Andrzej Waligórski

Rycerzy trzech

ZARĘCZYNY KMICICA

Pewnego razu był na Żmudzi ród możny Billewiczów - od Mendoga się co prawda
wywodzący, ale w ostatnich czasach ograniczony już tylko do panny Oleńki Billewiczówny,
jej ciotki, która nazywała się Kulwiec - Hippocentaurus i tak też wyglądała oraz do Kudłatego
Żmudzina.
Siedzieli sobie kiedyś w Wodoktach i przędli, odzywając się z rzadka a głupio, jak to zwykle
na świetej Żmudzi.
- Pora by ci już za mąż - mruknęła ciotka Kulwiecówna, usiłując trafić górną lewą trójką na
prawą dolną szóstkę w celu przegryzienia nitki.
- Ach, co też ciotunia... - zasromała się panna i wykonała szereg czynności przystojnych
skromnej szlachciance, a mianowicie strzeliła oczkiem, tupnęła nóżką, zmierzwiła brewki,
furknęła noskiem, złożyła ręce w małdrzyk, a buzię w ciup, ciup natomiast złożyła na krześle,
po czym parsknęła, fuknęła, puknęła, zaplotła kosę i grzmotnęła Kudłatego Żmudzina w pysk.
- Padłaś - powiedział Kudłaty Żmudzin, spluwając do dzieży z pucitą, tą pożywną narodową
potrawą, dobrą również do uszczel-iania okien i usztywniania złamanych kończyn.
- Oj, pora ci, pora! - upierała się starucha. - A toć piećdziesiątka na karku.
- Trzydziestka! - pisnęła rozpaczliwie Oleńka, rozglądając się, czy kto nie słucha.
- Trzydziestka w dowodzie osobistym - zgodziła się ciotka - ale poprzednią datę urodzenia
pod swiatło odczytać można, gdyż Kudłaty Żmudzin nader niedbale ją był wyskrobał - A
żeby cię! - krzyknęła pod adresem Żmudzina i też strzeliła go w pysk.
- Może pan Kmicic się zjawi, któremu dziadek Herakliusz w testamencie swoim mnie
zapisał - szepnęła z nadzieją Oleńka.
- No, nie wiem, nie wiem, czy właśnie ciebie mu zapisał -pokręciła głową panna
Kulwiecówna. - Po mojemu, to on Kmicicowi konia deresza wałacha zapisał, tuczarnię w
Lubiczu natomiast miecznikowi Rośnienieskiemu, a ciebie to chyba Jóźwie Butrymowi
Bez Nogi.
- I owszem - potwierdziła Oleńka - atoli Jóźwa Butrym, gdy mnie ujrzał przypadkiem
onegdaj rano wynoszącą śmieci do pojemnika, tedy zaraz poleciał do pana Kmicica i
powiedział, że chętnie się zamieni i zamiast mnie weźmie wałacha.
- A Kmicic się zgodził?
- Pijany był, to się zgodził.
- Ot, durny - podsumowała dyskusje ciotka i dalej wszyscy przędli w milczeniu.
A wtem coś zadzwoniło, zarżało, wyrżnęło w okno i do izby wleciał wraz z okiennicą
okutany w barany osobnik.
- A słowo stało się ciałem! - wykrzyknęły obie białogłowy.
- Padłaś - dorzucił z zainteresowaniem Kudłaty Żmudzin.
Przybysz zaś podniósł się i powiedział trochę bełkotliwie:
- Dzień dobry. Jestem Staś Tarkowski!
- Bredzi... - szepnęła panna - Być może oszalał z miłości? - dodała z nadzieja, podczas gdy
młodzian uchwyciwszy ciotkę Kulwiecównę za gardło wycharczał:
- Gdzie moja córuś jedyna? Oddaj mi Danuśkę, krzyżacka zarazo!
- Paszoł won! - wyrzęziła ciotka i w odruchu samoobrony kopnęła go kościstym kolanem w
instynktowne miejsce.

Cios był widocznie skuteczny, gdyż szlachcic zawył, pobiegał chwilę w kółko, uderzył się w
czoło i rzekł:
- Jam jest Andrzej Kmicic!
- Nareszcie się przyznał! - mruknęła z satysfakcją ciocia.
Pan Andrzej odzyskując powoli kontenans, jął przyglądać się wszystkim obecnym, aby
zgadnąć, która z przytomnych mu osób ma być jego narzeczoną. Wreszcie z kawalerską
determinacją chwycił za ręce Kudłatego Żmudzina i ku ognisku odwrócił, tak nim jak
fryga zakręciwszy, a potem uderzył się po kontuszu i zakrzyknął:
- Jak mi Bóg miły, rarytet! Kiedy ślub?
- Padłaś - wyszeptał skromnie Kudłaty Żmudzin, zakrywając swe małe oczka wąsiskami i
spoza nich zerkając figlarnie ku pięknemu rycerzowi.
- Pańska narzeczona tam oto stoi - rzekła surowo ciotka, wskazując panu Andrzejowi
Oleńkę.
- Jezus Maria... - jęknął chorąży orszański, pogrążony kresową urodą dziewicy.
- Wybacz waćpanno - wyjąkał - alem znał jej dziada, podkomorzego Herakliusza Billewicza
i nie mogę się nadziwić podobieństwu.
- Prawda, że istna z niej skóra zdarta z nieboszczyka? - zawołała z satysfakcją Kulwiecówna.
- Oj, z nieboszczyka, z nieboszczyka...... - mruknął rycerz.
- Skóra zdarta, ale gdzieniegdzie wypchana! - zażartowała ciocia, popychając ich ku sobie, a
Kmicica równocześnie w dół, skutkiem czego rymnął z hukiem na kolana.
- Klęczy przed nią, o rękę prosi! - wrzasnęła triumfalnie stara dama.
- Wszyscy widzieli! - Tu sięgnęła za dekolt i pobłogosławiła młodą parę wydobytym
stamtąd wisiorkiem.
- Padłaś - powiedział zgorszony Żmudzin - Taż to cycka!
- O, pardon - zarumieniła się Kulwiecówna - Myślałam, że szkaplerzyk!
I naprawiwszy omyłkę, nakreśliła w powietrzu krzyż, a po namyśle też drugi - prawosławny,
bo na kresach nigdy nie było wiadomo, jakiej kto wiary.
- Ja bym i Gwiazdę Syjonu dorzucił - poradził Kudłaty Żmudzin, spoglądając badawczo na
orli profil pana Andrzeja.
Zaś pan Andrzej, któremu przejaśniało się już we łbie, gorączkowo kombinował, jak by się
tu wycofać ze świeżo zawartego narzeczeństwa. "Nic inszego - myślał - jeno muszę na
pogardę onej panienki solidnie zapracować, w którym to celu chyba portrety jej przodków
postrzelam. Upitę spalę, Wołmontowicze wymorduję, panny Pacunelki pogwałcę, a w końcu
za Szwedy się zwiąże - to może jej obrzydnę?"
I drapnąwszy z izby, jął realizować ów ambitny, ale jakże karkołomny program.

UCZTA W KIEJDANACH

Pewnego razu wybrali się na ucztę u Radziwiłła panowie rycerze - Kmicic, Wołodyjowski,
Zagłoba i Skrzetuski, który uciekł na Litwę z obozu między Piłą z Ujściem, kiedy to pan
Opaliński przeszedł na szwedzką stronę. Prawdę mówiąc, wszyscy wtedy stamtąd uciekli, ale
jeden pan Skrzetuski potrafił to uzasadnić względami patriotycznymi, dzięki czemu chadzał w
aureoli prawego syna zbolałej ojczyzny. Dodajmy od razu, że dla uproszczenia akcji
wprowadzamy tylko jednego Skrzetuskiego i jednego Radziwiłła. Nasz Radziwiłł nazywa się
Janusz Bogusław i nosi się z polska po cudzoziemsku, kładąc kontusz na brabanckie koronki,
a na francuskie pludry wciągając juchtowe buty, obficie wymoszczone wiechciami z
angielskiego rajgrasu.
- Czołem, czołem panowie bracia! - zawołał chytrze Radziwiłł, aby ich skaptować do swoich
niecnych zamiarów. - Co tam w terenie? Jak nastroje, kurcza ich mać? - pytał jowialnie,
poklepując ich poufale, jak to zazwyczaj wojewoda, choćby i wileński.

Zaraz też poczuli się swojsko i każdy zapragnął popisać się przed księciem swoimi
dokonaniami, a mianowicie Skrzetuski tym, że się swego czasu ze Zbaraża przekradał,
Kmicic - że Chowańskiego podchodził, pan Wołodyjowski - że jest pierwszą szablą
Rzeczpospolitej, a Zagłoba - że najdowcipniejszy we wszystkim chrześcijańskim rycerstwie.
Radziwiłł słuchał, chwalił, z rzekomego podziwu ręce i oczy w górę podnosił, ale zaraz
opuszczał, aby ich objąć, co czynił z wewnętrznymi oporami, gdyż pan Zagłoba cuchnął
okowitą, a pan Skrzetuski nigdy się dobrze nie wywietrzył z onej kanalizacji zbaraskiej, przez
którą był się czołgał, a co więcej, tak sobie ów rodzaj podróżowania upodobał, że nie daj
Boże, aby gdzie jakie błocko albo i gnojówkę zobaczył, tedy zaraz tam hycał i krytą
żabką w paskudztwie się babrał.
Na szczęście dano znać, że uczta już gotowa, więc wszyscy przeszli do wielkiej sali, w
której już siedzieli szwedzcy posłowie.
- Ten gruby, czerwony, to hrabia Loewenhaupt, a ten chudy, zielony, to baron von Dudehoff
- wyjaśnił pan Zagłoba.
- A ów siny, zakatarzony?
- A to moja narzeczona Oleńka Billewiczówna - wtrącił pan Kmicic, po czym dodał, klepiąc
się po szabli: - A jeśli się komu nie podoba, to uszy poobcinam!
- Bez uszu będzie jeszcze szpetniejsza - zauważył pan Skrzetuski.
- No, to nie poobcinam - zgodził się Kmicic i przestał klepać szable.
Właśnie w tej chwili książę Radziwiłł chciał zadzwonić buławą w kielich na znak, że będzie
przemawiał, ale skutkiem zdenerwowania uderzył w głowę księdza biskupa Parczewskiego,
który natychmiast zemdlał.
- Wody, wody! - zawołała wojewodzina wendeńska.
- Kumpotu...! - szepnął biskup, odzyskując przytomność. -Słuchamy, słuchamy! - dodał
uprzejmie.
- Mości panowie! - zawołał książe. - Wielu spomiędzy was zdziwi to głosowanie, ale pragnę
zapytać, kto jest za tym, abyśmy przeszli pod panowanie króla Karola Gustawa? Głosujemy
przez podniesienie mandatu.
Wszyscy grzecznie podnieśli mandaty, tak jak ich przez długie lata uczono.
- Bardzo ładnie! - ucieszył się książe. - A więc tylko dla czystej formalności spytam, kto w
takim razie jest za tym, aby pozostać pod władzą króla Jana Kazimierza?
Ten głupi formalizm spowodował, że wszyscy znowu podnieśli mandaty.
- Wszyscy do pierdla! - ryknął rozjuszony magnat i już po chwili nasi znajomi rycerze
siedzieli w solidnym, kiejdańskim podziemiu.
- Głupio wyszło... - powiedział pan Zagłoba.
- To po co żeś waść głosował? - spytał pan Skrzetuski.
- Wszyscy głosowali, to i jam głosował. A cóż to ja jakiś socjaldemokrata jestem, czy co? A
waść, panie Michale, to niby nie głosowałeś "za" ?
- Głosowałem z nawyku "za", ale wąsikami ruszałem "przeciw".
- Akurat komuś się chciało gapić w pańskie wąsiki! – zaśmiał się Kmicic, który też z nimi
siedział wbrew temu, czego niektórzy czytelnicy oczekiwali.
Wtem do lochu wszedł tępogłowy oficer.
- Jestem Roch Kowalski - przedstawił się. - A to jest pani Kowalska - oświadczył, pokazując
zardzewiałą szable tkwiącą beznadziejnie w starej wysłużonej pochwie.
- Jakże to tak? - zdziwili się więźniowie. - To z własną szabblą żywiesz?
- A żywię, a co mi tam? - odrzekł butnie Roch. - Jedyna to moja i najmilejsza przyjaciółka!
Hej - dodał marzycielsko pod adresem szabli - żebyś ty tak jeszcze, szelmo, gotować umiała!
- Jeżeli nie masz żadnej inszej rodziny - wzruszył się pan Zagłoba - to mów mi wuju.

