Epistemologia wykład, stan do 08 stycznia

Egzamin:
Wykład 1., 2011-09-29

Epistemologia i sposoby jej uprawiania
Aby coś nazwać refleksją epistemologiczną, to trzeba wiedzieć czy ma charakter normatywny -
czy w sposób wartościujący wypowiada się na temat poznania naukowego.

Wykład 2., 2011-10-06

Psychologia;

Historia nauki;

Kognitywistyka [nauki o poznaniu];

Naukoznawstwo;

Kulturoznawstwo;

Socjologia wiedzy;

Teoretyczna historia nauki

!= filozofia poznania/epistemologia/.

Nauki:

Mają charakter deskryptywny - nauka nie tworzy wartości.
Treści wiedzy naukowej mogą służyć do kształtowania światopoglądu.
Twierdzenia naukowe powinny mieć charakter deskryptywny, a nie normatywny [w innym
wypadku miesza się refleksję naukową z refleksją filozoficzną].

Klasyczne koncepcje epistemologiczne:

Każda refleksja nad poznaniem naukowym, która odpowiada na pytanie:
Jaka wiedza o świecie jest wiedzą prawomocną? Jakie poznanie jest prawomocne?
[jeśli nie zadaje takiego pytania jest koncepcją nieklasyczną].

Jakie wyobrażenie o świecie jest wyobrażeniem prawomocnym?

[Jakie "umeblowanie" świata jest prawomocne?] - Pytanie ontologiczne;

Jakie sądy estetyczne są normatywnie prawomocne? - Pytanie klasycznej estetyki;

Jakie sądy etyczne są sądami normatywnie prawomocnymi? - Pytanie klasycznej etyki.

Pytanie to jest formułowane w towarzystwie trzech innych pytań filozoficznych [nie
epistemologicznych]:

Wszystkie odpowiedzi na te pytania mają charakter normatywny - wg kryterium
prawomocności.

Pytania [i odpowiedzi na te pytania] nazywamy fundamentalistycznymi.

Pytanie epistemologiczne, w trakcie refleksji nad poznaniem naukowym, mają dwa warianty:
A1. Jaka wiedza o poznaniu naukowym spełnia warunki wiarygodności poznawczej?

A2. Jaka relacja powinna zachodzić między dwoma systemami wiedzy [W, W'], aby można było
orzec, że drugi z tych systemów przewyższa pod względem poznawczym ten pierwszy.

Ad A2. jest reprezentatywny dla K. Poppera - interesowała go relacja między dwoma systemami
wiedzy.

-> Przyjmują oni, że jest możliwe uzyskiwanie wiedzy prawomocnej i pytają jaka
wiedza jest prawomocna i jak to się dzieje, że wiedza jest prawomocna.

Oba pytania są charakterystyczne dla tych koncepcji, które "ufają nauce", tzn. zakładają
prawomocność wiedzy naukowej; badaczy interesują mechanizmy ustalania
prawomocności:

-> Klasycznym filozofem, który skonstruował tego rodzaju epistemologię jest
Edmund Husserl. Twierdził, że nie można ufać poznaniu naukowemu ponieważ nie

Koncepcje epistemologiczne, które "nie ufają nauce", nie uznają poznania naukowego jako
prawomocnego, lub nie chcą się na ten temat wypowiadać:

Na egzaminie:
Tekst o epistemologii. Rozpoznanie
założeń, problemów i rozpoznanie
danej orientacji filozoficznej,
następnie egzamin ustny.

Wszystkie odpowiedzi na te pytania
mają charakter normatywny.

Epistemologów interesuje
mechanizm tego jak
uprawomocnione zostało poznanie
-> Tworzą naukowy światopogląd
nauki [ujęcie naukowo
epistemologiczne.
-> Tworzą pozanaukowy, lub
nienaukowy pogląd nauki [ujęcie
przednaukowo epistemologiczne].

Epistemologia - wykład

Semestr V Strona 1

Edmund Husserl. Twierdził, że nie można ufać poznaniu naukowemu ponieważ nie
ma takich kryteriów prawomocności, którym można by w tej sprawie zawierzyć -
wyniki tego poznania są ustalone empirycznie -żeby mieć pewność, że jest to
poznania wiarygodne trzeba by sięgnąć ad infinitum to uprzednich obserwacji
empirycznych - regressus ad infinitum.

Metafora: Któż będzie pilnował samych strażników? - obawy Husserla, co do prawomocności
poznania naukowego nie można mieć pewności.

Husserl zaproponował ustalenie kryteriów prawomocności poznania na gruncie filozoficznym:
intuicja ejdetyczna.
Poznanie na gruncie filozofii musi być bezzałożeniowe [unika regressus ad infinitum] i uzyskuje
się poznanie pewne.
Z wynikami poznania na gruncie filozofii można odnieść się do nauki.
Pytanie Husserla: Jak uprawomocnić poznanie naukowe?

Koncepcja nierealizowalna: nie może być tak, że nie przyjmuje się żadnych założeń;
jest subiektywna - wyników tego poznania nie da się przekazać intersubiektywnie.

-> Kant: Jak jest możliwe czyste przyrodoznawstwo?
Kryterium uzasadnienia prawomocności wiedzy naukowej u Kanta [jako filozofa]:
empiria + kategorie, pojęcia ogólne poprzedzające poznanie empiryczne.
Podmiot uczestniczy w poznaniu, a nie tylko biernie obserwuje przedmioty -> Przewrót
Kopernikański.
[prawda wytwarzana - prawda odkrywana].

Metafora budowli [piramidy] i jej fundamentów: na gruncie epistemologii powinno się
dążyć do odkrycia fundamentów naszego poznania [prawomocnego poznania]. Te
fundamenty, odkryte, mają być niepodważalne umożliwiające poznanie absolutne.

Metafora łodzi: przyjmując założenie Żeglowanie jest rzeczą konieczną mamy do czynienia
z epistemologią, która jest przyrównana do łodzi, że łódź nie ma stałych fundamentów,
tzn. że każdą cześć można wymienić o ile łódź dalej płynie.

Epistemologia w tradycji zachodniej filozofii:

Simon Blackburn [Oxfordzki słownik filozoficzny]: epistemologia jest podporządkowana dwóm
ścierającym się metaforom:

-> Wcześni filozofowie konstruowali systemy spekulatywno-ontologiczne [metafizyczno-
ontologiczne], dotyczące rzeczywistości. O ile się pojawia myśl epistemologiczna, to
właśnie ona niejako z góry a priori była przesądzona przez system ontologiczny.
Taka specyfika utrzymywała się do ok. XV - XVI wieku.

-> Od XVII wieku, Kartezjusza, zaczyna się drugi etap refleksji epistemologicznej:
Epistemologia zaczyna być w coraz wyższym stopniu dyscypliną równą refleksji
ontologicznej.
Kartezjuszowi zawdzięczamy, że jako jeden z pierwszych zajął się poznaniem
matematycznym - zwaloryzował je [nadał temu poznaniu szczególnych cech, właściwości].
Opracował metodę analityczno-geometryczną, którą chciał stosować do wszelkich
rozważań o świecie -> mówił o tej metodzie jako poznaniu oczywistym.
I tak jego refleksja epistemologiczna nie była wolna od refleksji ontologicznej.

-> Od XVIII i XIX wieku, stopniowo epistemologia staje się podstawową, główną częścią
rozważań filozoficznych. Do tego stopnia, że w wieku XIX epistemologia jest w
przekonaniu Pozytywistów i Neopozytywistów jedyną dziedziną filozofii, którą warto się
zajmować.
W wieku XVIII waloryzuje się poznanie przyrodnicze.

-> Druga połowa wieku XIX: coraz wyższym stopniu jest krytykowany pozytywizm, na
terenie niemieckojęzycznym pojawia się refleksja Niemiecka filozofia humanistyki - H.
Riceour, M. Weber, i in. -> pojawia się neokantyzm. Następuje zmiana waloryzacji
przedmiotu: zaczyna się antynaturalizm metodologiczny [krytyczna reakcja na naturalizm
metodologiczny].
Spór o metodologiczny kształt, uprawianie, humanistyki.
Antynaturaliści byli przekonanie, że ekstrapolacja metod przyrodniczych na humanistykę
nie daje efektów - kultura jest czym innym niż świat przyrodniczy, wymaga zatem innych
metod poznania.

Fundamentalizm
epistemologiczny

Antyfundamentalizm
epistemologiczny

Semestr V Strona 2

Spór o metodologiczny kształt, uprawianie, humanistyki.
Antynaturaliści byli przekonanie, że ekstrapolacja metod przyrodniczych na humanistykę
nie daje efektów - kultura jest czym innym niż świat przyrodniczy, wymaga zatem innych
metod poznania.

-> Jak dzisiaj wygląda sytuacja ontologii i epistemologii?
H. Putnam: Dlaczego nie jestem relatywistą.
R. Rorty: Filozofia a zwierciadło natury.

Ontologia: nie jest dzisiaj uprawiana jako dziedzina filozofii. Ostatecznie XIX wiek złożył do grobu
ontologie za pomocą pozytywizmu. Dzisiaj uprawiana jest jedynie na gruncie Tomizmu, do
niedawna w naturalistycznym, zdogmatyzowanym wariancie marksizmu.
Dzisiaj specyficznym rodzajem ontologii jest Ontologia Bycia [Heidegger].

Epistemologia: w połowie XX wieku [ok. 1962r] została wydana praca Struktura rewolucji
naukowej [T. Kuhn], przez nią zaczęły się silne zmiany w uprawianiu epistemologii.
Przełom w sposobie rozumienia i uprawiania epistemologii:
Dwa zwroty w filozofii XX. Wieku - zwrot językowy oraz zwrot historyczny [T. Kuhn];
Kuhn postulował aby na naukę spojrzeć historycznie jako na coś co się zmienia, aby uwzględnić
kryteria socjologiczne oraz zwrócić uwagę na kulturoznawstwo.
Wg Kuhna epistemologia powinna ograniczyć swoje działanie do rekonstrukcji norm i dyrektyw
oraz analizy metod stosowanych w nauce. Od czasów Struktury… ma miejsce zwrot historyczny
w patrzeniu na epistemologie tradycyjną [ta epistemologia była tej krytyce poddawana].
Dzisiaj część epistemologów nadal stara się uprawiać ją w sposób klasyczny, część
przemianowała się w naukoznawców.
R. Rorty: nieopłacalną rzeczą jest zajmowanie się prawomocnością poznania.

Etyka
Estetyka

Wykład 3., 2011-10-13

Nieklasyczne koncepcje epistemologii:

Wszelkie koncepcje epistemologii, które można nazwać nieklasycznymi charakteryzują się taką
cechą, że rozstają się sposobem myślenia o poznaniu charakterystycznym dla koncepcji
klasycznych. Nie widzą odpowiedzi dla prawomocnego, wiarygodnego poznania i wiedzy.
-> Horror metafizyczny, L. Kołakowski;

Niektórzy się z epistemologią tradycyjną rozstają, inni nie uprawiają w ogóle epistemologii.

Koncepcja epistemologii znaturalizowanej [Quine'a]:
Porzuca pytania tradycyjnej epistemologii. Proponuje prowadzić badania nad poznaniem,
które nazywa jako badania nad okolicznościami używania przez ludzi języka [w
szczególności zdań] - ma być uprawiana jak nauki przyrodnicze, konkretnie ma być działem
psychologii [jedną z dziedzin przyrodoznawstwa].
-> Ktoś kto zajmuje się językoznawstwem [przedstawiciel dyscypliny empirycznej]
obserwuje zachowanie obcych osób w obcym środowisku [obca kultura dla badacza],
które to osoby komunikują się językowo [obserwuje akt komunikacji] - obserwuje się w
związku z jakimi sytuacjami ludzie korzystają z dźwięków [zdań].
-> Bada się użycie języka.
-> Nie ma w tym uzasadnienia epistemologicznego.
-> Quine jest przekonany, że przez taką fenomenalistyczną obserwację języka badacz
obserwuje w sposób aksjologicznie neutralny.
[koncepcja nie zadaje żadnego pytania i nie daje odpowiedzi o prawomocność poznania].

Koncepcja epistemologii genetycznej [Jean Piaget]: niektórzy uznają to za dział
eksperymentalnej psychologii rozwojowej.

