Egzamin: 
Wykład 1., 2011-09-29

Epistemologia i sposoby jej uprawiania
Aby coś nazwać refleksją epistemologiczną, to trzeba wiedzieć czy ma charakter normatywny -
czy w sposób wartościujący wypowiada się na temat poznania naukowego.

Wykład 2., 2011-10-06 

Psychologia; 

-

Historia nauki;  

-

Kognitywistyka [nauki o poznaniu];

-

Naukoznawstwo;

-

Kulturoznawstwo;

-

Socjologia wiedzy;

-

Teoretyczna historia nauki 

-

!= filozofia poznania/epistemologia/.

Nauki:

Mają charakter deskryptywny - nauka nie tworzy wartości.
Treści wiedzy naukowej mogą służyć do kształtowania światopoglądu.
Twierdzenia naukowe powinny mieć charakter deskryptywny, a nie normatywny [w innym 
wypadku miesza się refleksję naukową z refleksją filozoficzną].

Klasyczne koncepcje epistemologiczne:

1.

Każda refleksja nad poznaniem naukowym, która odpowiada na pytanie: 
Jaka wiedza o świecie jest wiedzą prawomocną? Jakie poznanie jest prawomocne?
[jeśli nie zadaje takiego pytania jest koncepcją nieklasyczną].

Jakie wyobrażenie o świecie jest wyobrażeniem prawomocnym?

[Jakie "umeblowanie" świata jest prawomocne?] - Pytanie ontologiczne;

-

Jakie sądy estetyczne są normatywnie prawomocne? - Pytanie klasycznej estetyki;

-

Jakie sądy etyczne są sądami normatywnie prawomocnymi? - Pytanie klasycznej etyki.

-

Pytanie to jest formułowane w towarzystwie trzech innych pytań filozoficznych [nie 
epistemologicznych]:

Wszystkie odpowiedzi na te pytania mają charakter normatywny - wg kryterium 
prawomocności.

Pytania [i odpowiedzi na te pytania] nazywamy fundamentalistycznymi.

Pytanie epistemologiczne, w trakcie refleksji nad poznaniem naukowym, mają dwa warianty:
A1. Jaka wiedza o poznaniu naukowym spełnia warunki wiarygodności poznawczej?

A2. Jaka relacja powinna zachodzić między dwoma systemami wiedzy [W, W'], aby można było 
orzec, że drugi z tych systemów przewyższa pod względem poznawczym ten pierwszy.

Ad A2. jest reprezentatywny dla K. Poppera - interesowała go relacja między dwoma systemami 
wiedzy.

-> Przyjmują oni, że jest możliwe uzyskiwanie wiedzy prawomocnej i pytają jaka 
wiedza jest prawomocna i jak to się dzieje, że wiedza jest prawomocna.

Oba pytania są charakterystyczne dla tych koncepcji, które "ufają nauce", tzn. zakładają 
prawomocność wiedzy naukowej; badaczy interesują mechanizmy ustalania 
prawomocności:

-

-> Klasycznym filozofem, który skonstruował tego rodzaju epistemologię jest 
Edmund Husserl. Twierdził, że nie można ufać poznaniu naukowemu ponieważ nie 

Koncepcje epistemologiczne, które "nie ufają nauce", nie uznają poznania naukowego jako 
prawomocnego, lub nie chcą się na ten temat wypowiadać:

-

Na egzaminie: 
Tekst o epistemologii. Rozpoznanie 
założeń, problemów i rozpoznanie 
danej orientacji filozoficznej, 
następnie egzamin ustny.

Wszystkie odpowiedzi na te pytania 
mają charakter normatywny.

Epistemologów interesuje 
mechanizm tego jak 
uprawomocnione zostało poznanie
-> Tworzą naukowy światopogląd 
nauki [ujęcie naukowo 
epistemologiczne.
-> Tworzą pozanaukowy, lub 
nienaukowy pogląd nauki [ujęcie 
przednaukowo epistemologiczne].

Epistemologia - wykład

   

Semestr V Strona 1

   

Edmund Husserl. Twierdził, że nie można ufać poznaniu naukowemu ponieważ nie 
ma takich kryteriów prawomocności, którym można by w tej sprawie zawierzyć -
wyniki tego poznania są ustalone empirycznie -żeby mieć pewność, że jest to 
poznania wiarygodne trzeba by sięgnąć ad infinitum to uprzednich obserwacji 
empirycznych - regressus ad infinitum.

Metafora: Któż będzie pilnował samych strażników? - obawy Husserla, co do prawomocności 
poznania naukowego nie można mieć pewności.

Husserl zaproponował ustalenie kryteriów prawomocności poznania na gruncie filozoficznym:
intuicja ejdetyczna.
Poznanie na gruncie filozofii musi być bezzałożeniowe [unika regressus ad infinitum] i uzyskuje 
się poznanie pewne.
Z wynikami poznania na gruncie filozofii można odnieść się do nauki.
Pytanie Husserla: Jak uprawomocnić poznanie naukowe?

Koncepcja nierealizowalna: nie może być tak, że nie przyjmuje się żadnych założeń; 
jest subiektywna - wyników tego poznania nie da się przekazać intersubiektywnie.

-> Kant: Jak jest możliwe czyste przyrodoznawstwo?  
Kryterium uzasadnienia prawomocności wiedzy naukowej u Kanta [jako filozofa]: 
empiria + kategorie, pojęcia ogólne poprzedzające poznanie empiryczne.
Podmiot uczestniczy w poznaniu, a nie tylko biernie obserwuje przedmioty -> Przewrót 
Kopernikański.
[prawda wytwarzana - prawda odkrywana].

Metafora budowli [piramidy] i jej fundamentów: na gruncie epistemologii powinno się 
dążyć do odkrycia fundamentów naszego poznania [prawomocnego poznania]. Te 
fundamenty, odkryte, mają być niepodważalne umożliwiające poznanie absolutne.

1.

Metafora łodzi: przyjmując założenie Żeglowanie jest rzeczą konieczną mamy do czynienia 
z epistemologią, która jest przyrównana do łodzi, że łódź nie ma stałych fundamentów, 
tzn. że każdą cześć można wymienić o ile łódź dalej płynie. 

2.

Epistemologia w tradycji zachodniej filozofii:

2.

Simon Blackburn [Oxfordzki słownik filozoficzny]: epistemologia jest podporządkowana dwóm 
ścierającym się metaforom:

-> Wcześni filozofowie konstruowali  systemy spekulatywno-ontologiczne [metafizyczno-
ontologiczne], dotyczące rzeczywistości. O ile się pojawia myśl epistemologiczna, to 
właśnie ona niejako z góry a priori była przesądzona przez system ontologiczny.
Taka specyfika utrzymywała się do ok. XV - XVI wieku.

-> Od XVII wieku, Kartezjusza, zaczyna się drugi etap refleksji epistemologicznej: 
Epistemologia zaczyna być w coraz wyższym stopniu dyscypliną równą refleksji 
ontologicznej.
Kartezjuszowi zawdzięczamy, że jako jeden z pierwszych zajął się poznaniem 
matematycznym - zwaloryzował je [nadał temu poznaniu szczególnych cech, właściwości].
Opracował metodę analityczno-geometryczną, którą chciał stosować do wszelkich 
rozważań o świecie -> mówił o tej metodzie jako poznaniu oczywistym.
I tak jego refleksja epistemologiczna nie była wolna od refleksji ontologicznej.

-> Od XVIII i XIX wieku, stopniowo epistemologia staje się podstawową, główną częścią 
rozważań filozoficznych. Do tego stopnia, że w wieku XIX epistemologia jest w 
przekonaniu Pozytywistów i Neopozytywistów jedyną dziedziną filozofii, którą warto się 
zajmować.
W wieku XVIII waloryzuje się poznanie przyrodnicze.

-> Druga połowa wieku XIX: coraz wyższym stopniu jest krytykowany pozytywizm, na 
terenie niemieckojęzycznym pojawia się refleksja Niemiecka filozofia humanistyki - H. 
Riceour, M. Weber, i in. -> pojawia się neokantyzm. Następuje zmiana waloryzacji 
przedmiotu: zaczyna się antynaturalizm metodologiczny [krytyczna reakcja na naturalizm 
metodologiczny].
Spór o metodologiczny kształt, uprawianie, humanistyki.
Antynaturaliści byli przekonanie, że ekstrapolacja metod przyrodniczych na humanistykę 
nie daje efektów - kultura jest czym innym niż świat przyrodniczy, wymaga zatem innych 
metod poznania.

Fundamentalizm 
epistemologiczny

Antyfundamentalizm 
epistemologiczny

   

Semestr V Strona 2

   

Spór o metodologiczny kształt, uprawianie, humanistyki.
Antynaturaliści byli przekonanie, że ekstrapolacja metod przyrodniczych na humanistykę 
nie daje efektów - kultura jest czym innym niż świat przyrodniczy, wymaga zatem innych 
metod poznania.

-> Jak dzisiaj wygląda sytuacja ontologii i epistemologii?
H. Putnam: Dlaczego nie jestem relatywistą.
R. Rorty: Filozofia a zwierciadło natury.

Ontologia: nie jest dzisiaj uprawiana jako dziedzina filozofii. Ostatecznie XIX wiek złożył do grobu 
ontologie za pomocą pozytywizmu. Dzisiaj uprawiana jest jedynie na gruncie Tomizmu, do 
niedawna w naturalistycznym, zdogmatyzowanym wariancie marksizmu.
Dzisiaj specyficznym rodzajem ontologii jest Ontologia Bycia [Heidegger].

Epistemologia: w połowie XX wieku [ok. 1962r] została wydana praca Struktura rewolucji 
naukowej [T. Kuhn], przez nią zaczęły się silne zmiany w uprawianiu epistemologii.
Przełom w sposobie rozumienia i uprawiania epistemologii: 
Dwa zwroty w filozofii XX. Wieku - zwrot językowy oraz zwrot historyczny [T. Kuhn];
Kuhn postulował aby na naukę spojrzeć historycznie jako na coś co się zmienia, aby uwzględnić 
kryteria socjologiczne oraz zwrócić uwagę na kulturoznawstwo.
Wg Kuhna epistemologia powinna ograniczyć swoje działanie do rekonstrukcji norm i dyrektyw 
oraz analizy metod stosowanych w nauce. Od czasów Struktury… ma miejsce zwrot historyczny 
w patrzeniu na epistemologie tradycyjną [ta epistemologia była tej krytyce poddawana].
Dzisiaj część epistemologów nadal stara się uprawiać ją w sposób klasyczny, część 
przemianowała się w naukoznawców. 
R. Rorty: nieopłacalną rzeczą jest zajmowanie się prawomocnością poznania.

Etyka
Estetyka

Wykład 3., 2011-10-13 

Nieklasyczne koncepcje epistemologii:

3.

Wszelkie koncepcje epistemologii, które można nazwać nieklasycznymi charakteryzują się taką 
cechą, że rozstają się sposobem myślenia o poznaniu charakterystycznym dla koncepcji 
klasycznych. Nie widzą odpowiedzi dla prawomocnego, wiarygodnego poznania i wiedzy.
-> Horror metafizyczny, L. Kołakowski;

Niektórzy się z epistemologią tradycyjną rozstają, inni nie uprawiają w ogóle epistemologii.

Koncepcja epistemologii znaturalizowanej [Quine'a]:
Porzuca pytania tradycyjnej epistemologii. Proponuje prowadzić badania nad poznaniem, 
które nazywa jako badania nad okolicznościami używania przez ludzi języka [w 
szczególności zdań] - ma być uprawiana jak nauki przyrodnicze, konkretnie ma być działem 
psychologii [jedną z dziedzin przyrodoznawstwa].
-> Ktoś kto zajmuje się językoznawstwem [przedstawiciel dyscypliny empirycznej] 
obserwuje zachowanie obcych osób w obcym środowisku [obca kultura dla badacza], 
które to osoby komunikują się językowo [obserwuje akt komunikacji] - obserwuje się w 
związku z jakimi sytuacjami ludzie korzystają z dźwięków [zdań].
-> Bada się użycie języka.
-> Nie ma w tym uzasadnienia epistemologicznego.
-> Quine jest przekonany, że przez taką fenomenalistyczną obserwację języka badacz 
obserwuje w sposób aksjologicznie neutralny.
[koncepcja nie zadaje żadnego pytania i nie daje odpowiedzi o prawomocność poznania].

-

Koncepcja epistemologii genetycznej [Jean Piaget]: niektórzy uznają to za dział 
eksperymentalnej psychologii rozwojowej. 