- A ja nie chce waści mówić "wuju" - zaperzył się Roch. - Najwyżej mogę coś do rymu -
zażartował wulgarnie i powsadzał jeńców na wóz, żeby ich zawieźć do Birz i wydać
Szwedom.
Wszyscy bardzo się tą wiadomości ucieszyli, a najbardziej pan Kmicic.
- Nie ma to jak u Szwedów - mówił - smacznie, porno i wytworno, a Szwedki duże
blondyny! Komm hier svenska Fleka, zrobimy człowieka! - zacytował popularne,
skandynawskie przysłowie.
- Święta to prawda - potwierdził cnotliwy pan Skrzetuski.
- Opowiadał mi o tym podkanclerzy koronny, pan Hieronim Radziejowski, któren był tam
na saksach i już po trzech miesiącach wrócił własną gablotą sześciokonną, a wcale się
specjalnie nie napracował, tyle że po karczmach garnki zmywał, a nocami po szpitalach
nocniki wynosił, co dla polskiego dygnitarza, chwilowo od nomenklatury odsuniętego, nie
jest żadną ujmą.
- Do Szweda, do Szweda! - zawołali z entuzjazmem rycerze na wieść o tych
wspaniałościach.
Ale, niestety, jak to u nas, popili się, zaczęli przebierać jeden za drugiego, a wreszcie pan
Zagłoba w mundurze Rocha Kowalskiego oświadczył, że on poprowadzi konwój. I jak zaczął
prowadzić, tak wszyscy wpadli w ręce skonfederowanych chorągwi i musieli się do nich
przyłączyć. A tak ładnie się zapowiadało.

ZAGLOBA HETMANEM

Pewnego razu skonfederowane przeciw Szwedom chorągwie zebrały się pod Białym
Stokiem. Na razie nie udało im się zorganizować żadnej większej bitwy, gdyż nikt nie chciał
nikogo słuchać. Kiedyś nawet umówili się ze Szwedami, że się trochę pobiją, ale
gdy się przed walką zebrali na naradę, to każdy miał inne pomysły: jeden żądał, żeby zacząć
od szarży husarskiej, inny -żeby okrążyć przeciwnika na tatarską modłę, a jeszcze inny – żeby
najpierw teren dokładnie, po niemiecku ostrzelać. I długo to trwało, aż wreszcie gdy
wszystko uzgodnili i przybyli na umówione miejsce, to Szwedów już dawno nie było, bo
zmarzli i odjechali do domu, a uprzednio popisali na drzewach różne ordynarne uwagi, gdzie
oni mają takie wojowanie.
- Wybierzemy sobie hetmana, to będzie porządek - powiedział pułkownik Żeromski - Mamy
nawet zapasową buławę, którą kiedyś pan Rewera Potocki do Sapiehy w karty przegrał, ale
Sapiesze nijak było z dwiema buławami naraz wojować, gdyż ręce obie miałby zajęte, a
wiecie waszmościowie jako on w nosie rad dłubać...
- Wiemy, wiemy! - zawołało towarzystwo.
- No właśnie, dlatego też ową wygraną buławę w Białym Stoku ostawił.
- No, to do wotów, do wotów! - zaproponował pułkownik Kotowski. - Ja, osobiście, na pana
Skrzetuskiego głosuje, któren jest wojownik wielki i doświadczony, a przy tym ma piękną
brodę i sześciu synów, co już samo w sobie dostateczną stanowi rękojmię.
- Nie wiem, co tu synowie do rzeczy mają - mruknął kwaśno Wołodyjowski, sam na buławę
hetmańską łasy - zwłaszcza, że dwaj najstarsi dziwnie do Bohuna podobni.
- To nie prawda! - wrzasnął oburzony Skrzetuski. - Nie dwaj, tylko jeden trochę podobny, a
to dlatego że Helena przestraszyła się Bohuna, gdy ją przydybał w barze, o czem pan Zagłoba
może zaświadczyć!
- W barze czy w landarze, grunt że zdrowe gówniarze! - rzekł sentencjonalnie Zagłoba,
chcąc czym prędzej uciąć drażliwy temat, szczególnie iż trzeci z kolei syn państwa
Skrzetuskich urodził się z bielmem na oku i od małego lubił sobie popić.
- To może pan Kmicic hetmanem chciałby zostać? – spytał pułkownik Lipnicki wysuwając
szufladę, w której zalśniła pozłocista buława. Kmicic, jako że był gorączka, skoczył po nią

bez słowa, ale nie zdążył, gdyż Lipnicki szufladę zatrzasnął, miażdżąc dwa palce młodemu
zagończykowi.
- Cha, cha, cha! Ale go splantował! - ryknęli oficerowie z właściwym ich zawodowi
poczuciem humoru.
- Wolej mi było zginąć! - lamentował Kmicic. - I jakże ja teraz pięć wódek w knajpie na
migi zamówię?
- To zamawiaj pół litra. To jest akurat pięć wódek. – Poradził życzliwie Lipnicki, który
nigdy długo urazy nie żywił. - A teraz do wotów panowie, do wotów!
- Zagłoba, bracie, wysuń moją kandydaturę - błagał szeptem Wołodyjowski. - A ja za to
nikomu nie powiem, żeś Burleja w Zbarażu nie usiekł!
- Pst! - Zagłoba rozejrzał się podejrzliwie. - Jak to, powiadasz, żem go nie usiekł?
- A pewno, że nie. Przecie to ksiądz Muchowiecki monstrancją go zatłukł, ale bał się
przyznać do takowej profanacji.
- No dobrze... - zgodził się niechętnie Zagłoba i zaproponował pana Michała na hetmana.
- Wołodyjowskiego? - skrzywił się Skrzetuski. - Pewnie że dobry z niego żołnierz, ale co z
tego, gdy kurdupel.
- Nie jestem kurdupel - zapiał mały rycerz - Jestem średniego wzrostu. Prawda, Jóźwa?
Jóźwa Butrym Bez Nogi, totumfacki i przyboczny Wołodyjowskiego, spojrzał ponuro po
obecnych i kładąc dłoń na rękojeści garłacza rzekł dobitnie:
- Pan pułkownik Wołodyjowski jest średniego wzrostu.
- Pewnie że średniego - przyznali wszyscy obłudnie.
Na to podstępny namiestnik Żeromskiego, pan Jachowicz, spytał z pozorną życzliwością:
- A któż wam te nogę tak galanto oberżnął, mój żeż ty dzielny Jóźwo?
- Też pan pułkownik Wołodyjowski! - odparł z uznaniem Jóźwa.-A to wtedy, gdy swego
słynnego, polskiego młynka ćwiczył szablą, a jam niechcący wszedł do izby.
- W takim razie pan Wołodyjowski liczy sobie równo metr trzydzieści sześć - stwierdził z
triumfem Jachowicz zmierzywszy protezę Jóźwy.
- No, to nie mamy kandydata! - zasmucił się Żeromski. - Chyba... - dodał po chwili namysłu
- . . chyba żebyśmy obrali pana Zagłobę...
- Nie ma zgody. Zagłoba to opój! - wrzasnął Kmicic, który dla zagłuszenia bólu w zranionej
ręce upił się tymczasem siwuchą.
- Nie tylko opój, ale i lubieżnik! - dorzucił Skrzetuski.
- I jeszcze w dodatku blagier! - uzupełnił Wołodyjowski.
- Rochu, wuja ci obrażają! - zapłakał Zagłoba.
- Kto wuja obraża, ten jakoby ojczyznę, matkę naszą obrażał! -oświadczył Roch Kowalski i
muśnięciem potężnej pięści rozciągnął Wołodyjowskiego na podłodze.
- Jóźwa Butrym do mnie - rozkazał mały rycerz, - Soroka, bierz ich! - wybełkotał Kmicic.
- Rzędzian, łubu-du! - zarządził Skrzetuski.
Zaczem wierni goryle utworzyli w pośrodku izby wirujące kłębowisko. Kurz podniósł się z
nie trzepanego dywanu i przysłonił walczących. Słychać było tylko dopingujące okrzyki
oficerów, straszliwe łomotanie jakoby młotów bijących w kowadła i od czasu
do czasu okrzyki:
- Ależ ty! No, no, no! Tylko nie po oczach! Gryziesz, chamie? - i tym podobne.
Wreszcie z podłogi dźwignął się zwycięski Roch Kowalski i chwyciwszy buławę podął ją
panu Zagłobie. Ów zaś ujął ją ostrożnie, ucałował i wzniósłszy oczy w gore rzekł:
- Za grzechy moje, przyjmuje! - Z którego to tekstu korzystał już zresztą przed nim Jarema
Wiśniowiecki, a po nim Jarema Maciszewski. Zaraz też zabrzmiało tradycyjne "sto lat" i
starzy towarzysze ruszyli hurmą z gratulacjami.

- I od czego, ojciec, zaczniesz swe rządy? - spytał poufale Skrzetuski, który poprzednio był
wprawdzie kandydaturze Zagłoby przeciwny, ale wybranemu w tak demokratyczny sposób
pierwszy rękę uścisnął.
- Zacznę od tego - odrzekł Zagłoba, bawiąc się od niechcenia buławą. - Zacznę od tego, że
postaram się sobie przypomnieć, kto mnie tu nazwał blagierem, świnią i opojem.

PORWANIE RADZIWIŁŁA

Pewnego razu nasi rycerze doszli do wniosku, ze Szwedzi nie utrzymają się zbyt długo w
Polsce, gdyż nie mają żadnych szans w starciu z tutejszą - ogromnie rozbudowaną -
administracją, która niby im się podporządkowuje i niby współpracuje, ale równocześnie
wciąga ich w swoje skomplikowane tryby i przepisy nie mające odpowiednika w żadnym
innym kraju na świecie z wyjątkiem, być może, Kucowołoszy i niektórych pogranicznych
prowincji cesarstwa chińskiego.
- Nie ma rady - powiedział pan Zagłoba. - Trzeba się jednak czymś zasłużyć Janowi
Kazimierzowi, bo jak wróci na stołek, to da nam takiego dubla, ze się nie pozbieramy.
Zastanówmy się jeno, co by mu sprawiło największą przyjemność?
- To może ja porwę Radziwiłła - zaofiarował się Kmicic. – Dla mnie takowy proceder to nie
nowina, gdyż Chowańskiego nie jeden raz podchodziłem. Po prawdzie ani razu nie
podszedłem, chociaż na palcach podchodziłem, ale taki miał słuch ten kacap, ze w ostatniej
chwili odwrócił się do mnie z pyskiem: "A ty, szto? ". To ja wtedy musiałem łgać, ze po
zapałki przyszedłem. Radziwiłła jednak podejdę, gdyż skutkiem nadciśnienia, w uszach tak
mu szumi iż Szwedowie używają go nawet jako zagłuszczki do tłumienia haseł
wolnościowych rozlegających się już to tu, to tam, po cale Polszcze!
Radziwiłł bawił aktualnie w Pilwiszkach, skąd rozsyłał po kraju listy, zawierające mnóstwo
ciekawych pomysłów dotyczących pozbycia się elementów antyszwedzkich. W tym celu
książę doradzał: obmowę, intrygę, tortury, wkręcanie palców w kurki,
lewatywę z towotu, zatrzymanie na czterdzieści osiem godzin, pohukiwanie w krzakach dla
postrachu, a zwłaszcza podtruwanie konfederatów gotowymi wytworami ówczesnego,
niedoskonałego jeszcze przemysłu spożywczego. Na widok pana Andrzeja wielki zdrajca
ucieszył się, byli bowiem spokrewnieni przez niejakiego Kiszkę. Pokrewieństwo przez Kiszkę
jest co prawda okrężne, a może się nawet okazać kłopotliwe, jednakże pokrewieństwem
pozostaje, co by się o nim nie mówiło.
- Najniższe swoje usługi jwmśc panu jkmśc psc tsc polecam! -zawołał grzecznie Kmicic.
- A kogoż ja widzę? - zrewanżował się Janusz Bogusław.
- Toż to mśc psc chor orsz z kisz kap!
Kmicic skłonił po polsku - do ziemi czapką, co prawda nie hetmańską, bo bez czaplego za
otokiem piórka, ale całkiem jeszcze porządną. Książę zaś ścisnął go za głowę, a Kmicic
księcia za kolano, co wprawiło Radziwiłła w nerwowy chichot. Nuże tedy pan Andrzej
cmokać księcia po rękach, a książę pana Andrzeja w ramie, aż rozochocili się obaj i nieomal
rozfiglowali.
- Poniedźwiadkujem się? - spytał magnat.
- Poniedźwiadkujem! - zawołał chorąży orszański.
Tu odstawili obaj ramiona od tułowi, a głowy przechylili na boki i jęli się okrążać nawzajem
jakoby dwa niedźwiedzie zazdrosne o jedna samice, aż wypatrzywszy odpowiedni moment
przypadli do siebie i pochwycili w mocarne objęcia, poklepując jeden
drugiego po plecach i lędźwiach, śliniąc po policzkach i pomrukując z zadowolenia, a który to
ceremoniał odprawiwszy po trzykroć, odstąpili od siebie i stali, ciężko dysząc od miłego
wysiłku.

