koncepcje zdrowia rodziny

dr n. med. Maria Cisek

2009/10

Temat:

Koncepcje zdrowia

rodziny

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Zmiany demograficzne rodzin
Skąd te zmiany?

Wzrost tendencji do planowania rodziny, coraz

szersza oferta

rodk

w antykoncepcyjnych;

Wzrost aktywno

ci zawodowej kobiet

Zmiana roli kobiety w rodzinie i spo

ecze

stwie

Zwi

kszone zatrudnienie w zawodach

pozarolniczych

Wzrost koszt

w wychowywania i kszta

cenia dzieci

ąż

enie do osi

gni

cia wy

szej stopy

yciowej

szy przeci

tny wiek zawierania ma

łż

stw

Przyczyny zmian……

Zmniejszenie wpływów tradycji

Wiele zadań opiekuńczych przejęły zakłady opieki,
dotyczy to szczególnie starszych i
niepełnosprawnych

Rozwój medycyny- instytucjonalizacja opieki
medycznej

Zapewnienie domowej opieki starszym ludziom
zależy nie tylko od ich sprawności, ale także od
płci.

Proces socjalizacji przejęty głównie przez szkoły i
mass media

Nie wszędzie tak samo…

Znaczne zróżnicowanie kulturowe w odniesieniu do różnych
aspektów rodziny.

Odmienne typy małżeństw:

Poligamia
Poliandria

Różne zasady i kryteria doboru współmałżonków, np.

endogamiczne
egzogamiczne:

CZYM JEST RODZINA?

To grupa os

b po

łą

czonych ze sob

łż

stwa, pokrewie

stwa, powinowactwa

lub adopcji.

Wyr

nia j

od innych zbiorowo

ci intymno

ść

stosunk

w mi

dzy jej cz

onkami i trwa

ść

zwi

w emocjonalnych

Osoby j

tworz

ce s

powi

zane systemem

stosunk

w uregulowanych prawnie

Cel istnienia rodziny

fizyczne przetrwanie

spo

eczna ochrona

edukacja i rozw

j indywidualny

Rodzina jako grupa

posiada:

cele wsp

lne, wymagaj

skoordynowanych dzia

samo

ść

i odr

bno

ść

od innych grup

organizacj

struktur

, podzia

l, decyzji

rodki skupienia

Przynależność do grupy oznacza:

Funkcje i zadania do wykonania

Wzory post

powania, kt

rym si

trzeba podporz

dkowa

r fizyczny (ubranie, wygl

r moralny (zasady obowi

zuj

ce w

danej rodzinie).

Główne determinanty zdrowia
rodziny

wiek, p

, czynniki dziedziczne

indywidualne czynniki stylu

ycia

sie

stosunk

w spo

ecznych

stres

wydarzenia rodzinne

lne spo

eczno

ekonomiczne, i kulturowe i

rodowiskowe warunki

–

zapobieganie

chorobom(

ywienie, palenie)

(

ywno

ść

, edukacja,

r.pracy

ycia, bezrobocie, woda i stan

sanitarny,warunki mieszkaniowe)

Życie rodzinne-
uwarunkowania

System komunikowania si

System dawania wsparcia

Uczenie szacunku wobec innych

Poczucie zaufania

Poczucie uczciwo

Przekazywanie systemu warto

Przekazywanie tradycji, religii

Uczenie sposob

w sp

dzania wolnego czasu

Uczenie szukania pomocy poza rodzin

STRUKTURA RODZINY

pełna /niepełna i ew. przyczyna niepełności

liczba wspólnie mieszkających pokoleń

liczebność i układ pokrewieństwa w rodzinie

obciążenie poszczególnych członków rodziny
obowiązkami

Struktura rodzin w Polsce

Charakter rodziny

…

nuklearna= rodzice i dzieci, (czyli krewni

pierwszego stopnia)

rozszerzona= dziadkowie i dzieci mieszkaj

wsp

lnie), ciotki i wujowie, kuzyni (krewni drugiego

i trzeciego stopnia).