-

Koncepcja epistemologii historycznej [Jerzy Kmita]: w ramach tej koncepcji jej cechą 
szczególną, którą czyni z niej epistemologię nietradycyjną jest relatywizacja historyczna 
teorii poznania [brak fundamentów poznania]. Mówi się o prawomocności [poznawczej] 
wiedzy zależy od wiedzy skutecznej technologicznie: 
-> u podstaw tej koncepcji przyjmuje się funkcję technologiczną nauki, która jest funkcją 
definiującą naukę; 
-> zakłada się, że w ramach twierdzeń naukowych [charakter opisowy] umożliwiają one 
skonstruowanie pewnych dyrektyw technologicznych, tj. takie które mówią w jaki sposób 
można wykorzystać wiedzę naukową w praktyce - czyli jak można zrealizować tę funkcję 

-

-> Niefundamentalistyczne 
epistemologie.

-> Badacz próbuje ustalić zdania 
bodźcowe - zdań okazjonalnych 
[zdania okazjonalne wywołane są 
przez pewne bodźce].

-> Twórca [J. Kmita] zrezygnował 
z tej koncepcji na rzecz 
teoretycznej teorii nauki [ma 
charakter wyłącznie 
deskryptywny, nie jest już w 
ogóle epistemologią].

   

Semestr V Strona 3

   

Przekonania normatywne [ustalają wartości poznawcze];

○

Przekonania dyrektywalne: dyrektywy metodlogiczne - wiedza na temat sposobu 
stosowania owych dyrektyw w praktyce naukowej.

○

definiującą naukę; 
-> zakłada się, że w ramach twierdzeń naukowych [charakter opisowy] umożliwiają one 
skonstruowanie pewnych dyrektyw technologicznych, tj. takie które mówią w jaki sposób 
można wykorzystać wiedzę naukową w praktyce - czyli jak można zrealizować tę funkcję 
technologiczną;
-> Bada się świadomość metodologiczną, tj. jedno ze sposobów rozumienia nauki:

-> Bada się czy owe przekonania doprowadziły do postępu poznawczego danej dziedziny 
wiedzy. Nie mają one jednak statusu fundamentalnego - nie są stałe.

Koncepcja epistemologii szkoły Frankfurckiej: w swojej klasycznej wersji zakłada, że nie 
chodzi w ogóle aby legitymizować wiedzę naukową, w jakikolwiek sposób za pomocą 
filozofii. Rezygnuje się z roszczeń uprawomocnienia poznania - problem ten w ogóle się w 
tej koncepcji nie pojawia].
Pozapoznawcza interpretacja - próba wyprowadzenia problematyki epistemologicznej 
poza granice zadań uprawomocniających.
-> Habermasa interesuje to jakie interesy kryją się za poznaniem - nie ma poznania bez 
interesu.

Od czasów szkoły frankfurckiej filozofia posługuje się zwrotem prawdą do zrobienia
[prawda wytwarzana] -> taką koncepcje na gruncie szkoły się przyjmuje.
-> Habermas wyróżnił trzy rodzaje interesów:
1. Interes panowania [interes władania] - interes technologiczny;
2. Niezakłócona komunikacja;
3. Emancypacja [jako sposób w ramach którego ludzie mieliby się uwalniać od przekonań 
narzuconych przez społeczeństwo].

-

Koncepcja mocnego problemu socjologii wiedzy [szkoła edynburska]: redukcja 
epistemologii do socjologii. Kryterium wyborów społecznych [lub szerzej kulturowych]: 
wiedzą jest to co za wiedze jest uznane.
Symetryczne wyjaśniania wiedzy: postulat traktowania prawdy i fałszu jako kandydatów 
na eksplanandum.
-> Relatywizacja społeczna
-> W kierunku socjologii wiedzy zmierzał Max Weber - formułował ostre kryterium 
metodologicznej neutralności wiedzy [podobne do kryterium pozytywistycznego] -
dopuszczał jednak do pojęć typowo idealnych.

-

Epistemologia a nauka:

II.

Świadomość metodologiczna rozumiana jako dwa zespoły przekonań:
1. Przekonania normatywne [wartości];
2. Przekonania dyrektywalne [sposoby]. 

○

Praktyka badawcza [działalność uczonych];

○

Wiedza naukowa.

○

Epistemologia jako światopogląd nauki:
Trzy znaczenia terminu nauka:

1.

Zakłada się, że wiedza naukowa pełni funkcję technologiczną, tzn. że twierdzenia 
naukowe mają charakter deskryptywny ale jeżeli daje się z nich wyprowadzić takie 
dyrektywy technologiczne [sądy dyrektywalne], które określają sposoby uzyskiwania 
określonej wiedzy, to zwykle o tego rodzaju wiedza spełnia funkcję definiującą [lub 
technologiczną, nie jestem pewien].

Tylko w ramach implikacji może zostać skojarzone to co nazywa się czynnością z…

Kultura [u Kmity, również rzeczywistość myślowa] = Wiedza:
Wiedza składająca się z:
- Norm;
- Dyrektyw.

Dwie sfery przeciwstawnych wartości kultury:

ogóle epistemologią].

koncepcja dotyczy późnych lat '60 
[J. Habermas].

Interes rozumiany jako: w jakim 
celu, po co?

Odrzucenie korespondencyjnej 
teorii prawdy.

2. i 3. interesy miały spełniać 
nauki hermeneutyczne.

-> Dla budowy typów idealnych.

-> Przepisy na uprawianie nauki 
<3
-> Świadomość metodologiczna 
reguluje praktykę badawczą w 
rezultacie formułuje się wiedzę 
naukową.

Przekonania wyartykułowane to 
sądy.

   

Semestr V Strona 4

   

- Norm;
- Dyrektyw.

Dwie sfery przeciwstawnych wartości kultury:
-> Kultura wartości uchwytnych praktycznie;

Są to wartości światopoglądowe - budulec każdego światopoglądu.
Część kultury symbolicznej - kultura światopoglądotwórcza; 
W jej obrębie odróżnia się trzy momenty historyczne:
1. Magia [czysta];
2. Religia;
3. Filozofia.

-> Kultura wartości ostatecznych [wartości nieinstrumentalne].

Język;

○

Obyczaj;

○

Sztuka.

○

Komunikacyjne dziedziny kultury symbolicznej:

[nieprofesjonalne dziedziny]

Nauka;

○

Religia;

○

Filozofia;

○

Prawo;

○

Pozakomunikacyjne dziedziny kultury symbolicznej:

[profesjonalne dziedziny]

Światopogląd jest to ogół przekonań [normatywnych] wyznaczających pewną całościową, 
wartościującą wizję [ogląd] świata.

-> Cechą każdego światopoglądu są dwa założenia:
1. Zawsze wyznacza jakąś grupę wartości ostatecznych [na ogół pozytywnych] - określają 
to co potocznie nazywa się sensem życia;

2. W ramach światopoglądu ustala się pewne powiązania między tymi wartościami 
światopoglądowymi [ostatecznymi] a wartościami uchwytnymi praktycznie.
Powiązanie typu środek - cel.
Wartości uchwytne praktycznie są narzędziem dla realizacji wartości ostatecznych.

Typologia nurtów epistemologicznych ze względu na stosunek do poznania naukowego:

2.

Wykład 4., 2011-10-27 

(… brak…)

Realizacja wartości ostatecznych - przekroczenie normy za którą stoi pewna restrykcja.

-> światopogląd = przekaz światopoglądowy;
-> Kołakowski: światopogląd = mit [Obecność mitu];

Światopogląd nazywany jest różnie:

Drugie odczarowanie świata - prywatyzacja światopoglądu [indywidualizacja];
Prywatyzacja polega na tym, że pewien światopogląd, który jednostka reprezentuje, "działa" jest 
ograniczone do życia prywatnego jednostki. Światopogląd za sprawą wartości ostatecznych 
waloryzuje działania prywatne jednostki [w ramach życia prywatnego]- nie ingerują one już w 
praktykę społeczną [praktykę profesjonalną] w której on działa.

-> Światopogląd a nauka:

Światopogląd: 
- Obecność sądów normatywnych [normy] 
[O tych sądach one artykułują pewne wartości 
światopoglądowe]; 

Nauka:
- Obecność sądów deskryptywnych [opisów]
[Nie zawierają wartości, norm. Ale nie można 
mówić, że deskryptywność nie jest 
absolutna - ze względu na wartości 
poznawcze, wyznaczane przez jakąś 
koncepcję epistemologiczną przechwycone 
przez świadomość metodologiczną];

-> ostateczne rozumiane nie w 
sensie metafizycznych, ale w 
sensie, że nie ma nad nimi innych 
wartości.

-> Filozofia jest zatem 
światopoglądem.
Filozofia != teologia.

-> W obu dziedzinach 
[komunikacyjne i 
niekomunikacyjne] posługujemy 
się językiem.

-> M. Weber

   

Semestr V Strona 5

   

- Żadne światopoglądy nie implikują żadnych 
takich sądów, które mogłyby pełnić rolę 
przesłanek skutecznego działania [o mocy 
technologicznej, umożliwiających skuteczne 
działanie] - są to sądy jałowe technologicznie.

- Nie podlegają dychotomii prawda - fałsz.

absolutna - ze względu na wartości 
poznawcze, wyznaczane przez jakąś 
koncepcję epistemologiczną przechwycone 
przez świadomość metodologiczną];

- Sądy nauki stanowią źródło przesłanek 
skutecznego działania [mają moc 
technologiczną].
Twierdzenia naukowe to nie są dyrektywy 
technologiczne [nie ma ich gotowych od 
razu] - w twierdzeniach nauki są tylko 
przesłanki ku temu aby wyłonić dyrektywy 
technologiczne.

- Są kwalifikowane w kategoriach prawdy i 
fałszu.

Np. Pojęcie sens życia łączy się ze światopoglądem.
Światopogląd może nas wyposażyć w sens życia - odpowiednie wartości światopoglądowe, mogą 
nas wspomagać w tym aby widzieć sens życia jednostkowego, aby postępować, żyć tak, iż nasze 
postępowanie, działanie wskazywałby że ów sens życia posiadamy.

-> same twierdzenia naukowe nie mają charakteru światopoglądu, mogą mieć nań wpływ, 
mogą pełnić funkcję światopoglądową jako funkcja podrzędna [towarzysząca] funkcji 
technologicznej.

Nauka nie wyposaża nas w sens życia ze względu na deskryptywny charakter twierdzeń 
naukowych.

Epistemologia jako światopogląd nauki:

3.

Epistemologia wówczas tworzy światopogląd nauki, wówczas gdy ustosunkowuje się 
wartościująco wobec poznania naukowego [twierdzeń nauki].

Jeżeli się uzna, że dana epistemologia jest światopoglądem nauki [spełnia powyższy warunek] to 
można uznać ją za pewien system światopoglądowy - waloryzuje praktykę badawczą za pomocą 
nieuchwytnych praktycznie wartości poznawczych.

Prawda;

-

Zgodność, wyników, poznania z tzw. Obiektywną rzeczywistością;

-

Wzrost zawartości prawdziwościowej twierdzeń naukowych [Karl Popper: truth content];

-

Postęp poznawczy;

-

Prawomocność, wiarygodność [itd.] poznania;

-

Adekwatność poznania.

-

W tradycyjnej epistemologii, uprawianej ściśle do lat '60. XX wieku:

Wyjaśnianie;

-

Stawianie hipotez;

-

Uzasadnianie;

-

Wnioskowanie [indukcyjne, dedukcyjne];

-

Analiza porównawcza;

-

Eksperymentowanie.

-

Wartości instrumentalne [metodologiczne] za pomocą, których realizuje się powyższe:

Definicyjne ujęcie Epistemologii jako światopoglądu nauki:

Cechą, czynnikiem definicyjnym, refleksji epistemologicznej jest światopoglądowa waloryzacja 
nauki za pomocą wartości poznawczych - ma ona miejsce gdy określone wartości, poznawcze, 
czynią nasze działania efektywniejszymi. Aksjologicznie wzmacniają czyjeś działania.

Typologia nurtów epistemologicznych z uwagi na ich stosunek do nauki - poznania 
naukowego:

-> Kant pytał o czyste przyrodoznawstwo - pytał o to jak możliwe jest poznanie.

Wykład 5.,2011-11-03 

Typologia nurtów epistemologicznych z uwagi na stosunek do poznania naukowego:
-> Stosunek do orientacji epistemologicznych określone na te, które ufają nauce oraz te, które 

-> Funkcja technologiczna = 
funkcja definiująca naukę;

-> Spory pomiędzy wyznawcami 
różnych światopoglądów nie 
powinny być sporami o 
prawdziwość jednego z nich. 
Mogą to być spory o efektywność 
motywacyjną danego 
światopoglądu działania 
jednostek.

Są to wartości ostateczne 
[nieinstrumentalne] o 
charakterze światopoglądowym -
budują światopogląd nauki.

Wartości metodologiczne; służą 
do realizacji wartości 
poznawczych.

Poznania;

-

Ontologiczne 
uprawomocnienie 
umeblowania świata;

-

Estetyki i etyki.