- Co tam nowego i jksiażmści? - odezwał się wreszcie Kmicic. - Czy jokswlklitwszmśc psc
msc zdrów?
- Dziękuje, pchor wszmśc piecz woł z bur i kur piecz – odrzekł Radziwiłł. - Ze zdrowiem u
mnie nie bardzo, gdyż zgaga mnie piecze, choroba francuska zżera, ślepa kicha nawala,
ciśnienie rozsadza, reumatyzmy jakieś łupią, a artretyzm ruchy hamuje, chociaż z drugiej
strony biegunka biegać przymusza.
- Ale poza tym? - spytał sugerująco pan Andrzej.
- Ale poza tym, wszystko w porządku! - odpowiedział automatycznie wielki zdrajca, raz
jeszcze potwierdzając stara prawdę, iż nie ma takiej wypowiedzi, jakiej nie można by
uzyskać, formułując odpowiednio pytanie.
- Trochę świeżego powietrza i jak ręką odjął - doradzał Kmicic, przypomniawszy sobie, po
co tu przybył. - Ot, mam tu na podwórku konia wielkiej krwi, któren dziwnie pod siodłem
chodzi. Czy nie zechciałbyś wkmśc psc ziu osobiście go dosiąść?
- A i owszem! - zawołał łatwowierny książę.
I obaj wyszli na podwórzec, gdzie wachmistrz Wierny Soroka trzymał niedużego,
grubokościstego kuca o wielkim łbie i niepewnej maści, przypuszczalnie ichtiolowej.
- Nie jest ci on szczególnie urodziwy... - kręcił nosem Radziwiłł, ale Kmicic rozejrzał się
dokoła, przytknął palec do warg i wyszeptał tajemniczo: - Pst, to jest koń Przewalskiego!
- Jezus Maria! - zakrzyknął książę i również zniżając glos, spytał: - A kto to jest Przewalski?
- Tego nie wiem - odrzekł szczerze pan Andrzej. - Ale gdym tego konia rabował... Tfu,
chciałem rzec gdym go kupował, tedy poprzedni właściciel, chociaż dobrze wykrwawiony,
zdołał mi wycharczeć przed skonaniem, ze jest to koń Przewalskiego.
- Dosiądźmy go tedy - Radziwiłł przełożywszy nogę przez kuca, znalazł się na jego
grzbiecie.
- Bierz go! - krzyknął straszliwym głosem pan Kmicic do swoich ludzi, którzy uchwyciwszy
z obu stron za cugle ruszyli żwawym kurcgalopem. Księciu przez jakiś czas stopy wlokły się
po ziemi z obu stron malutkiego wierzchowca, aż wreszcie w trosce o swe
nowe, holenderskie ciżmy dal za wygrana i stanął obunóż na drodze, a konik bez trudu
wybiegł spod niego i wesoło poskakał za porywaczami.
- Zawracać po takiego syna! - rozkazał pan Andrzej, ale jego ludzie nie byli już zdolni do
żadnego działania, gdyż na widok ogłupiałego magnata, stojącego w rozkroku i trzymającego
kurczowo kawałek cugli, zaczęli tarzać się po łące w konwulsjach śmiechu. Wreszcie i
Kmicic - w porywie wesołości - runął na ziemie, gubiąc przy okazji krócicę, która przy
upadku wypaliła, osmalając i ogłuszając właściciela. Zaraz tez wierny Soroka sklecić nosze
kazał i zataczając się jeszcze ze śmiechu wiózł ukochanego dowódcę przez lasy głębokie, bo z
tak przerobiona facjatą wstyd było go ludziom pokazać. W Pilwiszkach natomiast pozostał
rozkraczony wielki zdrajca Radziwiłł, czym do reszty ośmieszył się w oczach szlachty, która
od tego dnia jęła go masowo odstępować, przechodząc do obozu prorządowego.
I to była autentyczna, patriotyczna zasługa pana Andrzeja, będąca rezultatem mądrej,
przemyślanej i przekonsultowanej z aktywem akcji. I nie jest ważne, ze na początku rycerzom
o cos innego chodziło.
Najważniejsze, ze im w ogóle cośkolwiek wyszło.

OBRONA CZĘSTOCHOWY

Pewnego razu pan Kmicic wędrując po Polsce z Wiernym Soroką i nie bardzo wiernymi, ale
nie tak tępymi jak Soroka Kiemliczami, wstąpił do karczmy w Kruszynie i zamówił sobie
słynny tamtejszy filet z morszczuka, a do tego wino "Basztowe". Ledwie jednak
rozpoczął konsumpcję, gdy do jego stolika przysiedli się panowie Wrzeszczynowicz i Lisola i
zaczęli rozmawiać po niemiecku, żeby nikt nie zrozumiał. Mówili, że Szwedzi lada chwila

mają obrobić skarbiec jasnogórski. Kmicic, który gadał po niemiecku jako i po naszemu,
prędziutko dokończył morszczuka, popił winem i popędził do Częstochowy,
słusznie rozumując, że przy takim rabunku bandyci mogą w pośpiechu upuścić jakiś cenny
drobiażdżek. Ledwie to jednak pomyślał, gdy odbiło mu się siarką tak mocno, że aż zleciał z
konia, a równocześnie coś zaczęło dzwonić i huczeć.
- Co z waszą wielmożnością? - spytał Wierny Soroka, pochylając się troskliwie nad
leżącym.
- Z gęby zionę siarką, a w uszach mi dzwoni i huczy... -poskarżył się młody rycerz.
- Dzwonią dzwony jasnogórskie - wyjaśnił Soroka - a huczy artyleria forteczna. Widocznie
ojczaszkowie na wszelki przypadek lufy sobie przedmuchują.
- A skąd siarka? - jęknął pan Andrzej i znowu beknęło mu się smrodliwie, że aż konie
przysiadły pod Kiemliczami.
- Ha! - zawołał w nagłym olśnieniu. - Nic inszego, jeno to musi być zapowiedź mąk
piekielnych, bom planował świętokradztwo!
- Jakich tam mąk piekielnych - mruknął sceptycznie stary Kiemlicz. - To te jabole siarką
zaprawiają, żeby ich pokręciło!
Ale Kmicic już tego nie dosłyszał, pędził bowiem w kierunku klasztoru, aby ostrzec ojców
paulinów i w ten sposób zmazać swój niedoszły grzech. Ksiądz przeor Kordecki nie od razu
uwierzył obcemu przybyszowi, ale ten wyspowiadał mu się kim jest i prosił, aby mógł w
klasztorze występować pod jakimś pseudonimem, a to na wypadek, gdyby Szwedzi jednak
wygrali i zaczęli szukać pomsty na przeciwnikach.
- Chwalebna to przezorność synu - odrzekł trochę cierpko zacny przeor - i nie będę się jej
przeciwiał, obierz sobie tedy miano od jakieś sprawy, którą najbardziej na tym świecie
ukochałeś.
A mówiąc tak, miał na myśli takie szczytne, choć przybrane nazwiska, jak np.
"Ojczyznowski Józef", "Mgr inż. Patryjotyczniak" i im podobne.
Kmicic myślał, myślał, a że najbardziej lubił baby, więc powiedział:
- Może ja bym się nazywał Babiuch albo Babinicz?
- To już lepiej Babinicz! - zakrzyknął Kordecki, żegnając się odruchowo. - A teraz - rozkazał
- dalejże wszyscy opatrywać wały!
- My już sobie opatrzylim! - zawołali chórem Kiemlicze, i kopnięci przez Soroke wylecieli
za bramę forteczną, gdzie się zresztą później okazali bardzo, a bardzo przydatni.
Tymczasem nadciągał generał Miller i pod osłoną nocy usiłował podstępnie dostać się do
klasztoru, pukając z głupia frant w odrzwia bocznej furty.
- Wer da? - krzyknął doskonałą niemczyzną Kmicic, trzymający tam straż.
- Ist Herr Kordetzky zu Hause? - zapytał kulturalnie Miller, nadając swemu głosowi miękkie
brzmienie.
- Kordecki szlafen, und zi auch szlafen gejen, morgen curuk komen! - poradził pan Andrzej.
- Aber ich habe keine Platz zum schlafen... - żalił się chytry żołdak. - Ach, wie kalt, wie
kalt... - zapłakał, kłapiąc naumyślnie zębami.
- Kalt? Kalt? - upewnił się Kmicic. - Glajch wird warm! – co mówiąc oblał najeźdźców
gorącym kapuśniakiem z wkładką, przyniesionym z klasztornej kuchni. Łatwo pojąć jak
potworną panikę wywołała ta akcja w obozie szwedzkim. Całe pułki błąkały się w
rozpaczliwym nieładzie do rana, biorąc często swoich za nieprzyjaciół i niszcząc się wza-
jemnie. W ciemności krzyżowały się trwożne okrzyki, jęki i paniczne pytania: "Ty, jak się
czyści plamy z kapuśniaku? "Korzystając z zamieszania, okoliczne chłopstwo uzyskało nagle
świadomość narodową i uderzyło na wraże magazyny, a obrońcy wypadli za mury, nie dając
nikomu pardonu. A potem wracali zdyszani, umazani krwią jak wilcy, którzy uczynili rzeź
owczarni.

U przechodu czekał na nich ksiądz Kordecki. Liczył ich i uśmiechał się dobrotliwie na
widok okrwawionych junackich twarzy, zesztywniałych od posoki wąsów i dymiącej jeszcze
od mordu broni, na którą buńczucznie ponasadzali urżnięte nieprzyjacielskie członki, a nawet
ręce i nogi.
Jeden tylko pan Kmicic nie wracał. Umyślił sobie bowiem, iż korzystając z okazji da
drapaka z tej, zbyt jak na jego temperament świętobliwej, twierdzy, gdzie jedyna dobrze
widziana rozrywka było ćwiczenie się batożkami.
Przebrał się tedy młody rycerz za starą żebraczkę Konstancję, żyjącą dostatnio ze zbierania
butelek na ziemi niczyjej i skrzypiąc głośno stawami biodrowymi przemykał się na zachód,
gdy wtem ujrzał przed sobą jakiegoś człeka, który usiłował ukryć w lufie ogromnej armaty
tęgiego, śląskiego krupnioka, ukradzionego zapewne w czasie bitewnego tumultu.
- Pan starosta Jaworowski! - wykrzyknął odruchowo Kmicic.
- Jam ci jest... - przyznał się starosta.
Jakoż to on był. Ten potężny i piękny mężczyzna najdłużej spośród magnatów polskich
pozostawał w szwedzkiej służbie, o co niektórzy żywili doń pretensje, zwłaszcza że miał w
przyszłości zostać królem polskim, dość znanym Janem Trzecim Sobieskim. Obdarzony
ogromnym apetytem i ponad miarę pazerny seksualnie, nieczęsto miał w obozie szwedzkim
okazję do zaspokojenia obu tych namiętności.
Teraz, nagle spadło mu jak z nieba jedno i drugie. Powiedziawszy więc dowcipnie "Naści
piesku kiełbasy! ", wsunął aluzyjnie krupnioka do armaty i ruszył w stronę rzekomej
żebraczki Konstancji, podkręcając zalotnie wąsa. Pan Kmicic struchlał i włosy stanęły mu
dębem na głowie, zaś przed oczami stanęło straszne widmo nierycerskiej śmierci. Zaraz też
zaczęli się ścigać wokół kolubryny, Sobieski cały w lansadach, amorach i prysiudach, Kmicic
zaś ze skromnie spuszczonymi oczami i wysoko dla ułatwienia ucieczki podkasaną spódnicą.
Stanęli wreszcie po obu końcach gigantycznej lufy, dysząc ciężko.
- Czego się boisz głupia? - perswadował starosta Jaworowski. - Czemu nie chcesz iść na
całość? I wpadając w tradycyjny styl kresowych zalotów zanucił od niechcenia:

Mołodyciu, mołodyciu
Szto wtikajesz, ja twij Hryciu,
Stara maty piszła spaty,
Chody meni pokuchaty, juhu!

Pan Andrzej zaś odśpiewał mu skromnie:

Ne choczu, ne choczu
Bo sobi zamoczu...

Nie dokończył i pisnąwszy cieńko, znowu rzucił się do ucieczki, ale zaraz runął na ziemie,
pociągając niechcący za sznurek od armaty. Ogromna kolubryna huknęła i rozpadła się w
kawałki, a masywny krupniok wyleciał z niej i zabiwszy po drodze dwadzieścia pięć tysięcy
nieprzyjaciół, bez jednego wyjątku heretyków, wpadł do klasztoru. Bardzo dobrze, że do
klasztoru, bo obrońcom kończyły się już zapasy żywności. Tymczasem pan Andrzej omdlał i
dostał się do niewoli. Pomińmy milczeniem ohydne praktyki, jakich się na nim dopuszczał
właściciel prywatnego rożna, emerytowany pułkownik Kuklinowski. Wszyscyśmy winni
wdzięczność poczciwym Kiemliczom, którzy delikatnie ściągnęli Kmicica z okrutnego
urządzenia, a nadziali na nie paskudnego prywaciarza.
Pan Andrzej usiadł wygodnie przy ogniu. Jedną dłonią mierzwił w zamyśleniu swą
podgoloną, płową czuprynę, drugą zaś obracał od niechcenia rożen z Kuklinowskim. Nagle
wstał, a za nim Kiemlicze.

