Kultura, wartości i normy

społeczne

Oprac.

mgr Julita Szkudlarek

KULTURA

(łac. CULTURA – uprawa, dbać pielęgnować

kształcenie) w ujęciu szerokim to jedno z

najbardziej wieloznacznych pojęć z zakresu

nauk społecznych.

N. Goodman powiedział „Kultura

N. Goodman powiedział „Kultura

określa i udostępnia członkom

określa i udostępnia członkom

społeczeństwa żywność jaką mogą

społeczeństwa żywność jaką mogą

spożywać, ubranie jakie mogą nosić,

spożywać, ubranie jakie mogą nosić,

język którym mówią, wartości jakim są

język którym mówią, wartości jakim są

wierni, przekonania kierujące

wierni, przekonania kierujące

zachowaniem i praktyczne sposoby

zachowaniem i praktyczne sposoby

postępowania. Krótko mówiąc, kultura

postępowania. Krótko mówiąc, kultura

kształtuje życie i nadaje mu

kształtuje życie i nadaje mu

odpowiednią strukturę.”

odpowiednią strukturę.”

Kultura to:

Kultura to:

I : oznaczenie określonych klas,

I : oznaczenie określonych klas,

przedmiotów, zjawisk i procesów, które

przedmiotów, zjawisk i procesów, które

staramy się opisać i wyjaśnić.

staramy się opisać i wyjaśnić.

II : pielęgnowanie i uszlachetnianie

II : pielęgnowanie i uszlachetnianie

obyczajów ludzkich i sposobów postępowania.

obyczajów ludzkich i sposobów postępowania.

III : wszystko, co nie wyrasta samo przez się z

III : wszystko, co nie wyrasta samo przez się z

przyrody, lecz powstaje dzięki pracy

przyrody, lecz powstaje dzięki pracy

człowieka, co jest wytworem celowej refleksji i

człowieka, co jest wytworem celowej refleksji i

działalności ludzkiej.

działalności ludzkiej.

IV: ogół wytworów działalności ludzkiej

IV: ogół wytworów działalności ludzkiej

materialnych i niematerialnych, wartości i

materialnych i niematerialnych, wartości i

uznanych sposobów postępowania,

uznanych sposobów postępowania,

zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych

zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych

zbiorowościach, przekazywanych innym

zbiorowościach, przekazywanych innym

zbiorowościom i następnym pokoleniom.

zbiorowościom i następnym pokoleniom.

Definicja polska Antoniny

Kłoskowskiej

(symboliczna)

„Kultura jest to względnie

zintegrowana całość obejmująca

zachowania ludzi przebiegające

według wspólnych dla zbiorowości

społecznej wzorów wykształconych i

przyswajanych w toku interakcji

oraz zawierająca wytwory takich

zachowań”

ZAKRESY KULTURY

WEDŁUG PAWŁA

RYBICKIEGO(1979)

1. Pogląd na świat – wyobrażenia o

świecie i siłach nim rządzących.

2. Treści moralne – przekonania na

temat dobra i zła, będące

regulatorem ludzkich zachowań.

3. Dążenie do piękna znajdujące swój

wyraz w sztuce i kanonach

estetycznych.

Typy Kultur

Kultura

Kultura

narodowa

narodowa

– wytwory

– wytwory

materialne i niematerialne, zwyczaje,

materialne i niematerialne, zwyczaje,

normy społeczne, wartości, wzory

normy społeczne, wartości, wzory

charakterystyczne dla danego

charakterystyczne dla danego

narodu.

narodu.

Kultura symboliczna

Kultura symboliczna

– system

– system

znaków i wartości, które są

znaków i wartości, które są

przedmiotami lub aktami ludzkiego

przedmiotami lub aktami ludzkiego

zachowania odnoszącymi się do

zachowania odnoszącymi się do

postaw i do znaczeń

postaw i do znaczeń

Typy kultur c.d.

Kultura duchowa

Kultura duchowa

– ogół

– ogół

zobiektywizowanych wytworów

zobiektywizowanych wytworów

świadomości ludzkiej, takich jak język,

świadomości ludzkiej, takich jak język,

wierzenia, zwyczaje, wiedza, obyczaje

wierzenia, zwyczaje, wiedza, obyczaje

pełniące funkcje użytkowe (dziedzictwo

pełniące funkcje użytkowe (dziedzictwo

danego społeczeństwa).

danego społeczeństwa).