-

W tradycyjnej refleksji 
epistemologicznej ma miejsce gdy 
w ramach tej refleksji zmierza się 
do uprawomocnienia:

   

Semestr V Strona 6

   

Wykład 5.,2011-11-03 

Typologia nurtów epistemologicznych z uwagi na stosunek do poznania naukowego:

Edmund Husserl: nie zakładał żadnej prawomocności poznania naukowego. Starał 
się skonstruować epistemologię, w ramach której o poznaniu można by powiedzieć, 
że jest pewne i bezzałożeniowe [w ramach intuicji ejdetycznej, na gruncie czystej 
świadomości, a nie psychofizycznie uwarunkowanej [jak u Hume'a], stara się 
odpowiedzieć na pytanie czym jest poznanie, wówczas ustala się kryteria 
prawomocności poznania] - na gruncie fenomenologii.
Zaproponował zawieszenie wszelkiej prawomocności poznania, którą uzyskał za 
pomocą metody epoche - redukcji fenomenologicznej.

○

Nie ufające nauce to te, które nie zakładają prawomocności poznania naukowego. Starają 
się na gruncie filozofii same określić prawomocność poznania naukowego i dopiero je 
skonfrontować z poznaniem naukowym i czy daje się utrzymać w tych kryteriach 
filozoficznych. Pyta: Jak uprawomocnić poznanie naukowe.

-

Ufające nauce to te, które pytają o to jak możliwa jest prawomocność nauki [wiedzy 
naukowej], po Kantowsku.
Naukowo epistemologiczne ujęcie [ufa się poznaniu naukowemu - prawomocności wiedzy 
naukowej].
[Epistemologia Kantowska]

-

Dla uzasadnienia prawomocności poznania naukowego odwołuje się do psychologii -
klasyczny, XIX w. pozytywizm - również empiryści brytyjscy [XVIII wiek], np. Hume
odnosił się do psychologii. 

-> Punktem wyjścia dla Hume'a było wspólne wszystkim uposażenie 
psychofizjologiczne, dzięki któremu można było prześledzić poznanie od przyrody do 
obrazu w umyśle. Uposażenie psychofizjologiczne było dla Hume'a uzasadnieniem 
dla prawomocności wiedzy naukowej.
-> Durkheim szukał uzasadnienia prawomocności poznania naukowego w socjologii. 
Uznał, że przesłanek uzasadniających prawomocność poznania należy szukać na 
gruncie socjologii  - nauka, która nie musi się odwoływać do wrodzonej natury 
ludzkiej, ale taka, która wskaże pewne prawidłowości wspólne dla wszystkich 
wywodzące się nie z natury, ale posiadające swój rodowód ponadjednostkowy.
To co nazywamy wiedzą, budujemy na podstawie kategorii rozmowy. Wyrażają 
pewne stany zbiorowości - są zależne od sposobu konstytuowania instytucji 
religijnych, społecznych, itp.

○

-> Neopozytywizm: antypsychologiści [w sensie opozycji do Hume'a], przywoływali 
tutaj logiczną analizę języka nauki.
Psychologiczne uwarunkowania zastąpili analizą logiczną języka, które miały 
uzasadnić prawomocność poznania.

Kant i neokantyści [szkoła mardburska i badeńska];

○

Epistemologowie odwołują się do praktyki badawczej, trzy warianty tego ujęcia:

Oba warianty mają swoje plusy/minusy: ograniczając uzasadnienie prawomocności wiedzy 
do jednej dziedziny, to uzyskamy tylko fragmentaryczny obraz. Wchodzić będzie w grę 
absolutyzacja tylko fragmentu wiedzy naukowej [psychologiczny fragment, logiczny, etc.].

Epistemologia historyczna: zakłada się prawomocność wiedzy naukowej, natomiast 
przesłanek uzasadniających ją szuka się w całej praktyce badawczej.

○

Rekonstruuje się obszar świadomości metodologicznej [normy i dyrektywy].
Normy i dyrektywy metodologiczne są zrelatywizowane do pewnego okresu rozwoju 
nauki.

Epistemologia pozytywistyczna:

-> Stosunek do orientacji epistemologicznych określone na te, które ufają nauce oraz te, które 
nie ufają nauce.

Fenomenalizm:
Można wyrazić w postaci stwierdzenia, np. świat naukowo poznawany składa się ze 
zjawisk obserwowalnych, obserwowalnych stanów rzeczy, fizykalnych lub psychicznych.
Cała wiedza empiryczna o świecie daje się sformułować w terminach logicznych i 
obserwacyjnych [spostrzeżeniowych] o charakterze ekstraspekcyjnym, bądź charakterze 
introspekcyjnym.

-

Filozofia pozytywistyczna, Kołakowski - cztery reguły pozytywizmu + jedna Pani Profesor:

Poznania;

-

Ontologiczne 
uprawomocnienie 
umeblowania świata;

-

Estetyki i etyki.

-

Wersja mocna: Jaka wiedza 
spełnia warunki 
prawomocności poznania?
Lub 

-

Wersja słaba: Jaka relacja 
zachodzi pomiędzy dwoma 
systemami wiedzy S i S1, 
aby można było orzec, że 
jeden z tych systemów 
przewyższa drugi pod 
względem poznawczym.]

-

[Dwie postaci:

-> Wszystko tutaj ustala się na 
gruncie filozofii [ujęcie 
przednaukowo 
epistemologiczne]

   

Semestr V Strona 7

   

zjawisk obserwowalnych, obserwowalnych stanów rzeczy, fizykalnych lub psychicznych.
Cała wiedza empiryczna o świecie daje się sformułować w terminach logicznych i 
obserwacyjnych [spostrzeżeniowych] o charakterze ekstraspekcyjnym, bądź charakterze 
introspekcyjnym.
- Terminy o charakterze ekstraspekcyjnym orzekają o obserwowalnych przedmiotach 
fizycznych, obserwowalnych cechach bądź relacjach.
-> wtedy znajdujemy się na terenie pozytywizmu fizykalistycznego.
Przesłankami ostatecznymi są jednostkowe zdania obserwacyjne, ale mogą być 
odwoływalne w sytuacji wystąpienia jakiejś niezgodności pomiędzy dwoma zdaniami 
obserwacyjnymi.
[Reprezentanci: późny Carnap, Comte, …]

- Terminy o charakterze introspekcyjnym orzekają o danych bezpośrednio naszej 
świadomości doznaniach i orzekają o tych doznaniach jakieś cechy jej przysługujące, bądź 
relacje [psychologiczne].
-> wariant subiektywistyczny [psychologistyczna] w filozofii pozytywistycznej.
[fenomenalizm rozumiany subiektywistycznie, reprezentant: Hume, wczesny Carnap].
Zdania obserwacyjne to ostateczne przesłanki wiedzy - nieodwoływalne.

Nominalizm:
Ujęcie nominalizmu przez Kołakowskiego to czysto ontologiczna interpretacja.

-

Klasycznie nominalistycznym stanowiskiem [mówiącym, że świat składa się z konkretnych 
obiektów obserwowalnych] jest reizm T. Kotarbińskiego. Jest odpowiednikiem 
nominalizmu średniowiecznego, że zakłada, iż istnieją tylko rzeczy - istnieją indywidua 
identyczne z ciałami, bądź istnieją indywidua identyczne z duchami, bądź istnieją 
indywidua identyczne z osobami.
Przemianował na program konkretystyczny - mówił, że konkretyzm to tylko projekt 
wiedzy o świecie.

Kołakowski mówi o Kotarbińskim, że z pozytywizmem łączy go … przez hipostazy.

E. Gellner: ani nominalizm w sensie reizmu, ani konkretyzmu nie ejst wyznacznikiem 
pozytywistycznej epistemologii. Lepiej mówić o logicznym atomizmie: logiczny bo 
wprawdzie bierzemy pod uwagę fenomeny, zjawiska z jakimi mamy do czynienia, ale są 
one od siebie logiczne niezależne - jeśli mówić o jakiś powiązaniach między 
obserwowanymi fenomenami, to nie są one z góry ustalone, przesądzone, są one 
kontyngentalne [przypadkowe]. Logiczny atomizm zakładałby, że świat poznawalny 
naukowo to świat składający się z obserwowalnych faktów, które nie są ze sobą powiązane 
w sposób konieczny [w sensie syntetycznym] [i żadne konieczności syntetyczne a priori nie 
łączą tych faktów].
Wyobrazić sobie świat jako worek pyr: każdy fakt jest zgranulowanym czymś, a związki 
między nimi są przypadkowe.
Atomizm fenomenalistyczny najprecyzyjniej został wyrażony w jednej z książek Carnapa
Logiczne podstawy prawdopodobieństwa.

Natura

Zjawiska
społeczne

Wersja umiarkowana: język humanistyki jest definicyjnie redukowalny do języka 
nauk przyrodniczych [A. Comte];

○

Wersja radykalna: prawa nauk humanistycznych są w pełni wyprowadzalne z praw 
przyrodniczych [H. Spencer].

○

Naturalizm metodologiczny:
Jedność metod stosowanych w różnych dziedzinach wiedzy: można odnosić do wiedzy 
humanistycznej, tylko gdy humanistykę traktuje się jako naukę - science - a jeśli nie to ten 
wyznacznik w ogóle nie dotyczy humanistyki.
Naturalizm metodologiczny [kiedyś ontologiczny/przedmiotowy/społeczny - operowali 
nimi Stoicy, Hobbes, w wieku XVIII też ich korzystano: rozumiano to jako to, że każde 
zjawisko społeczne jest zjawiskiem przyrody, więc to wszystko podpada pod prawa 
przyrody. Od Milla wykrystalizowało się stanowisko naturalizmu metodologicznego]:

-

   

Semestr V Strona 8

   

nauk przyrodniczych [A. Comte];
Wersja radykalna: prawa nauk humanistycznych są w pełni wyprowadzalne z praw 
przyrodniczych [H. Spencer].

○

Neutralizm aksjologiczny: odmówienie sądom wartościującym 
Metodologiczny status wypowiedzi wartościujących. Koncepcja pozytywistów mówi, że 
każdy taki pogląd na oceny [twierdzenia wartościujące] może być zakwalifikowany na 
gruncie pozytywizmu ale pod warunkiem, że dana wypowiedź o rzeczywistości coś 
stwierdza [i zawiera element wartościujący] daje się przełożyć na język zdań 
obserwacyjnych! KURWA!

-

Emotywna: wypowiedzi wartościujące nie dadzą się przełożyć na zdania 
obserwacyjne - wyrażają stany emocjonalne podmiotu. Są symptomami naszych 
przeżyć aprobaty, dezaprobaty. Nie konstatują żadnych faktów o rzeczywistości, a 
skoro tak pełnią funkcję wyłączenie emotywną - są emocjonalnymi wykrzyknikami, 
nie są sądami sensu stricto.
-> Promotor stanowiska: Hume.

○

Psychologiczna:

○

Dwie wersje:

Indukcja.

-

Wykład 6., 2011-11-17

Indukcja: kłopot z nią polegał na tym, że jakkolwiek pozytywiści byli przekonani, że w 
pewien sposób jesteśmy wyposażeni w taki sposób, że wnioskujemy indukcyjnie, to nie da 
jej się uprawomocnić. To, że się nie da jej uprawomocnić zakładał Hume - swoim 
sceptycyzmem narobił zamieszania [Popper tak uważał]. XIX wieczni uczeni uważali, że da 
się uprawomocnić indukcję.

-

Teoria: kłopot z nią można ująć jako kłopot z tym co można nazwać stosunkiem teorii do 
doświadczenia - stosunek terminów teoretycznych do obserwacyjnych.

-

Wiedza obserwacyjna [Wt] = Wiedza teoretyczna [Wo]; wiedza 
obserwacyjna jest zbudowana z takich terminów, które mają charakter 
wyłącznie obserwacyjny. Wiedza teoretyczna jest zbudowana ze zdań 
nieanalitycznych, ale zawierają też terminy nieobserwacyjne.
Wg niego wiedza teoretyczna pochodzi tylko z umów terminologicznych, 
za pomocą terminów teoretycznych są definiowane przez terminy 
obserwacyjne.

1)

"Logiczna konstrukcja świata" - reprezentował subiektywizm, psychologizm 
pozytywistyczny [1928 - 1936]: początkowo jego stanowisko przyjmowało 
definicje równościową

i.

Występują w nauce takie terminy, które się nie dają sprowadzić do 
terminów obserwacyjnych: np. X jest kwasem [jest terminem 
teoretycznym, nie da się zdefiniować za pomocą definicji 
równościowej]. Przyjmuje w tym pierwszym etapie ewolucji definicje 
cząstkową. Można wyrazić za pomocą schematu:
Wt c Wo' [Wiedza teoretyczna zawiera się w Wiedzy obserwacyjnej 
prim] - Wiedza obserwacyjna jest taką, że obok terminów 
obserwacyjnych posiada też predykaty dyspozycyjne 
[niezaobserwowane [konotują własności nieobserwowalne] -
teoretyczne].