Rodzinne

„

puste gniazdo

”

Rodzina nietradycyjna (rodzic + dziecko, para +

dziecko, para tej samej p

ci)

Wzrasta liczba rozwod

w oraz liczba dzieci

pozama

łż

skich

Typy rodzin w USA

nuklearna bez dzieci

nuklearna z dzie

mi w zwi

zku formalnym lub nie

ona i m

ąż

z poprzednich zwi

w + dzieci

komuna

seriale

nieformalny zwi

zek

homoseksualne

samotne osoby doros

FUNKCJE RODZINY

A.Biopsychiczne

prokreacyjna

seksualna

B. Ekonomiczne

materialno

ekonomiczna

opieku

czo

zabezpieczaj

C. Społeczno-wyznaczająca:

stratyfikacyjna

legalizacyjno

kontrolna

D.Funkcje społeczno-psychologiczne

socjalizacyjno

wychowawcza

kulturalna

religijna

rekreacyjno

towarzyska

emocjonalno

ekspresyjna

ETAPY FUNKCJONOWANIA RODZINY W

SPOŁECZEŃSTWIE

łż

stwo bez dzieci (przeddzietne)

łż

stwo z ma

ymi dzie

Faza odchodzenia dzieci z domu.

łż

stwo od

łą

czone od dzieci (

„

puste

gniazdo

”

Fazy życia rodziny wg Duvall’a

faza

para ma

łż

ska

(bez dzieci) oko

o 2 lata,

faza

para z ma

ym dzieckiem

(od urodzenia do

30 miesi

ycia pierwszego dziecka),

faza

rodziny z dzieckiem (dzie

) w okresie

przedszkolnym (mi

dzy 30 miesi

cem

ycia a 6

rokiem

ycia pierwszego dziecka),

faza

rodziny z dzieckiem (dzie

mi)

w okresie

szkolnym (najstarsze dziecko miedzy 6 a 13

rokiem

ycia),

Fazy życia rodziny wg Duvall’a

faza

rodziny z nastolatkiem

(

dzy 13 a 21 rokiem

ycia pierwszego dziecka),

faza

rodziny z dzie

mi opuszczaj

cymi dom

(od pierwszego do ostatniego dziecka opuszczaj

cego

dom),

faza

rodzice w wieku

rednim

(

„

puste gniazdo

”

postparentalna

, wycofanie si

z aktywno

ci, przej

cie

na emerytur

faza

–

starzenie si

onk

w rodziny

(odej

cie,

mier

jednego, obu ma

łż

onk

w).

Uwarunkowania funkcjonowania
rodziny w społeczeństwie

Rodzina bli

sza i dalsza (dalecy krewni)

g znajomych i towarzyski, s

siedzi

Zak

ad pracy

Szko

Media

Zak

ady us

ugowe z s

zdrowia

Organizacje polityczne i spo

eczne

Skutki ubóstwa w rodzinie w
kategoriach syndromu

zdrowia somatycznego

stymuluje genetyczne

determinanty chor

b somatycznych (gru

lica,

choroby narz

du ruchu, uk

adu kr

ąż

enia

zdrowia psychicznego(utrata pracy,brak

satysfakcji

yciowej)

zdrowia spo

ecznego (rola i miejsce w

spo

ecze

stwie)

Zjawiska towarzyszące bezrobociu

kryzys ekonomiczny – stres

niedostatki kultury i edukacji
zdrowotnej, niekorzystne trendy
chorób

zróżnicowana dostępność do opieki
medycznej

Piel

gniarstwo Rodzinne

1985 r Instrukcja w sprawie piel

gniarki

rodowiskowej do zada

zalicza:

..............

”

rozpoznanie i ocena sytuacji

zdrowotno

spo

ecznej

rodziny

poszczeg

lnych os

b w

rodzinie

oraz

okre

lenie potrzeb zdrowotnych ze

szczeg

lnym

uwzgl

dnieniem rodzin

(os

b) ryzyka zdrowotnego i spo

ecznego.