Koncepcja epistemologii historycznej [Jerzy Kmita]: w ramach tej koncepcji jej cechą
szczególną, którą czyni z niej epistemologię nietradycyjną jest relatywizacja historyczna
teorii poznania [brak fundamentów poznania]. Mówi się o prawomocności [poznawczej]
wiedzy zależy od wiedzy skutecznej technologicznie:
-> u podstaw tej koncepcji przyjmuje się funkcję technologiczną nauki, która jest funkcją
definiującą naukę;
-> zakłada się, że w ramach twierdzeń naukowych [charakter opisowy] umożliwiają one
skonstruowanie pewnych dyrektyw technologicznych, tj. takie które mówią w jaki sposób
można wykorzystać wiedzę naukową w praktyce - czyli jak można zrealizować tę funkcję

-> Niefundamentalistyczne
epistemologie.

-> Badacz próbuje ustalić zdania
bodźcowe - zdań okazjonalnych
[zdania okazjonalne wywołane są
przez pewne bodźce].

-> Twórca [J. Kmita] zrezygnował
z tej koncepcji na rzecz
teoretycznej teorii nauki [ma
charakter wyłącznie
deskryptywny, nie jest już w
ogóle epistemologią].

Semestr V Strona 3

Przekonania normatywne [ustalają wartości poznawcze];

○

Przekonania dyrektywalne: dyrektywy metodlogiczne - wiedza na temat sposobu
stosowania owych dyrektyw w praktyce naukowej.

○

definiującą naukę;
-> zakłada się, że w ramach twierdzeń naukowych [charakter opisowy] umożliwiają one
skonstruowanie pewnych dyrektyw technologicznych, tj. takie które mówią w jaki sposób
można wykorzystać wiedzę naukową w praktyce - czyli jak można zrealizować tę funkcję
technologiczną;
-> Bada się świadomość metodologiczną, tj. jedno ze sposobów rozumienia nauki:

-> Bada się czy owe przekonania doprowadziły do postępu poznawczego danej dziedziny
wiedzy. Nie mają one jednak statusu fundamentalnego - nie są stałe.

Koncepcja epistemologii szkoły Frankfurckiej: w swojej klasycznej wersji zakłada, że nie
chodzi w ogóle aby legitymizować wiedzę naukową, w jakikolwiek sposób za pomocą
filozofii. Rezygnuje się z roszczeń uprawomocnienia poznania - problem ten w ogóle się w
tej koncepcji nie pojawia].
Pozapoznawcza interpretacja - próba wyprowadzenia problematyki epistemologicznej
poza granice zadań uprawomocniających.
-> Habermasa interesuje to jakie interesy kryją się za poznaniem - nie ma poznania bez
interesu.

Od czasów szkoły frankfurckiej filozofia posługuje się zwrotem prawdą do zrobienia
[prawda wytwarzana] -> taką koncepcje na gruncie szkoły się przyjmuje.
-> Habermas wyróżnił trzy rodzaje interesów:
1. Interes panowania [interes władania] - interes technologiczny;
2. Niezakłócona komunikacja;
3. Emancypacja [jako sposób w ramach którego ludzie mieliby się uwalniać od przekonań
narzuconych przez społeczeństwo].

Koncepcja mocnego problemu socjologii wiedzy [szkoła edynburska]: redukcja
epistemologii do socjologii. Kryterium wyborów społecznych [lub szerzej kulturowych]:
wiedzą jest to co za wiedze jest uznane.
Symetryczne wyjaśniania wiedzy: postulat traktowania prawdy i fałszu jako kandydatów
na eksplanandum.
-> Relatywizacja społeczna
-> W kierunku socjologii wiedzy zmierzał Max Weber - formułował ostre kryterium
metodologicznej neutralności wiedzy [podobne do kryterium pozytywistycznego] -
dopuszczał jednak do pojęć typowo idealnych.

Epistemologia a nauka:

II.

Świadomość metodologiczna rozumiana jako dwa zespoły przekonań:
1. Przekonania normatywne [wartości];
2. Przekonania dyrektywalne [sposoby].

○

Praktyka badawcza [działalność uczonych];

○

Wiedza naukowa.

○

Epistemologia jako światopogląd nauki:
Trzy znaczenia terminu nauka:

Zakłada się, że wiedza naukowa pełni funkcję technologiczną, tzn. że twierdzenia
naukowe mają charakter deskryptywny ale jeżeli daje się z nich wyprowadzić takie
dyrektywy technologiczne [sądy dyrektywalne], które określają sposoby uzyskiwania
określonej wiedzy, to zwykle o tego rodzaju wiedza spełnia funkcję definiującą [lub
technologiczną, nie jestem pewien].

Tylko w ramach implikacji może zostać skojarzone to co nazywa się czynnością z…

Kultura [u Kmity, również rzeczywistość myślowa] = Wiedza:
Wiedza składająca się z:
- Norm;
- Dyrektyw.

Dwie sfery przeciwstawnych wartości kultury:

ogóle epistemologią].

koncepcja dotyczy późnych lat '60
[J. Habermas].

Interes rozumiany jako: w jakim
celu, po co?

Odrzucenie korespondencyjnej
teorii prawdy.

2. i 3. interesy miały spełniać
nauki hermeneutyczne.

-> Dla budowy typów idealnych.

-> Przepisy na uprawianie nauki
<3
-> Świadomość metodologiczna
reguluje praktykę badawczą w
rezultacie formułuje się wiedzę
naukową.

Przekonania wyartykułowane to
sądy.

Semestr V Strona 4

- Norm;
- Dyrektyw.

Dwie sfery przeciwstawnych wartości kultury:
-> Kultura wartości uchwytnych praktycznie;

Są to wartości światopoglądowe - budulec każdego światopoglądu.
Część kultury symbolicznej - kultura światopoglądotwórcza;
W jej obrębie odróżnia się trzy momenty historyczne:
1. Magia [czysta];
2. Religia;
3. Filozofia.

-> Kultura wartości ostatecznych [wartości nieinstrumentalne].

Język;

○

Obyczaj;

○

Sztuka.

○

Komunikacyjne dziedziny kultury symbolicznej:

[nieprofesjonalne dziedziny]

Nauka;

○

Religia;

○

Filozofia;

○

Prawo;

○

Pozakomunikacyjne dziedziny kultury symbolicznej:

[profesjonalne dziedziny]

Światopogląd jest to ogół przekonań [normatywnych] wyznaczających pewną całościową,
wartościującą wizję [ogląd] świata.

-> Cechą każdego światopoglądu są dwa założenia:
1. Zawsze wyznacza jakąś grupę wartości ostatecznych [na ogół pozytywnych] - określają
to co potocznie nazywa się sensem życia;

2. W ramach światopoglądu ustala się pewne powiązania między tymi wartościami
światopoglądowymi [ostatecznymi] a wartościami uchwytnymi praktycznie.
Powiązanie typu środek - cel.
Wartości uchwytne praktycznie są narzędziem dla realizacji wartości ostatecznych.

Typologia nurtów epistemologicznych ze względu na stosunek do poznania naukowego:

Wykład 4., 2011-10-27

(… brak…)

Realizacja wartości ostatecznych - przekroczenie normy za którą stoi pewna restrykcja.

-> światopogląd = przekaz światopoglądowy;
-> Kołakowski: światopogląd = mit [Obecność mitu];

Światopogląd nazywany jest różnie:

Drugie odczarowanie świata - prywatyzacja światopoglądu [indywidualizacja];
Prywatyzacja polega na tym, że pewien światopogląd, który jednostka reprezentuje, "działa" jest
ograniczone do życia prywatnego jednostki. Światopogląd za sprawą wartości ostatecznych
waloryzuje działania prywatne jednostki [w ramach życia prywatnego]- nie ingerują one już w
praktykę społeczną [praktykę profesjonalną] w której on działa.

-> Światopogląd a nauka:

Światopogląd:
- Obecność sądów normatywnych [normy]
[O tych sądach one artykułują pewne wartości
światopoglądowe];

Nauka:
- Obecność sądów deskryptywnych [opisów]
[Nie zawierają wartości, norm. Ale nie można
mówić, że deskryptywność nie jest
absolutna - ze względu na wartości
poznawcze, wyznaczane przez jakąś
koncepcję epistemologiczną przechwycone
przez świadomość metodologiczną];

-> ostateczne rozumiane nie w
sensie metafizycznych, ale w
sensie, że nie ma nad nimi innych
wartości.

-> Filozofia jest zatem
światopoglądem.
Filozofia != teologia.

-> W obu dziedzinach
[komunikacyjne i
niekomunikacyjne] posługujemy
się językiem.

-> M. Weber

Semestr V Strona 5

- Żadne światopoglądy nie implikują żadnych
takich sądów, które mogłyby pełnić rolę
przesłanek skutecznego działania [o mocy
technologicznej, umożliwiających skuteczne
działanie] - są to sądy jałowe technologicznie.

- Nie podlegają dychotomii prawda - fałsz.

absolutna - ze względu na wartości
poznawcze, wyznaczane przez jakąś
koncepcję epistemologiczną przechwycone
przez świadomość metodologiczną];

- Sądy nauki stanowią źródło przesłanek
skutecznego działania [mają moc
technologiczną].
Twierdzenia naukowe to nie są dyrektywy
technologiczne [nie ma ich gotowych od
razu] - w twierdzeniach nauki są tylko
przesłanki ku temu aby wyłonić dyrektywy
technologiczne.

- Są kwalifikowane w kategoriach prawdy i
fałszu.

Np. Pojęcie sens życia łączy się ze światopoglądem.
Światopogląd może nas wyposażyć w sens życia - odpowiednie wartości światopoglądowe, mogą
nas wspomagać w tym aby widzieć sens życia jednostkowego, aby postępować, żyć tak, iż nasze
postępowanie, działanie wskazywałby że ów sens życia posiadamy.

-> same twierdzenia naukowe nie mają charakteru światopoglądu, mogą mieć nań wpływ,
mogą pełnić funkcję światopoglądową jako funkcja podrzędna [towarzysząca] funkcji
technologicznej.

Nauka nie wyposaża nas w sens życia ze względu na deskryptywny charakter twierdzeń
naukowych.

Epistemologia jako światopogląd nauki:

Epistemologia wówczas tworzy światopogląd nauki, wówczas gdy ustosunkowuje się
wartościująco wobec poznania naukowego [twierdzeń nauki].

Jeżeli się uzna, że dana epistemologia jest światopoglądem nauki [spełnia powyższy warunek] to
można uznać ją za pewien system światopoglądowy - waloryzuje praktykę badawczą za pomocą
nieuchwytnych praktycznie wartości poznawczych.

Prawda;

Zgodność, wyników, poznania z tzw. Obiektywną rzeczywistością;

Wzrost zawartości prawdziwościowej twierdzeń naukowych [Karl Popper: truth content];

Postęp poznawczy;

Prawomocność, wiarygodność [itd.] poznania;

Adekwatność poznania.

W tradycyjnej epistemologii, uprawianej ściśle do lat '60. XX wieku:

Wyjaśnianie;

Stawianie hipotez;

Uzasadnianie;

Wnioskowanie [indukcyjne, dedukcyjne];

Analiza porównawcza;

Eksperymentowanie.

Wartości instrumentalne [metodologiczne] za pomocą, których realizuje się powyższe:

Definicyjne ujęcie Epistemologii jako światopoglądu nauki:

Cechą, czynnikiem definicyjnym, refleksji epistemologicznej jest światopoglądowa waloryzacja
nauki za pomocą wartości poznawczych - ma ona miejsce gdy określone wartości, poznawcze,
czynią nasze działania efektywniejszymi. Aksjologicznie wzmacniają czyjeś działania.

Typologia nurtów epistemologicznych z uwagi na ich stosunek do nauki - poznania
naukowego:

-> Kant pytał o czyste przyrodoznawstwo - pytał o to jak możliwe jest poznanie.

Wykład 5.,2011-11-03

Typologia nurtów epistemologicznych z uwagi na stosunek do poznania naukowego:
-> Stosunek do orientacji epistemologicznych określone na te, które ufają nauce oraz te, które

-> Funkcja technologiczna =
funkcja definiująca naukę;

-> Spory pomiędzy wyznawcami
różnych światopoglądów nie
powinny być sporami o
prawdziwość jednego z nich.
Mogą to być spory o efektywność
motywacyjną danego
światopoglądu działania
jednostek.

Są to wartości ostateczne
[nieinstrumentalne] o
charakterze światopoglądowym -
budują światopogląd nauki.

Wartości metodologiczne; służą
do realizacji wartości
poznawczych.

Poznania;

Ontologiczne
uprawomocnienie
umeblowania świata;

Estetyki i etyki.