- Co wasza miłość rozkaże? - spytał starszy, spoglądając z uwielbieniem na swego
dowódcę.
- Jedziemy na Śląsk! - powiedział Kmicic.
- Sprowadzić najjaśniejszego pana do kraju?
- Nie, uruchomić pierwszy na świecie grill przy dworze najjaśniejszego pana!
I czterej jeźdźcy skoczyli w ciemność, a na prymitywnym rożnie skwierczał pułkownik
Kuklinowski, rozwścieczony, że to nie on pierwszy wpadł na ten pomysł.

Pewnego razu najjaśniejszy pan król Jan Kazimierz na pierwszą wieść o wkroczeniu
Szwedów uciekł do ziomkostwa na Śląsk Opolski i zaczął stamtąd słać uniwersały i
oświadczenia, że jest bardzo przywiązany do swego narodu i że ten naród powinien za niego
ginąć, bo to i ładnie, i patriotycznie. Apele te na wszelki przypadek podpisywał nie jako król,
jeno Kroll. Właśnie siedział nad kolejnym wstępniakiem, gdy do komnaty wszedł pan
Andrzej Kmicic i runął z hukiem do stop królewskich.
- Ratunku! - wrzasnął przestraszony monarcha, chowając się podprymasa Leszczyńskiego,
którego stale trzymał przy sobie, żeby mieć kogo zapytać, co się pisze przez samo "h", a co
przez "u" otwarte.
- Uspokój się, Jasiu - perswadowała Maria Ludwika, wyciągając go spod sutanny. - Ten pan
nazywa się Babinicz i przyjechał namówić cię, żebyś wracał do kraju.
- Nie chcę! Nie pojadę do kraju! - upierał się król, tupiąc nóżkami. - Nikt mnie tam nie lubi,
magnaci mnie nie lubią, szlachta mnie nie lubi, chłopi mnie nie lubią, nawet dzieci mnie nie
lubią.
- Musisz wracać do kraju - tłumaczyła cierpliwie królowa. - Przecież jesteś królem i
powinieneś siedzieć na tronie z berłem i złotym jabłuszkiem w ręce.
- Z jabłuszkiem mogę - zgodził się wreszcie Jan Kazimierz. - Ale przecież w kraju są
Szwedzi, którzy także mnie nie lubią.
- Pan Babinicz mówi, że Szwedów wszędy biją - odezwał się kanclerz koronny, pan
Koryciński.
- Biją, biją! - potwierdził Kmicic. - Ja sam wracam z Częstochowy, gdzie siła
nadokazywałem i na rożnie byłem przypiekany, skutkiem czego jestem częściowo
nadwęglony i nawet po trochu się kruszę, zwłaszcza gdy jadę na koniu truchtem.
- Niech kto obejrzy te rany jako dowód prawdy - rozkazał król.
- Ja to zrobię osobiście - zaofiarowała się królowa.
Usłyszawszy to dworzanie jęli dyskretnie chichotać po kątach, jeden drugiego szturchać i
szeptać sobie do uszu, aż wreszcie zdenerwowało to Jana Kazimierza, szczególnie iż Kmicic i
Maria Ludwika długo nie powracali. Skoczył młody dworzanin Tyzenhaus i przyprowadził
ich po małej chwili.
- No i co, no i co? - pytał niecierpliwie król. - Czy pan Babinicz ci pokazał?
- Pokazał... - odrzekła królowa, bawiąc się wachlarzem.
- I co? Duży uszczerbek na zdrowiu?
- Taki sobie... - mruknęła jej królewska mość, jakby czymś zdegustowana.
- A zatem wracamy do kraju! - zdecydował bohaterski monarcha.
- Proszę mi podać gumiaki.
Wyjechali wkrótce i jechali bardzo dziwną i okrężną drogą, zaproponowaną przez pana
Sienkiewicza. Wszędy wychodziła im na spotkanie ludność zgrzebna i płowa. Chyląc się do
stop królewskich, wołała:
- A witajże nam, witaj, jasny gospodynie!
Kurpie przynosili miód z leśnych barci, Kaszubi smakowite dorsze i nototenie, Poznaniacy
oszczędne słowo poparcia, Łowiczanki zaś własnoręcznie utkane pasiaki, aby było w co
poubierać szwedzkich jeńców. Wreszcie z krzaków wyskoczył Krakowiak cały w

ferezyjach, sukmanach i mosiężnych brzękadełkach, z obłędem w oczach, bo mu kosę na
sztorc wywinęło, i zakrzyknąwszy po swojemu: "Oj, dana oj, dana!" puścił przed orszakiem
ogromnego pawia, aby gwardia królewska mogła pawimi pióry czapki swoje na narodową
modłę przystroić.
- Widać, że wszystko ku lepszemu się obraca - mówił z rozjaśnionym obliczem. -
Wychodzimy z dołka! Trza jeno Szweda z ojczyzny miłej wypędzić, a tego bez waszej
pomocy nie uczynię. No, więc jak, pomożecie?
- Dopomóż Bóg! - wołało wymijająco chłopstwo, pamiętając, że królowie bywają dobrzy
tylko w historycznych chwilach, gdy im ziemia spod nóg, a tron spod zadka usuwa.
Tak dojechali aż do Tatr i zanurzyli się w jakąś szczelinę skalną, długą i prostą. Gdy zaś byli
już w połowie, nagle krawędzie wąwozu zadrgały, poleciały z nich pnie drzewne i okruchy
skał, a jednocześnie rozległo się przeraźliwe wycie i okrzyki:
- Ciupagami psubratów!
- Górale! Górale - zaczęto krzyczeć w orszaku królewskim.
- Ojciec, prać? - spytali młodzi Kiemlicze.
- Wiać! - zakomenderował przytomnie stary Kiemlicz. Wiedział, że z góralami nie ma
żartów, że gdy sobie popiją, czyli zawsze, tedy radzi ceprów rabują, król nie król, Szwed nie
Szwed, Niemiec nie Niemiec, choćby nawet i zachodni.
Zaraz też orszak zawrócił i uciekł z powrotem na Śląsk, a na miejscu starcia pozostał jedynie
ogłuszony butelką młody rycerz. Znaleziono go dopiero wieczorem i postawiono przed
obliczem góralskiej milicji ludowej, czyli starego Wawrzka Dżdżownicy.
- Imię i nazwisko? - spytał rzeczowo Wawrzek.
- Zdziwi się pan - odrzekł pan Andrzej - ale jam nie Babinicz. Jam Kmicic... - to rzekłszy,
zwisł jak martwy na rękach milicjantów.
- Do Matysiaków! - zarządził roztropnie Wawrzuś Dżdżownica.

LUBOMIRSKI - SHOW

Pewnego razu marszałek koronny książę Jerzy Lubomirski postanowił ugościć
wygłodzonego na Opolszczyźnie Jana Kazimierza. Król otrzymawszy zaproszenie zaczął
lamentować, że nie ma co na siebie włożyć, bo wszystko mu się w podroży wytarło.
Molestował tedy swój nieliczny orszak o rożne części garderoby, biegając po kwaterach z
okrzykami:
- Ługowski, masz jaki czysty podkoszulek? Wydźga, pożycz skarpetki! Koryciński, jak
myślisz, wejdę w twoje spodnie?
Oni zaś migali się jak mogli, albowiem monarcha ów rzadko oddawał wypożyczoną odzież,
a jeśli oddał, to w stanie godnym pożałowania. Skombinowano w końcu kostium, na który
złożyły się lakierki kawalera Noyersa, białe pończochy zrabowane przez wachmistrza Sorokę
okolicznemu rabinowi, pluderki obcisłe, przefarbowane na czarno z kalesonów kanclerza
Korycińskiego, a podwiązane u kolan kokardami, aby nie opadły oraz koszula z żabotem,
haftowana w złote kaczuszki i różowe kotki, mocno woniejąca piżmem, została bowiem
zarekwirowana u pułkownika Wolfa, mężnego, chociaż zniewieściałego dowódcy najemnych
dragonów, o którym podwładni mawiali z miłością "Unsere deutsche Tante", czyli "nasza
szkopska ciota". Na wierzch wreszcie nałożył najjaśniejszy pan krótką, spacerową sutannę
arcybiskupa gnieźnieńskiego, zaś głowę przyozdobił jedną z peruk Marii Ludwiki, o długich,
angielskich lokach. Skompletowana garderoba, mocno wymięta w jukach i zaplamiona w
czasie pośpiesznych posiłków, wymagała przepierki.
Bystry pan Kmicic szybko zaimprowizował polową pralnie, wykorzystując do tego celu
rodzinę Kiemliczów.
- Ojciec, prać? - zapytali Kosma i Damian.

- Prać! - zarządził stary Kiemlicz. - Pfu! - skrzywił się trzymając ostrożnie w palcach cześć
stroju królowej. - Skąd u najjaśniejszej pani takie zasrane reformy?
- No, no, no! Tylko nie zasrane reformy! - wrzasnął z okna karety Jan Kazimierz, który
właśnie pracował nad kolejnym etapem reformy, mającej ulżyć chłopom, co zamierzał ogłosić
pierwszego kwietnia w katedrze lwowskiej, zapomniawszy, że to prima aprilis,
co później odbiło się ujemnie na realizacji tejże reformy, a i kilku następnych.
Obsztorcowani Kiemlicze wzięli się do prania i w pół godziny wszystko było czyściutkie, a
pan Andrzej z zadowoleniem przeliczał honoraria pobrane za usługę.
Wtem naprzeciw królowi wyskoczył marszałek Lubomirski cały wysadzany diamentami.
Jedną ręką przytrzymywał królewskie strzemię, drugą zaś zerwał z pleców wenecką delię i
rzucił ją pod monarsze stopy, co od tygodnia mozolnie trenował. Na ten widok wy-
leciały w powietrze tysiące czapek, a także furgon z prochem trafiony wystrzeloną z tej okazji
racą.
- Panie marszałku - rzekł król. - Tobie restaurację będziem zawdzięczać!
- Miłościwy panie! - odpowiedział Lubomirski. - Restauracja gotowa na twoje przybycie! -
to mówiąc, wprowadził gościa do pięknie przyozdobionej restauracji "Turystyczna" i usadził
królana wywyższeniu dla orkiestry, przy osobnym stoliku. Następnie klaśnięciem dłoni dał
znak do rozpoczęcia występów. Prezentowały się mnogie zespoły wojskowe, śpiewając pieśni
patriotyczne specjalnie na te okazje ułożone, a wykonywały je z tym większym zapałem, iż za
najlepszy utwór pan marszałek obiecał wręczyć pierścień, który miał na palcu. Pierwsi
wystąpili husarze pod buławą Rocha Kowalskiego i ryknęli gromko:

Zbudź się szlachcianko,
Popatrz kochanko,
W zachodnią stronę!
My z zagranicy,
Daj śliwowicy
W usta spragnione!

- Dziwnie piękna to pieśń - mówił Jan Kazimierz, ocierając oczy. - I bardzo trafnie trudy
naszego powrotu zostały w niej ujęte.Pewien tedy jestem, iż musiał ją napisać jakiś
zawodowy wojskowy.
- Jam to uczynił - przyznał Skrzetuski. - Patriotyzmy tak mię rozsadzały, iż musiałem im dać
jakowąś folgę! Oj, nie trzeba, nietrzeba... - zaczął rękami machać, widząc, iż król wypisuje
mu kwit do kasy państwowej. - Toż ja ze szczerego serca! – tu zapłakał, kolana królewskie
uścisnął i cenny papier porwawszy pobiegł z nim do skarbca, gdyż późno już było i okienko
przed nosem mogli mu, nie daj Boże, zatrzasnąć. Występy zaś trwały dalej, aż wygłodniali
dworzanie zaczęli rozglądać się niespokojnie, chrząkać, przełykać nerwowo ślinę, a nawet
demonstracyjnie nadgryzać paprocie i asparagusy, gęsto dla ozdoby na stołach poustawiane.
Widząc to Lubomirski, taktownie wyprosił artystów, wypychając ich własnoręcznie za drzwi,
a opornych kopiąc dyskretnie w zady. Potem porwał bogato rzeźbiony puchar i wychylił go za
królewskie zdrowie, a następnie palnął się cennym naczyniem w głowę, doznając licznych,
ale chwalebnych obrażeń. Ten pełen godności, gospodarski gest wywołał w sali ogromny
entuzjazm. Hetmani, biskupi, jenerałowie i inni dygnitarze powstali z miejsc i chwytając
różne naczynia stołowe, rozbijali je na łbach sobie bądź najbliżej siedzącym. Nawet król
jegomość uniósł oburącz ogromną wazę z grochówka i podrzuciwszy ją, pozwolił aby
roztrzaskała się na wielmożnym ciemieniu.
- Waza, wazę rozbił! Dobry to jest omen! - zawołał w proroczym natchnieniu nuncjusz
Widon, robiąc przejrzystą aluzję do faktu, że obaj przeciwnicy polityczni, czyli Jan Kazimierz
i Karol Gustaw, z tego samego, szwedzkiego rodu Wazów pochodzili i prawdę mówiąc we

miłej swej Szwecji mogli się byli tłuc. Woleli jednak, jako zresztą i różni późniejsi wodzowie,
na wygodnym polskim poligonie spory załatwiać, ojczyzny własnej nie rujnując i nie
zaśmiecając. Kiedy kadra kierownicza tak wesoło zabawiała się, na dziedzińcu zamkowym i
w przyległej Lubowli również tłuczono co popadło. Celowali w tym zwłaszcza młodzi
Kiemlicze rozbijając kolekcję musztardówek. Wkrótce zapłonęły pierwsze domy, dając
baraszkującym wygodne i wyśmienite oświetlenie. W blaskach pożarów uwijali się dzielni
obrońcy ojczyzny, zaś ciemne chłopstwo okoliczne stało wokół z rozdziawionymi gębami,
mówiąc do siebie w uniesieniu:
- Zaiste, prawda jest, iż Szwedowie tym ludziom się nie oprą, gdyż takowej rozpierduchy,
jako żywo, nigdy uczynić nie potrafili!