”

Tradycyjna i nowoczesna rola

piel

gniarki

rodowiskowej

• koncentracja na
chorobie i człowieku
chorym

• dominacja czynności i
świadczeń usługowych o
charakterze
instrumentalnym

• komplementarność opieki nad
zdrowiem i człowiekiem
zdrowym oraz nad chorobą i
człowiekiem chorym

• wysokie znaczenie edukacji,
doradztwa, upodmiotowienie
pacjenta, partnerstwo

Tradycja i nowoczesno

ść

minimalna wsp

praca

z rodzin

, orientacja na

indywidualn

opiek

podejmowanie zada

na zlecenie lekarza

• pacjent/klient – rodzina,
społeczność lokalna, grupy ryzyka
– przy zachowaniu
indywidualizacji w w
pielęgnowaniu

• umiejętność wyodrębnienia i
realizacji samodzielnych zadań
przy zachowaniu i doskonaleniu

współpracy z lekarzem

Praca z rodzin

Praca pocz

tkowo polega

a na:

przekazywaniu wiedzy higienicznej (rodzina

to odbiorca i wykonawca zlece

)

obecnie coraz wyra

ne jest traktowanie

rodziny jako specjalnego podmiotu opieki

piel

gniarskiej, odr

bnego w stosunku do

poszczeg

lnych cz

onk

w rodziny;

podmiotem opieki staje si

a rodzina

Praca z rodzin

Rodzina jest bezsprzecznie istotnym ogniwem

opieki nad zdrowiem

Obejmuje zadania pielęgnacyjne,

współudział w kształtowaniu pozytywnych emocji i

dobrego samopoczucia w trakcie hospitalizacji, -

udział rodziny w opiece domowej nad chorym

przewlekle przesądza o skuteczności terapii,

zabezpieczenie, zachowanie i ochronę zdrowia jej

członków

współdziałanie z rodziną i zapewnienie opieki

uwarunkowane jest zwyczajami kulturowymi
rodziny;

współdziałanie ma ogromne znaczenie dla

końcowych efektów działań na rzecz zdrowia ,
zaangażowanie rodzin w ochronę i zachowanie
własnego zdrowia i pomoc chorym członkom
rodziny

Rodzina powinna być włączona jako integralna

cześć holistycznego systemu opieki nad członkiem
rodziny

Efektywniejszymi metodami współdziałania z

rodziną są doradztwo: edukacja, udzielanie
wsparcia w sytuacji kryzysowej

Wydolno

ść

opieku

czo

piel

gnacyjna rodziny

struktura

sprawno

ść

fizyczna i psychiczna cz

onk

rodziny.

funkcjonowanie spo

eczne

sytuacja bytowa rodziny

funkcjonowanie emocjonalne

wiedza i umiej

tno

ci cz

onk

w rodziny

W realizowaniu swych zadań i funkcji
rodzina współpracuje z różnymi
instytucjami:

Szko

y i inne plac

wki wychowawcze i

opieku

cze;

Zak

ad pracy;

Instytucje us

ugowe;

rodki masowego przekazu;

Organizacje polityczne i spo

eczne

Rodzina jako instytucja
realizuje zadania wobec swoich
członków:

w promocji zdrowia

w profilaktyce

w leczeniu i rehabilitacji

Koncepcje zdrowia

rodziny

Model kliniczny

Wywi

zywania si

z r

Adaptacyjny

Eudajmoniczny

(A.Smith 1983)

Model kliniczny

Zdrowie rozumiane jako brak choroby

Znajduje zastosowanie

w wypadku braku zdrowia spowodowane oczywist

chorob

fizyczn

,psychiczn

w wypadku pogorszenia lub dysfunkcji systemu

rodziny

Zadania pielęgniarki:

koncentracja na chorym w celu likwidacji choroby,
rodzina uwzględniona przy wypisie pacjenta ze
szpitala i w znaczeniu etiologicznym