W tradycyjnej refleksji
epistemologicznej ma miejsce gdy
w ramach tej refleksji zmierza się
do uprawomocnienia:

Semestr V Strona 6

Wykład 5.,2011-11-03

Typologia nurtów epistemologicznych z uwagi na stosunek do poznania naukowego:

Edmund Husserl: nie zakładał żadnej prawomocności poznania naukowego. Starał
się skonstruować epistemologię, w ramach której o poznaniu można by powiedzieć,
że jest pewne i bezzałożeniowe [w ramach intuicji ejdetycznej, na gruncie czystej
świadomości, a nie psychofizycznie uwarunkowanej [jak u Hume'a], stara się
odpowiedzieć na pytanie czym jest poznanie, wówczas ustala się kryteria
prawomocności poznania] - na gruncie fenomenologii.
Zaproponował zawieszenie wszelkiej prawomocności poznania, którą uzyskał za
pomocą metody epoche - redukcji fenomenologicznej.

○

Nie ufające nauce to te, które nie zakładają prawomocności poznania naukowego. Starają
się na gruncie filozofii same określić prawomocność poznania naukowego i dopiero je
skonfrontować z poznaniem naukowym i czy daje się utrzymać w tych kryteriach
filozoficznych. Pyta: Jak uprawomocnić poznanie naukowe.

Ufające nauce to te, które pytają o to jak możliwa jest prawomocność nauki [wiedzy
naukowej], po Kantowsku.
Naukowo epistemologiczne ujęcie [ufa się poznaniu naukowemu - prawomocności wiedzy
naukowej].
[Epistemologia Kantowska]

Dla uzasadnienia prawomocności poznania naukowego odwołuje się do psychologii -
klasyczny, XIX w. pozytywizm - również empiryści brytyjscy [XVIII wiek], np. Hume
odnosił się do psychologii.

-> Punktem wyjścia dla Hume'a było wspólne wszystkim uposażenie
psychofizjologiczne, dzięki któremu można było prześledzić poznanie od przyrody do
obrazu w umyśle. Uposażenie psychofizjologiczne było dla Hume'a uzasadnieniem
dla prawomocności wiedzy naukowej.
-> Durkheim szukał uzasadnienia prawomocności poznania naukowego w socjologii.
Uznał, że przesłanek uzasadniających prawomocność poznania należy szukać na
gruncie socjologii - nauka, która nie musi się odwoływać do wrodzonej natury
ludzkiej, ale taka, która wskaże pewne prawidłowości wspólne dla wszystkich
wywodzące się nie z natury, ale posiadające swój rodowód ponadjednostkowy.
To co nazywamy wiedzą, budujemy na podstawie kategorii rozmowy. Wyrażają
pewne stany zbiorowości - są zależne od sposobu konstytuowania instytucji
religijnych, społecznych, itp.

○

-> Neopozytywizm: antypsychologiści [w sensie opozycji do Hume'a], przywoływali
tutaj logiczną analizę języka nauki.
Psychologiczne uwarunkowania zastąpili analizą logiczną języka, które miały
uzasadnić prawomocność poznania.

Kant i neokantyści [szkoła mardburska i badeńska];

○

Epistemologowie odwołują się do praktyki badawczej, trzy warianty tego ujęcia:

Oba warianty mają swoje plusy/minusy: ograniczając uzasadnienie prawomocności wiedzy
do jednej dziedziny, to uzyskamy tylko fragmentaryczny obraz. Wchodzić będzie w grę
absolutyzacja tylko fragmentu wiedzy naukowej [psychologiczny fragment, logiczny, etc.].

Epistemologia historyczna: zakłada się prawomocność wiedzy naukowej, natomiast
przesłanek uzasadniających ją szuka się w całej praktyce badawczej.

○

Rekonstruuje się obszar świadomości metodologicznej [normy i dyrektywy].
Normy i dyrektywy metodologiczne są zrelatywizowane do pewnego okresu rozwoju
nauki.

Epistemologia pozytywistyczna:

-> Stosunek do orientacji epistemologicznych określone na te, które ufają nauce oraz te, które
nie ufają nauce.

Fenomenalizm:
Można wyrazić w postaci stwierdzenia, np. świat naukowo poznawany składa się ze
zjawisk obserwowalnych, obserwowalnych stanów rzeczy, fizykalnych lub psychicznych.
Cała wiedza empiryczna o świecie daje się sformułować w terminach logicznych i
obserwacyjnych [spostrzeżeniowych] o charakterze ekstraspekcyjnym, bądź charakterze
introspekcyjnym.

Filozofia pozytywistyczna, Kołakowski - cztery reguły pozytywizmu + jedna Pani Profesor:

Poznania;

Ontologiczne
uprawomocnienie
umeblowania świata;

Estetyki i etyki.

Wersja mocna: Jaka wiedza
spełnia warunki
prawomocności poznania?
Lub

Wersja słaba: Jaka relacja
zachodzi pomiędzy dwoma
systemami wiedzy S i S1,
aby można było orzec, że
jeden z tych systemów
przewyższa drugi pod
względem poznawczym.]

[Dwie postaci:

-> Wszystko tutaj ustala się na
gruncie filozofii [ujęcie
przednaukowo
epistemologiczne]

Semestr V Strona 7

zjawisk obserwowalnych, obserwowalnych stanów rzeczy, fizykalnych lub psychicznych.
Cała wiedza empiryczna o świecie daje się sformułować w terminach logicznych i
obserwacyjnych [spostrzeżeniowych] o charakterze ekstraspekcyjnym, bądź charakterze
introspekcyjnym.
- Terminy o charakterze ekstraspekcyjnym orzekają o obserwowalnych przedmiotach
fizycznych, obserwowalnych cechach bądź relacjach.
-> wtedy znajdujemy się na terenie pozytywizmu fizykalistycznego.
Przesłankami ostatecznymi są jednostkowe zdania obserwacyjne, ale mogą być
odwoływalne w sytuacji wystąpienia jakiejś niezgodności pomiędzy dwoma zdaniami
obserwacyjnymi.
[Reprezentanci: późny Carnap, Comte, …]

- Terminy o charakterze introspekcyjnym orzekają o danych bezpośrednio naszej
świadomości doznaniach i orzekają o tych doznaniach jakieś cechy jej przysługujące, bądź
relacje [psychologiczne].
-> wariant subiektywistyczny [psychologistyczna] w filozofii pozytywistycznej.
[fenomenalizm rozumiany subiektywistycznie, reprezentant: Hume, wczesny Carnap].
Zdania obserwacyjne to ostateczne przesłanki wiedzy - nieodwoływalne.

Nominalizm:
Ujęcie nominalizmu przez Kołakowskiego to czysto ontologiczna interpretacja.

Klasycznie nominalistycznym stanowiskiem [mówiącym, że świat składa się z konkretnych
obiektów obserwowalnych] jest reizm T. Kotarbińskiego. Jest odpowiednikiem
nominalizmu średniowiecznego, że zakłada, iż istnieją tylko rzeczy - istnieją indywidua
identyczne z ciałami, bądź istnieją indywidua identyczne z duchami, bądź istnieją
indywidua identyczne z osobami.
Przemianował na program konkretystyczny - mówił, że konkretyzm to tylko projekt
wiedzy o świecie.

Kołakowski mówi o Kotarbińskim, że z pozytywizmem łączy go … przez hipostazy.

E. Gellner: ani nominalizm w sensie reizmu, ani konkretyzmu nie ejst wyznacznikiem
pozytywistycznej epistemologii. Lepiej mówić o logicznym atomizmie: logiczny bo
wprawdzie bierzemy pod uwagę fenomeny, zjawiska z jakimi mamy do czynienia, ale są
one od siebie logiczne niezależne - jeśli mówić o jakiś powiązaniach między
obserwowanymi fenomenami, to nie są one z góry ustalone, przesądzone, są one
kontyngentalne [przypadkowe]. Logiczny atomizm zakładałby, że świat poznawalny
naukowo to świat składający się z obserwowalnych faktów, które nie są ze sobą powiązane
w sposób konieczny [w sensie syntetycznym] [i żadne konieczności syntetyczne a priori nie
łączą tych faktów].
Wyobrazić sobie świat jako worek pyr: każdy fakt jest zgranulowanym czymś, a związki
między nimi są przypadkowe.
Atomizm fenomenalistyczny najprecyzyjniej został wyrażony w jednej z książek Carnapa
Logiczne podstawy prawdopodobieństwa.

Natura

Zjawiska
społeczne

Wersja umiarkowana: język humanistyki jest definicyjnie redukowalny do języka
nauk przyrodniczych [A. Comte];

○

Wersja radykalna: prawa nauk humanistycznych są w pełni wyprowadzalne z praw
przyrodniczych [H. Spencer].

○

Naturalizm metodologiczny:
Jedność metod stosowanych w różnych dziedzinach wiedzy: można odnosić do wiedzy
humanistycznej, tylko gdy humanistykę traktuje się jako naukę - science - a jeśli nie to ten
wyznacznik w ogóle nie dotyczy humanistyki.
Naturalizm metodologiczny [kiedyś ontologiczny/przedmiotowy/społeczny - operowali
nimi Stoicy, Hobbes, w wieku XVIII też ich korzystano: rozumiano to jako to, że każde
zjawisko społeczne jest zjawiskiem przyrody, więc to wszystko podpada pod prawa
przyrody. Od Milla wykrystalizowało się stanowisko naturalizmu metodologicznego]:

Semestr V Strona 8

nauk przyrodniczych [A. Comte];
Wersja radykalna: prawa nauk humanistycznych są w pełni wyprowadzalne z praw
przyrodniczych [H. Spencer].

○

Neutralizm aksjologiczny: odmówienie sądom wartościującym
Metodologiczny status wypowiedzi wartościujących. Koncepcja pozytywistów mówi, że
każdy taki pogląd na oceny [twierdzenia wartościujące] może być zakwalifikowany na
gruncie pozytywizmu ale pod warunkiem, że dana wypowiedź o rzeczywistości coś
stwierdza [i zawiera element wartościujący] daje się przełożyć na język zdań
obserwacyjnych! KURWA!

Emotywna: wypowiedzi wartościujące nie dadzą się przełożyć na zdania
obserwacyjne - wyrażają stany emocjonalne podmiotu. Są symptomami naszych
przeżyć aprobaty, dezaprobaty. Nie konstatują żadnych faktów o rzeczywistości, a
skoro tak pełnią funkcję wyłączenie emotywną - są emocjonalnymi wykrzyknikami,
nie są sądami sensu stricto.
-> Promotor stanowiska: Hume.

○

Psychologiczna:

○

Dwie wersje:

Indukcja.

Wykład 6., 2011-11-17

Indukcja: kłopot z nią polegał na tym, że jakkolwiek pozytywiści byli przekonani, że w
pewien sposób jesteśmy wyposażeni w taki sposób, że wnioskujemy indukcyjnie, to nie da
jej się uprawomocnić. To, że się nie da jej uprawomocnić zakładał Hume - swoim
sceptycyzmem narobił zamieszania [Popper tak uważał]. XIX wieczni uczeni uważali, że da
się uprawomocnić indukcję.

Teoria: kłopot z nią można ująć jako kłopot z tym co można nazwać stosunkiem teorii do
doświadczenia - stosunek terminów teoretycznych do obserwacyjnych.

Wiedza obserwacyjna [Wt] = Wiedza teoretyczna [Wo]; wiedza
obserwacyjna jest zbudowana z takich terminów, które mają charakter
wyłącznie obserwacyjny. Wiedza teoretyczna jest zbudowana ze zdań
nieanalitycznych, ale zawierają też terminy nieobserwacyjne.
Wg niego wiedza teoretyczna pochodzi tylko z umów terminologicznych,
za pomocą terminów teoretycznych są definiowane przez terminy
obserwacyjne.

"Logiczna konstrukcja świata" - reprezentował subiektywizm, psychologizm
pozytywistyczny [1928 - 1936]: początkowo jego stanowisko przyjmowało
definicje równościową

Występują w nauce takie terminy, które się nie dają sprowadzić do
terminów obserwacyjnych: np. X jest kwasem [jest terminem
teoretycznym, nie da się zdefiniować za pomocą definicji
równościowej]. Przyjmuje w tym pierwszym etapie ewolucji definicje
cząstkową. Można wyrazić za pomocą schematu:
Wt c Wo' [Wiedza teoretyczna zawiera się w Wiedzy obserwacyjnej
prim] - Wiedza obserwacyjna jest taką, że obok terminów
obserwacyjnych posiada też predykaty dyspozycyjne
[niezaobserwowane [konotują własności nieobserwowalne] -
teoretyczne].

