuna trzeba jako ozeki wygrać zawody dwa
razy pod rząd. Aby zostać ozeki należy wygrać przynajmniej 33 razy w 3 zawodach jako
sekiwake lub komusubi.

Wszyscy zawodnicy sumo noszą specjalne imona shikona W ostatnich kilkunastu latach świat
sumo otworzył się na zawodników niejaponskich , pierwszy obcokrajowiec to był
Takamiyama w latach 70 siątych, następnie Konishiki, który jako pierwszy osiągnął

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

pozycję Ozeki. W 1993 Akebono został pierwszym yokozuna. Wszyscy trzech wywodzili się
z Hawajów. Jako Yokozuna zasłynął równiez Musashimaru, Hawajczyk, Obecny Yokozuna

Zawody honbasho . Co rocznie odbywają się zawody sumo w Tokio ( styczeń, maj,
wrzesień), Osaka (marzec), Nagoya (lipiec) i Fukuoka (listopad). Zawody trwają 15 dni od
niedzieli do niedzieli, sekitori ma jedna walkę dziennie.
Gyōji sędzia jest tradycyjne ubrany w kimono.
Zawodnicy rikishi walczą na specjalnej macie dohyō, mogą przewracać lub wyrzucać poza
okrąg.
Shio o maku zwyczaj posypywania solą, oczyszcza, odpędza złe duchy, naturalne lekarstwo
na rany.
Po zawodach zawodnik dostaje od sponsorów kenshokin (zapłatę)
Życie w heya życie zawodnika podlega licznym ograniczeniom. Nihon Sumo kyōkai ściśle
określa jak powinien zachowywać się zawodnik. Zawodnicy sumo są natychmiast
rozpoznawalni, noszą yukaty, geta, chonmage. Tylko sekitori mogą zakładać ubrania z
jedwabiu. Podobne różnice widać w codziennym stylu życia. Młodsi zawodnicy wstają o 5
rano, zaś starsi o 7. 00. Hierarchia przestrzegana jest również w przypadku kąpieli i posiłków.
chankonabe posiłek zawierający zupę z gotowanymi kawałkami mięsa i warzywami.

II. Yakyū baseball
Pojawił się koniec lat 80 XIX stulecia; W 1873 roku w Kaisei gakkō (szkoła średnia, później
część Tōkyō daigaku) nauczyciel Horacy Wilson zorganizował pierwsze zawody w Japonii;
w 1890 roku powstają pierwsze drużyny w szkołach; na początku 1903 roku na
uniwersytetach;
Uniwersytety: w 1914 roku Tōkyō rokudai Yakyū ringu ;pierwsza liga uniwersytecka
Waseda, Keiō, Meiji, Hōsei, Rikkyō i Tōkyō daigaku ; Zawody dwa razy w roku na wiosnę i
na jesieni;



1950 rok system 2 lig z 6 drużynami każda ;trzy drużyny należą do firm kolejowych;

dwie są własnością gazet; pozostałe działają na zasadzie sponsoringu.

 Dwie ligi: Liga Centralna seriigu i Liga Pacyfiku paariigu; istnieją ograniczenia -4

obcokrajowców w drużynie w kwietniu każdego roku

 Zawody 12 drużyn rozgrywa między sobą 135 meczy; pod koniec sezonu w październiku

dwie zwycięskie drużyny grają ze sobą; Liga Centralna wygrała 32 razy, a Liga Pacyfiku
24;Tokyo Giants 20 razy został mistrzem

 Stadiony: najstarszy
 Kōshien w Nishinomiya, Kobe wybudowany w 1924 roku, kiedyś był największym

stadionem - 55 tys. widzów;

 stadion Osaka Tigers (Hanshin Tigers).;
 Tokyo Dome w Korakuen, z 1988 roku nazywany „wielkim jajkiem” Big Egg stadion