OBLĘŻENIE TYKOCINA

Pewnego razu nasi rycerze oblegali Tykocin, w którym – żeby skutecznie zredukować ilość
rożnych oblężeń - bronili się: król szwedzki, najemny Szkot Hassling - Ketling of Elgin,
porucznik chorągwi piatyhorskiej pan Charłamp oraz, oczywiście, Janusz Bogusław
Radziwiłł, który miał przy sobie Oleńkę, żeby zrobić tym na złość Kmicicowi.
- Dziś pański wielki dzień, panie Onufry! - mówił Wołodyjowski do Zagłoby. - Za chwilę
ma przybyć Karol Gustaw i ofiarować panu Zamojskiemu Lubelszczyznę w dziedziczne
władanie.
- To dlaczegoż to ma być mój wielki dzień? - spytał zdumiony Zagłoba.
- Jak to, zapomniałeś waść? - dziwili się rycerze. – Przecież na aktywie ustalono, iż jako
największy kawalarz we całym rycerstwie, masz w zamian zaofiarować królowi szwedzkiemu
Niderlandy.
- Musze sobie to zapisać! - zawołał pan Zagloba. - Co ja mu mam ofiarować?
- Niderlandy.
W tej chwili rozległo się pukanie.
- Kto tam? - spytał Skrzetuski, zaś potężny glos odrzekł:
- Najjaśniejszy król Szwedów, Gotów i Wandalów, wielki książę Finlandii, Estonii, Karelii,
Bremy, Werdy, Szczecina, Pomerani, książę Rugii, pan Ingrii, Wismarku i Bawarii, hrabia
Paladynu Reńskiego, Juliahu, Kliwii i Bergu!
- W porządku - rzekł Skrzetuski. - Właźcie wszyscy, a ostatni żeby zamknął drzwi.
Wszedł Karol Gustaw, uginając się pod ciężarem przysługujących mu tytułów.
- O, dobrze że pana widzę! - ucieszył się Zagloba, który chciał jak najprędzej wywiązać się z
powierzonego zadania.
- Otóż zostałem upoważniony, żeby zaofiarować jego szwedzkiej mości Inflanty!
- To parsu topsze! - ucieszyła się szwedzka mość. - Właśnie o to chciałem prosić! - i
uradowany pobiegł do Tykocina, nucąc pod rozcapierzonym ze skandynawska wąsem
popularną piosenkę z okolic Sztokholmu:

Nie byda, nie byda,
Szpajzował rezyda,
nie chcą tego dreku,
Poszpajzuje szpeku!

- Idioto - powiedział Kmicic, pukając Zagłobę palcem w bielmo. - Miałeś mu dać
Niderlandy, a dałeś Inflanty. Oj, pociągnie się teraz ta wojna, pociągnie! - co rzekłszy, stanął
na czele swoich wiernych Tatarów i wybił po mordzie ich wodza - Akbah - Ulana,
bez którego to zabiegu ów rasowy Azjata nie był w stanie zrozumieć żadnego rozkazu.

Zaraz tez poszli zagonem w ziemie elektorskie, rżnąc tamtejszą ludność, na szczęście
heretycką, oraz gwałcąc i łupiąc, ale z rzadka tylko paląc, gdyż pan Andrzej postanowił
ograniczyć palenie.
Tymczasem w Tykocinie książę Radziwiłł umyślił straszliwą zemstę na młodym rycerzu,
bezczeszcząc uwiezioną Oleńkę. Urządzał więc na jej cześć turnieje i festyny, a raz nawet
przebił rohatyną trabanta, co mu przyszło tym łatwiej, że trabant, jako wiadomo, pokryty jest
tekturą. Panna rada była tym siurpryzom. Atoli gdy jurny magnat brał się do amorów, tedy
uciekała mu po zamkowych komnatach, korytarzach i wirydarzach, aż wreszcie właziła na
solidny gdański regał, gdzie nie mógł jej dosięgnąć, tylko nogami tupał, oczami przewracał i
mawiał do zaufanego Sakowicza:
- Okrutna z tej panny regalistka!
Oblegający zasię czynili już ostatnie przygotowania do szturmu, co szło im niezbyt sporo na
skutek niejasnych rozkazów pana kasztelana Czarnieckiego, któren za młodu w gębę
postrzelon, srebrna protezę kazał sobie wstawić, dzięki czemu brzękał bardzo melodyjnie, ale
niezbyt zrozumiale.
- Bzzzzzzzz zzzzz - rozkazał pan Czarniecki.
- Tak jest! - krzyknęli na wszelki wypadek rycerze, a na ten dowód subordynacji rozjaśniło
się oblicze ukochanego.

BITWA POD PROSTKAMI

Pewnego razu w lipcu Wołodyjowski, Skrzetuski, Kmicic i Zagłoba siedzieli nad rzeczką,
łowiąc ryby, mocząc nogi, a od czasu do czasu włażąc do wody, bo upał był tego dnia
niezwykły. Wokół było słychać śpiew ptaków, a w oddali niezrozumiale pokrzykiwania
kasztelana Czarnieckiego, który usiłował ich odnaleźć i skłonić do wojowania, ale na
szczęście byli dobrze ukryci wśród trzcin i oczeretów.
- Istny tu raj na ziemi - mruknął Skrzetuski, zakładając na haczyk robaka. - Słoneczko
grzeje, woda pluszcze, ptacy świergolą, a ryby biorą.
Pan Wołodyjowski spojrzał w rozmarzeniu na rzekę:
- Ważki w słonku igrają - dorzucił - a wodą trupy spływają. Ani chybi wielka bitwa musiała
się gdzie odbyć. Hej, panie Zagłobo! - zawołał starego rycerza, który woził się po
rzecznejtafli na rozdętym szwedzkim rajtarze jakoby na dmuchanym pontonie. - Więcej
naszych spływa czy nieprzyjaciół?
- Fifty - fifty - odkrzyknął Zagloba, przypatrując się zwłokom. - Ot, graf Waldek płynie, a
tam pan Kotowicz, dalej Hassun - bej, który ordą dowodził... Jest i Izrael...
- A co ma do tego Izrael? - zdenerwował się pan Kmicic. - Ci, to muszą się wszędy wepchać.
- Przecie to szwedzki jenerał, major o nazwisku Izrael – mitygował go pan Skrzetuski.
- Pan podskarbi Gosiewski nadpływa! - wrzasnął Zagłoba, oddając mimowolnie honory
zasłużonemu dowódcy.
Za Gosiewskim nadpłynęli dwaj dowódcy regimentów piechoty, bracia Engel.
- Zaraz nadpłyną bracia Marx! - zażartował pan Wołodyjowski, ale, zamiast nich nadpłynął
Hassling - Ketling i dość nieoczekiwanie powiedział:
- Czołem waszmościom!
- Ketling, żywiesz? - ucieszyli się rycerze.
- Yes - odrzekł oszczędnie, jak na Szkota przystało.
- No to czego z trupami pływasz? Chodź do nas i opowiadaj, gdzie ta bitwa się rozegrała?
- Pod Prostkami - wyjaśnił Ketling, zdejmując i wykręcając swą kraciastą spódniczkę i
wystawiając na słonce swą szkocka kobzę.
- Pod Prostkami - prychnął pogardliwie Zagłoba - pod czym to się już ludzie nie biją! A
powiedzże nam gościu miły, kto zwyciężył?

- Zwyciężyła słuszna sprawa - odrzekł Szkot, co niczego nie wyjaśniało, gdyż dla pana
Ketlinga coraz to insza sprawa stawała się słuszna, w zależności od tego w czyje wpadał ręce.
- Mówiąc krotko - upierał się Skrzetuski - Polacy wygrali czy Szwedzi?
- Tego nie wiem, gdyż od wielkiego upału będąc bliski apopleksji, roztropnie upadłem
prosto do wody i w miłym chłodziku już trzy godziny dryfuję.
Pan Wołodyjowski popatrzył na niego surowo i rzekł:
- Nie milej ci było, taki synu, życie za wiarę prawdziwą postradać?
- Milej - zgodził się Ketling - gdybym wiedział z całą pewnością, która prawdziwa. Po ojcu
albowiem jestem luteraninem, jednak dla uzyskania spadku w Kurlandii musiałem przejść na
katolicyzm i już chciałem w tym wytrwać, gdy mnie pod Warszawa Tatarowie na arkan
ucapili i właśnie głowę mi mieli toporkiem odrąbać, gdy wtem cudownie nawrócony, na
mahometanizm nagle przeszedłem i przez kompanijnego mułłę na pniu zostałem ochrzczony.
- Obrzezany kozikiem, po muzułmańsku! - skrzywił się Kmicic.
- Gdy nad głową toporek, tedy furda pisiorek - odrzekł filozoficznie Ketling, chociaż widać
było, że boleje nad stratą.
- Nie martw się, waszeć - pocieszał Skrzetuski - nader wielkie jeszcze przed tobą
możliwości, gdyż skończywszy ze Szwedy uderzymy najpewniej na Kozaków, wspierających
Rakoczego, a w on czas być może znowu w niewole popadniesz i na prawosławie przejść
będzie ci dane.
- Nie tylko - poparł Zagloba - A judaizm? A buddyzm? A Towarzystwo Krzewienia Kultury
Świeckiej? Byleś tylko do luterańskiej wiary nie nawracał, gdyż ich ministrowie niemiecką
mową się posługują, której Pan Bóg najpewniej nie znosi, zwłaszcza iż modlitwy też mają
dziwaczne, zaczynające się przeważnie od słów: "Ich melde gehorsam..."
- Takoż i przysłowia Niemcy mają nader głupie - dodał Wołodyjowski. - Co dziwne, gdyż
przysłowia są mądrością narodów, a jakaż dla przykładu może być mądrość we przesłowiu
"Hände hoch"?
- Kapitan von Rössel płynie, mój dobry znajomy! - ucieszył się Zagłoba, wskazujac zwłoki
pozbawione głowy. - Muszę go obszukać, gdyż był mi winien dwieście talarów za tajną
informację wojskową, którą przedałem mu z drugiej ręki! - co rzekłszy stary rycerz
skoczył raźno do wody.
- Miło tu, ale nudno - stwierdził Skrzetuski, zarzucając wędkę - a i ryba jakoś przestała
brać...
- Bierze, bierze! - zwrócił mu uwagę Kmicic, ukazując tańczący spławik. - I to jakaś duża
bestia. Pewnie karp albo i sum!
Zaczęli ciągnąć obaj, obserwując złowioną sztukę.
- Chyba sum, bo z wąsami!
- Z wąsami to lin. Sum natomiast bywa z jajami.
- A ten i z wąsami, i z jajami!
- Moim zdaniem, to jest pan Zagłoba! - zawołał Ketling.
- Nie, to na pewno sum! - upierał się Skrzetuski.
- No więc Zagłoba czy sum?
Pogodził ich pan Zagłoba, który wylazłszy z wody, ze złością wypluł haczyk i powiedział
stanowczo:
- Zagłoba sum!

