DOBRA PUBLICZNE I DOBRA PRYWATNE

DOBRA PUBLICZNE

obejmują dobra i usługi, które przynoszą korzyści wszystkim członkom społeczności. Ich

wytwarzaniem zajmuje się przeważnie rząd. Jako przykład dóbr publicznych można podać usługi świadczone przez
instytucje potrzebne do ochrony praw własności jak na przykład policja i sądownictwo. Innym dobrem publicznym jest
obrona narodowa.

Ze swej natury dobra publiczne nie nadają się do prywatnej produkcji, więc państwo musi podjąć się wytwarzania i
płacenia za dobra publiczne. Dobra publiczne charakteryzują się tym, że nie ma możliwości wyłączenia ich z konsumpcji
oraz jednocześnie nie są konkurencyjne w konsumpcji. Pierwszy warunek oznacza, że dostawca dobra nie może legalnie
zapobiec używaniu dobra przez innych. Drugi warunek oznacza, że konsumpcja dobra przez jedną osobę, nie pozbawia
innych osób możliwości konsumpcji tego samego dobra, a zatem bez żadnych konsekwencji dobro może być
konsumowane przez wiele osób jednocześnie.

Przy danym poziomie produkcji konsumpcja dobra przez jedna osobę nie ogranicza ilości konsumowanej przez
kogokolwiek innego, konsumpcja o charakterze nierywalizacyjnym –

NONRIVAL.

Konsumowanie dobra przez kolejne osoby nie pociąga dodatkowych kosztów i nie ogranicza spożycia dotychczasowym
konsumentom –

koszt krańcowy dostarczenia dobra kolejnej osobie równy 0

.

Niemożliwe jest wykluczenie kogokolwiek z korzystania –

NONEXCLUDABILITY

– ochrona publiczna, latarnie.

Definicje dobra publicznego można zilustrować na przykładzie pokazu sztucznych ogni. Nie ma możliwości wyłączenia z
ich konsumpcji, ponieważ jeżeli ktoś znajduje się w miejscu, z którego będzie widać pokaz, wówczas organizująca go
firma nie może zabronić mu go oglądać. Z drugiej strony fajerwerki nie są konkurencyjne w konsumpcji, ponieważ
oglądanie ich przez jedna osobę nie pozbawia innych możliwości oglądania tego samego pokazu.

Bardziej klasycznym przykładem dobra publicznego jest obrona narodowa. Ponosząc wydatki na obronę narodową
państwo zapewnia bezpieczeństwo wspólnie wszystkim obywatelom.

Innym typowym przykładem jest telewizja lub radio nadawane bezpłatnie w systemie

FREE – TO – AIR

. Nadawca

sygnału nie jest w stanie zapobiec odbieraniu go przez osobę dysponującą odpowiednim urządzeniem i odbieranie
sygnału przez osobę dysponującą odpowiednim urządzeniem i odbieranie sygnału przez jedną osobę nie wpływa na
możliwość jego odbioru przez inne osoby.

Klasyczny podział dóbr

Możliwość wyłączenia z konsumpcji

TAK

NIE

Konkurencyjność w

konsumpcji

TAK

Dobra prywatne: żywność, ubrania,
komputery

Wspólne zasoby:
środowisko naturalne

NIE

Dobra klubowe: szkoły prywatne, teatry,
kina, kluby

Dobra publiczne:
ochrona narodowa,
policja, straż pożarna

Niekiedy w szerszym znaczeniu do dóbr publicznych zalicza się również dobra klubowe i wspólne zasoby. W węższej
definicji dobra publiczne nie obejmują dóbr klubowych i wspólnych zasobów i określa się je wówczas niekiedy

CZYSTYMI DOBRAMI PUBLICZNYMI.

DOBRA DOSTARCZANE PRZEZ SEKTOR PUBLICZNY:

KOSZT KRAŃCOWY
WYTWORZENIA

Czyste dobro publiczne Ochrona przeciwpożarowa

obrona narodowa

ŁATWOŚC WYKLUCZENIA

JAK OCENIĆ KOSZTY DÓBR PUBLICZNYCH?