2)

Pierwszy etap ewolucji poglądów Carnapa: zmienia poglądy - stają się mniej 
radykalne, pojawiają się wątpliwości do stanowiska [od 1936 wraz z jego pracą 
Sprawdzalność i znaczenie].

ii.

Drugi etap ewolucji poglądów Carnapa: od 1956 roku wraz z pracą 
Metodologiczny charakter [status] pojęć teoretycznych: nie da się terminów 
teoretycznych zdefiniować za pomocą obserwacyjnych równościowo. Terminy 

iii.

Zarówno pozytywiści jak i neopozytywiści przyjmowali pierwszeństwo terminów 
obserwacyjnych wobec teoretycznych. Nie było większych problemów z tym do Carnapa: 
wyartykułował problem stosunku terminów teoretycznych do obserwacyjnych.
Mawia się, że ten problem był jedną z głównych przyczyn kryzysu w orientacji 
pozytywistycznej.

Ewolucja poglądów Carnapa stosunku teorii do doświadczenia:

Kłopoty wewnętrzne pozytywistów:

   

Semestr V Strona 9

   

Drugi etap ewolucji poglądów Carnapa: od 1956 roku wraz z pracą 
Metodologiczny charakter [status] pojęć teoretycznych: nie da się terminów 
teoretycznych zdefiniować za pomocą obserwacyjnych równościowo. Terminy 
teoretyczne są tak używane, że żadna obserwacja nie przesądza o ich 
definiowalności [możliwości zdefiniowania].
Carnap proponuje, że:
Wt/Wo' [wiedza teoretyczna wyklucza się z wiedzą obserwacyjną prim].
Carnap miał pomysł polegający, żeby całą wiedzę podzielić na dwie części -
taką wiedzę, która coś o świecie mówi i taką, która stanowi instrument 
porządkowania wiedzy o świecie, ale nic o nim nie mówi.

T ^ C = Wo'

iii.

T - teoria;
C - reguły korespondencyjne.

Aby móc przejść od teorii T do wiedzy obserwacyjnej poszerzonej Wo' należy 
zastosować reguły korespondencji.
Teoria jest czystym rachunkiem - ma charakter instrumentalny, jest 
narzędziem za pomocą którego można porządkować wiedzy o świecie, ale nic 
tej wiedzy nie odpowiada w świecie. Wiedza ta nie posiada swojego 
odniesienia przedmiotowego.

Stanowisko to przyjęło się nazywać Instrumentalizmem dualistycznym 
Carnapa - dotyczy tylko wiedzy teoretycznej, a nie obserwacyjnej .

Kłopot z twierdzeniami wartościującymi: wg pozytywistów twierdzenia te nie mają 
wartości poznawczej [od Hume'a]. Sami pozytywiści oceniają epistemologicznie wiedzę 
naukową, zatem wartościują ją [twierdzenia, że takie, a takie twierdzenia należą do nauki, 
a inne nie - są już wartościowaniem].

-

Dwa dogmaty empiryzmu Quine'a, które krytykował z pozycji pozapozytywistycznej:

Dogmat 1: Podział terminy na analityczne i syntetyczne;

○

Dogmat 2: zdania obserwacyjne.

○

-> powody afilozoficzności koncepcji: brak konkluzywności koncepcji 
filozoficznych - te spory trwają i się nie kończą.

Z pozycji Teorii Humanistycznej Nauki [THN] jest celowo afilozoficzna, tzn. nie 
chce niczego wartościować ma tylko opisywać i wyjaśniać [np. rekonstrukcja 
świadomości metodologicznej, opisuje ale nie wartościuje].



Z punktu widzenia koncepcji dyscypliny humanistyczną - opisującą, 
rekonstruującą i wyjaśniającą, ale nie wartościującą - to można powiedzieć, że 
z punktu widzenia tej koncepcji mamy do czynienia z artykulacją świadomości 
metodologicznej.
[świadomość metodologiczną rozumiemy jako jedno ze znaczeń nauki, a w 
ogóle rozumie się jako dziedzina kultury symbolicznej i jako taka 
konstytuowana jest przez dwa rodzaje przekonań: normatywne i 
dyrektywalne [stanowią przepisy jak wartości realizować].

Uogólnienia indukcyjne.



-> Jaką można wskazać jednostkę wiedzy na najwyższym poziomie 
poznawczym w pozytywizmie?

Teoretyczna historia nauki [THN] to co nazywamy wiedzą w ramach 
pozytywizmu, to nie wychodzi poza doświadczenie potoczne w sensie 
poznawczym [czyli wiedzę zdroworozsądkową, nie ma ona już surowej postaci 
ale poddana jest obróbce filozoficznej [tworzy się całość spójną logicznie, 
porządkuje się tę wiedzę i systematyzuje, etc.] - horyzontów doświadczenia 
potocznego nie przekracza].

Z punktu widzenia THN, etap wiedzy jaki reprezentuje nauka w ujęciu filozofii 
pozytywistycznej nazywa się stadium przedteoretycznym - charakterystyczne 
jest dla nauki, znajdującej się w tym stadium, punktem wyjścia jest 
doświadczenie potoczne [które podlega jakiejś obróbce], w pozytywizmie się 
stadium przedteoretycznego nie przekracza.

Kłopoty wewnętrzne pozytywizmu:

Jest to pewna faza pozytywizmu 
nazywana instrumentalizmem 
pozytywistycznym.

-> Od tego stanowiska trzeba 
odróżnić instrumentalizm 
holistyczny [całościowy] by 
Quine - instrumentalizm ten 
zakładał, że każdy sąd należący do 
nauki jest w jakimś stopniu 
teoretyczny i obserwacyjny.

-> swoją koncepcję uważał za 
znaturalizowaną epistemologią.

Horror metafizyczny L. 
Kołakowski - na początku zwraca 
uwagę, że od początku filozofii 
greckiej ludzie się zmagali z 
pytaniami o prawdę, część 
filozofów współczesnych twierdzi, 
że to żadnych konkluzji 
pozytywnych nikt nie doszedł w 
sprawie prawdy i innych, to 
pewnie takich wyników nie 
uzyskamy.

   

Semestr V Strona 10

   

Z punktu widzenia THN, etap wiedzy jaki reprezentuje nauka w ujęciu filozofii 
pozytywistycznej nazywa się stadium przedteoretycznym - charakterystyczne 
jest dla nauki, znajdującej się w tym stadium, punktem wyjścia jest 
doświadczenie potoczne [które podlega jakiejś obróbce], w pozytywizmie się 
stadium przedteoretycznego nie przekracza.
-> Stadium przełomu teoretycznego u Kuhna jest to "rewolucja" naukowa -> 
stadium teoretyczne, itd.

Odrzucenie metafizyki i religii: bo nie jest oparta na doświadczeniu. Szukają oparcia w 
wiedzy potocznej, zdroworozsądkowej stąd atak silny na metafizykę i religię.

-

To co się nazywa filozofią pozytywistyczną realizuje taki proces kulturowy, który przez 
Webera został nazwany drugim odczarowaniem świata.

-

-> Za Weberem: zaczyna dominować stanowisko, że nasze działania są działaniami 
społeczno-racjonalnymi - cel jest uchwytny praktycznie.

KONIEC POZYTYWIZMU

Teoretyczna Historia Nauki [THN]:

Dlaczego THN, a nie historia nauki? Jak autor sam wielokrotnie mówi, że tak jak 
nazywa bo nie poprzestaje na faktografii, ani nie chce być doksografią [nie chce się 
ograniczać do tych dwóch dziedzin].
Mieści się całkowicie w obrębie humanistyki, jest dyscypliną humanistyczną. Nie 
chce być filozofią - jest afilozoficzną i aepistemologiczna.
Stosuje, jak wszelkie dyscypliny humanistyczne, interpretację humanistyczną, 
stosuje wyjaśnianie funkcjonalne [pod względem funkcji danego zagadnienia].

○

Przedmiot THN jest naukowa praktyka badawcza. THN jest humanistyczną refleksją 
nad dziejami praktyki naukowej. Taką refleksją, która przyjmuje za swój punkt 
wyjścia technologiczną funkcję nauki jako funkcję definiującą naukę.

○

Jej założeniem, podstawą, jest społeczno-regulacyjna koncepcja kultury.

○

-> nie wartościuje wiedzy

Ramach tej refleksji śledzi się zmiany historyczne w nauce i odnajduje się 
regularności i prawidłowości w obrębie tych zmian.
THN ma charakter opisowy [opisowo-kulturoznawczy] - nie wartościuje [nie 
ustosunkwuje się wartościująco epistemologicznie wobec faz rozwoju nauki ani do w 
ramach tych faz czegoś co można by nazwać ideałem prawdy, etc.] się na gruncie tej 
koncepcji: wiedzy z punktu widzenia kryterium jej prawomocności.

○

Nie jest żadną epistemologią.

Charakterystyka dyscypliny THN:

-

Wykład 7., 2011-11-24 

W jaki sposób autor koncepcji nawiązał do Thomasa Kuhna:

Przed paradygmatyczna: Kuhn pozostawia humanistykę [w sensie nauki 
humanistyczne], że humanistyka to taka dziedzina wiedzy, które nie uzyskały jeszcze 
fazy paradygmatycznej - są tak uprawiane, że w ich sposobie uprawiania nie da się 
zrekonstruować sensownych metod, dyrektyw - nie stosują żadnych paradygmatów, 
są na dziko uprawiane.

a.

Faza paradygmatyczna: pomiędzy paradygmatami nie ma żadnych związków, 
logicznych czy jakichkolwiek. W skutek anomalii pojawiających się wokół 
paradygmatu nadchodzi rewolucja naukowa.

b.

Faza rewolucji naukowej.

c.

Faza paradygmatyczna: po rewolucji naukowej i ustanowienia kolejnego 
paradygmatu.

d.

Paradygmat oznacza: wzorzec, zespół reguł, itp.

Wzorzec uprawiania praktyki badawczej.

i.

Trzy elementy paradygmatu:

Kuhn wyróżnił fazy rozwoju praktyki badawczej:

   

Semestr V Strona 11

   

Paradygmat oznacza: wzorzec, zespół reguł, itp.

Wzorzec uprawiania praktyki badawczej.

i.

Wzorzec obejmuje wzory, teorie.

ii.

Coś z technicznym czymś.

iii.

Trzy elementy paradygmatu:

Bywa iż mimo anomalii, będących sygnałem że trzeba coś w sposobie nauki zmienić 
[bo dotychczasowy nie gwarantuje efektywności badań naukowych], że uczeni są 
przyzwyczajeni do paradygmatu, że sami stanowią hamulec, który nie pozwala długo 
paradygmatu zmienić.

Fazy Przed paradygmatycznej nie wyróżnia się, bo uznaje, że do XVII wieku nauka 
nie była ukonstytuowana instytucjonalnie.
Kmita zakłada, że w czasie braku instytucjonalnej nauki, funkcję technologiczną pełni 
doświadczenie społeczne - wiedza zdroworozsądkowa, potoczna.

Doświadczenie społeczne [wiedzę zdroworozsądkową] - w pewien sposób 
uporządkowaną, tzn. że nadaje się jej pewną spójność logiczną, 
usystematyzowanie/sklasyfikowana = jest odpowiednio uporządkowana;
W sensie poznawczym nie wychodzi poza doświadczenie społeczne, niż nam o 
rzeczywistości więcej nie powie, niż to czego można się było dowiedzieć w 
ramach doświadczenia społecznego, które jest udziałem nas wszystkich.



-> refleksja nad poznaniem naukowym dochodzi do podobnych 
wyników.
-> stanowi werbalizację nauki ze stadium przed teoretycznego.

Z tego stadium rozwoju nauki zdaje sprawę epistemologia pozytywistyczna.

Faza paradygmatyczna -> Przed teoretyczne stadium rozwoju nauki: stadium gdy 
nauka jest ukonstytuowana instytucjonalnie [jest zaistniałym historycznie faktem], 
ale jest tak charakteryzowana jako taki rodzaj wiedzy, która obejmuje: 

a.

Faza rewolucji naukowej -> Faza przełomu teoretycznego: Kmita mówi, że jest to 
faza pierwszego przełomu teoretycznego [po nim następują kolejne].

b.

W ramach tej fazy praktyka naukowa ulega pewnemu zamieszaniu - pewne 
elementy zostają poddane krytyce i doprowadza do wyłonienia się nauki innej, 
następnego stadium.
Z tego stadium rozwoju nauki zdaje sprawę hipotetyzm Popperowski [u niego 
dochodzi do głosu wiedza teoretyczna, Kmita sytuuje to co mówi Popper w fazie 
tego przełomu].
W ramach przełomu wyłania się nowa postać nauki, takiej której cechą jest, że 
zaczyna operować teoriami [twór poznawczy, który przewyższa doświadczenie 
potoczne]. Nauka wychodzi od stadium przedteoretycznego, następuje przełom i 
nadchodzi:

Faza teoretyczna: punktem wyjścia nie jest doświadczenie potoczne, ale teoria.

c.