Pierwszy etap ewolucji poglądów Carnapa: zmienia poglądy - stają się mniej
radykalne, pojawiają się wątpliwości do stanowiska [od 1936 wraz z jego pracą
Sprawdzalność i znaczenie].

ii.

iii.

Zarówno pozytywiści jak i neopozytywiści przyjmowali pierwszeństwo terminów
obserwacyjnych wobec teoretycznych. Nie było większych problemów z tym do Carnapa:
wyartykułował problem stosunku terminów teoretycznych do obserwacyjnych.
Mawia się, że ten problem był jedną z głównych przyczyn kryzysu w orientacji
pozytywistycznej.

Ewolucja poglądów Carnapa stosunku teorii do doświadczenia:

Kłopoty wewnętrzne pozytywistów:

Semestr V Strona 9

Drugi etap ewolucji poglądów Carnapa: od 1956 roku wraz z pracą
Metodologiczny charakter [status] pojęć teoretycznych: nie da się terminów
teoretycznych zdefiniować za pomocą obserwacyjnych równościowo. Terminy
teoretyczne są tak używane, że żadna obserwacja nie przesądza o ich
definiowalności [możliwości zdefiniowania].
Carnap proponuje, że:
Wt/Wo' [wiedza teoretyczna wyklucza się z wiedzą obserwacyjną prim].
Carnap miał pomysł polegający, żeby całą wiedzę podzielić na dwie części -
taką wiedzę, która coś o świecie mówi i taką, która stanowi instrument
porządkowania wiedzy o świecie, ale nic o nim nie mówi.

T ^ C = Wo'

iii.

T - teoria;
C - reguły korespondencyjne.

Aby móc przejść od teorii T do wiedzy obserwacyjnej poszerzonej Wo' należy
zastosować reguły korespondencji.
Teoria jest czystym rachunkiem - ma charakter instrumentalny, jest
narzędziem za pomocą którego można porządkować wiedzy o świecie, ale nic
tej wiedzy nie odpowiada w świecie. Wiedza ta nie posiada swojego
odniesienia przedmiotowego.

Stanowisko to przyjęło się nazywać Instrumentalizmem dualistycznym
Carnapa - dotyczy tylko wiedzy teoretycznej, a nie obserwacyjnej .

Kłopot z twierdzeniami wartościującymi: wg pozytywistów twierdzenia te nie mają
wartości poznawczej [od Hume'a]. Sami pozytywiści oceniają epistemologicznie wiedzę
naukową, zatem wartościują ją [twierdzenia, że takie, a takie twierdzenia należą do nauki,
a inne nie - są już wartościowaniem].

Dwa dogmaty empiryzmu Quine'a, które krytykował z pozycji pozapozytywistycznej:

Dogmat 1: Podział terminy na analityczne i syntetyczne;

○

Dogmat 2: zdania obserwacyjne.

○

-> powody afilozoficzności koncepcji: brak konkluzywności koncepcji
filozoficznych - te spory trwają i się nie kończą.

Z pozycji Teorii Humanistycznej Nauki [THN] jest celowo afilozoficzna, tzn. nie
chce niczego wartościować ma tylko opisywać i wyjaśniać [np. rekonstrukcja
świadomości metodologicznej, opisuje ale nie wartościuje].



Z punktu widzenia koncepcji dyscypliny humanistyczną - opisującą,
rekonstruującą i wyjaśniającą, ale nie wartościującą - to można powiedzieć, że
z punktu widzenia tej koncepcji mamy do czynienia z artykulacją świadomości
metodologicznej.
[świadomość metodologiczną rozumiemy jako jedno ze znaczeń nauki, a w
ogóle rozumie się jako dziedzina kultury symbolicznej i jako taka
konstytuowana jest przez dwa rodzaje przekonań: normatywne i
dyrektywalne [stanowią przepisy jak wartości realizować].

Uogólnienia indukcyjne.



-> Jaką można wskazać jednostkę wiedzy na najwyższym poziomie
poznawczym w pozytywizmie?

Teoretyczna historia nauki [THN] to co nazywamy wiedzą w ramach
pozytywizmu, to nie wychodzi poza doświadczenie potoczne w sensie
poznawczym [czyli wiedzę zdroworozsądkową, nie ma ona już surowej postaci
ale poddana jest obróbce filozoficznej [tworzy się całość spójną logicznie,
porządkuje się tę wiedzę i systematyzuje, etc.] - horyzontów doświadczenia
potocznego nie przekracza].

Z punktu widzenia THN, etap wiedzy jaki reprezentuje nauka w ujęciu filozofii
pozytywistycznej nazywa się stadium przedteoretycznym - charakterystyczne
jest dla nauki, znajdującej się w tym stadium, punktem wyjścia jest
doświadczenie potoczne [które podlega jakiejś obróbce], w pozytywizmie się
stadium przedteoretycznego nie przekracza.

Kłopoty wewnętrzne pozytywizmu:

Jest to pewna faza pozytywizmu
nazywana instrumentalizmem
pozytywistycznym.

-> Od tego stanowiska trzeba
odróżnić instrumentalizm
holistyczny [całościowy] by
Quine - instrumentalizm ten
zakładał, że każdy sąd należący do
nauki jest w jakimś stopniu
teoretyczny i obserwacyjny.

-> swoją koncepcję uważał za
znaturalizowaną epistemologią.

Horror metafizyczny L.
Kołakowski - na początku zwraca
uwagę, że od początku filozofii
greckiej ludzie się zmagali z
pytaniami o prawdę, część
filozofów współczesnych twierdzi,
że to żadnych konkluzji
pozytywnych nikt nie doszedł w
sprawie prawdy i innych, to
pewnie takich wyników nie
uzyskamy.

Semestr V Strona 10

Odrzucenie metafizyki i religii: bo nie jest oparta na doświadczeniu. Szukają oparcia w
wiedzy potocznej, zdroworozsądkowej stąd atak silny na metafizykę i religię.

To co się nazywa filozofią pozytywistyczną realizuje taki proces kulturowy, który przez
Webera został nazwany drugim odczarowaniem świata.

-> Za Weberem: zaczyna dominować stanowisko, że nasze działania są działaniami
społeczno-racjonalnymi - cel jest uchwytny praktycznie.

KONIEC POZYTYWIZMU

Teoretyczna Historia Nauki [THN]:

Dlaczego THN, a nie historia nauki? Jak autor sam wielokrotnie mówi, że tak jak
nazywa bo nie poprzestaje na faktografii, ani nie chce być doksografią [nie chce się
ograniczać do tych dwóch dziedzin].
Mieści się całkowicie w obrębie humanistyki, jest dyscypliną humanistyczną. Nie
chce być filozofią - jest afilozoficzną i aepistemologiczna.
Stosuje, jak wszelkie dyscypliny humanistyczne, interpretację humanistyczną,
stosuje wyjaśnianie funkcjonalne [pod względem funkcji danego zagadnienia].

○

Przedmiot THN jest naukowa praktyka badawcza. THN jest humanistyczną refleksją
nad dziejami praktyki naukowej. Taką refleksją, która przyjmuje za swój punkt
wyjścia technologiczną funkcję nauki jako funkcję definiującą naukę.

○

Jej założeniem, podstawą, jest społeczno-regulacyjna koncepcja kultury.

○

-> nie wartościuje wiedzy

Ramach tej refleksji śledzi się zmiany historyczne w nauce i odnajduje się
regularności i prawidłowości w obrębie tych zmian.
THN ma charakter opisowy [opisowo-kulturoznawczy] - nie wartościuje [nie
ustosunkwuje się wartościująco epistemologicznie wobec faz rozwoju nauki ani do w
ramach tych faz czegoś co można by nazwać ideałem prawdy, etc.] się na gruncie tej
koncepcji: wiedzy z punktu widzenia kryterium jej prawomocności.

○

Nie jest żadną epistemologią.

Charakterystyka dyscypliny THN:

Wykład 7., 2011-11-24

W jaki sposób autor koncepcji nawiązał do Thomasa Kuhna:

Przed paradygmatyczna: Kuhn pozostawia humanistykę [w sensie nauki
humanistyczne], że humanistyka to taka dziedzina wiedzy, które nie uzyskały jeszcze
fazy paradygmatycznej - są tak uprawiane, że w ich sposobie uprawiania nie da się
zrekonstruować sensownych metod, dyrektyw - nie stosują żadnych paradygmatów,
są na dziko uprawiane.

Faza paradygmatyczna: pomiędzy paradygmatami nie ma żadnych związków,
logicznych czy jakichkolwiek. W skutek anomalii pojawiających się wokół
paradygmatu nadchodzi rewolucja naukowa.

Faza rewolucji naukowej.

Faza paradygmatyczna: po rewolucji naukowej i ustanowienia kolejnego
paradygmatu.

Paradygmat oznacza: wzorzec, zespół reguł, itp.

Wzorzec uprawiania praktyki badawczej.

Trzy elementy paradygmatu:

Kuhn wyróżnił fazy rozwoju praktyki badawczej:

Semestr V Strona 11

Paradygmat oznacza: wzorzec, zespół reguł, itp.

Wzorzec uprawiania praktyki badawczej.

Wzorzec obejmuje wzory, teorie.

ii.

Coś z technicznym czymś.

iii.

Trzy elementy paradygmatu:

Bywa iż mimo anomalii, będących sygnałem że trzeba coś w sposobie nauki zmienić
[bo dotychczasowy nie gwarantuje efektywności badań naukowych], że uczeni są
przyzwyczajeni do paradygmatu, że sami stanowią hamulec, który nie pozwala długo
paradygmatu zmienić.

Fazy Przed paradygmatycznej nie wyróżnia się, bo uznaje, że do XVII wieku nauka
nie była ukonstytuowana instytucjonalnie.
Kmita zakłada, że w czasie braku instytucjonalnej nauki, funkcję technologiczną pełni
doświadczenie społeczne - wiedza zdroworozsądkowa, potoczna.

Doświadczenie społeczne [wiedzę zdroworozsądkową] - w pewien sposób
uporządkowaną, tzn. że nadaje się jej pewną spójność logiczną,
usystematyzowanie/sklasyfikowana = jest odpowiednio uporządkowana;
W sensie poznawczym nie wychodzi poza doświadczenie społeczne, niż nam o
rzeczywistości więcej nie powie, niż to czego można się było dowiedzieć w
ramach doświadczenia społecznego, które jest udziałem nas wszystkich.



-> refleksja nad poznaniem naukowym dochodzi do podobnych
wyników.
-> stanowi werbalizację nauki ze stadium przed teoretycznego.

Z tego stadium rozwoju nauki zdaje sprawę epistemologia pozytywistyczna.

Faza paradygmatyczna -> Przed teoretyczne stadium rozwoju nauki: stadium gdy
nauka jest ukonstytuowana instytucjonalnie [jest zaistniałym historycznie faktem],
ale jest tak charakteryzowana jako taki rodzaj wiedzy, która obejmuje:

Faza rewolucji naukowej -> Faza przełomu teoretycznego: Kmita mówi, że jest to
faza pierwszego przełomu teoretycznego [po nim następują kolejne].

W ramach tej fazy praktyka naukowa ulega pewnemu zamieszaniu - pewne
elementy zostają poddane krytyce i doprowadza do wyłonienia się nauki innej,
następnego stadium.
Z tego stadium rozwoju nauki zdaje sprawę hipotetyzm Popperowski [u niego
dochodzi do głosu wiedza teoretyczna, Kmita sytuuje to co mówi Popper w fazie
tego przełomu].
W ramach przełomu wyłania się nowa postać nauki, takiej której cechą jest, że
zaczyna operować teoriami [twór poznawczy, który przewyższa doświadczenie
potoczne]. Nauka wychodzi od stadium przedteoretycznego, następuje przełom i
nadchodzi:

Faza teoretyczna: punktem wyjścia nie jest doświadczenie potoczne, ale teoria.

Koncepcja, która zdaje sprawę z fazy teoretycznej jest wg Kmity konwencjonalizm
nie interpretowany pozytywistycznie [artykuł: Prawda konwencjonalizmu, Kmita
stara się uzasadnić tezę, że konwencjonalizm nie musi być interpretowany
pozytywistycznie, ale można go tak interpretować, że odpowiada fazie teoretycznej
nauki].

U Kuhna nie da się pokazać, że zachodzą jakieś relacje - pojawia się i znika, i znika.