Kultura materialna

Kultura materialna

– ogół działań i

– ogół działań i

wytworów człowieka, związanych przede

wytworów człowieka, związanych przede

wszystkim z zaspokajaniem

wszystkim z zaspokajaniem

bezpieczeństwa i przetrwaniem gatunku

bezpieczeństwa i przetrwaniem gatunku

ludzkiego.

ludzkiego.

Typy kultur c.d.

Kultura zbiorowości

Kultura zbiorowości

– to ogół wytworów,

– to ogół wytworów,

wartości i sposobów zachowania się,

wartości i sposobów zachowania się,

które zostały przyjęte i uznane przez

które zostały przyjęte i uznane przez

zbiorowości i nabrały ważności dla jej

zbiorowości i nabrały ważności dla jej

członków.

członków.

Dziedzictwo kulturowe

Dziedzictwo kulturowe

– to ta część

– to ta część

schematów, która została przekazana

schematów, która została przekazana

następnym pokoleniom.

następnym pokoleniom.

Typy kultur c.d.

Kultura masowa

Kultura masowa

– homogeniczna

– homogeniczna

kultura tworzona w nowoczesnych,

kultura tworzona w nowoczesnych,

industrialnych społeczeństwach,

industrialnych społeczeństwach,

upowszechniana i popularyzowana

upowszechniana i popularyzowana

przez środki masowego przekazu,

przez środki masowego przekazu,

obejmująca standardowe wartości,

obejmująca standardowe wartości,

normy, opinie, styl życia, poglądy,

normy, opinie, styl życia, poglądy,

sztukę, modę i dobra materialne.

sztukę, modę i dobra materialne.

Typy kultur c.d.

Podkultura

Podkultura

– kultura tworzona przez młodych

– kultura tworzona przez młodych

ludzi, warstwy, klasy społeczne, które

ludzi, warstwy, klasy społeczne, które

kwestionują wartości, normy, wzory

kwestionują wartości, normy, wzory

postępowania uznane w otaczającym ich

postępowania uznane w otaczającym ich

społeczeństwie i tworzą swoje własne –

społeczeństwie i tworzą swoje własne –

alternatywne.

alternatywne.

Kontrkultury

Kontrkultury

– ucieleśniają przekonania,

– ucieleśniają przekonania,

wartości, normy i styl życia, które są

wartości, normy i styl życia, które są

wyraźnym przeciwieństwem tych, które

wyraźnym przeciwieństwem tych, które

wyznaje społeczeństwo w całości.

wyznaje społeczeństwo w całości.

Subkultury

Subkultury

– nadają grupie wyraźną

– nadają grupie wyraźną

tożsamość i styl, co odróżnia ją od całości

tożsamość i styl, co odróżnia ją od całości

społeczeństwa. Mogą się koncentrować wokół

społeczeństwa. Mogą się koncentrować wokół

dziedzictwa etnicznego, może wynikać z

dziedzictwa etnicznego, może wynikać z

sytuacji ekonomicznej grupy, może

sytuacji ekonomicznej grupy, może

posługiwać się odrębnym językiem, może

posługiwać się odrębnym językiem, może

mieć odrębne formy porozumiewania się.

mieć odrębne formy porozumiewania się.

Związek między kulturą a

ludźmi

Ma charakter wzajemny – tworzymy

kulturę np. przez wymyślanie języków lub

wartości a ona sprawia że się

socjalizujemy, jesteśmy ludźmi.

Szczególną odmianą socjalizacji jest

akulturacja czyli proces wdrażania

jednostki do kultury innej niż ta, którą

nabyła przez wychowanie.

Natura ludzka często jest wyznacznikiem

określonej kultury (Amerykanie –

agresywność współzawodnictwo, wojna;

Arapeszowie z Nowej Gwinei to

społeczeństwo nie znające tych cech).

Ograniczenia i wolność

niesione przez kulturę



OGRANICZENIA:



prawo (nakazy i zakazy)



grupy mniejszościowe w

społeczeństwach,



status społeczny (często u

mężczyzn wyższy niż u

kobiet)



brak możliwości tworzenia

własnego języka w celu

porozumiewania się z

innymi



WOLNOŚĆ



możliwość dokonywania

wyboru spośród wielu

akceptowanych opcji



nie musimy tworzyć na

nowo języka w którym

chcemy się

porozumiewać,



korzystanie z

poznanych wcześniej

znaków i symboli

NORMY I WARTOŚCI



Nasze zachowanie jest poddane

strukturze norm przepisów i

regulacji społecznych

nakazujących zachowanie w

szczególnych sytuacjach.