Yomiuri Giants

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

Iwona Kordzińska-Nawrocka

PJWSTK Kultura japońskiej codzienności

Wykład 12

Homo ludens po japońsku część I

Główne pojęcia: J-bunka, tarentosan, mizushōbai, otaku, ota, onsen

1. Pojęcie upowszechnione przez Johana Huizinga - Homo ludens: Zabawa jako źródło kultury -

Człowiek zabawowy, człowiek ludyczny

2. Społeczeństwo konsumpcyjne- konsumpcja jako nadrzędny cel, konsumpcja ma charakter

masowy, kultura stała się towarem konsumpcyjnym

1. kultura masowa -jeden z elementów kultury, obok tradycyjnego gatunku kultury wyższej,

artykuł masowego spożycia, tworzą ją specjaliści, eksploatując kulturalne potrzeby mas,

charakter homogenizujący- (homogenizacja w dziedzinie kultury - Dwight Macdonald) -

burzy przegrody, ponad klasowa, zaciera kulturalną odrębność, standaryzacja

2. Japońskie społeczeństwo: większość społeczeństwa postrzega siebie jako klasę średnią 56%

chūryū Kaiku, 12% średnią wyższą i wyższą

3. Kultura masowa wypracowała własne środki: radio, telewizja, film, komiksy, powieści

detektywistyczne etc.

4. Historyczne początki: Okres Heian - rozwój kultury popularnej, wspólne czytanie

monogatari i oglądanie emakimono; zabawy grupowe monoawase: rywalizują dwie grupy

prawa i lewa, utaawase, eawase, monogatariawase, ishiawase, kaiawase; okres Edo początki

kultury masowej - ukiyo ulotny świat; popularne powieści: ninjōbon (romanse, love-story),

ukiyozōshi zeszyty ulotnego świata, gesaku bungaku literatura rozrywkowa, sharebon książki

frywolne, erotyczne, kusazoshi ilustrowane opowieści, prototyp manga, malarstwo ukiyoe,

teatr kabuki

5. J-bunka nie ma charakteru narodowego -mukokuseki, jest uniwersalna; 3 C: Consumer

technology: karaoke, walkman; Comics, cartoons - manga i Anie; Computer, video games

6. Media: 22 marzec 1925 pierwsza stacja radiowa w Tokio (dzisiaj obchodzony jako dzień

mediów); po połączeniu ze stacjami w Osace i Nagoji powstało NHK (Nihon hōsōkyoku);

1951 rok NHK podzieliło się eterem ze stacjami prywatnymi - 16 stacji radiowych; ;1953 rok

pierwsza stacja telewizyjna NHK i pierwsza stacja prywatna Nippon Television; 1960

telewizja kolorowa; 1969 radio FM; 2000 telewizja cyfrowa

7. Telewizja państwowa - NHK -stacja państwowa utrzymującą się z abonamentu (2006 rok 38

milionów abonentów); trzy kanały: edukacyjny, informacyjny, satelitarny

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

8. Stacje komercyjne: 91 stacji radiowych, 127 telewizyjnych, 16 satelitarnych; stacje utrzymują

się z reklam; Największe: TBS 27 lokalnych stacji; Fuji Televison 27 lokalnych; Nippon

Televison 29; Televison Asahi 23; Televison Tokyo 5; ;programy telewizyjne przedstawiają

inny świat niż życie codzienne: kolorowy, zabawny, ekstrawagancki; zjawisko tarento san

(talent), bohater kultury masowej, bożyszcze konsumpcji gwiazdy pojawiają się w filmach,

reklamach programach rozrywkowych ; Ostatnie 10 lat również gwiazdy zachodnie występują

w japońskich reklamach; Rynek reklamy dysponuje duży budżetem, rekla ma japońska -

zabawna, kolorowa, często operuje poetyckim językiem

 Dentsu Inc. - największa japońska agencja reklamowa dane z 2005 roku 5.963 bln jenów na

reklamę

11. Agencje prasowe: dwie główne: Kyodo News, Jiji Press; Kyodo News powstała 1945

dostarcza wiadomości po japońsku, chińsku i angielsku; ma 52 biura w Japonii i 40 poza; Jiji

Press powstała w 1945 roku, wiadomości po japońsku, angielsku i hiszpańsku ;ma 81 biur w

Japonii i 28 poza.

