SOCJOLOGICZNE

SOCJOLOGICZNE

K O N C E P C J E

K O N C E P C J E

ZDROWIA

ZDROWIA

I

I

CHOROBY

CHOROBY

Z D R O W I

Z D R O W I

E

E

Współczesne

rozumienie

zdrowia

obejmuje:

1. Zdrowie może być rozumiane jako

pojęcie przeciwstawne chorobie w
tym sensie, iż stwierdzenie, że jestem
zdrowy, oznacza, że nie jestem chory,
a

człowiek

uznany

zostaje

za

zdrowego, jeśli lekarz na podstawie
przeprowadzonych badań fizykalnych
i diagnostycznych nie stwierdza
objawów chorobowych. W tym sensie
zdrowie nie zawiera w sobie aspektu
pozytywnego

–

a

wyłącznie

stwierdzenie braku choroby.

2. Może wyrażać fizjologiczno –

biologiczną

charakterystykę

zdrowia. Zdrowie rozpatrywane jest
tu jako stan pozytywny.

3. Oznacza stan pełnej równowagi, na

którą

nakłada

się

fizyczny,

psychiczny i społeczny dobrostan
(tzn. obok sprawności fizycznej, brak
zmęczenia, skuteczność w działaniu,
dobre relacje z innymi ludźmi). W
tym zakresie mieści się zdrowie
doskonałe – jestem zdrowy, jeśli
czuję, że mogę robić to, co chcę.

Koncepcje zdrowia odnosząca się do

biologicznych i psychospołecznych

wyznaczników

obejmują

następujące wymiary:



Trwanie życia,



Brak choroby,



Brak

złego

samopoczucia

(odczuwanie bólu fizycznego i

psychicznego,

dyskomfortu,

cierpienia),



Zdolność do funkcjonowania –

wykonywania określonych zadań i

ról społecznych przypisanych danej

jednostce z racji zajmowanych przez

nią pozycji społecznych,



Warunek nieodzowny dla dla
zajmowania

określonego

ekonomicznego

i

społecznego

statusu,



Zdolność

do

zaspokajania

własnych potrzeb, redukowania
napięć,



Zdrowie jako niezależność, brak
potrzeby

korzystania

ze

świadczeń

medycznych

i

socjalnych,



Zdrowie jako element porządku
społecznego.

Być (istnieć)

Zdrowie Czynić

(działać)

Mieć (relacje)

Wielowymiarowa ocena zdrowia obejmuje:



Wymiar ogólny, czyli samoocena stanu

zdrowia,



Zdrowie

społeczne

mierzone

zakresem

społecznych interakcji i kontaktów, rodzajem

więzi łączących ludzi z ich środowiskiem,

rodzajem

i

zakresem

pełnionych

ról

społecznych,



Stan umysłowy związany nie tylko z

dobrostanem psychicznym i brakiem objawów

depresji, ale także z panowaniem nad

zachowaniami i stanami emocjonalnymi oraz

orientację w czasie i przestrzeni,



Wymiar fizyczny zdrowia wskazujący na

zdolność

wykonywania

podstawowych

czynności

związanych

z

podstawowymi

potrzebami, wydolność fizyczna, ilość dni

spędzonych w łóżku ze względu na stan

zdrowia, subiektywną ocenę stanu fizycznego.

WYMIARY ZDROWIA

Wymiar fizyczny
Wykazywanie fizycznej aktywności,

zróżnicowana

dieta,

bezpieczna

jazda samochodem, samoopieka w
zakresie zdrowia.

Wymiar społeczny
Satysfakcjonujące,

dające

zadowolenie

relacje

ze

współmałżonkiem, z przyjaciółmi,
bycie aktywnym w życiu publicznym,
troska o środowisko, zdolność do
interakcji

z

ludźmi

i

ze

środowiskiem.

Wymiar emocjonalny
Umiejętność wyrażania i akceptacji

własnych uczuć, ograniczeń,
możliwości, umiejętność panowania
nad emocjami, pokonywanie sytuacji
stresowych.