Model wywiązywania się z ról

Oparty na teorii cyklu

ycia rodziny

podzielonego na fazy, to dobre

samopoczucie

Zdrowie utożsamiane jest jako dobre
samopoczucie

ze zdolnością do efektywnego,

skutecznego dobrego funkcjonowania
biopsychospolecznego

i osiągania zadań

wynikających z rozwoju rodziny

Zadania pielęgniarki;

Oddziaływanie na kondycję fizyczną i psychiczną oraz
dobre funkcjonowanie społeczne w tym rodzinne

rodzina uwzględniona jest w funkcjach

rehabilitacyjnych na rzecz osoby chorej i w niewielkim
zakresie uwzględniany przez pielęgniarkę

Model adaptacyjny

Zdrowie rodziny charakteryzowane jest jako

skuteczne i produktywne interakcje z fizycznym i

spo

ecznym

rodowiskiem,

jako sprawno

ść

w czynno

ciach

ycia codziennego

dostarczenie elastycznych wzor

w umo

liwiaj

cych

jednostce przystosowanie si

lub kt

re przygotowuj

do zmiany i rozwoju

Zadania pielęgniarki;

Wzmocnienie sprawności, zastąpienie albo
pomoc w czynnościach codziennego życia

rodzina zabezpiecza realizacje i pomoc w

czynnościach życia codziennego i głównie w tym
znaczeniu jest partnerem pielęgniarki rodzinnej

Model Eudajmoniczny

Zdrowie rozumiane jako

samorealizacja

(do

osi

gni

cia kt

rej jednostka czerpie ju

osi

gni

tego rozwoju),

dla podniesienia

ogólnego dobrostanu (well-being) i osiągnięcia
szczytu własnych możliwości.

(oparta na teorii energii, Pratt’a 1976)

Zdrowie to samodzielne i twórcze życie, nie
tylko bez chorób i niepełnej sprawności, ale
również wraz z nimi jeśli nie udało się ich
uniknąć

Zadania piel

gniarki;

wsparcie, zabezpieczenie,

potęgowanie , ochrona i przywracanie optymalnego poziomu
samodzielnego , aktywnego i twórczego życia

Rodzina jest podmiotem świadczeń, pielęgniarka doradcą,
konsultantem i pomocnikiem.

Ten typ rodziny charakteryzuje

promowanie wolno

ci i zmian

ny i aktywny kontakt z innymi grupami

oraz elastycznymi relacjami z nimi

w konsekwencji następuje rozwój indywidualnych
kompetencji, które współdziałają z rozwojem
samooceny i skuteczności. ( wg. Pratt’a)

KOMPETENCJA

........wa

na cecha jednostki z punktu

widzenia skuteczno

ci interwencji

zdrowotnej, dlatego, ze dzi

ki jej

posiadaniu ludzie mog

oceni

ewentualnie zmieni

swoje zachowanie.

Kompetencje rodziny obejmują:

Wzory komunikacji

Spoisto

ść

, zwarto

ść

Stopie

integracji rodziny

Zdolno

ść

zmiany

Popieranie autonomii cz

onk

w rodziny

Udzia

w tworzeniu norm i zasad

Udzia

we w

adzy

czno

ść

w negocjacjach

(

Boardman

1973,Petze 1984,Pirdham i

Hansen

1977)

Zachowania Zdrowotne

wg Grochmana (1988)

Uto

samiane s

ze zwyczajami

Zawieraj

atrybuty (przekonania,

oczekiwania i przewidywania,motywy,

warto

ci, spostrze

enia)