Koncepcja, która zdaje sprawę z fazy teoretycznej jest wg Kmity konwencjonalizm
nie interpretowany pozytywistycznie [artykuł: Prawda konwencjonalizmu, Kmita 
stara się uzasadnić tezę, że konwencjonalizm nie musi być interpretowany 
pozytywistycznie, ale można go tak interpretować, że odpowiada fazie teoretycznej 
nauki].

U Kuhna nie da się pokazać, że zachodzą jakieś relacje - pojawia się i znika, i znika.

○

Kmita przyjmuje, że zachodzą pewne relacje:

○

Relacja między fazą przed teoretyczną i fazą teoretyczną i tę relację pomiędzy 
dwoma stadiami Kmita nazywa relacją korespondencji istotnie korygującą 
[pomiędzy dwoma systemami wiedzy w stadium przełomu] charakteryzują cechy:

Stadium przed teoretyczne i teoretyczne następujące po sobie, przedzielone przez 
przełom są niewspółmierne pojęciowo [operują różnymi językami, różnymi 
pojęciami - są nieporównywalne logicznie] - system następny nie wyjaśnia systemu 
następnego w sensie logicznym. Relacja ta nie jest relacją logiczną.

Zachodzi pomiędzy tymi stadiami związek taki, że:

W przypadku THN fazy rozwoju nauki są specyficzne:

-> Kmita wyklucza fazę pierwszą 
Kuhna i zmienia terminologię w 
pierwszej i drugiej.

-> Stadium rejestrujące: rozwój 
nauki jaki możemy historycznie 
badać od stadium przed 
teoretycznego do teoretycznego -
rozwój nauki od stadium 
rejestrującego do stadium 
projektującego.

-> intuicja podobna do Poppera:
brak obserwacji nieobciążonej 
teoretycznie, bo doświadczenie 
potoczne jest brane pod uwagę, 
ale jest w świetle teorii 
odpowiednio interpretowane -
jak dyscyplina wiedzy przejdzie 
przełom teoretyczne, to będą 
następowały po sobie kolejne 
fazy teoretyczne z przełomami 
teoretycznymi kolejnymi.

   

Semestr V Strona 12

   

następnego w sensie logicznym. Relacja ta nie jest relacją logiczną.

Skorygowana w sposób istotny wiedza pozwala wyjaśnić fakt społecznej 
akceptacji i efektywności technologicznej wiedzy wcześniejszej.

i.

-> w sposób istotny: przewyższa zarówno jakościowo, jak i ilościowo.

Wiedza ze stadium teoretycznego w sposób istotny przewyższa wiedzę 
korygowaną.

ii.

Wiedza ze stadium teoretycznego ma szerszy zakres zastosowań 
technologicznych, niż wiedza wcześniejsza.

iii.

respektowanie społeczne, 

□

praktyczne wykorzystanie technologiczne, 

□

efektywność.

□

Nie zachodzi tutaj relacji, związek, typu logicznego, tylko brane są pod 
uwagę pewne kryteria, ale o tym co decyduje o zachodzeniu tej relacji są 
czynniki pozanaukowe [zewnętrzne czynniki względem nauki]:

Zachodzi pomiędzy tymi stadiami związek taki, że:

[w sytuacji kiedy pojawia się fizyka klasyczna nowożytna Newtona - Galileusza, ona 
koresponduje z fizyką Arystotelesowską i mawia się, że fizyka nowożytna 
skorespondowała wiedzę wcześniejszą ale zaczęła operować pojęciami 
teoretycznymi].

-> Z teorii Kopernika nie wynika teoria Ptolemeusza, ale teoria Kopernika ma 
większy zakres efektywności technologicznej jest większy decyduje o 
społecznej asymilacji takowej [społeczeństwo zaczynają respektować 
dyrektywy wywodzące się z teorii - większy zakres efektywności 
technologicznej].

-> samo pojęcie korespondencji wprowadzone przez Bohra [autora 
kwantowej teorii wodoru] - rozumiał to pojęcie jako relacje łączące 
zachodzące po sobie teorie naukowe. Korespondencja została 
dostrzeżona na terenie fizyki - zachodzi np. w przypadku teorii kwantów 
i mechaniki klasycznej.
Jest to inaczej interpretowane pojęcie korespondencji .

Nie zawsze jest tak, że każde dwa stadia wiedze przedzielone przez przełom 
teoretyczny łączy ze sobą korespondencja istotnie korygująca - zachodzą po 
sobie, ale ma miejsce relacja korespondencji eksplanacyjną - odpowiada na 
pytanie dlaczego jest tak jak stwierdził to poprzedni stan wiedzy.

Dlaczego uprzednio akceptowano wiedzę wcześniejszą tak długo odpóki ona 
wystarczała w sensie użyteczności praktycznej - gdy zaczyna się wyczerpywać 
pojawia się przełom teoretyczny/rewolucja naukowa:

Relacja korespondencji dotyczy dziedzin przyrodniczych, jak do tej pory nie udało się 
pokazać tego na gruncie nauk humanistycznych i społecznych - nie są to 
przekonywujące próby.
Jeżeli dana dziedzina humanistyczna zostaje rozpoznana jako pełniącą funkcję 
technologiczną i nadaje się jej status nauki, można badać jak funkcja technologiczna 
jest stosowana i można rozważać etapy rozwoju danej dyscypliny. Ale tylko w 
przypadku tylko gdy zostanie rozpoznane jako science nauki sensu stricte.

Pojęcie efektywności: Kmita przekonuje, że efektywność nie jest kategorią 
epistemologiczną, metafizyczną bo to że wiedza reprezentowana przez 
dyscypliny przyrodnicze jest efektywna technologiczna jest faktem 
historycznym i da się ją empirycznie sprawdzić.



THN może powiedzieć tylko o nauce to, że wiedza reprezentowana przez daną 
dyscyplinę jest efektywna technologicznie, bo jest kurwa opisowa.



Nadal THN nie jest epistemologią i ustosunkowuje się wartościująco do nauki:

Można przejść od THN do wartościowań typu epistemologicznego:
Teoretyczna historia nauki pozostaje tylko na poziomie efektywności nauki, można 
przyjąć, że wzrasta historycznie wzrost efektywności i to że wzrasta efektywność 

-> jest to relacja między stadium 
przed teoretycznym

-> Heglowskie Aufhelbung: triada 
heglowska, w tym wyróżnieniu 
stadiów jest pewna intuicja: 
krytyczne przezwyciężenie wiedzy 
wcześniejszej [asymilacja 
przezwyciężająca].
Hegel: teza, antyteza -> synteza:
W członie syntezy jest intuicja, że 
znajduje się tam wiedza zarówno 
wyjściowa jak i nowa.
Intuicję tę należy rozumieć, że nie 
jest nigdy tak, że teoria [wiedza] 
wcześniejsza zostaje po prostu 
odrzucona całkowicie na rzecz 
teorii [wiedza] późniejszej jest 
natomiast tak, że z teorii 
wcześniejszej są odrzucane 
elementy, które nie odpowiadają 
zapotrzebowaniu społecznych 
wiedzy - po odrzuceniu 
otrzymujemy wiedzę nową, ale 
pozostają pewne elementy teorii 
[wiedzy] wcześniejszej w ramach 
wiedzy późniejszych [w 
rozumieniu Hegla: syntezy].

[Kotowa totalnie jedzie na 
amfetaminie].

   

Semestr V Strona 13

   

Można przejść od THN do wartościowań typu epistemologicznego:

-> i tak powstał chocapic.
-> pojęcie adekwatności jest pojęciem wartościującym - dochodzimy do 
epistemologii.

-> Kiedy na gruncie THN rekonstruuje się praktykę badawczą to musi 
cały czas operować tymi pojęciami, którymi operowali uczeni i 
filozofowie, za czasów ich praktyki badawczej.

-> Kmita podnosi, że THN nie chce zrywać z tradycyjną epistemologią więc 
zostawia backdoory - fakt, że można przejść od jednej do drugiej koncepcji.

Teoretyczna historia nauki pozostaje tylko na poziomie efektywności nauki, można 
przyjąć, że wzrasta historycznie wzrost efektywności i to że wzrasta efektywność 
technologiczna nauki, jest świadectwem tego że się podnosi adekwatność 
poznawcza wiedzy naukowej względem obiektywnej rzeczywistości.

Naturalistyczna epistemologia humanistyki jest pomijana bo nie wnosi nic nowego w 
porównaniu z naturalistyczną epistemologią przyrodoznawstwa.

○

W czasach Hegla [XVIII/XIX] nie dostrzegano żadnych różnic między naukami 
przyrodniczymi a humanistyki, wzorcem była filozofia [trzeci etap rozwoju ducha 
[absolutnego]: sztuka, religia, filozofia].

○

Rozróżnienie na nauki przyrodnicze i humanistyczne datuje się na koniec wieku XIX.

○

Skąd wzięło się zjawisko antynaturalistyczną metodologią?
Źródło nazewnictwa i działań, które zostały podjęte jest w samej humanistyce -
sama humanistyka narzuca inne widzenie świata i kultury. To co się zwie 
antynaturalizmem metodologicznym artykułuje te różnice.

○

Terminologia pochodzi od Poppera.

○

Dyscypliny humanistyczne pełnią funkcję społeczną, zaangażowany jest 
światopogląd, polega na waloryzacji światopoglądowej…

○

Przedstawiciele: W. Dilthey, E. Spranger [uczeń Diltheya, zmodyfikował jego 
poglądy], E. Cassirer [wypowiadał się podobnie jak antynaturaliści, ale interesował 
się przyrodoznawstwem - jego uwagi są podobne do Popperowskich na temat 
przyrodniczych], Windelband [dokonał podziału nauk], H. Rickerta, M. Weber; 
-----------------------------------------------------------------------------------------------------

○

E. Husserl, R. Ingarden, M. Scheler, A. Schutz.

Rickert i Windelband reprezentują Szkołę Badeńską - są neokantystami.
Szkołą Marburską się nie zajmujemy.

Wszyscy ci filozofowie, zwłaszcza przed kreską, są reprezentatywni dla tego co się 
nazywa niemiecką filozofią humanistyki [dawniej filozoficznymi koncepcjami 
idealistycznymi filozofii niemieckiej] - skupiają się na metodologicznej swoistości 
nauk humanistycznych.

Uwagi ogólne:

1.

Antynaturalistyczne filozofie humanistyki:

Koncepcja W. Diltheya:
Projektodawca nurtu antynaturalizmu.

1.

Baza empiryczna [fundament empiryczny] nauk o duchu:

a.

Baza empiryczna ma dualny charakter:

Doświadczenie wewnętrzne [rozumiejące]: Rozumienie:

Umożliwia poznawanie własnych stanów 
psychicznych [mogą być przedmiotem 
naszego poznania].

-

Pojęcie doświadczenia 
wewnętrznego; umożliwia 
doświadczenie przeżyć innych ludzi

-

   Umożliwia rozumienie

Główne zagadnienia u Diltheya:

Wykład 8 - 9., 2011-12-01 

-> linia przerywana i filozofowie 
poniżej ponieważ są to 
filozofowie, którzy do pewnego 
stopnia reprezentują pewne idee 
antynaturalizmu 
metodologicznego, ale 
modyfikują je, że nie mieszą się 
wyżej.

2. Połowa XIX wieku, początek 
XX.
-> U Diltheya nauki 
humanistyczne = nauki o duchu.
Wyodrębnione ze względu na 
swój przedmiot, który był 
stawiany w opozycji do 
przedmiotu nauk przyrodniczych.
Napisał: Wprowadzenie do nauk o 
duchu [rozpoczął od badań 
historycznych dotyczących 
różnych dziedzin sztuki], drugi 
tom ukazał się później, 
Budowanie świata historycznego 
w naukach o duchu [ważna praca 
epistemologiczna; termin 
budowanie - oznacza jakiś proces, 

   

Semestr V Strona 14

   

   Umożliwia rozumienie

  Doświadczenie                                                              Rozumienie
    wewnętrzne

Poszerza doświadczenie stanów wewnętrznych

Doświadczenie:

2.

Doświadczenie jest rozumiane całościowo [holistycznie]: najpierw doświadczamy jakąś 
całość, aby następnie uchwycić części tego doświadczenia.

Jak doświadczyć przeżycia innych ludzi?

Proste: gestykulacja, mimika, słowo, zdanie, etc.

○

Złożone: złożone obiekty kulturowe - dzieła naukowe, literackie, prądy literackie, 
osobowość, rewolucja jako fakt historyczny, etc.