Cele, jakie realizuje państwo są najczęściej określano bardzo ogólnie i, co najciekawsze, mają najczęściej charakter
jakościowy. Skoro zadania stawiane przed administracją mają charakter jakościowy, to także stopień ich realizacji będzie
bardzo trudny do obiektywnej oceny. Oczywiście próbuje się zmniejszyć efekty aktywności kosztów (wydatków) państwa
w poszczególnych dziedzinach (w tym także na dobra publiczne), ale najczęściej nie są to wskaźniki pozwalające na
precyzyjny pomiar efektów wydatków publicznych.

Efekty niektórych wydatków nie są w ogóle możliwe do zmierzenia, jednak niektóre pola działalności państwa można
opisać przy pomocy wskaźników. Tak jest np. z edukacją czy ochrona zdrowia. Aby przeprowadzić analizę efektywności
określonego przedsięwzięcia, musimy znać nie tylko większość nakładów i efektów, ale także ich rozkład w czasie.

POMIAR EFEKTYWNOŚCI DÓBR PUBLICZNYCH JAMESA BUCHANANA

Problem pomiaru efektywności podjął m.in. amerykański laureat nagrody nobla w dziedzinie ekonomii – James M.
Buchanan. W swoich badaniach starał się zastosować analizę mikroekonomiczną do problemu dostarczania dóbr
publicznych. Zdaniem Buchanana można rozwiązać jeden z kluczowych problemów związany z rynkiem dóbr publicznych
tj. ceną.

Jak wiemy, dobra publiczne są dostarczane bezpłatnie bądź po cenie, która nie odpowiada ani kosztowi ich wytworzenia,
ani nie jest skutkiem gry popytu i podaży, jak to jest na rynku dóbr prywatnych. Za cenę dobra publicznego można uznać
ciężary, jakie są ponoszone przez konsumenta na rzecz państwa, a więc podatki. Wg Buchanana można w takiej sytuacji
zastosować analizę mikroekonomiczna rynku dobra publicznego. Dobro publiczne będzie dostarczone efektywnie, tylko
w takiej sytuacji, jeśli jego cena (w tym przypadku wysokość obciążeń podatkowych) nie będzie przewyższać
użyteczności, jaka wiąże się z konsumpcją dobra publicznego.

Koncepcja wyboru publicznego zakłada

, że system demokratyczny jest sposobem weryfikacji efektywności

dostarczenia dobra publicznego. Na te dobra, które są dostarczane nieefektywnie (użyteczność ich konsumpcji
przewyższa ich ocenę, którą jest podatek), nie będzie przyzwolenia społecznego.

KORZYŚCI (EFEKTY) ZEWNĘTRZNE DÓBR PUBLICZNYCH

Pewne działania gospodarcze powodują występowanie efektów zewnętrznych, czyli dodatnich lub ujemnych skutków
transakcji rynkowych na ludzi, którzy nie uczestniczą w nich bezpośrednio.

Skutki dodatnie

uzyskiwane przez jakąś

osobę trzecią nazywane są korzyściami zewnętrznymi. Przykładem korzyści zewnętrznych jest działalność oświatowa.
Korzyść z kształcenia przeważnie odnoszą nie tylko osoby nabywające tę usługę, ale i pozostali członkowie społeczności.
Oświata wyposaża ludzi w bardziej produktywne umiejętności zawodowe i przygotowuje ich do pełnienia przez nich
powinności obywatelskich. W przypadku gdyby za naukę płacili tylko uczący się, oświata byłaby niedoinwestowana
(zasada równoważenia wielkości popytu i wielkości podaży). Państwo może przezwyciężać niedobór wykorzystując część
swych wpływów podatkowych do zapewnienia subwencji dla rodziców mających dzieci w szkołach.