○

Kmita przyjmuje, że zachodzą pewne relacje:

○

Relacja między fazą przed teoretyczną i fazą teoretyczną i tę relację pomiędzy
dwoma stadiami Kmita nazywa relacją korespondencji istotnie korygującą
[pomiędzy dwoma systemami wiedzy w stadium przełomu] charakteryzują cechy:

Stadium przed teoretyczne i teoretyczne następujące po sobie, przedzielone przez
przełom są niewspółmierne pojęciowo [operują różnymi językami, różnymi
pojęciami - są nieporównywalne logicznie] - system następny nie wyjaśnia systemu
następnego w sensie logicznym. Relacja ta nie jest relacją logiczną.

Zachodzi pomiędzy tymi stadiami związek taki, że:

W przypadku THN fazy rozwoju nauki są specyficzne:

-> Kmita wyklucza fazę pierwszą
Kuhna i zmienia terminologię w
pierwszej i drugiej.

-> Stadium rejestrujące: rozwój
nauki jaki możemy historycznie
badać od stadium przed
teoretycznego do teoretycznego -
rozwój nauki od stadium
rejestrującego do stadium
projektującego.

-> intuicja podobna do Poppera:
brak obserwacji nieobciążonej
teoretycznie, bo doświadczenie
potoczne jest brane pod uwagę,
ale jest w świetle teorii
odpowiednio interpretowane -
jak dyscyplina wiedzy przejdzie
przełom teoretyczne, to będą
następowały po sobie kolejne
fazy teoretyczne z przełomami
teoretycznymi kolejnymi.

Semestr V Strona 12

następnego w sensie logicznym. Relacja ta nie jest relacją logiczną.

Skorygowana w sposób istotny wiedza pozwala wyjaśnić fakt społecznej
akceptacji i efektywności technologicznej wiedzy wcześniejszej.

-> w sposób istotny: przewyższa zarówno jakościowo, jak i ilościowo.

Wiedza ze stadium teoretycznego w sposób istotny przewyższa wiedzę
korygowaną.

ii.

Wiedza ze stadium teoretycznego ma szerszy zakres zastosowań
technologicznych, niż wiedza wcześniejsza.

iii.

respektowanie społeczne,

□

praktyczne wykorzystanie technologiczne,

□

efektywność.

□

Nie zachodzi tutaj relacji, związek, typu logicznego, tylko brane są pod
uwagę pewne kryteria, ale o tym co decyduje o zachodzeniu tej relacji są
czynniki pozanaukowe [zewnętrzne czynniki względem nauki]:

Zachodzi pomiędzy tymi stadiami związek taki, że:

[w sytuacji kiedy pojawia się fizyka klasyczna nowożytna Newtona - Galileusza, ona
koresponduje z fizyką Arystotelesowską i mawia się, że fizyka nowożytna
skorespondowała wiedzę wcześniejszą ale zaczęła operować pojęciami
teoretycznymi].

-> Z teorii Kopernika nie wynika teoria Ptolemeusza, ale teoria Kopernika ma
większy zakres efektywności technologicznej jest większy decyduje o
społecznej asymilacji takowej [społeczeństwo zaczynają respektować
dyrektywy wywodzące się z teorii - większy zakres efektywności
technologicznej].

-> samo pojęcie korespondencji wprowadzone przez Bohra [autora
kwantowej teorii wodoru] - rozumiał to pojęcie jako relacje łączące
zachodzące po sobie teorie naukowe. Korespondencja została
dostrzeżona na terenie fizyki - zachodzi np. w przypadku teorii kwantów
i mechaniki klasycznej.
Jest to inaczej interpretowane pojęcie korespondencji .

Nie zawsze jest tak, że każde dwa stadia wiedze przedzielone przez przełom
teoretyczny łączy ze sobą korespondencja istotnie korygująca - zachodzą po
sobie, ale ma miejsce relacja korespondencji eksplanacyjną - odpowiada na
pytanie dlaczego jest tak jak stwierdził to poprzedni stan wiedzy.

Dlaczego uprzednio akceptowano wiedzę wcześniejszą tak długo odpóki ona
wystarczała w sensie użyteczności praktycznej - gdy zaczyna się wyczerpywać
pojawia się przełom teoretyczny/rewolucja naukowa:

Relacja korespondencji dotyczy dziedzin przyrodniczych, jak do tej pory nie udało się
pokazać tego na gruncie nauk humanistycznych i społecznych - nie są to
przekonywujące próby.
Jeżeli dana dziedzina humanistyczna zostaje rozpoznana jako pełniącą funkcję
technologiczną i nadaje się jej status nauki, można badać jak funkcja technologiczna
jest stosowana i można rozważać etapy rozwoju danej dyscypliny. Ale tylko w
przypadku tylko gdy zostanie rozpoznane jako science nauki sensu stricte.

Pojęcie efektywności: Kmita przekonuje, że efektywność nie jest kategorią
epistemologiczną, metafizyczną bo to że wiedza reprezentowana przez
dyscypliny przyrodnicze jest efektywna technologiczna jest faktem
historycznym i da się ją empirycznie sprawdzić.



THN może powiedzieć tylko o nauce to, że wiedza reprezentowana przez daną
dyscyplinę jest efektywna technologicznie, bo jest kurwa opisowa.



Nadal THN nie jest epistemologią i ustosunkowuje się wartościująco do nauki:

Można przejść od THN do wartościowań typu epistemologicznego:
Teoretyczna historia nauki pozostaje tylko na poziomie efektywności nauki, można
przyjąć, że wzrasta historycznie wzrost efektywności i to że wzrasta efektywność

-> jest to relacja między stadium
przed teoretycznym

-> Heglowskie Aufhelbung: triada
heglowska, w tym wyróżnieniu
stadiów jest pewna intuicja:
krytyczne przezwyciężenie wiedzy
wcześniejszej [asymilacja
przezwyciężająca].
Hegel: teza, antyteza -> synteza:
W członie syntezy jest intuicja, że
znajduje się tam wiedza zarówno
wyjściowa jak i nowa.
Intuicję tę należy rozumieć, że nie
jest nigdy tak, że teoria [wiedza]
wcześniejsza zostaje po prostu
odrzucona całkowicie na rzecz
teorii [wiedza] późniejszej jest
natomiast tak, że z teorii
wcześniejszej są odrzucane
elementy, które nie odpowiadają
zapotrzebowaniu społecznych
wiedzy - po odrzuceniu
otrzymujemy wiedzę nową, ale
pozostają pewne elementy teorii
[wiedzy] wcześniejszej w ramach
wiedzy późniejszych [w
rozumieniu Hegla: syntezy].

[Kotowa totalnie jedzie na
amfetaminie].

Semestr V Strona 13

Można przejść od THN do wartościowań typu epistemologicznego:

-> i tak powstał chocapic.
-> pojęcie adekwatności jest pojęciem wartościującym - dochodzimy do
epistemologii.

-> Kiedy na gruncie THN rekonstruuje się praktykę badawczą to musi
cały czas operować tymi pojęciami, którymi operowali uczeni i
filozofowie, za czasów ich praktyki badawczej.

-> Kmita podnosi, że THN nie chce zrywać z tradycyjną epistemologią więc
zostawia backdoory - fakt, że można przejść od jednej do drugiej koncepcji.

Teoretyczna historia nauki pozostaje tylko na poziomie efektywności nauki, można
przyjąć, że wzrasta historycznie wzrost efektywności i to że wzrasta efektywność
technologiczna nauki, jest świadectwem tego że się podnosi adekwatność
poznawcza wiedzy naukowej względem obiektywnej rzeczywistości.

Naturalistyczna epistemologia humanistyki jest pomijana bo nie wnosi nic nowego w
porównaniu z naturalistyczną epistemologią przyrodoznawstwa.

○

W czasach Hegla [XVIII/XIX] nie dostrzegano żadnych różnic między naukami
przyrodniczymi a humanistyki, wzorcem była filozofia [trzeci etap rozwoju ducha
[absolutnego]: sztuka, religia, filozofia].

○

Rozróżnienie na nauki przyrodnicze i humanistyczne datuje się na koniec wieku XIX.

○

Skąd wzięło się zjawisko antynaturalistyczną metodologią?
Źródło nazewnictwa i działań, które zostały podjęte jest w samej humanistyce -
sama humanistyka narzuca inne widzenie świata i kultury. To co się zwie
antynaturalizmem metodologicznym artykułuje te różnice.

○

Terminologia pochodzi od Poppera.

○

Dyscypliny humanistyczne pełnią funkcję społeczną, zaangażowany jest
światopogląd, polega na waloryzacji światopoglądowej…

○

Przedstawiciele: W. Dilthey, E. Spranger [uczeń Diltheya, zmodyfikował jego
poglądy], E. Cassirer [wypowiadał się podobnie jak antynaturaliści, ale interesował
się przyrodoznawstwem - jego uwagi są podobne do Popperowskich na temat
przyrodniczych], Windelband [dokonał podziału nauk], H. Rickerta, M. Weber;
-----------------------------------------------------------------------------------------------------

○

E. Husserl, R. Ingarden, M. Scheler, A. Schutz.

Rickert i Windelband reprezentują Szkołę Badeńską - są neokantystami.
Szkołą Marburską się nie zajmujemy.

Wszyscy ci filozofowie, zwłaszcza przed kreską, są reprezentatywni dla tego co się
nazywa niemiecką filozofią humanistyki [dawniej filozoficznymi koncepcjami
idealistycznymi filozofii niemieckiej] - skupiają się na metodologicznej swoistości
nauk humanistycznych.

Uwagi ogólne:

Antynaturalistyczne filozofie humanistyki:

Koncepcja W. Diltheya:
Projektodawca nurtu antynaturalizmu.

Baza empiryczna [fundament empiryczny] nauk o duchu:

Baza empiryczna ma dualny charakter:

Doświadczenie wewnętrzne [rozumiejące]: Rozumienie:

Umożliwia poznawanie własnych stanów
psychicznych [mogą być przedmiotem
naszego poznania].

Pojęcie doświadczenia
wewnętrznego; umożliwia
doświadczenie przeżyć innych ludzi

Umożliwia rozumienie

Główne zagadnienia u Diltheya:

Wykład 8 - 9., 2011-12-01

-> linia przerywana i filozofowie
poniżej ponieważ są to
filozofowie, którzy do pewnego
stopnia reprezentują pewne idee
antynaturalizmu
metodologicznego, ale
modyfikują je, że nie mieszą się
wyżej.

2. Połowa XIX wieku, początek
XX.
-> U Diltheya nauki
humanistyczne = nauki o duchu.
Wyodrębnione ze względu na
swój przedmiot, który był
stawiany w opozycji do
przedmiotu nauk przyrodniczych.
Napisał: Wprowadzenie do nauk o
duchu [rozpoczął od badań
historycznych dotyczących
różnych dziedzin sztuki], drugi
tom ukazał się później,
Budowanie świata historycznego
w naukach o duchu [ważna praca
epistemologiczna; termin
budowanie - oznacza jakiś proces,

Semestr V Strona 14

Umożliwia rozumienie

Doświadczenie Rozumienie
wewnętrzne

Poszerza doświadczenie stanów wewnętrznych

Doświadczenie:

Doświadczenie jest rozumiane całościowo [holistycznie]: najpierw doświadczamy jakąś
całość, aby następnie uchwycić części tego doświadczenia.

Jak doświadczyć przeżycia innych ludzi?

Proste: gestykulacja, mimika, słowo, zdanie, etc.

○

Złożone: złożone obiekty kulturowe - dzieła naukowe, literackie, prądy literackie,
osobowość, rewolucja jako fakt historyczny, etc.

○

-> Mechanizm: możliwe dzięki wyrazom życia duchowego, umożliwiają poznawczy dostęp
[stanowią metodę dotarcia] do przeżyć innych ludzi.

Rozumienie:

Specjalna operacja psychiczna, która jest pewnym doświadczeniem.
Jest to niezawodna postawa poznawcza jaką przyjmujemy w humanistyce.

-> Jest to akt identyfikowania się podmiotu poznającego [osoby rozumiejącej] z
podmiotem poznawanego wytworu/czynności.

Ściśle połączona z rozumienie jest empatia [niekiedy bywają utożsamiane] - rozumiane
jako identyfikacja badacza z materiałem badanym.

-> Wyjaśnianie jest traktowane jako intelektualny proces poznawania.
-> Rozumienie: są zaangażowane wszystkie procesy psychiczne, przede wszystkim
przeżycia.
[był to negatywny punkt wyjścia antynaturalistów].