○

-> Mechanizm: możliwe dzięki wyrazom życia duchowego, umożliwiają poznawczy dostęp 
[stanowią metodę dotarcia] do przeżyć innych ludzi.

Rozumienie:

3.

Specjalna operacja psychiczna, która jest pewnym doświadczeniem.
Jest to niezawodna postawa poznawcza jaką przyjmujemy w humanistyce.

-> Jest to akt identyfikowania się podmiotu poznającego [osoby rozumiejącej] z 
podmiotem poznawanego wytworu/czynności.

Ściśle połączona z rozumienie jest empatia [niekiedy bywają utożsamiane] - rozumiane 
jako identyfikacja badacza z materiałem badanym.

-> Wyjaśnianie jest traktowane jako intelektualny proces poznawania.
-> Rozumienie: są zaangażowane wszystkie procesy psychiczne, przede wszystkim 
przeżycia.
[był to negatywny punkt wyjścia antynaturalistów].

Rozumienie jako procedura poznawcza jest opozycyjna wobec procedury wyjaśniania.

Rozumienie:

Elementarne:

Wyższe:

Rodzaj doświadczenia, który pozwala na 
poznanie prostych wyrazów życia 
duchowego.

Rodzaj doświadczenia, który pozwala na 
poznanie złożonych wyrazów życia 
duchowego.

-> jest to pomyślenie siebie jako kogoś kto jest wytwórcą danego 
wytworu duchowego.
-> Po realizacji tego etapu: uzyskujemy zarys ogólnego sensu [sens 
powinien przypieprzyć w banię co by nie mieć wątpliwości co do sensu].

Rzutowanie siebie samego [podmiotu rozumiejącego] na dany wyraz życia 
duchowego [rzutowanie własnej jaźni wg Diltheya] na podmiot rozumiany.

i.

Wyodrębniamy poszczególne związki sensowne [potocznie: dokonuje się 
pewna analiza], staramy się zrozumieć, że sensowi centralnemu przysługują 
pewne podsensy:

ii.

SENS CENTRALNY

        p   o   d   s   e   n   s   y

Ponowne  przeżycie całości [są ujęte tutaj wszystkie wyodrębnione podsensy].

iii.

Rozumienie wyższe:

○

-> Wszystkie te trzy stopnie są potrzebne dla ROZUMIENIA WYŻSZEGO.

Rola ducha obiektywnego:

4.

tom ukazał się później, 
Budowanie świata historycznego 
w naukach o duchu [ważna praca 
epistemologiczna; termin 
budowanie - oznacza jakiś proces, 
tłumaczka nadała tytuł Budowa 
świata historycznego w naukach 
humanistycznych].
Dilthey umiera w 1911r. 
Filozofia nauk humanistycznych 
w ujęciu Diltheya - E. 

-> u Pozytywistów: były to 
cegiełki doświadczenia, tworzące 
całość.

[prof. A. Pałubicka - pojęcie 
poręczności u Heideggera, próba 
innej interpretacji empatii, 
rozumienia Diltheyowskiego].

   

Semestr V Strona 15

   

Ponowne  przeżycie całości [są ujęte tutaj wszystkie wyodrębnione podsensy].

iii.

-> Wszystkie te trzy stopnie są potrzebne dla ROZUMIENIA WYŻSZEGO.

Rola ducha obiektywnego:

4.

Pojęcie ducha obiektywnego nie istnieje od początku jego twórczości - pojawia się później. 
Pierwszy raz w pracy Budowanie świata historycznego…

-> Pomostem rozumienia całościowego jest duch obiektywny [duch czasów], inaczej 
mówiąc to co dzisiaj nazywamy kulturą.
Duch obiektywny: zespół sensów i związków sensownych.
To, że jesteśmy zanurzeni wszyscy w duchu obiektywnym to umożliwia nam rozumienie 
elementarne [pozwala nam odtwarzanie cudzych stanów psychicznych].

Światopogląd;

○

Religie;

○

Naukę;

○

Prawo;

○

Politykę;

○

Etc.

○

-> Są to odpowiedniki w dzisiejszym sensie elementów kultury.

Duch obiektywny zawiera w sobie różne dziedziny:

Duch obiektywny wytwarza przyporządkowanie między wytworem, działaniem a sensem.

Związek pozalogiczny

Antynaturalizm Diltheya jest nazywany przez interpretatorów: antynaturalizmem 
intuicjonistyczny i irracjonalnym.

To wartość organizująca całość.

Związek pozalogiczny jest aktem intuicyjnym.
-> Nie trzeba szukać uprawomocnienia…

/gdzieś mi się ten fragment wyżej zgubił, kurwa/.

Wytwór lub działanie                                                sens

-> przekonania normatywno-dyrektywalne [inaczej: wiedza].

Duch obiektywny: przyporządkowanie między wytworem, działaniem a sensem -
repertuar sensów.

○

Duch zobiektywizowany: czynności i wytwory oraz tkwiące w nich sensy.

○

Duch obiektywny - duch zobiektywizowany:

-> Prawda odkrywana: odkrywamy sens w wytworach i czynnościach [odkrywamy 
sensy].

Na gruncie mamy do czynienia z koncepcją prawdy wytwarzanej czy odkrywanej?

Pojęcie ducha obiektywnego - Hegel a Dilthey:

-> można porównać również z Popperowskim trzecim światem oraz światem idei 
Platona.

Hegel:

Dilthey:

Antyindywidualizm genetyczny: pierwotny 
jest duch obiektywny, wobec świadomości 
jednostek. Jednostki ucieleśniają ducha 
obiektywnego.

-

Indywidualizm genetyczny: duch 
obiektywny u Diltheya nie wyprzedza 
poszczególnych jednostek [duch 
obiektywny jest wytworem jednostek].

-

Antyindywidualizm epistemologiczny:

-

Antyindywidualizm epistemologiczny: 
akceptuje to stanowisko.

-

Logika rozwoju ducha obiektywnego:
rozwija się w sposób dialektyczny, wg 
konieczności, rozwój niezależny od naszej 
woli. Jednostki się podporządkowują 
rozwojowi ducha.

-

Logika rozwoju ducha obiektywnego:
Nie akceptuje Heglowskiego sposobu 
rozwoju ducha, ponieważ jednostki 
tworzą ducha obiektywnego.

-

Magia;

-

Religia 
[zinstytucjonalizowana 
magia];

-

Filozofia.

-

-> kultura światopoglądotwórcza -
trzy sfery, które historycznie 
zaistniały:

Darwinizm: może działać na ludzi 
światopoglądowo [obok funkcji 
definiującej - technologicznej].

-> Po Diltheyu [skrytykowana 
koncepcja] z dzisiejszego punktu 
widzenia, gdy patrzy się na 
krytyków Diltheya nastawionych 
antynaturalistycznie - są osadzeni 
w antynaturalizmie 
intuicjonistyczny 
racjonalistycznym 
[intelektualistycznym zaraz po 
Diltheyu].

-> Intuicjonizm 
intelektualistyczny.

Krytycy D. stwierdzili, że 
rozumienie może być stosowane, 
ale potraktowali jak operację 
heurystyczną [pomocniczą] - nie 
zgadzali się, że istnieje możliwość 
powtórzenia przeżycia 
całościowego [są dane nam w 
mierze w jakiej należą do sfery 
intersubiektywnej - nie da się 
przeżyć całościowo uczuć innego 
człowieka]. Sfera 
intersubiektywna wprowadzana 
w postaci: kultury, ducha 
normatywnego; dziedzina idei, 
norm transcendentalnych, etc.

   

Semestr V Strona 16

   

-> można porównać również z Popperowskim trzecim światem oraz światem idei 
Platona.

Antyindywidualizm genetyczny: stany ogólne, np. przekonania z zakresu 
świadomości społecznej determinują przekonania jednostek. Od zespolonych 
przekonań kieruje się do przekonań jednostkowych.

○

-> Na określenie stosunek jednostek do stanów społecznych.
-> Można mówić o 
a) determinacji - trzeba wiedzieć jaki jest kierunek determinacji; 
b) wyjaśnianie - na podstawie determinacji.

Indywidualizm genetyczny: Stany społeczne, ogólne [dotyczące dużej grupy ludzi]: 
są zdeterminowane przez stany jednostkowe [przez jednostki] - od jednostkowych 
stanów do stanów społecznych.

○

rozwojowi ducha.

-> W jakim stosunku pozostaje koncepcja Diltheya do pozytywistycznego 
metodologicznego ujęcia humanistyki.

Antynaturalizm Wilhelma Diltheya: Pozytywistyczny naturalizm metodologiczny:

Fundament empiryczny nauki: 
jest dualna - doświadczenie 
całościowo, nie introspekcyjne. 
Przedstawiciele: Nietzsche, Bergson 
oraz James.

Rozumienie

Fundament empiryczny nauki: 
jest ekstraspekcja oraz twierdzenia oparte na 
ekstraspekcji [ew. introspekcji w sensie 
Hume'a: o charakterze asocjacyjnym - robi 
się cięcia w przeżyciach i uzyskuje się atomy 
przeżyciowe].

Wyjaśnianie

W jakim stopniu wykracza się poza 
fundament empiryczny:
Nie wykracza się poza fundament 
empiryczny - ponieważ ma to 
stanowić o wyższości humanistyki 
nad przyrodoznawstwem. Odsuwa 
nas od życia.

W jakim stopniu wykracza się poza 
fundament empiryczny:
Uogólnienia indukcyjne są wykroczeniem 
poza fundament.
Budowa praw, hipotez teoretycznych, etc. 

W jaki sposób porządkuje się 
ustalenia badawcze:
Wiedzę humanistyczną porządkują 
nam związki rozumienia.

W jaki sposób porządkuje się ustalenia 
badawcze:
Wiedzę porządkują związki wyjaśniania.

Jaką rolę w sensie metodologicznym 
spełnia wartościowanie:
Wartościowanie jest niezbędnym 
metodologicznie warunkiem 
poznania.

Jaką rolę w sensie metodologicznym spełnia 
wartościowanie: 
Twierdzenia wartościujące nie mogą mieć 
miejsca - w sensie nieobecności twierdzeń 
wartościujących w nauce.

-> Stanowisko Diltheya: otwarty aksjologizm metodologiczny: jest to aksjologizm 
explicite [nie jest ukryty] - bez wartościowania nie ma poznawania.
[Wartościowanie rozumieć jako coś obecnego w rozumieniu zarówno w sensie 
rozumienia elementarnego jak i rozumienia wyższego - uchwycić sens danej 
czynności/wytworu to przyporządkować w roli sensu odpowiednią wartość - wartość 
przypisuje we własnym imieniu, subiektywnie, bo akt rozumienia jest zawsze 
jednostkowy].

Na czym polega antynaturalizm metodologiczny Diltheya?

5.

-> Od psychologii opisowej do hermeneutyki.

Koncepcja rozumienia była rozwinięta w badaniach psychologicznych [stanowisko 
pozytywistyczne Diltheya]: koncepcja rozumienia, którą początkowo preferował 
Dilthey była oparta na założeniu tożsamości natury ludzkiej [gdyby go nie było, to 
rozumienie nigdy nie mogłoby się uskutecznić] - musi istnieć podobieństwo między 
naturą rozumiejącego i rozumianego.
Różnica między pozytywizmem a Diltheyem: za punkt wyjścia przyjmował 
psychologię opisową, a nie asocjacyjną.
Założenie tożsamości natury ludzkiej stało się zbędne po przyjęciu tezy o istnieniu 

○

Charakterystyczne punkty ewolucji poglądów Diltheya:

6.

-> U Diltheya każdy sens jest
wartością.

   

Semestr V Strona 17

   

naturą rozumiejącego i rozumianego.
Różnica między pozytywizmem a Diltheyem: za punkt wyjścia przyjmował 
psychologię opisową, a nie asocjacyjną.
Założenie tożsamości natury ludzkiej stało się zbędne po przyjęciu tezy o istnieniu 
ducha obiektywnego, rozumianego jako jakaś wspólnota, w ramach niego mamy 
sensy, podsensy, itp. 

Wyróżnia się okres psychologiczny w którym poznanie przebiegało od indywiduum 
potem dopiero do ducha obiektywnego.
Rola rozumienia zmieniła się, przedmiotem rozumienia nie jest jednostka lecz życie 
ludzkie w ogóle. Wyprowadza jednostkowe przeżycia ze sfery subiektywnej do sfery 
wspólnotowej.
W późniejszym okresie przyjmuje za podstawę hermeneutykę.

Osłabił stanowisko metodologiczne w relacji między rozumieniem a wyjaśnianiem -
początkowo w ogóle wyjaśniania nie przyjmował. W późniejszych pismach założenie, 
że wyjaśnianie i rozumienie się wykluczają, odrzucił je. Przyjął, że mogą współistnieć, 
ale wyjaśnianie jako wtórne wobec rozumienia.