Zatłoczona autostrada

Czyste dobro prywatne

edukacja

Ujemne koszty zewnętrzne dóbr publicznych

– zewnętrzne koszty ujemne są określane mianem kosztów

zewnętrznych. Są to koszty produkcji i konsumpcji ponoszone przez ludzi nie uczestniczących bezpośrednio w produkcji,
konsumpcji lub wymianie danego dobra. Np. zanieczyszczenie powietrza i hałas są skutkiem procesu z którego odnoszą
korzyści producenci i konsumenci, ale koszty ponoszone są przez pozostałych mieszkańców danej okolicy. Państwo może
pobierać opłaty od działalności powodującej zatrucie środowiska i hałas, np. w postaci kar dla przedsiębiorstw, podatku
od paliwa samochodowego.

CO TO SĄ DOBRA PUBLICZNE?

Mogą być konsumowane jednocześnie przez wielu użytkowników, bez uszczerbku dla żadnego z nich, np. obrona
narodowa, twórczość naukowa, poczta, straż pożarna, latarnia morska, koleje, edukacja, ulice. Specyficznym rodzajem
dobra publicznego są dobra społeczne.

DOBRA SPOŁECZNE

– dobra publiczne, które mogłyby być dobrami prywatnymi, ale z różnych powodów, zwykle na

skutek prowadzonej przez władze publiczne polityki społecznej są dostępne dla każdego obywatela i sa finansowane z
funduszy publicznych (w Polsce oświata, opieka społeczna).

DOBRA PRYWATNE

– ich konsumpcja jest tylko dla osób posiadających własne środki finansowe na ich zakup.

TEORIA DÓBR PUBLICZNYCH

– pewne dobra lub usługi maja taką specyficzną cechę, że ich konsumpcja nie może być

ograniczona tylko do ich właścicieli. Oznacza to, że czerpią z nich korzyści nie tylko Ci, którzy je wyprodukowali lub za nie
zapłacili, ale także całe społeczeństwo.

CZY NALEŻY PŁACIĆ ZA DOBRA SPOŁECZNE?

Niepłacenie za dobro uniemożliwia obiektywne ustalenie nakładów na jego produkcję. Kwoty na zakup czynników
produkcji są arbitralnymi zapisami budżetowymi, nie odzwierciedlają preferencji konsumentów ani w wysokości, ani w
relacji z innymi zapisami. Nie wiadomo, czy należy dać więcej na oświatę, pocztę czy służbę zdrowia – wszystko da jakiś
pozytywny efekt, ale kwota, którą dysponujemy, jest ograniczona.

Zwolennicy teorii dóbr publicznych uważają

, że dane dobro mogłoby być sprzedawane na rynku, gdyby możliwe

było zróżnicowanie cen dyktowanych konsumentom. Taki proceder nie jest możliwy technicznie. Wówczas proponuje
się zabieranie konsumentom pieniędzy proporcjonalnie do ich majątku, a następnie oferowanie danego dobra
wszystkim po równo. Ma to być rozwiązanie zgodne z ujęciem teoretycznym – konsumenci chcą korzystać z dóbr i są
gotowi za nie zapłacić.

Fred Foldvary

w artykule Dobra publiczne a prywatne interesy: Zyski z rynku usług socjalnych rozważa argumenty dot.

Przymusowych składek na rzecz dóbr publicznych. Standardowe argumenty skupiają się na niejasnych żądaniach i braku
dopracowanych szczegółów w płaceniu podatków. Niektóre dobra, powszechnie traktowane jako publiczne, nie pasują
do definicji Paula Samuelsona, ale ich klasyfikacja jest w tym przypadku nieistotna. Foldvary często wspomina o
zbiorowych dobrach, a przede wszystkim o dobrach publicznych.

Publiczne dobra, takie jak zapory rzeczne, ulice, parki, ochrona i policja, wysypiska śmieci, kanalizacja, urządzenia
rekreacyjne, atrakcyjność otoczenia, wymagają coraz to nowych przestrzeni.