Struktura norm społecznych

(normatywna) jest podzielona

na zwyczaje obyczaje i prawa

NORMY I WARTOŚCI c.d.



ZWYCZAJE –

rutynowe czynności życia

codziennego (jedzenie za pomocą sztućców

,strzyżenie trawnika) o małym znaczeniu

moralnym (osoby zachowujące się niezgodnie z

przyjętymi obyczajami uważani są za

ekscentryków dziwaków ale nie za złych ludzi)



OBYCZAJE –

są normami uważanymi za

najistotniejsze dla funkcjonowania społeczeństwa

i życia społecznego jako całości (np. wartości

patriotyczne określają obyczaje związane z

odpowiedzialnym zachowaniem obywateli)



PRAWA – normy ustanowione i wymuszone przez

władzę polityczną (spisane i skodyfikowane prawa

określa się jako „ustawodawstwo”)

Kulturowe zachowania w

zdrowiu i chorobie

Uwarunkowania kulturowe
Konkretnie związane z kulturą zdrowotną

(będącą elementem kultury w ogóle) jako

systemem wartości i norm kojarzonych ze

zdrowiem: zarówno fizycznym, jak i

psychicznym, jednostkowym i zbiorowym,

ujmowanym subiektywnie, ale i obiektywnie.

Innymi słowy to: systemy wartości, kulturowe

wzory zachowań, wyobrażenia, nawyki

nabyte w okresie socjalizacji

Kulturowe zachowania w

zdrowiu i chorobie

1. Wyobrażenia o zdrowiu i chorobie
2. Wiedza na temat przyczynowości chorób
3. Odczuwanie, postrzeganie i opisywanie objawów

chorobowych

4. Postawy i zachowania wobec własnej choroby
5. Styl życia (jako decydujący czynnik determinujący

zdrowotność danej zbiorowości)



Zwyczaje kulinarne (co i jak jemy)



Wykorzystanie czasu wolnego (wypoczynek i

rekreacja)



Higiena osobista i środowiska



Stosunek do używek (alkohol, nikotyna, narkotyki)



Zwyczaje związane z życiem płciowym

Uwarunkowania kulturowe

zdrowia

Badania dowodzą, że nacje („kultury”) różnią się

podejściem do zagadnień zdrowia i choroby

(koncepcje makrostrukturalne – wartości

podstawowe dla omawianych społeczności jako

tło do zachowań związanych ze zdrowiem i

chorobą).

Przykład: Talcott Parsons o...

1. Amerykanach

(zdrowie to b. cenna wartość

instrumentalna – ze względu na pragmatyzm

społeczeństwa i indywidualny sukces życiowy
jako wartość nadrzędną)

2. Rosjanach

(liczy się nie jednostka, lecz

zbiorowość; ona jest wartością; aby uciec od

wymuszonych działań na rzecz zbiorowości,

jednostka traktowała chorobę jako zwolnienie z

aktywności prospołecznej)

Podejście kulturowo –

monograficzne (I. Zola)

W kształtowaniu postaw i zachowań dot.

Zdrowia i choroby istotna jest rola

socjalizacji.

Mechanizmy i procesy socjalizacji dominujące w

danej kulturze determinują rodzaj zachowań

związanych ze zdrowiem jakie jednostka będzie w

życiu realizować. Kontekst kulturowy determinuje

reakcję na ból, intensywność zachowań

profilaktycznych oraz stopień przyzwolenia na rolę

chorego (przedstawiciele różnych kultur reagują

na bodźce bólowe w sposób zróżnicowany).

Kultura zdrowotna

Kulturę zdrowotną tworzy system

wartości przypisywanych zdrowiu

fizycznemu i psychicznemu,

obiektywnemu i subiektywnemu,

jednostkowemu i publicznemu.

Kultura w zakresie zdrowia

przejawia się m.in.w poczuciu

dpowiedzialności za zdrowie

własne i publiczne oraz

uwrażliwieniu na potrzeby

zdrowotne

Społeczne uwarunkowania

zachowań zdrowotnych

Wpływ na nasze zachowania zdrowotne ma

nasze położenie społeczne, czyli usytuowanie

na drabinie warstw/klas społecznych: od

najniższej do najwyższej.