Dzienniki shimbun: Yomiuri shimbun , Asahi Shimbun, Mainichi shimbun, Nihon keizai shimbun,

Sankei shimbun,

Komiks japoński produkt kultury masowej; przeznaczony dla odbiorcy dorosłego i dla dzieci;

Dorośli wybierają wśród wielu propozycji - komiksowe podręczniki do nauki historii, literatury,

języka, matematyki, manga o treści erotycznej

Dla dzieci dwa typy: Shojo manga dziewczęta; Shōnen manga chłopcy; shōnen janpu (4mln

tygodniowo);

Sposoby spędzania wolnego czasu:

Sarariiman: puby nomiya, izakaya; Restauracje; gry zespołowe: majan (majong) - hazardowa, go,

shogi (rodzaj szachów) zachodnich; Sporty: golf, yamanobori (górskie wspinaczki), sporty walki,

tenis, robotnicy: pachinko miejsca hazardu

Mizu shōbai „Biznes wodny” -słowo pojawiło się w okresie Edo -shōbu wa mizumono zyski czy

straty są zmienne

Rodzaje klubów: izakaya japoński pub, alkohol i jedzenie; Nomiya japoński pub z obsługą, dwa

typy: ; Hostes club – kyabakura, kyabajo; host club- dla kobiet pierwsze powstały w 1966 roku,

Boy-menu wybiera się osobę obsługującą, zakres obowiązków podobny do hostessy

Kobiety: telewizja, tenis, fitnes club, tradycyjne stzuki japońskie

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

Dzieci: manga, aniime, gry komputerowe konpiuta-gemu (Nintendo założona w 1889 roku przez

Fusajiro Yamauchi jako firma produkujący karty do gry hanafuda;1902 syn Sekiyo Yamauchi

karty europejskie;1983 famicon (family computer) Super Mario Bros; 1989 Game boy)

Młodzież: Kultura manga i Anie; Cosplay (cosu pure – costium play);1974 Nihon Sf Taikai;

Rozkwit w latach 90; dwie formy: Kosupa (kosu pure dansu paatii); Spotkania

 Zjawisko otaku – dzisiaj ota, Miriota –fascynacja militariami; Pasokonotaku fascynacja

komputerem; Tetsuchan fascynacja koleją; Mooota facynacja grupą Morning musume

Osoby starsze: rōjin daigaku uniwersytet III wieku, gateball, wycieczki

Onsen – gorące źródła - rōtenburo

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

Iwona Kordzińska-Nawrocka

PJWSTK Kultura japońskiej codzienności

Wykład 13

Homo ludens po japońsku – tradycyjne sztuki

japońskie

Główne pojęcia: kadō, sadō, shodō, bonsai, shoinzukuri, tokonoma, kōdō

Tradycyjne sztuki japońskie:

 Kadō ikebana

 Bonsai sztuka bonsai

 Sadō, chanoyu ceremonia herbaty

 Shodō kaligrafia



Kōdō ceremonia zapachów

I.

Kadō ikebana od VII w. kwiaty i gałęzie służyły do ozdabiania świątyń i ołtarzy buddyjskich



XV w. rozwój ikebany wiąże się z shoin zukuri styl architektoniczny zwany gabinetowym i

powstaniem tokonoma alkowy



Prekursorem - mnich Ikenobō Senkeia XV w., drugi przedstawiciel Ikenobō Senkō - szkoła

ikenobō ryū istniejąca do dziś ;twórca stylu rikka- kwiaty stojące ułożone w wysokich wazonach;

XVI w. styl nageire uproszczony, popularny wśród mieszczaństwa



Zasada Sansai harmonia i proporcja trzech elementów w myśl zasady: NIEBO-ZIEMIA-

CZŁOWEIK TENCHIJIN ; Kompozycja składa się trzech głównych łodyg: najdłuższa -niebo (shin),

