Mateusz Górtowski
Kierunek: Farmacja
Rok: I
Gr. e, C
Społeczno-kulturowe uwarunkowania zachowań w chorobie. Rola społeczna chorego i rola pacjenta.
Istnieje wiele czynników determinujących zachowania jednostki w chorobie, które tworzą złożoną całość.
Kulturowo akceptowanym wzorem zachowań w chorobie jest nie tylko korzystanie z usług profesjonalnej medycyny, ale również samoleczenie, bądź też lekceważenie objawów. Z reguły człowiek posiada wiedzę, która pozwala na interpretację obserwowanych dolegliwości, a pewne wzory i normy zachowania podpowiadają, co należy robić w danej sytuacji.
Istnieje też kilka związków między położeniem społecznym jednostki, a jej zachowaniem w chorobie:
im niższa klasa społeczna, tym większa tolerancja objawów chorobowych i bardziej ograniczone korzystanie z instytucji medycznych;
wyższa klasa społeczna ma wyższe wymagania w zakresie opieki;
im niższa klasa społeczna, tym mniejszy lęk przed chorobą, słabsza wiedza o profilaktyce i mniejsza liczba zaszczepionych dzieci;
im wyższa klasa społeczna, tym większa świadomość zdrowotna;
pacjenci z klasy wyższej częściej korzystają z psychoterapii i dlatego leczenie ich często przebiega w sposób mniej drastyczny aniżeli u pacjentów z klasy niższej;
chorzy z klas wyższych posiadają większe umiejętności nazywania odczuwanych objawów, ich umiejscowienia , obrazowego mówienia o swoich dolegliwościach.
Ludzie bardzo różnie reagują w sytuacji choroby. Nie istnieje jeden uniwersalny model zachowań w takiej sytuacji. Najczęściej stosuje się jednak następujący model postępowania jednostki:
interpretacja zaistniałych objawów
postawienie autodiagnozy
wybór strategii postępowania
Interpretacja objawów umożliwia ich klasyfikację ze względu na zagrożenie dla zdrowia. Chorzy, którzy uznają odczuwane dolegliwości za poważne, szukają natychmiastowej pomocy lekarskiej, natomiast ci, którzy uznają je za niegroźne, zwlekają z tym. Nie bez znaczenia jest tu również aktywność życiowa jednostki. Osoby aktywne opóźniają swą decyzję o szukaniu profesjonalnej pomocy, ponieważ zajęte są innymi sprawami. Jedną z przyczyn, dla których chorzy zwlekają z udaniem się do lekarza jest wstyd i obawa przed nieprzyjemnymi badaniami i zabiegami.
Na wybór strategii postępowania w chorobie ma wpływ:
diagnoza opierająca się na laickiej wiedzy;
sytuacja społeczna oraz odgrywane przez daną jednostkę role rodzinne, zawodowe i inne, które mogą stać w konflikcie z choroba;
sytuacja materialna i dostęp do usług medycznych;
charakter objawów i ich dokuczliwość;
wsparcie otoczenia.
Istnieje kilka strategii postępowania jednostki w chorobie:
strategia na przeczekanie
leczenie się samemu
szukanie pomocy u specjalisty
korzystanie z usług „medycyny alternatywnej”
Przeprowadzone badania wykazują, że najczęściej stosuje się kilka metod jednocześnie oraz, że pacjenci korzystający z usług medycyny alternatywnej nie rezygnują z leczenia konwencjonalnego.
Amerykański socjolog Parsons jako pierwszy zauważył, że choroba jest kategorią społeczną. Człowiek pełni w społeczeństwie określone role społeczne i Parsons uznał stan choroby za niepożądany z punktu widzenia interesów społecznych, ponieważ często uniemożliwia on jednostce wywiązywanie się z nałożonych na nią obowiązków na rzecz grupy i społeczeństwa. Aby społeczeństwo mogło funkcjonować konieczne jest prawidłowe funkcjonowanie jego poszczególnych elementów. W przypadku poszczególnych jednostek oznacza to wypełnianie zadań na rzecz grupy, do której należy.