Rozumienie jako procedura poznawcza jest opozycyjna wobec procedury wyjaśniania.

Rozumienie:

Elementarne:

Wyższe:

Rodzaj doświadczenia, który pozwala na
poznanie prostych wyrazów życia
duchowego.

Rodzaj doświadczenia, który pozwala na
poznanie złożonych wyrazów życia
duchowego.

-> jest to pomyślenie siebie jako kogoś kto jest wytwórcą danego
wytworu duchowego.
-> Po realizacji tego etapu: uzyskujemy zarys ogólnego sensu [sens
powinien przypieprzyć w banię co by nie mieć wątpliwości co do sensu].

Rzutowanie siebie samego [podmiotu rozumiejącego] na dany wyraz życia
duchowego [rzutowanie własnej jaźni wg Diltheya] na podmiot rozumiany.

Wyodrębniamy poszczególne związki sensowne [potocznie: dokonuje się
pewna analiza], staramy się zrozumieć, że sensowi centralnemu przysługują
pewne podsensy:

ii.

SENS CENTRALNY

p o d s e n s y

Ponowne przeżycie całości [są ujęte tutaj wszystkie wyodrębnione podsensy].

iii.

Rozumienie wyższe:

○

-> Wszystkie te trzy stopnie są potrzebne dla ROZUMIENIA WYŻSZEGO.

Rola ducha obiektywnego:

tom ukazał się później,
Budowanie świata historycznego
w naukach o duchu [ważna praca
epistemologiczna; termin
budowanie - oznacza jakiś proces,
tłumaczka nadała tytuł Budowa
świata historycznego w naukach
humanistycznych].
Dilthey umiera w 1911r.
Filozofia nauk humanistycznych
w ujęciu Diltheya - E.

-> u Pozytywistów: były to
cegiełki doświadczenia, tworzące
całość.

[prof. A. Pałubicka - pojęcie
poręczności u Heideggera, próba
innej interpretacji empatii,
rozumienia Diltheyowskiego].

Semestr V Strona 15

Ponowne przeżycie całości [są ujęte tutaj wszystkie wyodrębnione podsensy].

iii.

-> Wszystkie te trzy stopnie są potrzebne dla ROZUMIENIA WYŻSZEGO.

Rola ducha obiektywnego:

Pojęcie ducha obiektywnego nie istnieje od początku jego twórczości - pojawia się później.
Pierwszy raz w pracy Budowanie świata historycznego…

-> Pomostem rozumienia całościowego jest duch obiektywny [duch czasów], inaczej
mówiąc to co dzisiaj nazywamy kulturą.
Duch obiektywny: zespół sensów i związków sensownych.
To, że jesteśmy zanurzeni wszyscy w duchu obiektywnym to umożliwia nam rozumienie
elementarne [pozwala nam odtwarzanie cudzych stanów psychicznych].

Światopogląd;

○

Religie;

○

Naukę;

○

Prawo;

○

Politykę;

○

Etc.

○

-> Są to odpowiedniki w dzisiejszym sensie elementów kultury.

Duch obiektywny zawiera w sobie różne dziedziny:

Duch obiektywny wytwarza przyporządkowanie między wytworem, działaniem a sensem.

Związek pozalogiczny

Antynaturalizm Diltheya jest nazywany przez interpretatorów: antynaturalizmem
intuicjonistyczny i irracjonalnym.

To wartość organizująca całość.

Związek pozalogiczny jest aktem intuicyjnym.
-> Nie trzeba szukać uprawomocnienia…

/gdzieś mi się ten fragment wyżej zgubił, kurwa/.

Wytwór lub działanie sens

-> przekonania normatywno-dyrektywalne [inaczej: wiedza].

Duch obiektywny: przyporządkowanie między wytworem, działaniem a sensem -
repertuar sensów.

○

Duch zobiektywizowany: czynności i wytwory oraz tkwiące w nich sensy.

○

Duch obiektywny - duch zobiektywizowany:

-> Prawda odkrywana: odkrywamy sens w wytworach i czynnościach [odkrywamy
sensy].

Na gruncie mamy do czynienia z koncepcją prawdy wytwarzanej czy odkrywanej?

Pojęcie ducha obiektywnego - Hegel a Dilthey:

-> można porównać również z Popperowskim trzecim światem oraz światem idei
Platona.

Hegel:

Dilthey:

Antyindywidualizm genetyczny: pierwotny
jest duch obiektywny, wobec świadomości
jednostek. Jednostki ucieleśniają ducha
obiektywnego.

Indywidualizm genetyczny: duch
obiektywny u Diltheya nie wyprzedza
poszczególnych jednostek [duch
obiektywny jest wytworem jednostek].

Antyindywidualizm epistemologiczny:

Antyindywidualizm epistemologiczny:
akceptuje to stanowisko.

Logika rozwoju ducha obiektywnego:
rozwija się w sposób dialektyczny, wg
konieczności, rozwój niezależny od naszej
woli. Jednostki się podporządkowują
rozwojowi ducha.

Logika rozwoju ducha obiektywnego:
Nie akceptuje Heglowskiego sposobu
rozwoju ducha, ponieważ jednostki
tworzą ducha obiektywnego.

Magia;

Religia
[zinstytucjonalizowana
magia];

Filozofia.

-> kultura światopoglądotwórcza -
trzy sfery, które historycznie
zaistniały:

Darwinizm: może działać na ludzi
światopoglądowo [obok funkcji
definiującej - technologicznej].

-> Po Diltheyu [skrytykowana
koncepcja] z dzisiejszego punktu
widzenia, gdy patrzy się na
krytyków Diltheya nastawionych
antynaturalistycznie - są osadzeni
w antynaturalizmie
intuicjonistyczny
racjonalistycznym
[intelektualistycznym zaraz po
Diltheyu].

-> Intuicjonizm
intelektualistyczny.

Krytycy D. stwierdzili, że
rozumienie może być stosowane,
ale potraktowali jak operację
heurystyczną [pomocniczą] - nie
zgadzali się, że istnieje możliwość
powtórzenia przeżycia
całościowego [są dane nam w
mierze w jakiej należą do sfery
intersubiektywnej - nie da się
przeżyć całościowo uczuć innego
człowieka]. Sfera
intersubiektywna wprowadzana
w postaci: kultury, ducha
normatywnego; dziedzina idei,
norm transcendentalnych, etc.

Semestr V Strona 16

-> można porównać również z Popperowskim trzecim światem oraz światem idei
Platona.

Antyindywidualizm genetyczny: stany ogólne, np. przekonania z zakresu
świadomości społecznej determinują przekonania jednostek. Od zespolonych
przekonań kieruje się do przekonań jednostkowych.

○

-> Na określenie stosunek jednostek do stanów społecznych.
-> Można mówić o
a) determinacji - trzeba wiedzieć jaki jest kierunek determinacji;
b) wyjaśnianie - na podstawie determinacji.

Indywidualizm genetyczny: Stany społeczne, ogólne [dotyczące dużej grupy ludzi]:
są zdeterminowane przez stany jednostkowe [przez jednostki] - od jednostkowych
stanów do stanów społecznych.

○

rozwojowi ducha.

-> W jakim stosunku pozostaje koncepcja Diltheya do pozytywistycznego
metodologicznego ujęcia humanistyki.

Antynaturalizm Wilhelma Diltheya: Pozytywistyczny naturalizm metodologiczny:

Fundament empiryczny nauki:
jest dualna - doświadczenie
całościowo, nie introspekcyjne.
Przedstawiciele: Nietzsche, Bergson
oraz James.

Rozumienie

Fundament empiryczny nauki:
jest ekstraspekcja oraz twierdzenia oparte na
ekstraspekcji [ew. introspekcji w sensie
Hume'a: o charakterze asocjacyjnym - robi
się cięcia w przeżyciach i uzyskuje się atomy
przeżyciowe].

Wyjaśnianie

W jakim stopniu wykracza się poza
fundament empiryczny:
Nie wykracza się poza fundament
empiryczny - ponieważ ma to
stanowić o wyższości humanistyki
nad przyrodoznawstwem. Odsuwa
nas od życia.

W jakim stopniu wykracza się poza
fundament empiryczny:
Uogólnienia indukcyjne są wykroczeniem
poza fundament.
Budowa praw, hipotez teoretycznych, etc.

W jaki sposób porządkuje się
ustalenia badawcze:
Wiedzę humanistyczną porządkują
nam związki rozumienia.

W jaki sposób porządkuje się ustalenia
badawcze:
Wiedzę porządkują związki wyjaśniania.

Jaką rolę w sensie metodologicznym
spełnia wartościowanie:
Wartościowanie jest niezbędnym
metodologicznie warunkiem
poznania.

Jaką rolę w sensie metodologicznym spełnia
wartościowanie:
Twierdzenia wartościujące nie mogą mieć
miejsca - w sensie nieobecności twierdzeń
wartościujących w nauce.

-> Stanowisko Diltheya: otwarty aksjologizm metodologiczny: jest to aksjologizm
explicite [nie jest ukryty] - bez wartościowania nie ma poznawania.
[Wartościowanie rozumieć jako coś obecnego w rozumieniu zarówno w sensie
rozumienia elementarnego jak i rozumienia wyższego - uchwycić sens danej
czynności/wytworu to przyporządkować w roli sensu odpowiednią wartość - wartość
przypisuje we własnym imieniu, subiektywnie, bo akt rozumienia jest zawsze
jednostkowy].

Na czym polega antynaturalizm metodologiczny Diltheya?

-> Od psychologii opisowej do hermeneutyki.

Koncepcja rozumienia była rozwinięta w badaniach psychologicznych [stanowisko
pozytywistyczne Diltheya]: koncepcja rozumienia, którą początkowo preferował
Dilthey była oparta na założeniu tożsamości natury ludzkiej [gdyby go nie było, to
rozumienie nigdy nie mogłoby się uskutecznić] - musi istnieć podobieństwo między
naturą rozumiejącego i rozumianego.
Różnica między pozytywizmem a Diltheyem: za punkt wyjścia przyjmował
psychologię opisową, a nie asocjacyjną.
Założenie tożsamości natury ludzkiej stało się zbędne po przyjęciu tezy o istnieniu

○

Charakterystyczne punkty ewolucji poglądów Diltheya:

-> U Diltheya każdy sens jest
wartością.

Semestr V Strona 17

naturą rozumiejącego i rozumianego.
Różnica między pozytywizmem a Diltheyem: za punkt wyjścia przyjmował
psychologię opisową, a nie asocjacyjną.
Założenie tożsamości natury ludzkiej stało się zbędne po przyjęciu tezy o istnieniu
ducha obiektywnego, rozumianego jako jakaś wspólnota, w ramach niego mamy
sensy, podsensy, itp.

Wyróżnia się okres psychologiczny w którym poznanie przebiegało od indywiduum
potem dopiero do ducha obiektywnego.
Rola rozumienia zmieniła się, przedmiotem rozumienia nie jest jednostka lecz życie
ludzkie w ogóle. Wyprowadza jednostkowe przeżycia ze sfery subiektywnej do sfery
wspólnotowej.
W późniejszym okresie przyjmuje za podstawę hermeneutykę.

Osłabił stanowisko metodologiczne w relacji między rozumieniem a wyjaśnianiem -
początkowo w ogóle wyjaśniania nie przyjmował. W późniejszych pismach założenie,
że wyjaśnianie i rozumienie się wykluczają, odrzucił je. Przyjął, że mogą współistnieć,
ale wyjaśnianie jako wtórne wobec rozumienia.

○

Rozumienie zjawiska - staje się przejrzyste, później można je wyjaśnić.
Nie wyklucza się z rozumieniem, ale zastępczy sposób wobec rozumienia,
występujący gdy nie osiągnęło się jeszcze rozumienia.
[uzupełniające się człony].
Można to wyłuskać w Budowaniu…

-> Spór o charakterze światopoglądowym.
-> Husserl chciał podnieść filozofię do rangi nauki, a Dilthey chciał aby była to
filozofia światopoglądowa.

Spór o społeczną funkcję humanistykę między antynaturalistami a pozytywistami:
obaj chcieli unaukowić humanistykę, poszło o sposoby.

-> rozumienie nie może być procedurą poznawczą, może być
heurystyczną;
-> nie da się odtworzyć całości przeżycia czyjegoś u siebie;
-> teza Diltheya, że w sensie metodologicznym wartościowanie w
poznaniu jest niezbędne prowadzi do relatywizmu historycznego i
psychologicznego: wartość poznania uzaleznia się od psychologicznych
uwarunkowań; poza duchem epoki, czasów, musimy ustalać na nowo
związki rozumienia i inne wartości.