Podstawy określania

świadczeń pielęgniarki

sto

ść

wyst

powania problem

w zdrowotnych

nier

wno

ci zdrowotne

Region kraju

rodowisko lokalne

wie

, stare dzielnice (starzy

ludzie), niski status spo

eczny, typy rodzin

Liczba mieszka

Rodzina jako zespół
zdrowotny

Negatywny

o chor

–

fizycznych,

psychicznych,

niedostosowania spo

niekorzystne wzory

zachowa

niska kultura

zdrowotna

Pozytywny

o zdrowia fizycznego

i psychicznego

dostarczyciel korzystnych

wzor

w zachowa

zdrowotnych

wysoka kultura zdrowotna

ZDROWIE RODZINY

=DYNAMICZNY PROCES WYNIKAJACY

Z AKTYWNOSCI

Rodziny zastosowanej DO PROMOCJI zdrowia rodziny

I OPIEKI

w OSIAGANIU DOBROSTANU (WELL-BEING), JAKO GRUPY

I INDYWIDUALNIE POSZCZEGÓLNYCH JEJ CZŁONKÓW

Ochrona zdrowia i Promocja zdrowia

Koncepcja zdrowia rodziny
wg.Mauksch’sa(19740

...

Stan zdrowia odzwierciedla wzory całej

rodziny, a nie indywidualnie jej członków,
które rozwijają się w jej obrębie i zawierają
wiedzę , postawy, wartości, zachowania
oraz wyznaczają role i zadania członkom
rodziny.

Koncepcje piel

gniarskie

F. Nightingale

uzyskanie korzystnych warunk

higienicznych i

rodowiskowych

Orem

uzyskanie optymalnego poziomu samoopieki i

samoopiel

gnacji

V. Henderson

zabezpieczenie zaspokojenia potrzeb

Koncepcje pielęgniarskie

C. Roy

Uzyskanie optymalnego poziomu

„

radzenia sobie

’

jako mechanizmu adaptacji rodziny do zmian

zwi

zanych z chorob

przez podjecie aktywno

na poziomie fizjologicznym,

koncepcji w

asnego

„

”

kontakt

w spo

ecznych

’

;

wsp

zale

Koncepcje piel

gniarskie

B.Neuman

uzyskanie optymalnej umiej

tno

ci i

liwo

ci radzenia sobie z sytuacjami

stresogennymi i ich skutkami

( linie obrony) minimalizacja stresu,

jego skutk

Stres rodzinny

kontakt z si

ami spoza rodziny jednego cz

onka rodziny

pozarodzinne

o stresu dzia

ce na ca

łą

rodzin

stres zwi

zany ze zmian

etapu

ycia rodziny

napi

cie ogniskuj

ce wok

problem

w szczeg

lnie

dotkliwych

Stany chorobowe mające
źródło w rodzinie

choroby psychosomatyczne

zaburzenia czynno

ciowe

–

mowa cia

zburzenia zdrowia psychicznego

uzale

nienia

Choroby psychosomatyczne

Zmiany patologiczne, w kt

rych patogenezie i przebiegu

czynniki somatyczne i psychospo

eczne odgrywaj

role

„…

zaburzenia psychosomatyczne polegaj

nie tyle na

uszkodzeniu fizycznym, ile na ekspresji

yciowych

problem

w i niepowodze

”

Zaburzenia psychosomatyczne

(

emocjonalne prze

ycia)

1.narz

d ruchu lub zmys

objawy sugeruj

rozwi

zania konfliktu intrapsychicznego

2.Czynno

ciowe choroby

, kt

re pojawiaj

jako

nieokre

lone dolegliwo

–

nerwice narz

dowe (uk

adu

sercowonaczyniowego, przewodu pokarmowego, uk

adu

ruchu, oddechowego, organicznych, moczop

ciowego)

. reakcja na stres

lub konflikty w kt

rych uczestniczy

owiek

choroby psychosomatyczne; astma

oskrzelowa, nadci

nienie, choroba wrzodowa

dwunastnicy, anoreksja, RZS

Choroby, których patogeneza jest
zdominowana przez czynniki emocjonalne,
mogą to być zjawiska :

4.Czynniki psychologiczne wp

ywaj

ce na stan

fizyczny (zmiany morf.