Pojęcie stratyfikacji:
hierarchiczny układ poziomów położenia

społ., wyróżnionych ze względu na zakres

władzy, prestiż i bogactwo. Poziomy te zwie

się warstwami (łac. stratum = posłanie,

warstwa), w sensie ekonomicznym -

klasami. Empirycznie przynależność do nich

ustala się na podstawie kryteriów

mierzalnych (wysokości dochodów,

wykształcenia, prestiżu zawodu).

Społeczne uwarunkowania zachowań

zdrowotnych - prawidłowości

Im niższa warstwa/klasa społeczna, tym

większa tolerancja

na objawy chorobowe, tym

bardziej ograniczone korzystanie z usług

medycznych.

Pacjenci z warstw/klas wyższych wykazują

mniejszą tolerancję

na pojawienie się

problemów emocjonalnych i zaburzeń w sferze

zdrowia psychicznego i sami inicjują leczenie

szpitalne. Członkowie warstw/klas niższych

traktują aberracje jako normę, trafiają na

leczenie w wyniku interwencji zewnętrznej.

Społeczne uwarunkowania zachowań

zdrowotnych - prawidłowości

Im wyższa warstwa/klasa społeczna, tym

wyższe wymagania jej członków

dotyczące opieki medycznej.

(hipoteza: Im niższa warstwa/klasa, tym gorsze

traktowanie jej członków przez personel

medyczny! – Co Państwo sądzą?)

Społeczne uwarunkowania zachowań

zdrowotnych – prawidłowości c.d.

Wraz ze wzrostem wykształcenia rośnie skłonność do

uzależnienia korzystania z pomocy medycznej od

charakteru dolegliwości.

Im wyższe wykształcenie, tym bardziej

krytyczne sądy pod adresem opieki medycznej

i większa skłonność do uzyskania porad kilku

lekarzy.

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________

Im wyższa pozycja społeczna (wykształcenie,

stanowisko, status materialny), tym bardziej

prozdrowotny styl życia (deklarowany).

Prozdrowotnym zachowaniom
(deklarowanym) sprzyja też

wielkomiejskość.

REAKCJE NA CHOROBĘ

UWARUNKOWANE

KULTUROWO:

1.

Reakcja religijna – „postawa

akceptująca chorobę i śmierć bez

zastrzeżeń”, wiąże uwarunkowanie z

działaniem sił wyższych oraz

przypisuje im znaczenie symboliczne.

1.

Reakcja magiczna – czynna postawa

wobec choroby jako rezultatu działania

sił wyższych (uniknięcie choroby

poprzez jej obłaskawienie za pomocą

rytualnych zabiegów)

REAKCJE NA CHOROBĘ

UWARUNKOWANE

KULTUROWO

3. Reakcja opiekuńczo – pielęgnacyjna

– reakcja ma znaczenie ekspresywne –

przynosi psychiczną opiekę i

emocjonalne wsparcie dla pacjenta.

4. Reakcja medyczna (instrumentalna)

– obejmuje działania na rzecz

opanowania choroby za pomocą

środków naukowych.

Czynniki społeczne

wpływające na stan

zdrowia

•

Warunki materialno – bytowe,

•

Poziom kultury materialnej i duchowej,

•

System kształcenia,

•

Struktura i funkcja rodziny,

•

Społeczne środowisko pracy,

•

Pozioma (zmiana miejsca pracy – to samo

stanowisko) i pionowa (awans społeczny lub

degradacja) ruchliwość społeczna,

•

Organizacja czasu wolnego i wypoczynku,

•

Stopień natężenia zjawisk z patologii życia

społecznego.

Np. ubóstwo, samotność czy bezrobocie zaliczane są

do czynników społecznych predystynujących do

występowania różnego rodzaju chorób lub

wczesnych zgonów

„Typowymi zmiennymi

znajdującymi zastosowanie

w badaniach

epidemiologiczno –

społecznych są: klasa i

warstwa społeczna, pozycja

społeczno – ekonomiczna,

zawód, wykształcenie, stan

cywilny, przynależność do

grupy etnicznej, czynniki

ekologiczne i

demograficzne.”

(Uramowska –Żyto B.

„Medycyna jako wiedza i system działań. Analiza ocjologiczna)