średnia ziemia (soe), najkrótsza człowiek (hikae)



Szkoły:

XIX w. Ōhara Unshin (1861-1914) założył szkołę Ōhararyū; wprowadził styl

moribana, w płaskim naczyniu; 1927 r. powstała nowoczesna szkoła Sōgetsu -Teshigahara Sofu

(1900-1979); użycie plastiku, metalu, nowoczesne aranżacje i kwiaty zachodnie



II. Bonsai Sztuka pochodzi z Chin, w Japonii pojawiła się w okresie Kamakura (XII w.)



Większość aranżacji ma od 5 cm do 1 m wysokości



Dwa główne style: Koten klasyczny korzeń drzewka jest szerszy u podstawy i zwęża się;

Bunjin nieformalny styl odwrotnie do klasycznego



III. Sadō, chanoyu ceremonia herbaty



Zwyczaj picia herbaty sprowadzony z Chin w IX wieku; mnich buddyjski Eichū; herbata jako

lekarstwo. ;XII w. mnich Eisai- drugie pojawienie się herbaty; gatunku matcha; W okresie

średniowiecznym mnisi sformułowali podstawowe zasady ceremonii sarei przeprowadzanej w

klasztorach buddyjskich; XIV w. moda na spotkania herbaciane (chayoriai) i konkursy (tōcha), a

samo picie herbaty stało się dla samurajów formą spędzania wolnego czasu; XVI w. ceremonia

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

rozwinęła się jako doświadczenie i przeżycie estetyczne ;Trzej mistrzowie: Murata Shūko, Takeno

Jōō i Sen no Rikyū ; Shūko -ustalił wielkość pomieszczenia 4,5 tatami



Jōō -zwrócił uwagę na wystrój wnętrza, podkreślając jego surowość, drewniane

niemalowane ściany





Rikyū - zmniejszył pomieszczenie; wprowadził formę poczęstunku kaiseki ryōri ; estetyczny

ideał wabi- wabicha prostota, umiar, brak ostentacji; perfekcji tkwi w skromności.





Cztery podstawowe zasady:



harmonii (wa) , szacunku (kei), czystości (sei), spokoju (jaku)





3 szkoły reprezentujące główne linie rodu Sen: Ura Senke wywodząca się od Sōshitsu (1622-

1697); Omote Senke od Sōsy (1619-1672); Mushanokoji Senke od Sōju (1593-1675)



Każda ze szkół kierowana jest przez iemoto wielkiego mistrza -duchowy autorytet;ma prawo

wydawać zezwolenia; przeprowadzać kontrole; wykluczać poszczególnych uczniów ze szkoły



Ceremonia to: reguły i etykieta podawania oraz picia herbaty; oprawa scenograficzna:



architektura wnętrza pawilonu chashitsu i ogrodu roji; dekoracje kwiatowe (chabana)



zwoje z kaligrafią (kakemono) ; naczynia i akcesoria herbaciane (chadōgu)





Spotkania można podzielić na dwa typy: półoficjalne -herbata usucha (lżejszą), ciasteczka

higashi ; oficjalne- rozbudowany ceremoniał, często serwowany jest posiłek (chakaiseki), herbata

koicha (gęsta i mocna), ciasteczka omogashi



Utensylia: palenisko ro, bambusowy czerpak na wodę (hishaku); puzderko na herbatę

(chaire); bambusowy pędzelek do mieszania herbaty (chasen); czarka (chawan); wąskie czerpadełko

do herbaty (chashaku).

IV. Shodō kaligrafia



V-VI w. sprowadzenie znaków chińskich kanji



Podstawowe style kaligraficzne shotai:



Tensho archaiczny



Kaisho „drukowany” najbardziej popularny



Gyōsho bięgnacy, półoficjalny.