JUBEL W UPICIE

Pewnego razu wszyscy nasi znajomi przyjechali do Upity, by wziąć udział w uroczystym
zakończeniu szwedzkiego potopu. Łyczkowie upiccy cieszyli się jak dzieci, że to właśnie ich
miasteczko ów honor spotyka, a już szczególnie gorąco oklaskiwali pana Andrzeja Kmicica,

wybaczając mu wielkodusznie, iż nie tak dawno wraz ze swą kompanią doszczętnie ich
obrabował, a kilku na tamten świat wyprawił, ale za to burmistrzowi i władzom miejskim po
sto batożków kazał wrzepić, co zawsze w Polsce wywoływało szczery entuzjazm, szczególnie
gdy istniało podejrzenie, że władza do władzy mocą czarów czynionych nad urną się dorwała.
Wjeżdżał tedy pan Andrzej do Upity cokolwiek upity, a trochę i pobity przez septentrionów, z
którymi ostatnio wojował i którzy go tak urządzili, że kto inszy dawno byłby Panu duszę za
pokwitowaniem oddał. Zagłoba z Wołodyjowskim wprowadzili go więc pod ręce do pięknie
przystrojonej sali miejscowego Klubu Łyka i Rzemieślnika i usadzili przy stole prezydialnym,
tuż pod napisem "Żmudzin potrafi".
- Dla mnie schabowy! - zarządził pan Andrzej, któremu stół kojarzył się wyłącznie z
karczmą.
- Uciszcie się! - zawołał Skrzetuski, pełniący funkcję przewodniczącego akademii, i jął
czytać referat królewski, pięknie gotykiem powielony: - "My, Jan Kazimierz, król Polski,
Wielki Książe Litewski, mazowiecki, pruski, etc, etc, etc. ..."
- Nie jąkaj się! - zwrócił mu uwagę Zagłoba.
- Kiedy tu tak pisze - wyjaśnił Skrzetuski i czytał dalej: ".. etc. etc. etc. wiadomym czynimy,
że pan Andrzej Kmicic, chorąży orszański, lubo w początkach potopu po stronie szwedzkiej
się opowiadał, przecie czynił to nie z żadnej prywaty, ale z najszczerszej ku ojczyźnie
intencji..."
- Cha, cha, cha! - huknęli śmiechem zebrani, co słysząc chorągiew laudańska czekająca na
dziedzińcu i mająca wystąpić w części artystycznej, wkroczyła z brzękiem ostróg, śpiewając
trochę fałszywie, ale za to bardzo głośno:
- "Jam nie pański, nie hetmański jeno szlachcic jam laudański..."
- Won! Za drzwi! - krzyknął Skrzetuski. - To jeszcze nie teraz! - Po czym popił z karafki i
kontynuował czytanie referatu: "... który to rycerz następnie do Częstochowy się udał, a
stamtąd na Śląsk pojechał, skąd też i do Warszawy przybył, a z której do Prus Elektorskich
się był udał, ale zaraz ku Siedmiogrodowi zawrócił..."
- A cóż on tak się szlajał za nasze pieniądze? – spytał zgryźliwie Jóźwa Butrym Bez Nogi.
- Referat pan czytasz czy rozliczenie z delegacji? - wołano z sali.
Skrzetuski opuścił więc kilka kartek i trafił na zakończenie:
- "Reasumując, widać z tego jak na dłoni, iż pomieniony pan Kmicic wielkie i nieocenione
oddał osobie naszej usługi i walnie." - Tu Skrzetuski skłonił się i usiadł.
- Chwileczkę - zawołał Zagłoba. - Co to znaczy "oddał usługi i walnie"? Kogo on niby
walnie?
- Może ciebie wreszcie walnie? - szepnęła Kulwiecówna do Oleńki.
- Ja każdego mogę walnąć. Na mnie nie ma mocnych... - wymamrotał Kmicic, podnosząc na
chwile głowę.
- Aha! - ucieszył się pan Skrzetuski. - Mnie się kartki zlepiły dżemem, a ja myślałem, że to
już koniec! I rozdzieliwszy stronice koncerzem, czytał: - "... i walnie przyczynił się do naszej
Wiktorii nad królem szwedzkim, a zwłaszcza nad zdrajcą Radziwiłłem..."
- Niech żyje pan hetman Radziwiłł, wielki książę litewski i wojewoda wileński! - wrzasnął
Rzędzian, któremu kazano zorganizować na balkonie trybunę entuzjastów, ale zapomniano
podyktować nowe hasła, więc poleciał starymi, sprzed kilku lat.
Na ten okrzyk laudańscy znowu wkroczyli ze śpiewem: "Jam nie pański, nie hetmański jeno
szlachcic jam laudański..."
Ponownie wyrzuceni za drzwi obrazili się i wyjechali złorzecząc. Mieli bowiem jeszcze
dzisiaj trzy chałtury w okolicznych zaściankach, a nazajutrz szkolniaka w Wołmontowiczach.
- Może ktoś chciałby zabrać głos w dyskusji? - próbował ratować sytuację Skrzetuski.
Jakoż i zgłosił się Kudłaty Żmudzin, ale wyłącznie przez chytrość, aby dorwać się do karafki
stojącej na mównicy, z której też od razu zdrowo pociągnął, stwierdziwszy wszelako, że napił

się wody, co było całkowitą nowością dla jego organizmu. Napluł więc na podium i
powiedział z oburzeniem:
- Padłaś! - i wrócił na miejsce, żegnany gromkimi oklaskami.
- I tym miłym akcentem - włączył się przytomnie Skrzetuski - zakończymy chyba dzisiejsza
uroczystość...
- A cześć artystyczna? - dopraszali się zebrani.
Laudańskich wprawdzie już nie było, ale sytuację uratowała Kmicicowa kompania, która
wcale nie wyginęła swego czasu w bójce z Butrymami, lecz została zreanimowana przez
panny Pacunelki, pod wpływem których charaktery dawnych morderców i gwałcicieli stały
się dobrotliwe, obyczaje zaś wytworne. Tedy pan Jaromir Kokosiński, Pypką się pieczętujący,
wyrecytował dowcipny tren Kochanowskiego: "Wielkieś mi uczyniła..." , a na bis własną
Pypką dokładnie opieczętował. Zaś pan Ranicki, herbu Suche Komnaty odśpiewał bardzo
wdzięcznie utwór:
Wyruszyła w pole wiara,
Jeden z fuzją, drugi z brzytwą,
Żeby Litwa, żeby Litwa,
Żeby Litwa była Litwą.

Dalej pan Rekuć-Leliwa odtańcował poloneza, co mu łatwo przyszło, gdyż jedną nogę miał
wprawdzie krótszą, ale za to drugą dłuższą. Następnie pan Uhlik na swym legendarnym
czekaniku grał przecudownie pawanę, zaś pan Zend udawał pawiana, gdyż był to
znany imitator zwierząt, natchniony naśladowca wszelkiego bożego stworzenia. Wreszcie
Oleńka Billewiczówna wygłosiła, napisany przez siebie wierszyk pod tytułem: "Jędruś, ran
twoich nie godnam całować, bo byś je musiał wpierw dezynfekować."
- Bier ją, Jędruś! - zawołała szlachta. - Toć żeż ona tobie testamentem zapisana!
- Nie daj się nabrać! - buntował pana Andrzeja Zagłoba.
- Ta panienka w czasie wojny z rąk do rąk i z obozu do obozu przechodziła. Pewien jestem,
iż nosisz już ogromne rogi, chociaż o tym nie wiesz.
- Przebóg! - zawołał Kmicic w olśnieniu. - To dlatego nawet najciężej poranion za każdym
razem do zdrowia dochodziłem, bo jako mi mówili medycy, dusza we mnie dziwnie rogata i
przez te rogi nijak cielesnej powłoki opuścić nie mogła!
- Wybawicielko moja! - Runął na kolana i jął ściskać stopy narzeczonej, co trwało dość
długo, miała bowiem czterdziestego i czwartego numeru, według starego normatywu sprzed
wojny, bodajże trzydziestoletniej.
W mieście biły dzwony, a młodzi Kiemlicze bili młodych Butrymów. Kraj przystępował do
budowy wspólnego, europejskiego domu.

RYCERZE - epizod I
Rycerze: (na melodię "Barwny ich strój")
Rycerzy trzech - Kmicic, Wołodyjowski, Zagłoba
Gnębi nas pech, wszystkim nam się Oleńka podoba...
Oleńka:
Zwalczcie tę chuć, innych zadań przed wami jest siła,
Musicie knuć, jak tu pozbyć się Radziwiłła.
Kmicic: Oto zamek wrednego zdrajcy, księcia Bogusława! Dajcie szpadel, koledzy, zrobimy
podkop i wykradniemy Oleńkę!
Wołodyjowski: Dobrze, ale najpierw pare haseł: "Gorze zdrajcy!"
Zagłoba: "Solidny podkop gwarancją sukcesu!"
Kmicic: "Ochrona dziewictwa . częścią ochrony środowiska naturalnego!"
Zagłoba: No, to do roboty!

Wołodyjowski: Jeszcze kilka sloganów, to nigdy nie zawadzi... Zaraz, co by tu? Aha:
"Przekroczymy plan podkopów!"
Kmicic: "Nie będzie Radziwiłł panien nieszczęśliwił!" No, to co, teraz już można?
Zagłoba: Można. Zaczynaj, panie Michale, bo ja dziś na chorobowem!
Wołodyjowski: A ja na szkoleniowem, ponieważ piszę pracę magisterską na temat:
"Technika poruszania wąsikami jako substytut innych działań pozytywnych".
Zagłoba: W takim razie pan Kmicic musi zacząc podkop. Do pracy, panie Andrzeju, my cię
zdopingujemy!
Wołodyjowski: Dwóch dopingujących na jednego pracującego . jest to przyzwoita średnia
krajowa.
Zagłoba: Nuże do dzieła!
Wołodyjowski: Hej, rób!
Zagłoba: Raz - dwa, raz - dwa! (trzask)
Kmicic: Niestety, szpadel się złamał.
Wołodyjowski: No cóż, ekspedientka uprzedzała, że to III gatunek...
Kmicic: I co teraz? Oleńka w szponach Bogusława, któren nie wiadomo jaką krzywdę jej
czyni...
Wołodyjowski: Wiadomo, wiadomo...
Zagłoba: Wiecie co? Zaczekajmy do następnego odcinka, a nuż się coś wyjaśni?
Wołodyjowski: Właśnie, może jakiś przechodzień zgubi łopatę?
Zagłoba: Albo może Bogusław znudzi się Oleńką i sam ja ze zamku wykopsa? Wszystko w
ręku Boga! Szable w dłoń!

RYCERZE - epizod II
Rycerze: (na melodię "Barwny ich strój")
Rycerzy trzech - Kmicic, Wołodyjowski, Zagłoba
Gnębi nas pech, wszystkim nam się Oleńka podoba...
Oleńka:
Zwalczcie tę chuć,innych zadań przed wami jest siła,
Musicie knuć, jak tu pozbyć się Radziwiłła.
Kmicic: No i co koledzy? Jedziemy, jedziemy, a Szwedów jakoś nie widać.
Wołodyjowski: Nie widać, bo ciemno. Pamiętam, jak żeśmy kiedyś po ciemku Tatarów pode
Żółtymi Wodami podchodzili, to też żeśmy ich nie widzieli, a oni nas wyraźnie, ponieważ pan
Skrzetuski niezwykle silnie był jonizował.
Zagłoba: Tak, tak, w tym rycerzu tyle cnót się nagromadziło, że się już nie mieściło i ze łba
mu promieniowało. Przede bitwą pod Korsuniem całą noc przy tem blasku w cwancygiera
żeśmy rżnęli!
Kmicic: Zacny to był rycerz, ale ponad miarę szlachetny. Jak zaczął swoje komunały
wygłaszać, to nawet Bohun nie zdzierżył i nawiał do Chmielnickiego, Helenę Kurcewiczównę
porzucając.
Wołodyjowski: Ten Skrzetuski to nawet sprawy męsko - damskie potrafił uwznioślić!
Pomnę, że gdy chciał Helenę na te rzeczy namówić, to zabrał ją do sadu i powiada: "Ile razy
kukułka nam kuknie, tylu synalków mieć będziem!" Wtedy my razem z Rzędzianem na cyku
będąc, jak nie zaczniemy kukać!
Zagłoba: No, jak dziś pamietam! Przy 12 kuku panna zbladła, a przy 36 powiedziała, że nie
jest pepeszą i w pysk pana Skrzetuskiego zaprawiwszy, razem ze mną w Dzikie Pola uciekła!
Kmicic: Słynna to była ucieczka! Waszmość za puzonistę się był przebrał?
Zagłoba: Za lirnika, natomiast pannę przebrałem za niemowę. Hej, pomnę te noce ukraińskie
po barszczu ukraińskim, w tych jarach dniestrowych i w tych komyszach na tych myszach jak

