Zachowania w zdrowiu i chorobie
Skąd bierze się obserwowane zróżnicowanie zachowań ludzi w sytuacji występowania choroby wobec konieczności pozostawania na zwolnieniu lekarskim?
Jest rzeczą naturalną, że człowiek zdrowy dąży do zachowania zdrowia, a chory do wyzdrowienia. Zdarzają się jednak sytuacje kiedy człowiek zachowuje się tak jakby mu na zdrowiu nie zależało, jakby nie miało ono żadnej wartości.
Ćwiczenie
Zdefiniujcie pojęcia: zachowania zdrowotne, zachowania antyzdrowotne, zachowania w chorobie, zachowania w roli chorego.
Zachowania zdrowotne są wszystkie działania podejmowane przez osoby uznające się za zdrowe w celu zapobiegania chorobie lub wykrycia choroby w stadium przedklinicznym, np. poddawanie się szczepieniom ochronnym, badaniom przesiewowym. Z.z obejmują swym zakresem wszystkie nawyki, zwyczaje, postawy odnoszące się do zdrowia, podejmowane zarówno przez jednostki jak i całe grupy.
Do zachowań w zdrowiu zalicza się:
Działania podejmowane przez osobę zdrową w celu osiągnięcia lepszego poziomu swego zdrowia,
Zachowania prewencyjne - każdą działalność osoby uznawanej za zdrową podejmowaną w celu zapobiegania chorobom lub wykrycia choroby w stadium przedobjawowym,
Postępowanie osób uznawanych za zdrowe, ale należących do grupy zwiększonego ryzyka lub racji swej sytuacji życiowej narażonych na większe niż przeciętne osoby ryzyko zachorowania. Zachowania te zmierzają do zapobiegania skutkom tych zagrożeń,
Działania związane z zapewnieniem ciągłości biologicznej - w celu zajścia w ciążę, zapewnienia je prawidłowego przebiegu,
Zachowania podejmowane w celu zabezpieczenia, utrzymania lub poprawy zdrowia płodu lub dziecka, za które jest się odpowiedzialnym,
Zachowania zmierzające do poprawy środowiska.
Zachowania zmierzające do utrzymania zdrowia wiążą się ściśle z prozdrowotnym stylem życia, do którego zalicza się:
Niepalenie papierosów,
Umiarkowane picie alkoholu,
Sen nocny 7 - 8 godzin na dobę,
Regularne ćwiczenia fizyczne,
Utrzymanie właściwego ciężaru ciała,
Unikanie przekąsek,
Regularne jedzenie śniadania.
Ćwiczenie.
Można inaczej nazwać zachowania prozdrowotne, wyróżniając 5 klas. Dopasujcie do każdej klasy przykładowe zachowania.
1 - unikanie używek,
2 - pozytywne praktyki zdrowotne,
3 - zwyczaje żywieniowe,
4 - bezpieczne prowadzenie samochodu,
5 - zachowania związane z działalnością prewencyjną.
Schemat determinanty zachowań
Zachowania antyzdrowotne to zachowania prowadzące do niszczenia zdrowia, jego osłabienia, do świadomego wprowadzania się w stan choroby.
Sformułowano 5 typów sposobów wyjaśniania zachowań antyzdrowotnych:
1 - selektywna ocena sytuacji, np. palenia papierosów odpręża, relaksuje a są to elementy korzystne dla zdrowia, więc palenia nie jest całkowicie szkodliwe,
2 - porównanie z bardziej niebezpiecznymi czynnikami ryzyka, np. zagrożenia związane z paleniem są dużo mniejsze niż promieniowanie radioaktywne po wybuchu Czarnobylu,
3 - nieprzyjmowanie do wiadomości możliwości wystąpienia konsekwencji zachowań antyzdrowotnych, np. uważa, że dane statystyczne odnośnie zachorowań jego nie dotyczą, osoby które nie palą też mają raka płuc, więc może to nie papierosy przyczyniają się do jego wystąpienia,
4 - przekonanie o panowaniu nad nałogiem, np. w każdej chwili mogę przestać palić, gdy trzeba będzie,
5 - analiza zysków i strat, np. korzyści z zaprzestania palenia się niewielkie, a następstwa rzucenia duże - przyrost wagi, napięcie psychiczne.
Ćwiczenie
Jak tłumaczą swój nałóg alkoholicy i narkomanii?
Zachowania w chorobie wskazują na sposób, w jaki ludzie, obserwując i kontrolując swój organizm, reagują na oznaki nieprawidłowości w jego funkcjonowaniu, definiują i interpretują objawy chorobowe, podejmują nieformalne działania w celu ich usunięcia i szukają pomocy lekarskiej,, korzystając z systemu opieki medycznej. Zachowania w chorobie oznaczają sposób, w jaki chory reaguje na zaobserwowane u siebie zmiany w stanie zdrowia i chcąc im zapobiec, szuka sam lub w swoim najbliższym otoczeniu pomocy, wreszcie podejmuje lub nie decyzję o zgłoszeniu się do lekarza lub wybiera inne formy leczenia.
Ćwiczenie
Jakie elementy mają wpływ na zachowanie w chorobie człowieka?
Zachowania w chorobie wyznaczone są przez następujące elementy:
percepcję objawów,
ocenę zagrożeń jakie niosą objawy,
układ więzi społecznych, w których tkwi chory,
uwarunkowania demograficzne (wiek, płeć) chorego,
gotowość do szukania pomocy.
Zachowania w roli chorego
Ćwiczenie
Jak reagują ludzie na wiadomość o chorobie?
Według M. Jarosza wyróżnia się 4 rodzaje reakcji na wiadomość o chorobie:
Zaprzeczenie, Pomniejszenie, Akceptacja diagnozy, Wyolbrzymianie
Ćwiczenie
Od czego zależy zachowanie w roli chorego?
W jaki sposób ludzie zachowują się w swojej chorobie:
traktują chorobę jako wyzwanie, jako jedną z wielu trudnych sytuacji życiowych, które trzeba przezwyciężyć,
traktowanie choroby jako kary zasłużonej lub niesprawiedliwej. Choroba uważana za zasłużoną karę może wyzwolić postawę biernego poddania się losowi, akceptacji, a nawet pewnych zmian moralnych, sposobu widzenia sensu życia. Osoby, które uważają chorobę za karę niezasłużoną, bardzo często popadają w depresję, a ich postawa wobec choroby wpływa demobilizująco na przebieg leczenia,
choroba traktowana jako „wróg” zwalczana jest wszelkimi dostępnymi sposobami w celu zmniejszenia napięcia wynikającego z poczucia zagrożenia,
choroba przyjmowana jako ulga, pomagająca w uwolnieniu się od trudnych problemów, wymagań, odpowiedzialności, a zwłaszcza sytuacji kłopotliwych,
ucieczka „w chorobę” występować może jako wykorzystywanie nawet najmniejszego odchylenia w stanie zdrowia dla przyjęcia roli osoby chorej lub przez świadome symulowanie objawów chorobowych, aby pozostać uznanym za chorego, a tym samym uzyskać prawo do zwolnienia z normalnych obowiązków,
traktowanie choroby jako strategii w celi uzyskania różnego rodzaju korzyści prestiżowych lub materialnych.
Wyznaczniki zachowań w chorobie:
wiedza chorego na temat zdrowia i możliwości skutecznego działania w celu opanowania choroby,
wiek chorego, wyznaczający zdolność organizmu chorego do opanowania choroby,
płeć,
status społeczno - ekonomiczny,
uwarunkowania kulturowe,
osobowość i czynniki emocjonalne.
4