Sōsho trawiaste, kursywa, nieoficjalny



Przybory do pisania: Futofude gruby pędzelek ;Hosofude cienki pędzelek; Sumi tusz; Suzuri

kamienna płytka do rozcierania tuszu; Suiteki imbryczek, pojemniczek na wodę; Suzuribako

pudełeczko na przybory do pisania; Hanshi papier



PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

V. Kōdō ceremonia zapachów



Zapach towarzyszy Japończykom od dawna



Kadzidła i substancje pachnące pojawiły się w V, VI w. wraz z buddyzmem



W Nihonshoki (Kronika Japońska, 720 r,): 595 r. do brzegu wyspy Awajima przydryfowały

wielkie bale drewna aloesowego; Książę Shōtoku (574-622), regent przy cesarzowej Suiko (592-628)

rozpoznał drewno jin –odmiana drewna aloesowego



Produkty zapachowe

jinkō - drewna eteryczne

nerikō - mieszanki aromatyczne

senkō - cienkie patyczki

nioibukuro - torebeczki zapachowe

Początki ceremonii



Pod koniec Kamakura (XIV w.) nerikō, czyli aromatyczne mieszanki wychodzą z mody



Zaczęto używać wyłącznie cienkich paseczków drewna eterycznego



Ceremonia zapachów jako forma sztuki rozwinęła się w XV w.



wykorzystuje naturalne zapachy pochodzące z surowców roślinnych, rzadkich drzew

eterycznych jinkō



Do jej rozwoju przyczynił się Ashikaga Yoshimasa (1436-1490) mecenas i znawca sztuki



Szkoły kōdō



Shinoryū założona przez Shino Sōshin (1455-1523)



Shino podzielił i uszeregował zapachy pochodzące od aromatycznych drzew eterycznych

jinkō; stworzył etykietę i zasady ceremonii; jego szkoła kładzie nacisk na przestrzeganie zasad i

rozwój duchowy



Ōieryū założona przez Sanjōnishi Sanetaka (1455-1537)



Styl wyrósł z dworskich zabaw i rozrywek; ma naturę poetycką



Istota ceremonii



„smakowanie” zapachu wieloma zmysłami; czasownik kagu -„wąchać” nie jest używany ;

zamiast niego stosuje się czasownik kiku – „słuchać, przysłuchiwać się”



taki rodzaj doświadczenia wymaga koncentracji, skupienia i wyciszenia się



rozróżnianie zapachów pochodzących od jinkō , czyli drewna eterycznego



znajomość reguł poszczególnych rodzajów zabaw



umiejętność rozpalania drewna, zachowania prawidłowej temperatury dla palenie węgla

drzewnego



prawidłowe posługiwanie się utensyliami do ceremonii



Najbardziej znana zabawa – Genjikō: używa się pięciu rodzajów zapachów, a każdy rodzaj

reprezentowany jest przez pięć kawałków zawiniętych w papier



Rozwiązania Genjikō (nazwy pochodzą od nazw ksiąg w Genji monogatari)

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

Iwona Kordzińska-Nawrocka

PJWSTK Kultura japońskiej codzienności

Wykład 14-15

Homo ludens po japońsku – muzyka japońska

Główne pojęcia: enka, kayōkyoku, enkashi, tarentosan, aidoru, burikko, j-pop

Muzyka japońska
Kayōkyoku muzyka popularna
Enka muzyka tradycyjna
J-pop muzyka współczesna

1. Enka tradycyjna muzyka japońska

Definicja enki gatunek japońskiej pieśni popularnej kayōkyoku; ulubiona forma muzyki

starszego pokolenia; reprezentuje szczególny rodzaj wrażliwości i ekspresji uczuć;

odzwierciedla Nihonjin no kokoro, czyli duszę Japończyków

Historia enki

Lata 80-siąte XIX w. , enka jako pieśń gniewu

enka -od enzetsuka lub enzetsu no uta - pieśń meliczna o cechach oratorskich

pieśń polityczna, antyrządowy ruch Jiyū minken undō walczący o wolność i prawa

obywatelskie; 1878 r. rząd Meiji zakazał organizowania wieców politycznych , nowatorski

sposób komunikacji społecznej - pieśni wolnościowe o tematyce: wolności, swobód

obywatelskich, podatków

uliczni pieśniarze enka sōshi lub enkashi nawiązanie do yomiuri z okresu Edo (1603-1868)

uliczni śpiewacy prezentujący wiadomości - „gazeta śpiewana”