„

abego narz

du)

5. Zjawiska somatopsychiczne, kt

re okre

laj

reakcje psychiczna na chorob

( zaprzeczenie

choroby,, depresja, zburzenia zachowania)

(

Luban

Plozza

1995)

Przejawy dysfunkcji

rodzinnej

wsp

uzaleznienie

walka o dominacje

zaprzeczanie lub zakaz uzewn

trzniania uczu

kompulsywne zachowania

role odgrywane w spos

b sztywny

rezygnacja z wolno

ci i w

asnego rozwoju

niewolnik systemu

utrzymanie systemu w r

wnowadze

Sposoby komunikacji w rodzinie

jasny i zrozumia

nie stosowa

podw

jnej komunikacji

o faktach, a nie domys

ach i

przypuszczeniach

nie deprecjonowa

warto

ci poszczeg

lnych os

li poddaje si

krytyce ich zachowania

komunikaty od rodzic

w powinny by

zgodne

z post

powaniem

Destrukcyjne wzory

wychowania

(Miller 1995)

adza absolutna

zagro

enie, lek u rodzic

brak zaanga

owania si

w problemy emocjonalne

dziecka

przekazywanie dziecku szkodliwych przekona

zwi

zanych z cielesno

i pop

dami

Konsekwencje choroby w

rodzinie

Trudno

ci finansowe ( sytuacja

bytowa)

Zmiana struktury rodziny

Stresy i napi

cia w domu dodatkowe obci

ąż

enie

prac

wszystkich cz

onk

w rodziny

Zmiany emocjonalne

wzrost emocji

relacje opieku

cze

abienie wi

zi,

emocjonalny dystans

porzucenie osoby chorej

dezercji

rozpadu

rozwodu

Zmiany emocjonalne

wysoki poziom frustracji zwi

zany z

zagro

eniem zdrowia i

ycia:

bezsenno

ść

, dra

liwo

ść

, z

e samopoczucie,

brak apetytu

dolegliwo

ci b

lowe

zwi

kszenie niekorzystnych zachowa

zdrowotnych

–

odreagowanie

Zadania opiekuńcze w
kontekście cech strukturalnych

Sytuacje rodzinne

wielodzietno

ść

Niepe

na rodzina

–

przyczyna

Cykle

ycia rodzinnego i problemy

opieku

cze w nich

problemy z chorob

deficyt, izolacja,

osamotnienie, bezradno

ść

, l

k, poczucie

bezsilno

a wsparcia rodziny w

sytuacji choroby

•

dalsza rodzina,

•

przyjaciele,

•

znajomi,

•

grupy samopomocy,

•

wolontariusze

Rola opieku

cza kobiet

stereotyp

Standardy w piel

gniarstwie

rodzinnym

Gromadzenie danych

Planowanie opieki

Realizowanie planu opieki

Ocena wynik

w opieki

Zakres wiedzy i umiej

tno

ci piel

gniarki

rodzinnej

Badania naukowe

Cechy i predyspozycje piel

gniarki rodzinnej

Gromadzenie danych i

diagnoza

Standardy zadaniowe

zbieranie danych o

rodzinie, dokumentowanie

Standardy procesu/ realizacji

wykorzystanie

i technik, gromadzenie, nanoszenie

danych, wnioskowanie

Standardy wyniku.

Metody gromadzenia danych:

a podmiotowe i przedmiotowe

Wywiad

Obserwacja

Analiza dokument

Pomiary

Diagnoza

diagnoza jest skorelowana z rodzajem stosowanej

metody

zawiera rodzinne czynniki zagro

enia zdrowia i

uwarunkowania choroby,

ustalenie czy i w jakim zakresie rodzina b

dzie mog

podj

ąć

opiek

w sytuacji choroby kogo

z rodziny,

zmiany jakie zasz

y w zwi

zku z chorob

i w kt

rych

rodzina wymaga pomocy z zewn

trz

Diagnoza wg ICNP

przedmiot

ocena

odbiorca

dzia

anie

Karta

rodowiskowa rodziny

Zapis graficzny rodziny

Dane o mieszkaniu

Dane o cz

onkach rodziny

Zagro

enia zdrowia

Sprawno

ść

, prawid

owo

ść

, niepe

nosprawno

ść

( ADL)

Sytuacja spo

eczna

praca, nauka

Planowanie, realizacja, ocena

Genogram ( charakterystyka pokoleń)

Dzia

anie

…

Planowanie

cechy dobrego planu?