Według Parsonsa choroba jest zinstytucjonalizowanym społecznie typem roli. Stworzono rolę chorego, aby móc kontrolować stan choroby i zachowanie osoby nim dotkniętej. Istnieję pewne oczekiwania stawiane choremu i pewne warunki, które chory musi spełnić, by zostać uznanym za chorego.
Parsons uważa, że tak określona rola chorego ma dwie konsekwencje:
izolacja od osób, które nie są chore
uzależnienie chorego od pomocy tych, którzy nie są chorzy i zobowiązanie do współpracy z pomagającymi.
Rola chorego zaproponowana przez Parsonsa niesie za sobą zarówno obowiązki jak i prawa. Obowiązkiem jest tu dążenie do wyzdrowienia, a więc współpraca z osobami udzielającymi pomocy, natomiast prawem jest zwolnienie z odgrywanych przez jednostkę ról.
Omówiona rola chorego często utożsamiana jest z rolą pacjenta. Pacjent jest osobą korzystającą z systemu ochrony zdrowia. Czasami u człowieka występują jakieś dolegliwości, jednak nie zawsze jego stan wymaga korzystanie z profesjonalnej pomocy. Jednostka ta może zastosować samoleczenie lub skorzystać z alternatywnych metod leczenia. Reasumując to jednostka i jej otoczenie najpierw stawia diagnozę i uznaje siebie za osobę chorą bądź zdrową. Dopiero potem jeżeli uzna siebie za osobę chorą decyduje się - lub nie- na przyjęcie roli pacjenta. Rola pacjenta zaczyna się w chwili wejścia w relacje z przedstawicielami medycyny.
Istnieją 2 odmienne ujęcia roli pacjenta- ujęcie tradycyjne i ujęcie przedstawicieli konsumeryzmu:
rolę pacjenta w ujęciu tradycyjnym cechuje:
całościowość - oznacza, że bycie pacjentem jest dominującym w danej chwili doświadczeniem. Jest rolą nadrzędną, gdyż w wypadku pacjenta poważnie chorego rola ta góruje nad innymi rolami- jest on przede wszystkim pacjentem, a dopiero później członkiem rodziny, żywicielem obywatelem itd.
bierność - pacjent poddaje się działaniu innych, on reaguje, a nie podejmuje inicjatywy
afektywność- ta cecha wskazuje na emocjonalne traktowanie przez pacjenta choroby. Emocje dominują u pacjenta.
zleżność - choroba czyni pacjenta zależnym. Nie można od niego oczekiwać, że podejmie on swe normalne obowiązki, zamiast tego należy udzielić mu pomocy. Jest uzależniony od fachowej pomocy specjalistów, lekarzy, rodziny itd.
rola pacjenta w ujęciu konsumeryzmu:
Zupełnie inaczej rolę pacjenta postrzegają przedstawiciele konsumeryzmu. Człowiek chory nie powinien być bierny i nie powinien poddawać się biernie temu, co postanowią lekarze, ponieważ lekarze również się mylą. Dlatego zależny pacjent powinien zmienić się w aktywnego klienta. Słabość pacjenta tkwi w jego niedostatku wiedzy medycznej. Klient powinien zdobyć wiedzę, korzystać z usług wielu lekarzy, porównywać diagnozy, powinien sięgać po alternatywne sposoby terapii. Chory powinien porzucić rolę pacjenta i przyjąć rolę klienta-konsumenta, który jest aktywny, dokonuje ocen, podejmuje decyzje. Zatem rola pacjenta w ujęciu konsumeryzmu cechuje się:
racjonalnością
aktywnością
niezależnością
sceptycyzmem
Biblografia:
1. Barański J., Piątkowski W. (red), Zdrowie i choroba. Wybrane problemy socjologii medycyny, ATUT, Wrocław 2002.