Wymiar intelektualny
Poczucie kreatywności i pokonywania

wyzwań, rozwijanie wiedzy i
umiejętności.

Wymiar duchowy
Rozumienie wartości życia, spokój

„ducha”, posiadanie systemu wierzeń i
wartości, które decydują o celu życia.

Wymiar zawodowy
Satysfakcja z pracy, równowaga

pomiędzy życiem zawodowym i
czasem wolnym, satysfakcja z
nowych wyzwań, osiągnięć,
postawy wobec pracy – interakcje
ze współpracownikami.

Pojęcie zdrowia może być ujmowane

także w perspektywie życia jednostki

na tle ogólnej sytuacji życiowej jej

generacji. Jest to dynamiczny model

zdrowia,

który

wskazuje

na

wzajemne

relacje

pomiędzy

przeszłością (historią zdrowotną),

teraźniejszością

i

potencjałem

zdrowotnym na przyszłość.

Model ten zawiera:



Historię zdrowia,



Stopień

równowagi

wyznaczony

aktualnym stanem zdrowia,



Potencjał zdrowia (rokowania na

przyszłość).

Historia zdrowia wskazuje na całość

dotychczasowych

doświadczeń

związanych ze zdrowiem i stanami

chorobowymi, dostarcza informacji o

uprzednich

postawach

zdrowotnych,

wzorach zachowań w zdrowiu i chorobie,

uprzednim

stylu

życia,

stabilności

systemu fizycznego, psychicznego i

społecznego

na

przestrzeni

wcześniejszych okresów życia.

Określenie

stopnia

równowagi

w

aktualnym

stanie

zdrowia

oznacza

stopień

sprawnego

funkcjonowania

osoby pod względem fizjologicznym i

psychicznym, a także w odniesieniu do

symbolicznych i rzeczywistych interakcji

z otoczeniem.

Potencjał zdrowia jednostki lub

całej grupy do podtrzymania
zdrowia lub przywracania go w
przypadku

choroby.

Są

to

fizjologiczne,

psychiczne

i

społeczne zasoby jednostki i
zdolności do ich wykorzystywania
w

celu

utrzymania

lub

polepszania zdrowia.

C H O R O B

C H O R O B

A

A

Mówiąc o chorobie, można stan ten

określić w trzech wymiarach:

1.

Obiektywnej patologicznej zmiany w
organizmie,

co

odpowiada

biologiczno-medycznej

koncepcji

choroby.

2.

Indywidualnej

interpretacji

i

sposobie reagowania na symptomy
chorobowe,

gdzie

najważniejsze

znaczenie

ma

samopoczucie

człowieka. W tej perspektywie ludzie
określają się jako niezdrowi, chorzy,
ponieważ tak się czują. Do tego
wymiaru

wymiaru

zalicza

się

subiektywne odczucie choroby.

3. Społecznej tożsamości, która

staje się udziałem ludzi uznanych
przez innych za niezdrowych
(chorych) lub takich, którzy sami
publicznie

określili

się

jako

niezdrowi

(chorzy),

a

w

konsekwencji, poza otrzymaniem
etykiety „chory”, zaczęli być
traktowani w sposób inny niż
osoby uważane za zdrowe.

T. Parsons potraktował chorobę jako

jedną

ze

specyficznych

ról

pełnionych

przez

człowieka,

charakteryzującą

się

pewnymi

zakłóceniami

w

umiejętnościach

wykonywania innych ról i zadań
zgodnych

ze

społecznymi

oczekiwaniami.

Jeżeli

zdrowie

oznacza

podporządkowanie

się

normom sprawności fizycznej i
psychicznej,

umożliwiającym

optymalne uczestnictwo w życiu
społecznym,

to

choroba

jest

wyrazem tej niezdolności, jest więc
typem zachowania dewiacyjnego.

T. Parsons wyróżnił 4 specyficzne cechy

choroby jako roli społecznej:

1.