Realizowanie

–

aktywno

ść

metody

pracy

zasoby osobiste i

rodowiskowe/

Ocena wynik

w opieki

ewaluacja

Metody pracy pielęgniarki rodzinnej

Proces Piel

gnowania:

dynamiczna

uniwersalna daj

ca si

zastosowa

indywidualnych potrzeb i wymaga

warunk

w w jakich jest realizowany:

Metody pracy

rodowiskowej

zastosowane w praktyce

metody pracy

rodowiskowej

/zasoby ludzkie, materialne,grup,

rodowisk/

metody procesu piel

gnowania

metody case study (indywidualnego przypadku)

umiej

tno

ść

wykorzystania;

obowi

zuj

cej dokumentacji medycznej

dokumentacji do prowadzenia bada

naukowych

wynik

w bada

naukowych do praktyki

piel

gniarskiej

PROCES PIEL

GNOWANIA

ETAPY:

1. gromadzenie danych

–

rozpoznanie

piel

gniarskie,

2. planowanie,

3. realizacja planu,

4. ocena

Rozwi

zywanie problemu

/p. s/

Realizowanie

Wybranie rozwi

zania

Gie

da pomys

Sformu

owanie problemu

Odczucie problemu

Literatura;

1.Kawczyńska-Butrym Z.:

Rodzina- Zdrowie-Choroba

. Wyd. CZELEJ, Lublin

2003 ;

2.Kawczyńska-Butrym Z.:

Wyzwania Rodziny; zdrowie, choroba,

niepełnosprawność, starość.

Wyd. Makmed, Lublin 2008 ;

3.Sito A, Bozkowa K.: „

Opieka zdrowotna nad rodziną

”

PZWL. Warszawa

2003

4.Taranowicz I., Majchrowska A., Kawczyńska- Butrym Z (red)

Elementy

socjologii dla pielęgniarek

wyd. CZELEJ. Wyd.I, Lublin 2000.

5. McGoldrik M. i wsp.;

Genogramy. Rozpoznanie i interwencje

, wyd Zysk i

S-ka, 2007 6.Kawczyńska-Butrym Z:

Wsparcie społeczne w zdrowiu i

chorobie

CEM, Warszawa 1997

6. Kawczyńska- Butrym Z:

Specyfika pomocy społecznej

. Katowice 1998

7. Kilańska Dorota (red.)

Pielęgniarstwo w podstawowej opiece zdrowotnej

Wyd. Makmed, Lublin 2008

Medycyna rodzinna

. Praca zbiorowa. Wyd. PZWL, Warszawa 2005

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
koncepcja zdrowia rodziny
koncepcja zdrowia rodziny
Koncepcja zdrowia w medycynie
seminarium - Promocja zdrowia, rodzinna
2. Holistyczna koncepcja zdrowia, Zdrowie Publiczne
Wska niki zdrowia rodzinnego
socjologiczne koncepcje zdrowia i choroby
koncepacja swiadczenia rodzinnee
Koncepcja zdrowia w medycynie 3
VI SPOŁECZNE KONCEPCJE ZDROWIA I CHOROBY
Koncepcja zdrowia w medycynie
seminarium - Promocja zdrowia, rodzinna
2015 05 09 Nasz Dziennik O heglowskiej koncepcji małżeństwa i rodziny (cz 3)
2015 05 16 Nasz Dziennik O heglowskiej koncepcji małżeństwa i rodziny (cz 4) [Tekst]
2015 04 25 Nasz Dziennik O heglowskiej koncepcji małżeństwa i rodziny (cz 1) [Tekst]
SOCJOLOGICZNE KONCEPCJE ZDROWIA I CHOROBY
Dolata Anna Zdrowie i rodzina
socjologiczne koncepcje zdrowia i choroby

więcej podobnych podstron