Kawakami Otojirō (1864-1911) - w młodości enkashi związany z ruchem wolnościowym,

aktor, twórca nowego teatru, 1896 teatr Kawakamiza, mąż Sada Yacco Oppekepē bushi,

1981

Soeda Azenbō 1872-1943 , skandalista, anarchista Dainamaito bushi

Okres Taishō i pieśń popularna

Okres Taishō (1912-1926) przyniósł rozwój pieśni popularnej

Nowa tematyka - miłość, rozstanie, tęsknota za rodzinnymi stronami, samotność

Największy twórca Nakayama Shinpei (1887-1952)

piosenki dla dzieci i nowoczesna odmiana muzyki ludowej

1914 Kachūsha no uta Nakayama Shinpei muzyka, Matsui Sumako wykonawca

Pieśń wędrowca Sasurai no uta, 1917 Kitahara Hakushū, muzyka Nakayama Shinpei

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

Okres wojen i pieśń propagandowa

II wojna – spadek popularności Enki; cenzura - zakaz poruszania nostalgicznych tematów;

pojawiły się gunka, czyli pieśni wojskowe; odrodzenie enki po II wojnie światowej

Pieśń sentymentalna Kōga Masao (1904-1978) twórca ponad 4000 utworów

kōga merodii (pieśni Kōgi):



wolne tempo, delikatne akordy gitary, sentymentalizm

Enka cechy dystyngtywne

Warstwa muzyczna - inspiracja japońską muzyką ludową -naniwabushi

skal pentatoniczna, czyli pięciotonowa

tzw. yonanuki onkai - pomniejszona o dźwięki yo, czyli fa oraz na, czyli si

do re mi fa so la si (do)

hi fu mi yo i mu na (skala japońska)

wpływy muzyki zachodniej i amerykańskiej: jazz, blues,

Instrumentacja- fortepian, skrzypce, gitara , mandolina, shamisen (rodzaj cytry), flet

shakuhachi, bębny

Warstwa wokalna - technika kobushi lub yuri – specjalnej modulacji głosu; głos wibruje,

drży

Warstwa wizualna - widowisko muzyczne, estetyczne przeżycie, artyści noszą tradycyjne

japońskie stroje lub eleganckie kreacje w styl u zachodnim; powściągliwość i wyrafinowanie

Warstwa liryczna - odwołuje się do konwencjonalnych japońskich schematów tematycznych;

poetyckie wzorce zaczerpnięte z literatury klasycznej; Tematyka utworów: ból rozstania,

samotność, cierpienie, tęsknota za domem, nieszczęśliwa, niezaspokojona miłość

dominujący motyw; język symboli: ame – deszcz smutek, cierpienie, łzy;

utsusemi –cykada niestałość, ulotność; gitaa – gitara samotność; kumo- chmury

marzenia, pragnienia; sake - lekarstwo, samotność, smutek; tsuki – księżyc samotność,

niestałość; hi- ogień namiętność, miłosna pasja

Artyści enka

Popularyzacja - Kōhaku uta gassen, noworoczny konkurs muzyczny, od 1951 r. radio, od

1958 r. telewizja NHK

Hibari Misora 1937-1989

muza Kōgi Masao, odkryta w 1946 r. w programie NHK

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

1949 r. w wieku 12 lat nagrała pierwszy Kappa boogie woogie

Nakibushi – pieśni sentymentalne, Kanashii sake, 1967 r.