Dużo zarzutów:



-> w poszczególnych epokach historycznych reprezentują pewne
sposoby życia, które przekraczają epoki historyczne - da się je
przedstawić w światopoglądach filozoficznych.

Naturalizm

Wyróżnił typologię światopoglądów:

Badacz humanista: może badać przeszłość ale nie może wykroczyć poza
swój światopogląd.
-> co by się uchronić przed zarzutem psychologizmu: zastępuje
psychologizm hermeneutyką [pojmowaną jako naukę o rozumieniu].
-> koncepcja mozaikowa dziejów:

Obrona przed zarzutami:

Przy przejściu do kolejnych epok powstaje nowy obraz - oglądanie
świata z różnych stron.
Coraz to nowe pokolenia dorzucają do oglądania świata nowe elementy
i powstaje mozaikowa wiedza humanistyczna. Konsekwencją jest to, że
nie można przyjąć przekonania, że wiedza humanistyczny tworzy
logiczną całość.

Komentarze:

-> Bardzo wtedy relatywizmu nie
lubili. Bardzo.

Semestr V Strona 18

-> uczeń Diltheya [Spranger] wprowadza ducha normatywnego.

Coraz to nowe pokolenia dorzucają do oglądania świata nowe elementy
i powstaje mozaikowa wiedza humanistyczna. Konsekwencją jest to, że
nie można przyjąć przekonania, że wiedza humanistyczny tworzy
logiczną całość.

Koncepcja H. Rickerta:

/brak/

Wykład 10., 2011-12-08

Wykład 11., 2011-12-15

Odnosimy fakty historyczne [poziom pierwszego królestwa] - wartości powszechne
faktycznie, tzn. że przez wszystkich członków danej wspólnoty są zakładane, albo można
zażądać aby członków tych wspólnot obowiązywały [tego typu wartości: przekonania
normatywne];

Funkcja odnoszenia wartości do faktów: owe wartości powołują fakty historyczne do życia
jako obiekty kulturowe.
Fakt kulturowy zostaje ukonstytuowane odnosimy pojęcia indywidualizujące - pojęcie
związane z danym faktem odniesione do wartości staje się pojęciem indywidualizującym.

Punkt wyjścia: metoda tworzenia pojęć - polega na kształtowaniu treści pojęć przez
odniesienie do wartości i otrzymują status pojęć indywidualizujących.

Kulturą w rozumieniu Rickerta: ogół zjawisk odniesionych za pomocą określających ją
pojęć do wartości.

W różnych wariantach orientacji antynaturalistycznych interesujący jest stosunek do
twierdzeń wartościujących [wartościowania], w przypadku Rickerta: badacz kultury nie
wartościuje gdy wyodrębnia fakty kulturowe. Nie wartościuje ich również gdy tworzy
pewne syntezy.
To czy normy obowiązują, czy nie - badacz nie ustala. Sprawdza się tylko, czy respektuje się
dane wartości i uwzględnia w badaniach, sam tego nie ustala.

H. Rickert: metoda badań kultury: metoda odnoszenia się do wartości

Drugie królestwo: stanowią odpowiednik kantowskich kategorii apriorycznych.

Warunkują, że historyczne nauki o kulturze można im przyznać walor naukowości [taki jaki
był odnoszony do nauk empirycznych].
Wartości drugiego królestwa uzasadniają prawomocność wyników badań historyka kultury
[podobnie kategorie kantowskie uzasadniają prawomocność poznania
przyrodoznawstwa].
Wartości transcendentalne mają status koniecznośći aksjologicznych [nie istnieją
obiektywnie - nie są dane każdemu [u Kanta są dane każdemu].

Wartości transcendentalne:

Antynaturalizm metodologiczny szkoły Badeńskiej:

Historyczne nauki o kulturze:

Nauki przyrodnicze:

Baza
empiryczna:

Fakty historyczne, uformowane przez
odniesienie do wartości [w ten sposób
nadaje im się status faktów
kulturowych].

Fakty naturalne - sformułowane w
terminach ogólnych; Nadających się
do uogólnień indukcyjnych.
[fakty naturalne: czy można zasadnie
mówić o faktach naturalnych]

Prawa:

Nie istnieją prawa ogólne: operuje się
na faktach jednostkowych.

Obecność praw ogólnych;
Contradictio in adiecto - sprzeczność
w zestawieniu terminów: chodzi o
terminy:
- Prawo historyczne
[u Rickerta mówić o prawach
historycznych to robienie błędów w
rozumieniu powyższej łacińskiej
nazwy].

Procedury:

Budowanie syntez historycznych.

Wyjaśnianie - jako procedura
badawcza; wyjaśnianie jest

-> H. Rickert

-> PYTANIE EGZAMINACYJNE

-> Wszyscy popełniają ten błąd
kiedy mówi się o prawach w
rozwoju kultury. Prawo nie ma
odniesienia do pojęć
jednostkowych.

Semestr V Strona 19

rozumieniu powyższej łacińskiej
nazwy].

Procedury:

Budowanie syntez historycznych.

Wyjaśnianie - jako procedura
badawcza; wyjaśnianie jest
czynnikiem porządkującym za
pośrednictwem praw ogólnych.

Wartości:

U Rickerta ma miejsce wartościowanie
metodologiczne.

Wartościowanie jest zbędne [wg
pozytywistów nie ma miejsca na
pojęcia wartościujące w nauce; także
w warstwie metodologicznej].

-> To co jest w ramach aspektu wartościującego nie może stanowić uzasadnienia
obecności tego twierdzenia w nauce.

Wartościowanie przedmiotowe [poziom przedmiotowy]: wartościowanie występujące na
poziomie przedmiotowym, czyli takim gdy wchodzące w grę wartości są w trybie
przedmiotowym orzekane i mają charakter pozapoznawczy [tego typu wartościowanie ma
miejsce tylko w humanistyce i stanowi ono element twierdzeń przedmiotowych].
Twierdzenia humanistyce w większości mają aspekt opisowy i wartościujący
[aksjologicznego].

świadomość metodologiczna [reguluje praktykę badawczą - recepty na to jak
uprawiać naukę. W ramach przepisów: 1. wartość poznawcza, 2. operacje
badawcze, aby zrealizować idee, np. prawdy];



praktyka badawcza [doświadczenie, eksperyment, systematyzacja, stawianie
hipotez, etc.];



Wiedza naukowa [wynik praktyki badawczej].



-> Świadomość metodologiczna: stanowi dziedzinę kultury symbolicznej & jest
jednym ze znaczeń nazwy nauka:

Wartościowanie takie wchodzi w grę gdy odnosi się je do wyników praktyki
badawczej i mają charakter poznawczy. Są niezbędne dla teorii poznania naukowego
[epistemologii].

Wartościowanie metodologiczne - metodologiczny poziom wartościowania - jest to taka
sytuacja gdy wchodzą w grę wartości typu poznawczego [prawda, adekwatność,
obiektywność, etc.], są one odnoszone do wyników praktyki naukowej. Tak rozumiane
wartościowanie pojawiające się na poziomie metodologicznym stanowi niezbędny
składnik uprawiania nauki.

W szkole Badeńskiej: następuje wartościowanie tylko metodologiczne.

Koncepcja M. Webera:

Był socjologiem, historykiem kultury, religioznawcą, prawoznawcą, metodologiem: jego
refleksja metodologiczna, ważna, ale traktowana jako towarzysząca innym rozważaniom.

Nauka o społeczeństwie,

○

Nauka o gospodarce,

○

Uprawiał nauki społeczne, jako dziedzinę hisotrycznych nauk o kulturze - stosował dwa
terminy:

Działanie społeczne uważał za oddziaływania interpersonalne [jednostek];

Etyka Protestancka a duch kapitalizmu;

○

Gospodarka i społeczeństwo - zarys socjologii rozumiejącej [chodzi o rozumienie
sensu], dzieło to nie zostało ukończone;

○

U Webera: działania są ukierunkowane na określoną wartość;

Wyniki badań nauk społecznych mają charakter idiograficzny: w przypadku
Webera była to polemika z Marksem - poszło o prawa historyczne.
[Marks swoją strukturę gospodarki kapitalistycznej traktował jako opis
rzeczywistości realnej, Weber gdy charakteryzował metodę typów idealnych,
mówił: nie ma ona odniesienia przedmiotowego, stanowi pewne narzędzie do
badania rzeczywistości, ale nic jej w rzeczywistości nie odpowiada - pogląd ten
zinterpretowany jako instrumentalizm weberowski].

ii.

Weber jako kontynuator idei Rickerta:

Rickert a Weber - różnice:

Główne dzieła:

odniesienia do pojęć
jednostkowych.

-> 1864 - 1920r.

Semestr V Strona 20

badania rzeczywistości, ale nic jej w rzeczywistości nie odpowiada - pogląd ten
zinterpretowany jako instrumentalizm weberowski].

Odniesienia do Sensu: posiada charakter motywacyjno-aksjologiczny [w
danej społeczności], dzięki temu nabiera również charakteru
światopoglądowego.

□

Odniesienie do Znaczenia: posiada charakter faktyczno-aksjologiczny,
czyli doniosłe znaczenie działań w konsekwencji następstw i skutków.

□

Weber rozszczepił Rickertowskie pojęcie wartości na dwa elementy:
Sens + znaczenie - są to dwa różne odniesienie do wartości;
Oba elementy reprezentują określone wartości do których odnoszone jest
zjawisko kulturowe;

-> światopoglądowe sensy podejmowanych działań charakteryzowane
przez normy.

Sens kulturowy, w który wyposażony są czynności i wytwory są nadawane
przez idee wartościujące. Weber mówi, że idee wartościujące można nazwać
myślami i ideałami [te, które odgrywają dominującą rolę i uzyskały znaczenie
jako cechy charakterystyczne dla pewnej grupy kulturowej].

-> Transcendentalne założenie nauki o kulturze: nie możemy wydostać
się spoza naszej własnej kultury.

Transcendentalne założenie nauk o kulturze; Kultura w ujęciu Webera:

Kulturę tworzą, konstytuują wszystkie te obiekty kulturowe, które są
wyposażone w sens i znaczenie.

Kultura w ujęciu Webera:

Weber włącza naukę w działania społeczne [kulturę].

ii.

Webera kwestia prawomocność wiedzy poznania nie interesuje.
Weber reprezentuje nieklasyczną epistemologię.

Rickert a Weber - różnice:

Antynaturalizm metodologiczny Webera ma raczej charakter opisowy niż
normatywny;

Najistotniejsza różnica: na poziomie metodologicznym, czyli Webera nie
zadowala to co Rickert mówił na temat posługiwania się pojęć odnoszonych
do wartości. Weber był przekonany, że to co się nazywa odnoszeniem do
wartości jest operacja myślowa, zgodnie z którą każdy z nas tak postępuje
[odnosimy fakty do wartości uznawanych powszechnie i tworzymy fakty
kulturowe - nie wyróżnia filozofa, nie może stanowić metody badawczej na
gruncie nauk o kulturze].

Poziom spontanicznego konstytuowania się rzeczywistości kulturowej -

Spontaniczne

...zgubiłem się.

Metoda badawcza - metoda typów idealnych [pojęć typowo idealnych]:

Punktem wyjścia, heruystycznym: zjawiska historycznie zlokalizowane, np.
średniowieczna społeczność rękodzielnicza, konkretny kościół barokowy, zamek
gotycki, konkretny prąd literacki, etc. Zawsze wchodzą w grę pojęcia wyposażone w
pewien sens.

Wyróżnienie cech empirycznie uchwytnych.



Odnieść te cechy wyróżnione do skrajnej postaci [zabsolutyzować je];



Powstaje typ, pojęcie typowo, idealne [które nie ma swojego odpowiednika w
rzeczywistości].

-> Dystans, abstrahowanie, od swojego stosunku wartościującego;
pojęcie typowo idealne jest narzędziem, które pozwala mu opisywać
instrumentalnie pewne zjawisko.

Zamek gotycki jako pojęcie typowo idealne, może odgrywać rolę idealną
[wartościującą], ale takie działanie nie może mieć miejsca w nauce.

Kiedy mamy pojęcie typowo idealne skonstruowane to jest to instrument
pozwalający intersubiektywnie porównywać z innymi typami idealnymi, ale
nie pozwala oceniać.



Semestr V Strona 21

Kiedy mamy pojęcie typowo idealne skonstruowane to jest to instrument
pozwalający intersubiektywnie porównywać z innymi typami idealnymi, ale
nie pozwala oceniać.