żeśmy się zaczęli walkonić, a tu wilcy nam wyją do wtóru, a tu znowuż basiory, a tu upiory i
strzygi!
Wołodyjowski: Najgorszy jest rezun z bizunem na bachmacie w oczeretach przy chutorze za
porohami z parchami po siwusze przy dziewusze z hołubcem w hajdawerach!
Zagłoba: Pst! Koledzy! Zdaje się, że Szwedzi ciągną!
Kmicic: Ciągną na nas?
Zagłoba: Gdzie tam, wódę ciągną z gąsiora!
Kmicic: O, nie pozwolimy, aby najeźdźca majtek narodowy nam trwonił. Baczność, panowie,
szable w dłoń!
Zagłoba: No, nie jest najgorzej, mości panowie, ale nie jest i najlepiej!
Wołodyjowski: Średnio jest, panie Andrzeju, średnio. Niby tych Szwedów bijemy, ale nie
możemy ich wybić.
Zagłoba: Bo waść panie Michale, jako tępy służbista, zbyt dosłownie rozkaz wybicia do nogi
wykonywasz i po nogach Szwedów bijesz, zamiast w łeb ich zaprawiać.
Kmicic: Ba, każden Szwed olbrzym, a nasi żołnierzykowie przeważnie kurduple, więc do
szwedzkiej głowy trudno im sięgnąć, szczególnie panu Michałowi...
Wołodyjowski: Ja już nawet co którego rajtara gdzie spotkam, to specyjalną drabinkę
przenośną ustawiam i na nią wyłażę, ale przeważnie zanim wylezę, to on złośliwie się oddala,
jako idyjotę mnie na polu walki na drabinie zostawiając...
Kmicic: Bo na takiego trza zawołać "halt!"
Wołodyjowski: Ha?
Zagłoba: Nie "ha", tylko "halt". Szwedzi są do głupoty zdyscyplinowani i gdy takowemu
"halt" krzykniesz, jako wryty stać będzie!
Kmicic: Przedni to sposób i trza go wyprobować, panowie! Ustawiamy drabinę i czekamy na
Szweda... Dawajcie ją!
Wołodyjowski: O, tu będzie dobrze! (wlecze drabinę)
Zagłoba: A nie, nie, panie Michale. O tu będzie dużo lepiej... (wlecze drabinę)
Wołodyjowski: (goni za nim) Oddaj, waść! To moja drabina!
Kmicic: Przestańcie się szarpać, waćpanowie, bo drabina trzeszczy... (trzask) No, tak, drabinę
mamy już z głowy! A wszystko przez to nasze warcholstwo...
Zagłoba: Trochę przez warcholstwo, a trochę i przez złą jakość drabiny! Przecie to bubel!
Wołodyjowski: O, tu jest metka, zobaczymy, kto to produkuje... Panowie! To w ogóle nie
jest drabina!
Rycerze: A co, a co?
Wołodyjowski: (czyta) Jest to właźnica pięcioszczeblowa, bojowa, przystawna, ręcznie
rżnięta, ze spółdzielni stolarskiej "Rezun"
Kmicic: I co my teraz zrobiemy?
Zagłoba: Jak to co? Wstydu narobiemy tej spółdzielni na całą Polskę!
Wołodyjowski: Czekajcie, ja im przygadam: " Oj popraw się , popraw spółdzielnio "Rezun"!
Kmicic: Ja wzywam z tego miejsca prezesa tej spółdzielni, żeby się publicznie wytłumaczył z
tego brakoróbstwa.
Zagłoba: A ja powiem na niego fraszkę, czekajcie... Coś spółdzielnia "Rezun" ma niedobry
sezun, wyrabia kiepskie wyroby, widać tam sa brakoroby! Dobra, nie?
Wołodyjowski: Nie bardzo, ale drabina też kiepska...
Rycerze: Grunt, żeśmy załatwili sprawę. No, to teraz na Szweda, panowie! Szable w dłoń!

RYCERZE - epizod III
Rycerze: (na melodię "Barwny ich strój")
Rycerzy trzech - Kmicic, Wołodyjowski, Zagłoba
Gnębi nas pech, wszystkim nam się Oleńka podoba...

Oleńka:
Zwalczcie tę chuć,innych zadań przed wami jest siła,
Musicie knuć, jak tu pozbyć się Radziwiłła.
Kmicic: Oj niedobrze, koledzy, niedobrze! Pan Wołodyjowski nas porzucił i w klasztorze u
kamedułów się zamknął kędy mnichem ostać zamierza! Właśnie pan Skrzetuski wieść o tym
nam przywiózł.
Zagłoba: Na Boga, mów waszmość, panie Janie, co temu Michałowi odbiło, że w kameduły
poszedł?
Skrzetuski: Z żalu to zrobił, ponieważ z Anusią Borzobohatą żenić się zamierzał.
Kmicic: Prawdę mówiąc, panowie, to któż z nas z Anusią żenić się nie zamierzał, albo się
nawet i nie żenił? Ale żeby z tego powodu mnichem ostawać?
Skrzetuski: Ba, aleć ona ducha Panu oddała!
Zagłoba: Rzecz to wykluczona, panna Anusia, i owszem, miała wykorkować ale dopiero na
początku "Pana Wołodyjowskiego"! A nie w połowie "Potopu"!
Skrzetuski: Słusznie waść prawisz, panie Zagłoba, atoli ostatnio wprowadzono pewne
korekty a poślizgi i przyspieszono zejście śmiertelne panny Borzobohatej, gdyż później, gdy
nawała turecka ruszy, pan Michał będzie od razu potrzebny panu hetmanowi
Dmochowskiemu i nie będzie miał głowy, aby rozpaczać!
Kmicic: A to nawet niegłupio, niegłupio! Widać, że tam u góry o wszystkim myślą i
dyrektywów nie żałują.
Zagłoba: A lekką przynajmniej śmierć miała panna Anusia?
Skrzetuski: (rozbawiony) Leciutką, bo plan naglił i na dłuższą czasu nie było. Ot, mrugnęła
oczkami, strzepnęła rączkami i nóżki bielusieńkie wyciągnęła, co jej zresztą wiele czasu nie
zajęło, gdyż dziwnie je miała króciutkie.
Zagłoba: Tak, tak, nie darmośmy ją w Łubniach Kaczorem Donaldem nazywali! Głosik też
zresztą miała dość do niego podobny...
Kmicic: A pan Michał bardzo cierpiał?
Skrzetuski: Też nie miał czasu. Ot wąsikami ruszył, zakrzyknął: "Anuś moja Anuś, co ja bez
ciebie pocznę", i hyc do klasztoru!
Zagłoba: Już ja go stamtąd wydobędę, panowie, moja w tym głowa. Grunt, że póki co pan
Skrzetuski nas wspiera bo inaczej dałby nam Bogusław popalić! Ty jeszcze nie wiesz, panie
Janie, co to za numer i charakternik!
Skrzetuski: A co mi tam! Jam przecie pode Machnówką samego Burdabuta był ukatrupił, to
co mi tam Radziwiłł! (woła) Hej, jesteś tam gdzie, pieski synu?
Bogusław: (z daleka) A jestem, panie Skrzetuski. Potrzebuje pan czegoś?
Skrzetuski: (wystraszony) Nie, tak tylko sprawdzam... (szeptem) Panowie, on tam faktycznie
jest!
Kmicic: Ja bym radził gdzie indziej odjechać! Nie broń Boże, ze strachu, ale ze względów
taktycznych!
Zagłoba: Pst. Tak, z taktycznych, a także samo aby mu zrobić fortel! Nie ma to jak fortele!
Zrobimy mu fortele, co?
Skrzetuski: Zrobimy, ale szybko, aby nas tu nie dopadł!
Zagłoba: Jezus, Maria, nie mów waść! Chodu, panowie!

RYCERZE - epizod IV
Rycerze: (na melodię "Barwny ich strój")
Rycerzy trzech - Kmicic, Wołodyjowski, Zagłoba
Gnębi nas pech, wszystkim nam się Oleńka podoba...
Oleńka:

Zwalczcie tę chuć,innych zadań przed wami jest siła,
Musicie knuć, jak tu pozbyć się Radziwiłła.
Kmicic: Oj niedobrze, koledzy, niedobrze! Znowuż były dwa dziwne znaki na niebie i jeden
na ziemi!
Zagłoba: Oj, to niedobrze... A co one sobą przedstawiały, panie Andrzeju?
Kmicic: Jeden, dla przykładu, przedstawiał krzyż czerwony, i do tego skośny, w takiejż
czerwonej otoczce, atoli na niebieskim polu!
Wołodyjowski: Biada nam, biada, był to zapewne dziwny znak całkowitego zakazu
zatrzymywania!
Zagłoba: Nic inszego, jeno pan kasztelan Czarniecki musiał go ustawić, gdyż uporczywie
twierdzi, iże za często się zatrzymujemy, a zbyt rzadko Szweda bijemy!
Kmicic: To jest właśnie wojna szarpana, ale nie ona prowadzi do decydujących zwycięstw...
Obecnie we zbrojnej rozprawie decyduje nie kawaleria, jeno artyleria!
Wołodyjowski: He, he, pomnę, jako pode Konstantynowem z artylerzystą Wurclem i jeszcze
dwoma oficyjerami we brydża żeśmy akurat rżnęli, aż tu za rzeką piki kozackie się ukazały, a
książę Jeremi jak nie wrzaśnie do Wurcla: "Strzelajże, waszmość, w te piki"! A Wurcel,
durny, jak nie strzeli dupkiem pikowym spod króla, a ja go asem! Oczywiście, leżał bez
jednej, a pan Skrzetuski bez drugiej, bo Bohun mu ją porwał...
Skrzetuski: Porwać mi ją porwał, ale jej nie zdążył zbeszczeszczesz... zbeczeszcze...
Rycerze: Zczeczebeszcze...sczecześ...
Skrzetuski: Tfu! Splugawić jej nie zdążył, gdyż pan Zagłoba mu ja odebrał!
Zagłoba: Bądźmy ściśli, panie Janie, troszkę to on zdążył, alem ją zaraz potem z onego
plugastwa we Dnieprze własnoręcznie obmył, we czystą odzież przebrał, ściągniętą zresztą z
jednego jąkały...
Kmicic: Nie z jąkały, jeno z niemowy!
Zagłoba: Z jąkały, z jąkały, ja wiem lepiej! A potem nawet pannie Helenie szablą włosy
obciąłem!
Wołodyjowski: Że też waść nie uszkodził jej przy tem!
Zagłoba: Prawdę mówiąc, gdym jej one włosy na pniu drzewa położył i szablą się
zamachnął, to byłem wonczas cokolwiek pijany, wyjątkowo zresztą...
Rycerze: He, he, he! Wyjątkowo!
Zagłoba: I wszystko potrójnie widziałem. Machnę ci ja szablą, a głowka panny Heleny hyc i
turlu, turlu, turlu...
Skrzetuski: Zaraz! Co znaczy turlu, turlu? Przecie ja z Heleną już od lat żywię i mamy
sześciu synów.
Zagłoba: Objaśnię ci to, panie Janie, ale obiecaj, żę się nie będziesz śmiał! Owóż, obciąwszy
pannie głowę, wielce się zdenerwowałem...
Kmicic: Człek na wojnie takie nerwy ma napięte, że byle co go wytrąca. I coś waść z nią
zrobił?
Zagłoba: A pochowałem.
Wołodyjowski: Pannę, czyli jej głowę?
Zagłoba: Obie pochowałem po krzakach, żeby kto nie zobaczył, a potem zacząłem dumać
nad jakowymś fortelem.
Kmicic: Ha, ha, a jakiż tu fortel, gdy łeb urżnięty?
Zagłoba: Aha . ha, ha! Łeb faktycznie urżnięty, ale za to u mnie łeb nie od parady! Dalejże ja
gonić tego jąkałę, com go przedtem ograbił. Złapałem, przebrałem i odtąd jako pannę
Kurcewiczównę ze sobą woziłem, gdyż dziwnie byli do siebie podobni.
Skrzetuski: Ha, ha! To dlatego Helena się jąka? Oj, bo ja pęknę! Hu, hu, hu!
Zagłoba: Oj, nieładnie, panie Janie. A obiecywałeś, że nie będziesz się śmiał!
Skrzetuski: Oj, kedy nie wytrzymam! Oj, trzymajcie mnie, koledzy, trzymajcie!

Rycerze: He, he, he! Ha, ha, ha! Hu, hu, hu!
Kmicic: Panowie! Nie ma to jak Dzikie Pola! Szable w dłoń, koledzy!