Kitajima Saburō - Sabuchan

Urodzony w 1936 r. pochodzi z Hokkaido; aktor, role gangsterów; debiut 1962 r.; Matsuri

Ishikawa Sayuri urodzona 1958, debiut lata 70-siąte; Whisky ga osuki desho

Nagayama Yōko urodzona w 1968 r. Od 1993 r. kariera pieśniarki enka; Jonkara

onnabushi

Higawa Kiyoshi urodzony 1977 r. książę Enki, „Muza” Kitano Takeshi, styl gwiazdy j-pop

Jero - Jeromy White Jr urodzony 1981 w Pitsburgu, Amerykanin japońskiego

pochodzenia, debiut 2008 r., choreografia w technice rap

2. Japońskie gwiazdy o światowej sławie

Sakamoto Kyū ur. 1941, dziewiąty syn Hiroshi Sakamoto, przydomek Kyū

1958 rok członek zespołu The Drifters

1961 debiut solowy Ue o muite aruko w NHK, autorzy: Ei Rokuseke i Nakamura Hachidai

1963 Louis Benjamin, właściciel angielskiego studia muzycznego Pye Records odwiedza

Japonię; zachwyca się singlem, zaprasza Kyū do Anglii, zmienia nazwę piosenki na Sukiyaki

1971 poślubia aktorkę Yukiko Kashiwagi; 1985 r. ginie w wypadku samolotu Japan Airlain

123 lecącego z Tokio do Osaki; samolot rozbił się 100 km od Tokio w pobliżu góry Osutaka

Ryūichi Sakamoto ur. 1952; ukończył Tokyo daigaku, 1978 r. założył grupę YMO

Yellow Magic Orchestra wraz z Hosono Haruomi i Takahashi Yukihiro, styl muzyczny

electro pop ; kariera solowa, muzyka filmowa, kariera aktorska; Oskar za muzykę do filmu

„Ostatni cesarz”

3.

J-pop

Japanese pop

Termin po raz pierwszy użyty w radio J- Wave ; radio tokijskie powstało w 1993 r.; termin

oznacza japońską muzykę popularną, różne gatunki

Cechy charakterystyczne

Muzyka popularna wykonywana często przez tarentosan; Duży wpływ muzyki zachodniej;

Dominuje tematyka miłosna; Liczne wstawki w języku angielskim

Lata 70 –siąte new music nowoczesna muzyka, tematyka współczesna

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok

Southern Old Stars grupa założona przez Kuwata Keisuke; debiut 1977; 47 mln płyt

sprzedanych; 40 przebojów; Tsunami 2000 2.9 mln płyt

Pink Lady lata 70; Mii – Nemoto Mitsuyo i Kei- Masuda Keiko

Matsuda Seiko ur 1962, prawdziwe imię Noriko Komachi, debiut 16 lat

Typ burikko - dziewczyna z sąsiedztwa , naiwna, dziecinna, słodka

Skandalistka, przyrównywana do madonny ; córka Sayaka również piosenkarka

Lata 90-siąte

Amuro Namie pochodzi z Okinawy, zadebiutowała w grupie Super Monkeys, związała się z

koncernem muzycznym Tetsuya Komuro, kariera solowa 1997

Sharan Q 1993 debiut, lider Tsunku, zespół już nie istnieje

Morning Musume Hello Project (autor Tsunku) 1997 powstaje zespół

Mini Moni, Puchi Moni, County Moni

Puffy założony 1995 Ami Onuki, Yumi Yoshimura

Smap – Music Assemble People, zespół powstał w 1991 r.

Nakai Masahiro, Kimura Takuya, Katori Shingo, Kusanagi Tsuyoshi, Inagaki Goro

Skandale : 2001 Inagaki, 2008 Kusanagi, zespół związany z agencją Janiizu Jimusho

założoną przez Johnnego Kitagawę w 1962 roku.

ULfuls zespół z Osaki, debuit 1990, japońska nazwa Urufuruzu (soulful), lider Matsumoto

Tōtasu (Tortoise), Banzai

Ozawa Kenji ur 1968, pochodzi z rodziny o tradycjach artystycznych, wuj Seiji Ozawa

dyrygent, ojciec profesor Uniwersytetu Tokijskiego, japoński jazz

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka, Kultura japońskiej codzienności, I rok