Typ idealny - konstrukcja myślowa, która nie posiada żadnego odpowiednika
w rzeczywistości [wyabstrahowanie konkretnych, empirycznych cech obiektu,
zabsolutyzowanie owych cech i w ten sposób powstaje pewien instrument
badawczy].

Wykład 12., 2012-01-05

Cd.

W jaki sposób stosuje się pojęcia typowo idealnych w poznawaniu rzeczywistości
empirycznej, kulturowej lub społecznej.
Poddane badaniu mogą być zjawiska kulturowe, obiekty typu dzieł sztuki, obiekty
gospodarcze, itp. Jeśli fragment rzeczywistości empirycznej, z którym zestawiany
jest ów typ, posiada wystarczające podobieństwo do swojego typu idealnego, to
można ów fragment uznać za teren stosowalności typu idealnego. Można ten
fragment rzeczywistości empirycznej opisać - opis rzeczywistości nazwy Weber
racjonalizacją pojęciową.
Ma miejsce w ramach opisu, to co nazywa się racjonalizacją rzeczywistości przez
badacza. Jeśli badany fragment rzeczywistości nie wykazuje podobieństwa do typu
idealnego, to buduje się nowy typ idealny, póki ten nie będzie podobny do
rzeczywistości.
Jest to ciąg prób racjonalizacji rzeczywistości.
Dokonuje się często kilku prób racjonalizacji rzeczywistości.

O stosunku wartościowania u Webera:

Minimalizm aksjologiczny [wg Pani Profesor]: wartościowanie ingeruje w to co się
nazywa procedurą badawczą w jednym momencie.
Proces poznawczy rozpoczyna się od stworzenia typu idealnego - wyabstrahowanie
konkretnych cech [konstytutywnych] danego przedmiotu, zjawiska, społeczeństwa,
absolutyzuje się je i kiedy zwracamy uwagę na te cechy to dokładnie wtedy
wartościujemy - poszczególne cechy to wartości danego zjawiska, wybierane z tych
które wyróżniają dane zjawisko spośród innych.
Wyselekcjonowanie tych cech jest momentem kiedy wartościowanie wchodzi w
grę. Kiedy już mamy skonstruowany model typu idealnego i porównujemy z
rzeczywistym zjawiskiem, wtedy powinno się być wolnym od wartości - neutralnym
aksjologicznie.
Wybieranie zjawisk kulturowych jest w aksjologicznie zaangażowane [wybieranie
owych cech], ale już opis zjawisk w terminach typowo idealnych nie może
uwzględniać żadnego wartościowania.

[Weber: bliższy socjologii wiedzy, niżeli filozofii].

Neutralizm aksjologiczny Webera != neutralizm aksjologiczny pozytywistów.

Antynaturalizm metodologiczny M. Webera:

Antynaturalizm metodologiczny Webera nie jest nastawiony na uprawomocnienie
poznania [wszystkie inne koncepcje dążą do takiego uprawomocnienia, w
największym stopniu zależy na tym Husserlowi].

Cechy dynstyktywne [różnicujących] między naukami humanistycznymi i
społecznymi, a przyrodniczymi u Webera:

Nauki humanist. i społecznymi
[nauki idiograficzne]

Nauki przyrodnicze
[nauki nomotetyczne]

Pojęcia typowo idealne [mają
charakter instrumentalny].

Pojęcia ogólne [generalizujące] - nie
mają charakteru instrumentalny].

Instrumentalny charakter pojęć
typowo idealnych: instrumentalność
twierdzeń polega na tym, że nie mają
odpowiednika w rzeczywistości
empirycznej [nie mają odniesienia
przedmiotowego].

Pojęcia ogólne mają charakter realny
[realistyczny]: pojęcia te mają realnie
istniejącą denotacje w rzeczywistości
empirycznej.

-> Stosunek do wartościowania
antynaturalistów

-> Działanie racjonalne traktował
jako pojęcie typowo idealne.

Pozytywiści: eliminacja
wszelkiego
wartościowania - teza
metodologicznego
neutralizmu
aksjologicznego.

Weber: przyjmuje, że w
jego procedurze badawczej
istnieje moment w którym
wartościować należy,
jednak przyjmuje on
umiarkowany neutralizm
aksjologiczny.

-> Stosunek Webera do
wartościowania jest inny niż
stosunek pozytywistów:

-> Tworzenie pojęć ogólnych: na
gruncie pozytywizmu i na gruncie
fenomenologii - jak się tworzy
pojęcia idealizacyjne u Webera,

Semestr V Strona 22

przedmiotowego].

Minimalizm aksjologiczny [u
Webera].

Metodologiczny neutralizm
aksjologiczny [twierdzenia
wartościujące są zbędne].

O stosunku do wartościowania u Diltheya, Rickerta i Webera:

Dilthey

Rickert

Weber
[minimalizm aksjologiczny]/

[ukryty aksjologizm]

[otwarty aksjologizm]

Dilthey
[otwarty aksjologizm]

Rickert
[ukryty aksjologizm]

Weber
[minimalizm aksjologiczny]

-> Nie ma poznania bez
wartościowania [poznanie
ściśle zespolone z
wartościowaniem]. Badacz
nie tylko wartościuje, ale
sam uruchamia jeszcze
własne wartościowanie -
gdyby nie to
wartościowanie nie można
by mówić o rozumiejącym
poznaniem u Diltheya.

-> Badanie kultury
przez określonego
badacza nie wymaga
aby badacz ów
uruchomił ze swojej
strony jakiekolwiek
wartościowanie.
Badacz nie wartościuje
kiedy odnosi do
wartości jakieś
zjawisko.

Fenomenologiczna próba budowy epistemologii na nowych podstawach i jej związek z
antynaturalizmem metodologicznym:

Fakty z życia intelektualnego E. Husserla:

Filozofia arytemtyki: badania psychologiczne i logiczne, poświęcone
psychologicznemu ugruntowaniu podstaw arytmetyki.

□

Okreś prefenomenologicznym największym dziełem jest:



Badania logiczne [tom I. ukazuje się na koniec XIX. wieku [w 1900r.],
tom II. na początku XX. wieku]: w II. Części badań logicznych są
interesujące tezy epistemologiczne, krytyka, zarysowany program
fenomenologii jako analizy danych;

□

Idea fenomenologii [1906 - 1907r.];

□

Filozofia jako ścisła nauka [1910r.]: w tej pracy znajduje się program
badawczy fenomenologii;

□

Idee fenomenologii i fenomenologicznej filozofii: wyraźnie zarysowane
stanowisko idealizmu transcendentalnego [różnego od Kantowskiego];

□

Transcendentalna

□

Medytacje kartezjańskie;

□

Kryzys nauk europejskich;

□

Kryzys europejskiego człowieczeństwa, a filozofia.

□

Okres fenomenologiczny:



[ur. 1859r., zm. 1938r.]

Nie skończył swojego głównego dzieła Idei fenomenologii i filozofii
fenomenologicznej.

Okres prefenomenologiczny:

Husserlowska krytyka psychologizmu w logice:

pojęcia idealizacyjne u Webera,
Husserla i w przyrodoznawstwie.

Contradictio in adiecto -
zestawienie dwóch terminów
sprzecznych ze sobą.

-> Rickert: implicite autoryzuje
przez badacza te wartości -
badacz odnosi ponadczasowe
wartości, a gdy to robi, to są to
jego wartości.
Sam Rickert uważa, że
wartościowanie nie powinno mieć
miejsca u badacza kultury, gdyż
explicite opisuje wartości
powszechne we wspólnocie, lecz
implicite badacz odnosi swoje
wartości, jest to wyraz
światopoglądu badacza [jest
jakieś wartościowanie ukryte].

Semestr V Strona 23

Okres prefenomenologiczny:

Husserlowska krytyka psychologizmu w logice:

Husserl przyjął punkt wyjścia: psychologizm należy krytykować za to, że w ramach
tego stanowiska twierdzi się, że reguły logiki zależą od procesów psychicznych.
Mózg jest zbudowany do logicznego myślenia - procesy myślenia, są zgodne z
prawami logicznymi.

-> Rozumowanie: skoro reguły logiki nie są regułami w sensie ścisłym, stwierdzają
tylko pewne fakty psychologiczne, a skoro konsekwencje naszego myślenia są
zależne od praw psychofizjologicznych, to nie da się rozważać tych konsekwencji,
jedyne o czym można mówić to o związkach przyczynowo-skutkowych pomiędzy
procesami fizjologicznymi a efektem jakim są nasze działania.

Ale jeśli tak jest, to nasze reguły logiczne nie mają ważności uniwersalnej - wystarczy
ewolucja mózgu, a wtedy reguły psychologiczne mogą stracić ważność, a zatem
logika też może stracić ważność [zrelatywizują się do czasu i miejsca].

Należy przeciwstawić temu pogląd, który uniezależni prawa logiki od właściwości
mózgu.

Transcendentalne podstawy naszego poznania [punkt wyjścia dla uniezależnienia
od psychologizmu]:
idea bezzałożeniowości i idea pewności filozofii oraz idea świadomości
transcendentalnej - krytyka psychologizmu w logice, doprowadza Husserla do
programu filozofii od nowa - do nowej filozofii, które reprezentują dwie powyższe
idee [bezzałożeniowości oraz pewności].

-> Z powrotem do rzeczy: hasła tego nie należy mylić z pozytywistycznym
hasłem, które mogłoby brzmieć podobnie, nie chodzi jednak o powrót do
rzeczy empirycznie danych, ale o powrót do analizy fenomenów, które
stanowią tylko odpowiednik rzeczy materialnych, danymi w czystej
świadomości.
Z powrotem do pierwotnego, bezpośredniego doświadczenia [na gruncie
filozoficznym].

Idea bezzałożeniowości:



Pewność poznania: poznanie pewne oznacza poznanie przednaukowe [ew.
pozanaukowe, ale lepiej przed-n., ponieważ ma poprzedzać poznanie naukowe],
poznanie bezpośrednie musi być zrealizowane dla pewności, bezpośrednie
uzasadnienie, musi to być poznanie filozoficzne.

-> Nie miała być nauką przyrodniczą, w sensie ścisłości nauk, ale miała być tak
precyzyjną i dojrzałą pod względem metodologicznym, jak ówczesne nauki
przyrodnicze.

Projekt nowej epistemologii - Filozofia "Pierwsza i Ostatnia" lub Filozofia jako
nauka "ścisła":

Komentarze:

-> J. S. Mill był
psychologistycznym
pozytywistą!

-> [Psychologizm w szerszym
sensie: należy wyjaśniać zjawiska,
np. w sferze społecznej, przez
odwołanie się do psychologii,
które mają postać pewnych praw,
które mówią jak jednostki się
zachowują].

-> Husserl też unika relatywizmu.

-> rzecz podobna do Kantowskich
apriori, dla każdej rozumnej
istoty.

-> Prezentacjonizm -
bezpośrednie poznanie.

Semestr V Strona 24

Semestr V Strona 25

Semestr V Strona 26

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Epistemologia ćwiczenia, stan do 08 stycznia
Historia filozofii współczesnej wykład, stan do 08 stycznia
Wykład 1 - 02.10.08, inf o ciś krwi w ukl tetniczym wędruje do baroreceptorów, w nich powstaje ta in
Wykład 11 - 6.11.08, inf o ciś krwi w ukl tetniczym wędruje do baroreceptorów, w nich powstaje ta in
Wykład IV-do prezentacji, Organizacja rachunkowości
4 konta ksiegowe cwiczenia, Semestr V, Finanse i Rachunkowosc, Wyklady i materialy do seminarium
ostatni wykład z 01 08
Microsoft PowerPoint Wyklad 1 Wstep do informatyki i
Microsoft PowerPoint Wyklad 2 Wstep do informatyki i
Czę¶ć ogólna PC wykład 1 wprowadzenie do PC
kurs wprow.cz.prakt.2008, Znieczulenie, Wykłady-Wprowadz. do spcjalizacji w anestezjologii i int.ter
OczywistoÂŠ w epistemologii, Filozofia, Materiały do zajęć, Epistemologia
starożytne cywilizacje 4, materiały z historii dla uczniów gimnazjum, klasy I, dla klasy I C sprawdz
wykład! 03 do wydruku?łość
Wykład analiza do zal 5
odpowiedzi na pytania do wykładów z wpr do pedagogiki
MODERNIZACJA WOJSKA POLSKIEGO wykład z 01 08

więcej podobnych podstron