Człowiek chory ma prawo być zwolnionym
z pełnienia normalnych ról i zadań, przy
czym zakres i czas trwania tego
przywileju może być różny,

2.

Przezwyciężenie choroby jest niemożliwe
jedynie poprzez podjęcie decyzji o
wyzdrowieniu.

Przyjęcie

postawy

wyrażającej chęć powrotu do zdrowia jest
warunkiem

koniecznym,

ale

nie

wystarczającym do jego osiągnięcia. Tym
samym

osoba

chora

jest

nieodpowiedzialna za stan, w którym się
znajduje, ponieważ wyzdrowienie wymaga
określonych zabiegów terapeutycznych.

3. Osoba chora powinna uważać

stan choroby za niepożądany i
podejmować samodzielnie lub przy
pomocy otoczenia wysiłki w celu
wyzdrowienia,

4. Osoba chora lub odpowiedzialni

za nią członkowie jej otoczenia
mają

obowiązek

szukania

kompetentnej

pomocy

i

współdziałania

w

celu

doprowadzenia do wyzdrowienia.
Pomocy tej udziela system opieki
medycznej, której zadaniem jest
również zapobieganie chorobom.

Chory ma prawa, przywileje:



Bycie zwolnionym z innych ról
społecznych,



Nieponoszenie odpowiedzialności
za stan choroby.

Chory ma obowiązki:



Chęć wyzdrowienia,



Szukać

fachowej

pomocy,

współpracować

w

procesie

leczenia.

T. Parsons traktował chorobę jako zagrożenie,

ponieważ umożliwia ona uprawomocnione
wycofywanie się z obowiązków związanych
z wypełnianiem różnych ról społecznych, co
może prowadzić do zachwiania równowagi
systemu społecznego.

T. Parsons zapoczątkował koncepcję choroby

jako

dewiacji

od

pełnionych

ról

społecznych.

Dewiantem jest człowiek, którego społeczna

rola, pozycja, funkcja lub samookreślenie są
w istotny sposób wystawione na społeczną
reakcję. Dewiantem można stać się ze
względu na określone zachowania (np.
narkomania) lub ze względu na określone
cechy (np. osoby fizycznie upośledzone).

Pojęcie dewiacji można definiować w

różny sposób:



Zachowanie

zakłócające

porządek

społeczny,



Zachowanie niezgodne z oczekiwaniami
społecznymi odnośnie do spełnianych
przez jednostkę ról i wykonywanych
zadań,



Zachowanie wykraczające poza obszar
społecznej tolerancji,



Zachowanie

polegające

na

braku

akceptacji celów kulturowych,



Zachowanie świadomie sprzeczne z
normami społecznymi,



Zachowanie tak nazwane przez ludzi.

Według T. Parsonsa traktowanie

choroby jako dewiacji oznacza, że:

1.

Choroba nie pojawia się na skutek
nieświadomej motywacji, ale z
powodu społecznego przypisania,

2.

Choroba jest pewną rolą, często
dożywotnio przypisaną jednostce, o
ile

równocześnie

występuje

zjawisko piętnowania,

3.

Choroba opisuje pewną karierę
związaną z reakcjami środowiska
społecznego,

a

szczególnie

z

instytucjami, które zajmują się
chorobą.

Inni socjologowie także posługiwali się

pojęciem dewiacji w odniesieniu do
choroby.

Freidson wyróżniał dwa rodzaje dewiacji:



Pierwotną, gdy odchylenia w stanie
zdrowia

modyfikują

jedynie

sposób

pełnienia normalnych ról społecznych,



Wtórną,

kiedy

choroba

zmusza

do

przyjęcia nowych ról społecznych.

Field i Lemertem:



Dewiacja pierwotna – choroba ostra i
krótkotrwała,



Dewiacja wtórna – choroba przewlekła,
kiedy jednostka musi zmienić swoje
dotychczasowe zachowanie, chcąc się
przystosować.