○

Rozumienie zjawiska - staje się przejrzyste, później można je wyjaśnić. 
Nie wyklucza się z rozumieniem, ale zastępczy sposób wobec rozumienia, 
występujący gdy nie osiągnęło się jeszcze rozumienia.
[uzupełniające się człony].
Można to wyłuskać w Budowaniu…

-> Spór o charakterze światopoglądowym.
-> Husserl chciał podnieść filozofię do rangi nauki, a Dilthey chciał aby była to 
filozofia światopoglądowa.

Spór o społeczną funkcję humanistykę między antynaturalistami a pozytywistami: 
obaj chcieli unaukowić humanistykę, poszło o sposoby.

-> rozumienie nie może być procedurą poznawczą, może być 
heurystyczną;
-> nie da się odtworzyć całości przeżycia czyjegoś u siebie;
-> teza Diltheya, że w sensie metodologicznym wartościowanie w 
poznaniu jest niezbędne prowadzi do relatywizmu historycznego i 
psychologicznego: wartość poznania uzaleznia się od psychologicznych 
uwarunkowań; poza duchem epoki, czasów, musimy ustalać na nowo 
związki rozumienia i inne wartości.

Dużo zarzutów:



-> w poszczególnych epokach historycznych reprezentują pewne 
sposoby życia, które przekraczają epoki historyczne - da się je 
przedstawić w światopoglądach filozoficznych.

Naturalizm

a)

.

b)

.

c)

Wyróżnił typologię światopoglądów:

Badacz humanista: może badać przeszłość ale nie może wykroczyć poza 
swój światopogląd.
-> co by się uchronić przed zarzutem psychologizmu: zastępuje 
psychologizm hermeneutyką [pojmowaną jako naukę o rozumieniu].
-> koncepcja mozaikowa dziejów:

Obrona przed zarzutami:

Przy przejściu do kolejnych epok powstaje nowy obraz - oglądanie 
świata z różnych stron.
Coraz to nowe pokolenia dorzucają do oglądania świata nowe elementy 
i powstaje mozaikowa wiedza humanistyczna. Konsekwencją jest to, że 
nie można przyjąć przekonania, że wiedza humanistyczny tworzy 
logiczną całość.

Komentarze:

-> Bardzo wtedy relatywizmu nie 
lubili. Bardzo.

   

Semestr V Strona 18

   

-> uczeń Diltheya [Spranger] wprowadza ducha normatywnego.

Coraz to nowe pokolenia dorzucają do oglądania świata nowe elementy 
i powstaje mozaikowa wiedza humanistyczna. Konsekwencją jest to, że 
nie można przyjąć przekonania, że wiedza humanistyczny tworzy 
logiczną całość.

Koncepcja H. Rickerta:

2.

/brak/

Wykład 10., 2011-12-08 

Wykład 11., 2011-12-15 

Odnosimy fakty historyczne [poziom pierwszego królestwa] - wartości powszechne 
faktycznie, tzn. że przez wszystkich członków danej wspólnoty są zakładane, albo można 
zażądać aby członków tych wspólnot obowiązywały [tego typu wartości: przekonania 
normatywne];

-

Funkcja odnoszenia wartości do faktów: owe wartości powołują fakty historyczne do życia 
jako obiekty kulturowe.
Fakt kulturowy zostaje ukonstytuowane odnosimy pojęcia indywidualizujące - pojęcie 
związane z danym faktem odniesione do wartości staje się pojęciem indywidualizującym.

Punkt wyjścia: metoda tworzenia pojęć - polega na kształtowaniu treści pojęć przez 
odniesienie do wartości i otrzymują status pojęć indywidualizujących.

Kulturą w rozumieniu Rickerta: ogół zjawisk odniesionych za pomocą określających ją 
pojęć do wartości.

W różnych wariantach orientacji antynaturalistycznych interesujący jest stosunek do 
twierdzeń wartościujących [wartościowania], w przypadku Rickerta: badacz kultury nie 
wartościuje gdy wyodrębnia fakty kulturowe. Nie wartościuje ich również gdy tworzy 
pewne syntezy. 
To czy normy obowiązują, czy nie - badacz nie ustala. Sprawdza się tylko, czy respektuje się 
dane wartości i uwzględnia w badaniach, sam tego nie ustala.

H. Rickert: metoda badań kultury: metoda odnoszenia się do wartości 

Drugie królestwo: stanowią odpowiednik kantowskich kategorii apriorycznych.

-

Warunkują, że historyczne nauki o kulturze można im przyznać walor naukowości [taki jaki 
był odnoszony do nauk empirycznych].
Wartości drugiego królestwa uzasadniają prawomocność wyników badań historyka kultury 
[podobnie kategorie kantowskie uzasadniają prawomocność poznania 
przyrodoznawstwa].
Wartości transcendentalne mają status koniecznośći aksjologicznych [nie istnieją 
obiektywnie - nie są dane każdemu [u Kanta są dane każdemu].

Wartości transcendentalne:

Antynaturalizm metodologiczny szkoły Badeńskiej:

Historyczne nauki o kulturze:

Nauki przyrodnicze:

Baza 
empiryczna:

Fakty historyczne, uformowane  przez 
odniesienie do wartości [w ten sposób 
nadaje im się status faktów 
kulturowych].

Fakty naturalne - sformułowane w 
terminach ogólnych; Nadających się 
do uogólnień indukcyjnych.
[fakty naturalne: czy można zasadnie 
mówić o faktach naturalnych]

Prawa:

Nie istnieją prawa ogólne: operuje się 
na faktach jednostkowych.

Obecność praw ogólnych; 
Contradictio in adiecto - sprzeczność 
w zestawieniu terminów: chodzi o 
terminy:
- Prawo historyczne 
[u Rickerta mówić o prawach 
historycznych to robienie błędów w 
rozumieniu powyższej łacińskiej 
nazwy].

Procedury:

Budowanie syntez historycznych.

Wyjaśnianie - jako procedura 
badawcza; wyjaśnianie jest 

-> H. Rickert

-> PYTANIE EGZAMINACYJNE

-> Wszyscy popełniają ten błąd 
kiedy mówi się o prawach w 
rozwoju kultury. Prawo nie ma 
odniesienia do pojęć 
jednostkowych.

   

Semestr V Strona 19

   

rozumieniu powyższej łacińskiej 
nazwy].

Procedury:

Budowanie syntez historycznych.

Wyjaśnianie - jako procedura 
badawcza; wyjaśnianie jest 
czynnikiem porządkującym za 
pośrednictwem praw ogólnych.

Wartości:

U Rickerta ma miejsce wartościowanie 
metodologiczne.

Wartościowanie jest zbędne [wg 
pozytywistów nie ma miejsca na 
pojęcia wartościujące w nauce; także 
w warstwie metodologicznej].

-> To co jest w ramach aspektu wartościującego nie może stanowić uzasadnienia 
obecności tego twierdzenia w nauce.

Wartościowanie przedmiotowe [poziom przedmiotowy]: wartościowanie występujące na 
poziomie przedmiotowym, czyli takim gdy wchodzące w grę wartości są w trybie 
przedmiotowym orzekane i mają charakter pozapoznawczy [tego typu wartościowanie ma 
miejsce tylko w humanistyce i stanowi ono element twierdzeń przedmiotowych].
Twierdzenia humanistyce w większości mają aspekt opisowy i wartościujący 
[aksjologicznego].

-

świadomość metodologiczna [reguluje praktykę badawczą - recepty na to jak 
uprawiać naukę. W ramach przepisów: 1. wartość poznawcza, 2. operacje 
badawcze, aby zrealizować idee, np. prawdy]; 



praktyka badawcza [doświadczenie, eksperyment, systematyzacja, stawianie 
hipotez, etc.]; 



Wiedza naukowa [wynik praktyki badawczej].



-> Świadomość metodologiczna: stanowi dziedzinę kultury symbolicznej  & jest 
jednym ze znaczeń nazwy nauka: 

Wartościowanie takie wchodzi w grę gdy odnosi się je do wyników praktyki 
badawczej i mają charakter poznawczy. Są niezbędne dla teorii poznania naukowego 
[epistemologii].

Wartościowanie metodologiczne - metodologiczny poziom wartościowania - jest to taka 
sytuacja gdy wchodzą w grę wartości typu poznawczego [prawda, adekwatność, 
obiektywność, etc.], są one odnoszone do wyników praktyki naukowej. Tak rozumiane 
wartościowanie pojawiające się na poziomie metodologicznym stanowi niezbędny 
składnik uprawiania nauki.

-

W szkole Badeńskiej: następuje wartościowanie tylko metodologiczne.

Koncepcja M. Webera:

3.

Był socjologiem, historykiem kultury, religioznawcą, prawoznawcą, metodologiem: jego 
refleksja metodologiczna, ważna, ale traktowana jako towarzysząca innym rozważaniom.

Nauka o społeczeństwie,

○

Nauka o gospodarce,

○

Uprawiał nauki społeczne, jako dziedzinę hisotrycznych nauk o kulturze - stosował dwa 
terminy:

Działanie społeczne uważał za oddziaływania interpersonalne [jednostek];

Etyka Protestancka a duch kapitalizmu;

○

Gospodarka i społeczeństwo - zarys socjologii rozumiejącej [chodzi o rozumienie 
sensu], dzieło to nie zostało ukończone;

○

U Webera: działania są ukierunkowane na określoną wartość;

i.

Wyniki badań nauk społecznych mają charakter idiograficzny: w przypadku 
Webera była to polemika z Marksem - poszło o prawa historyczne.
[Marks swoją strukturę gospodarki kapitalistycznej traktował jako opis 
rzeczywistości realnej, Weber gdy charakteryzował metodę typów idealnych, 
mówił: nie ma ona odniesienia przedmiotowego, stanowi pewne narzędzie do 
badania rzeczywistości, ale nic jej w rzeczywistości nie odpowiada - pogląd ten 
zinterpretowany jako instrumentalizm weberowski].

ii.

Weber jako kontynuator idei Rickerta:

a.

Rickert a Weber - różnice:

b.

Główne dzieła:

odniesienia do pojęć 
jednostkowych.

-> 1864 - 1920r.

   

Semestr V Strona 20

   

badania rzeczywistości, ale nic jej w rzeczywistości nie odpowiada - pogląd ten 
zinterpretowany jako instrumentalizm weberowski].

Odniesienia do Sensu: posiada charakter motywacyjno-aksjologiczny [w 
danej społeczności], dzięki temu nabiera również charakteru 
światopoglądowego.

□

Odniesienie do Znaczenia: posiada charakter faktyczno-aksjologiczny, 
czyli doniosłe znaczenie działań w konsekwencji następstw i skutków.

□

Weber rozszczepił Rickertowskie pojęcie wartości na dwa elementy:
Sens + znaczenie - są to dwa różne odniesienie do wartości;
Oba elementy reprezentują określone wartości do których odnoszone jest 
zjawisko kulturowe;

i.

-> światopoglądowe sensy podejmowanych działań charakteryzowane 
przez normy.

Sens kulturowy, w który wyposażony są czynności i wytwory są nadawane 
przez idee wartościujące. Weber mówi, że idee wartościujące można nazwać 
myślami i ideałami [te, które odgrywają dominującą rolę i uzyskały znaczenie 
jako cechy charakterystyczne dla pewnej grupy kulturowej].

-> Transcendentalne założenie nauki o kulturze: nie możemy wydostać 
się spoza naszej własnej kultury.

Transcendentalne założenie nauk o kulturze; Kultura w ujęciu Webera:

Kulturę tworzą, konstytuują wszystkie te obiekty kulturowe, które są 
wyposażone w sens i znaczenie.

Kultura w ujęciu Webera:

Weber włącza naukę w działania społeczne  [kulturę].

ii.

Webera kwestia prawomocność wiedzy poznania nie interesuje.
Weber reprezentuje nieklasyczną epistemologię.

Rickert a Weber - różnice:

b.

Antynaturalizm metodologiczny Webera ma raczej charakter opisowy niż 
normatywny;

Najistotniejsza różnica: na poziomie metodologicznym, czyli Webera nie 
zadowala to co Rickert mówił na temat posługiwania się pojęć odnoszonych 
do wartości. Weber był przekonany, że to co się nazywa odnoszeniem do 
wartości jest operacja myślowa, zgodnie z którą każdy z nas tak postępuje 
[odnosimy fakty do wartości uznawanych powszechnie i tworzymy fakty 
kulturowe - nie wyróżnia filozofa, nie może stanowić metody badawczej na 
gruncie nauk o kulturze].

i.

Poziom spontanicznego konstytuowania się rzeczywistości kulturowej -

1)

Spontaniczne 

...zgubiłem się.

Metoda badawcza - metoda typów idealnych [pojęć typowo idealnych]:

c.