RYCERZE - epizod V
Rycerze: (na melodię "Barwny ich strój")
Rycerzy trzech - Kmicic, Wołodyjowski, Zagłoba
Gnębi nas pech, wszystkim nam się Oleńka podoba...
Oleńka:
Zwalczcie tę chuć,innych zadań przed wami jest siła,
Musicie knuć, jak tu pozbyć się Radziwiłła.
Głosy: Oj, niedobrze, koledzy, niedobrze...
Kmicic: Noc ciemna i głucha, a w obozie szwedzkim nastrój chyba dobry, bo jakoweś tańce
tam się odbywają.
Zagłoba: Czekajcie, wezmę ja swoją lornetkę, tu nastawię...
Kmicic: No, i co tam widać?
Zagłoba: Oho! Ho, ho!
Kmicic: No! Co tam widać?
Zagłoba: Spojrzyj pan, panie Michale na własne oczy. No?
Głosy: Oho, ho, widać co?
Kmicic: Teraz ja popatrzę, teraz ja popatrzę.
Zagłoba: Jemu nie dawaj, bo serce snadnie pęknąć mu może z żalu.
Kmicic: No dawaj, ja popatrzę!
Zagłoba: Nie, nie...
Kmicic: Daj, popatrzę.
Wołodyjowski: Nie dla ciebie to widoki panie Andrzeju.
Zagłoba: Nie dla ciebie, lepiej tego nie oglądaj, rycerzu dzielny, ale nieszczęsny...
Kmicic: Koledzy, nie wygłupiajcie się! No, co ja tam mogę zobaczyć? Mogę zobaczyć moją
umiłowaną Oleńkę...
Zagłoba: Oleńkę, Oleńkę też...
Kmicic: Co znaczy "też"? A z kim jest ona, prócz niej i poza nią kto tam jest?
Wołodyjowski: Poza nią jest już tylko ściana.
Zagłoba: Tak, poza nią ściana tylko, natomiast przy niej...
Kmicic: Zgaduję, że to Bogusław!
Wołodyjowski: Zgadł, zgadł! Jak mi Bóg miły!
Zagłoba: Pan to masz łeb do zgadywanek, panie Kmicic.
Wołodyjowski: Potężny łeb. Tak, w teleturniejech mógłby waść występować. Nasze
gratulacje, panie Andrzeju.
Zagłoba: i W. Daj pyska, stary. Daj pyska!
Kmicic: Dziękuję, koledzy, dziękuję...
Głosy: Nie ma za co.
Kmicic: ...fakt faktem, że umysł mam dzinie błyskotliwy co u nas, we świętej Żmudzi, dużą
jest rzadkością.
Głosy: O, tak!
Kmicic: O, ale co oni tam robią?
Zagłoba: No, jak by ci to eufemistycznie powiedzieć panie Andrzeju. Co, powiedzieć mu
Michale?
Wołodyjowski: A powiedz mu, waść, powiedz, niech się chłopisko uśmieje.
Zagłoba: Owóż, oni tam tańcują.
Kmicic: Tańcują! Dam ja temu Bogusławowi! Pies żeż z nim tańcował!
Zagłoba: Może uprzednio pies, ale dzisiaj panna Oleńka.

Wołodyjowski: Otóż to!
Kmicic: Oj, żebyż tak chociaż usłyszeć, o czym rozmawiają.
Zagłoba: O, to nic prostszego! Przy dzisiejszej technice podsłuchu, panie Andrzeju. Daj no
waść kopię husarską. O, tam stoi kopia Rocha Kowalskiego. Podaj ją.
Kmicic: A po cóż do tego kopia?
Zagłoba: A po to, że kopia jest wewnątrz wydrążona.
Wołodyjowski: Pusta jest, pusta.
Zagłoba: Więć, gdy już koniec kędy wsadzisz, kędykolwiek tedy przy drugim końcu jako we
głośniku wszystko słyszeć możesz.
Wołodyjowski: No, proszę. Już podsłuch gotowy.
Zagłoba: Włącz waść, panie Michale.
(Do rycerzy dobiegają tony muzyki i strzępy rozmowy.)
Bogusław: O Freulein! O Freulein Billewicz...
Oleńka: Ja po amerykańsku ani w ząb!
Bogusław: (bełkocze coś po niemiecku)
Oleńka: O, o, o!
Wołodyjowski: Słyszycie, słyszycie?
Zagłoba: Ciekawa rzecz, waszmościowie, że muzykę słychać, a kapeli nie widać! Co tak
pięknie tam grać może?
Wołodyjowski: Jest to zapewne jakowaś grecka grajszafa.
Kmicic: Jaka grajszafa, przecież to Oleńka! Słyszę ją!
Wołodyjowski: Jakże? Oleńka?
Kmicic: A Oleńka, Oleńka. Jej prawie zawsze we piersiach grało, a szczególnie w jednej.
Zagłoba: To ja wiem. Nic inszego, jeno w onej panience tak gra krew rycerska. Pan
Sienkiewicz nieraz o tym napomykał, z tym, że zawsze równocześnie panna rozdymała
nozdrza. Zobaczcie, czy i ona ma rozdęte...
Kmicic: Dlatego tak rezonuje. No, hej, tu nic nie wystoimy, koledzy. Szable w dłoń!
Głosy:
Szable w dłoń! Hej szable w dłoń!
Łuki w juki, a krupy wziąć w troki.
Hajda na koń! Okażemy się godni epoki!
Ruszamy w bój, aby odbić Billewiczównę,
Bogusław zbój trallala...

Wyż starców - I
Wszyscy: Oj niedobrze, niedobrze.
Azja: Naszej stanicy zagraża wyż starców, ponieważ dawno już nie było żadnej bitwy i nikt
jakoś ostatnio nie ginie.
Wołodyjowski: Oj!!! To bardzo niedobrze. Trzeba by, proszę pana, zorganizować jakąś
bitwę, w której wzięli by udział sami starcy i żeby w niej chwalebnie wyginęli.
Zagłoba: I to bardzo łatwo można urządzić, gdyż, jako donosi nasz wywiad, po multańskiej
stronie mają te same kłopoty, a nasz główny przeciwnik Azba-bej musi poniektórych swoich
Tatarzynów własnoręcznie na koń wsadzać, a to z racji ich podeszłego wieku.
Basieńka: Ja na pańskim miejscu, panie Zagłobo, tak się do onej bitwy bym nie garnęła,
biorąc pode uwagę, żeś sam starzec.
Zagłoba: Ja starzec?! Ja?! Koledzy patrzcie! O, znalazła się dziewica-piernik!!!
Basieńka: Michałku!! On mnie obraża!
Wołodyjowski: No no no, proszę pana. Tylko nie dziewica! Tylko nie dziewica!
Azja: Tako suponuję, panie Zagłobo, iż przystojniej by ci było paść w potrzebie, niźli
przejechać się na uwiąd starczy.

Zagłoba: Mnie tam mój uwiąd starczy - starczy i z nijakiej puli przyspieszeń korzystać nie
zamierzam, a ty kałmucka mordo sam się rozejrzyj za jakowymś przytułkiem, gdyż wiadomo,
iż prymitywne ludy wschodu dziwnie szybko się starzeją, chłe chłe chłe.
Azja:Kęsim, kęsim, ale mi przysrał.
Basieńka: Świętą rację ma pan Zagłoba. Zwłaszcza kobiety wschodu ulegają zębowi czasu,
podczas gdy niewiasty północy wprost przeciwnie - zawsze świeżutkie jak rzepy, aże
chciałoby się je schrupać.
Luśnia: Melduję uprzejmie, iże jaśnie panienka prawdę mówi, gdyż sam słyszałem w nocy
jako ją coś chrupało.
Wołodyjowski: A nie coś, nie coś, wy młocie jakiś, nie coś, jeno korniki ją, proszę pana,
chrupały, wziąwszy ją po ciemku jako przystawkę okolicznościową do hebanowego tapczanu.
Basieńka: A to wszystko dlatego, że mam ciało tak jędrne jakoby hebanowe.
Zagłoba: HebaSTARE, chłe chłe chłe. Ale wracajmy do rzeczy. Cóż my tedy poczniemy z
onym wyżem starców?
Azja: W Ordzie Budziackiej widziałem ja kiedyś piaskownicę dla zdziecinniałych
dowódców, kędy mogli się bawić w różne gry strategiczne, ani sobie, ani nikomu krzywdy
przy tym nie czyniąc.
Wołodyj: To jest proszę pana myśl!!! Luśnia!!!
Luśnia: Tak jest!
Wołodyj: Weź no zaraz ze dwudziestu Linkhauzowych dragonów i nawieźcie piasku na
Jurkowe Pole.
Zagłoba: Tak!!! A jak tylko nawieziesz to mi zaraz powiedz, gdyż ja pierwszy ową
piaskownicę wypróbuję.
Basieńka: A nie, a nie. Ja pierwsza, bo damy mają pierwszeństwo.
Wołodyj: Ha ha - damy, proszę pana, damy. Pierwszeństwo ma zawsze komendant.
Azja: A nieprawda. Gdyż komendant ostatni opuszcza stanicę tak jako kapitan swój okręt.
Zagłoba: A ja już tam biegnę!
Wołodyj: Nie, nie ja pierwszy!
Basieńka: Nie pchać się! Nie pchać się! Zagłoba, dokąd?
Zagłoba:Jak to dokąd - do piaskownicy.
Wołodyj:Łapać go, bo cały piasek sobie zabierze/
Wszyscy: Szable w dłoń!

Wyż starców - II
Wszyscy: Oj, niedobrze koledzy, niedobrze.
Azja: Wybudowaliśmy specjalną piaskownicę dla zdziecinniałych dowódców, a pan Hetman
dobrodziej jakoś nie przybywa na otwarcie.
Wołodyjowski: Przyjedzie, proszę pana, przyjedzie. Oni dziwnie lubią takowe okazyje.
Najważniejsze, czy wszystko przygotowane.
Luśnia: Melduję iże piaskownica gotowa. Wstęga wisi, dwudziestu dobrze wymytych starych
rycerzy czeka na uściśnienie hetmańskiej dłoni, a panna Basieńka we stroju krakowskiem
udaje miejscową organizacyję młodzieżową.
Wołodyjowski: Aha. A co tu, proszę pana, robi ten wypchany koń?
Zagłoba: Jaki tam wypchany koń Michałku. Przecież to jest właśnie nasza Basieńka w tym
stroju krakowskim.
Wołodyjowski: Aha! A rzeczywiście. Przepraszam cię Basieńko, ale jakiś jestem ostatnio,
proszę pana, rozkojarzony. Daj, niechżesz ja ucałuję te śliczne obwisłości.
Basieńka: Michałku! A ku ku. Ja jestem tutaj.
Wołodyjowski: Ach, a to co ja, proszę pana, ucałowałem?
Zagłoba: Chłe chłe chłe.

Wołodyjowski: Azja Tuchaj-bejowicz?! Tyżeś to!!!
Azja: Jam ci jest!!!
Wołodyjowski: To dlaczego mi nie zwrócisz uwagi, że cię pomyliłem z hajduczkiem?
Azja: A bo lubię!!!
Wołodyjowski: A tfu!!! Świntuch, no!!! W tej chwili, proszę pana, marsz na odwach i proszę
się tam nasadzić na pal.
Azja: Odmawiam wykonania rozkazu, gdyż jestem tu dzisiaj zatrudniony jako sprawozdawca
"Poradnika zagończyka".
Wołodyjowski: Aha!!! Ano to siadajcie redaktorze. Czemu proszę pana stoicie?
Luśnia: Melduję uprzejmie, iże pan Hetman nadjeżdżają.
Wołodyjowski: Całość bacznosć! Wznosić okrzyki!! Redaktor Tuchaj-bejowicz zaczyna
sprawozdanie.
Wszyscy: Niech żyje!!! Hura!!!
Azja: Halo halo!!! Halo halo!!! Z Chreptiowa mówi wasz sprawozdawca. Właśnie w tej
chwili pan Hetman zbliża się do nowej piaskownicy. Przy wejściu wita go wspaniały wór,
przepraszam chór . dobrze mówię . chór wojów. Wita Hetmana.
Wszyscy: Trzy, cztery!!!
Grajcie, grajcie nam organy
Dmuchać w trąby, w bębny tłuc
Jedzie Hetman nasz kochany
Jedzie nasz zwycięski wódz
Hetman, jedzie hetman...
Hetman: Błe, błe błe.
Azja: Tak tak, właśnie to jest typowe. Nasz Hetman nie lubi wielkiej pompy i zadęcia, ten
niezwykle skromny człowiek...
Hetman: Błe błe błe.
Wszyscy: Co on mówi?
Basieńka: On się pyta dlaczego nie ma orkiestry dętej.
Azja: Aha, tak więc ten niezwykle skromny człowiek jest, prawda, jak tu słyszymy,
niezwykle subtelnym melomanem.
Wszyscy: No to trzy, cztery!
... Hetman, jedzie Hetman...
Hetman: Błe, błe błe.
Wszyscy: Co on mówi?
Luśnia: Pan hetman pyta, gdzie jest ta piaskownica dla zdziecinniałych dowódców.
Luśnia: Tutaj ona jest!! Wasza Wielmożność. Tutaj
Hetman: Błe, błe, błe.
Wołodyjowski:Pan Hetman zażądał, żeby mu dać wiaderko i łopatkę.
Zagłoba: To my wszyscy do piaskownicy za naszym kochanym Hetmanem. Szable w dłoń!!
Wiaderka i łopatki!!!
Wszyscy: Szable w dłoń