Punktem wyjścia, heruystycznym: zjawiska historycznie zlokalizowane, np. 
średniowieczna społeczność rękodzielnicza, konkretny kościół barokowy, zamek 
gotycki, konkretny prąd literacki, etc. Zawsze wchodzą w grę pojęcia wyposażone w 
pewien sens.

Wyróżnienie cech empirycznie uchwytnych.



Odnieść te cechy wyróżnione do skrajnej postaci [zabsolutyzować je];



Powstaje typ, pojęcie typowo, idealne [które nie ma swojego odpowiednika w 
rzeczywistości].

-> Dystans, abstrahowanie, od swojego stosunku wartościującego; 
pojęcie typowo idealne jest narzędziem, które pozwala mu opisywać 
instrumentalnie pewne zjawisko.

Zamek gotycki jako pojęcie typowo idealne, może odgrywać rolę idealną 
[wartościującą], ale takie działanie nie może mieć miejsca w nauce.

Kiedy mamy pojęcie typowo idealne skonstruowane to jest to instrument 
pozwalający intersubiektywnie porównywać z innymi typami idealnymi, ale 
nie pozwala oceniać.



   

Semestr V Strona 21

   

Kiedy mamy pojęcie typowo idealne skonstruowane to jest to instrument 
pozwalający intersubiektywnie porównywać z innymi typami idealnymi, ale 
nie pozwala oceniać.



Typ idealny - konstrukcja myślowa, która nie posiada żadnego odpowiednika 
w rzeczywistości [wyabstrahowanie konkretnych, empirycznych cech obiektu, 
zabsolutyzowanie owych cech i w ten sposób powstaje pewien instrument 
badawczy].

Wykład 12., 2012-01-05 

Cd.

c.

W jaki sposób stosuje się pojęcia typowo idealnych w poznawaniu rzeczywistości 
empirycznej, kulturowej lub społecznej.
Poddane badaniu mogą być zjawiska kulturowe, obiekty typu dzieł sztuki, obiekty 
gospodarcze, itp. Jeśli fragment rzeczywistości empirycznej, z którym zestawiany 
jest ów typ, posiada wystarczające podobieństwo do swojego typu idealnego, to 
można ów fragment uznać za teren stosowalności typu idealnego. Można ten 
fragment rzeczywistości empirycznej opisać - opis rzeczywistości nazwy Weber 
racjonalizacją pojęciową.
Ma miejsce w ramach opisu, to co nazywa się racjonalizacją rzeczywistości przez 
badacza. Jeśli badany fragment rzeczywistości nie wykazuje podobieństwa do typu 
idealnego, to buduje się nowy typ idealny, póki ten nie będzie podobny do 
rzeczywistości.
Jest to ciąg prób racjonalizacji rzeczywistości.
Dokonuje się często kilku prób racjonalizacji rzeczywistości.

O stosunku wartościowania u Webera:

d.

Minimalizm aksjologiczny [wg Pani Profesor]: wartościowanie ingeruje w to co się 
nazywa procedurą badawczą w jednym momencie. 
Proces poznawczy rozpoczyna się od stworzenia typu idealnego - wyabstrahowanie 
konkretnych cech [konstytutywnych] danego przedmiotu, zjawiska, społeczeństwa, 
absolutyzuje się je i kiedy zwracamy uwagę na te cechy to dokładnie wtedy 
wartościujemy - poszczególne cechy to wartości danego zjawiska, wybierane z tych 
które wyróżniają dane zjawisko spośród innych. 
Wyselekcjonowanie tych cech jest momentem kiedy wartościowanie wchodzi w 
grę. Kiedy już mamy skonstruowany model typu idealnego i porównujemy z 
rzeczywistym zjawiskiem, wtedy powinno się być wolnym od wartości - neutralnym 
aksjologicznie.
Wybieranie zjawisk kulturowych jest w aksjologicznie zaangażowane [wybieranie 
owych cech], ale już opis zjawisk w terminach typowo idealnych nie może 
uwzględniać żadnego wartościowania.

[Weber: bliższy socjologii wiedzy, niżeli filozofii].

Neutralizm aksjologiczny Webera != neutralizm aksjologiczny pozytywistów.

Antynaturalizm metodologiczny M. Webera:

e.

Antynaturalizm metodologiczny Webera nie jest nastawiony na uprawomocnienie 
poznania [wszystkie inne koncepcje dążą do takiego uprawomocnienia, w 
największym stopniu zależy na tym Husserlowi].

Cechy dynstyktywne [różnicujących] między naukami humanistycznymi i 
społecznymi, a przyrodniczymi u Webera:

Nauki humanist. i społecznymi 
[nauki idiograficzne]

Nauki przyrodnicze 
[nauki nomotetyczne]

Pojęcia typowo idealne [mają 
charakter instrumentalny].

-

Pojęcia ogólne [generalizujące] - nie 
mają charakteru instrumentalny].

-

Instrumentalny charakter pojęć 
typowo idealnych: instrumentalność 
twierdzeń polega na tym, że nie mają 
odpowiednika w rzeczywistości 
empirycznej [nie mają odniesienia 
przedmiotowego].

-

Pojęcia ogólne mają charakter realny 
[realistyczny]: pojęcia te mają realnie 
istniejącą denotacje w rzeczywistości 
empirycznej.

-

-> Stosunek do wartościowania 
antynaturalistów

-> Działanie racjonalne traktował 
jako pojęcie typowo idealne.

Pozytywiści: eliminacja 
wszelkiego 
wartościowania - teza 
metodologicznego 
neutralizmu 
aksjologicznego.

-

Weber: przyjmuje, że w 
jego procedurze badawczej 
istnieje moment w którym 
wartościować należy, 
jednak przyjmuje on 
umiarkowany neutralizm 
aksjologiczny.

-

-> Stosunek Webera do 
wartościowania jest inny niż 
stosunek pozytywistów:

-> Tworzenie pojęć ogólnych: na 
gruncie pozytywizmu i na gruncie 
fenomenologii - jak się tworzy 
pojęcia idealizacyjne u Webera, 

   

Semestr V Strona 22

   

przedmiotowego].

Minimalizm aksjologiczny [u 
Webera].

-

Metodologiczny neutralizm 
aksjologiczny [twierdzenia 
wartościujące są zbędne].

-

O stosunku do wartościowania u Diltheya, Rickerta i Webera:

f.

Dilthey

Rickert

Weber
[minimalizm aksjologiczny]/

[ukryty aksjologizm]

[otwarty aksjologizm]

Dilthey 
[otwarty aksjologizm]

Rickert 
[ukryty aksjologizm]

Weber 
[minimalizm aksjologiczny]

-> Nie ma poznania bez 
wartościowania [poznanie 
ściśle zespolone z 
wartościowaniem]. Badacz 
nie tylko wartościuje, ale 
sam uruchamia jeszcze 
własne wartościowanie -
gdyby nie to 
wartościowanie nie można 
by mówić o rozumiejącym 
poznaniem u Diltheya.

-> Badanie kultury 
przez określonego 
badacza nie wymaga 
aby badacz ów 
uruchomił ze swojej 
strony jakiekolwiek 
wartościowanie. 
Badacz nie wartościuje 
kiedy odnosi do 
wartości jakieś 
zjawisko.

Fenomenologiczna próba budowy epistemologii na nowych podstawach i jej związek z 
antynaturalizmem metodologicznym:

4.

Fakty z życia intelektualnego E. Husserla:

a.

Filozofia arytemtyki: badania psychologiczne i logiczne, poświęcone 
psychologicznemu ugruntowaniu podstaw arytmetyki.

□

Okreś prefenomenologicznym największym dziełem jest:



Badania logiczne [tom I. ukazuje się na koniec XIX. wieku [w 1900r.], 
tom II. na początku XX. wieku]: w II. Części badań logicznych są 
interesujące tezy epistemologiczne, krytyka, zarysowany program 
fenomenologii jako analizy danych;

□

Idea fenomenologii [1906 - 1907r.];

□

Filozofia jako ścisła nauka [1910r.]: w tej pracy znajduje się program 
badawczy fenomenologii;

□

Idee fenomenologii i fenomenologicznej filozofii: wyraźnie zarysowane 
stanowisko idealizmu transcendentalnego [różnego od Kantowskiego];

□

Transcendentalna 

□

Medytacje kartezjańskie;

□

Kryzys nauk europejskich;

□

Kryzys europejskiego człowieczeństwa, a filozofia.

□

Okres fenomenologiczny:



[ur. 1859r., zm. 1938r.]

Nie skończył swojego głównego dzieła Idei fenomenologii i filozofii 
fenomenologicznej. 

Okres prefenomenologiczny:

b.

Husserlowska krytyka psychologizmu w logice:

c.

pojęcia idealizacyjne u Webera, 
Husserla i w przyrodoznawstwie.

Contradictio in adiecto -
zestawienie dwóch terminów 
sprzecznych ze sobą.

-> Rickert: implicite autoryzuje 
przez badacza te wartości -
badacz odnosi ponadczasowe 
wartości, a gdy to robi, to są to 
jego wartości.
Sam Rickert uważa, że 
wartościowanie nie powinno mieć 
miejsca u badacza kultury, gdyż 
explicite opisuje wartości 
powszechne we wspólnocie, lecz 
implicite badacz odnosi swoje 
wartości, jest to wyraz 
światopoglądu badacza [jest 
jakieś wartościowanie ukryte].

   

Semestr V Strona 23

   

Okres prefenomenologiczny:

b.

Husserlowska krytyka psychologizmu w logice:

c.

Husserl przyjął punkt wyjścia: psychologizm należy krytykować za to, że w ramach 
tego stanowiska twierdzi się, że reguły logiki zależą od procesów psychicznych. 
Mózg jest zbudowany do logicznego myślenia - procesy myślenia, są zgodne z 
prawami logicznymi.

-> Rozumowanie: skoro reguły logiki nie są regułami w sensie ścisłym, stwierdzają 
tylko pewne fakty psychologiczne, a skoro konsekwencje naszego myślenia są 
zależne od praw psychofizjologicznych, to nie da się rozważać tych konsekwencji, 
jedyne o czym można mówić to o związkach przyczynowo-skutkowych pomiędzy 
procesami fizjologicznymi a efektem jakim są nasze działania.

Ale jeśli tak jest, to nasze reguły logiczne nie mają ważności uniwersalnej - wystarczy 
ewolucja mózgu, a wtedy reguły psychologiczne mogą stracić ważność, a zatem 
logika też może stracić ważność [zrelatywizują się do czasu i miejsca].

Należy przeciwstawić temu pogląd, który uniezależni prawa logiki od właściwości 
mózgu.

Transcendentalne podstawy naszego poznania [punkt wyjścia dla uniezależnienia 
od psychologizmu]: 
idea bezzałożeniowości i idea pewności filozofii oraz idea świadomości 
transcendentalnej - krytyka psychologizmu w logice, doprowadza Husserla do 
programu filozofii od nowa - do nowej filozofii, które reprezentują dwie powyższe 
idee [bezzałożeniowości oraz pewności].

-> Z powrotem do rzeczy: hasła tego nie należy mylić z pozytywistycznym 
hasłem, które mogłoby brzmieć podobnie, nie chodzi jednak o powrót do 
rzeczy empirycznie danych, ale o powrót do analizy fenomenów, które 
stanowią tylko odpowiednik rzeczy materialnych, danymi w czystej 
świadomości.
Z powrotem do pierwotnego, bezpośredniego doświadczenia [na gruncie 
filozoficznym].

Idea bezzałożeniowości: 



Pewność poznania: poznanie pewne oznacza poznanie przednaukowe [ew. 
pozanaukowe, ale lepiej przed-n., ponieważ ma poprzedzać poznanie naukowe], 
poznanie bezpośrednie musi być zrealizowane dla pewności, bezpośrednie 
uzasadnienie, musi to być poznanie filozoficzne.

-> Nie miała być nauką przyrodniczą, w sensie ścisłości nauk, ale miała być tak 
precyzyjną i dojrzałą pod względem metodologicznym, jak ówczesne nauki 
przyrodnicze.

Projekt nowej epistemologii - Filozofia "Pierwsza i Ostatnia" lub Filozofia jako 
nauka "ścisła":

d.

Komentarze:

e.

-> J. S. Mill był 
psychologistycznym 
pozytywistą!

-> [Psychologizm w szerszym 
sensie: należy wyjaśniać zjawiska, 
np. w sferze społecznej, przez 
odwołanie się do psychologii, 
które mają postać pewnych praw, 
które mówią jak jednostki się 
zachowują].

-> Husserl też unika relatywizmu.

-> rzecz podobna do Kantowskich 
apriori, dla każdej rozumnej 
istoty.

-> Prezentacjonizm -
bezpośrednie poznanie.

   

Semestr V Strona 24

   

   

Semestr V Strona 25

   

.

   

Semestr V Strona 26