Wybrane minera

ły rudne i rudy - lista wg pierwiastków

!!! T

łusty druk – minerały rudne, których znajomo ć jest obowi zkowa

!!! DU E LITERY – rudy, znajomo

ć obowi zkowa

(Italik – minera

ły rudne, których znajomo ć nie jest obowi zkowa)

Pt - platyna rodzima Pt; sperylit PtAs

2

Au - z

łoto rodzime Au; elektrum (Au,Ag); tellurki Au i Ag: kalaweryt, sylwanit i in.;

(Au te w formie podstawie diadochowych w siarczkach Cu)
Ag - srebro rodzime Ag; argentyt Ag

2

S; siarkosole Ag: Ag-tetraedryt, pirargiryt i in.;

(Ag te w formie podstawie diadochowych w siarczkach Cu oraz w galenie)

Fe - magnetyt Fe

3

O

4

; hematyt Fe

2

O

3

(w tym MIETANA HEMATYTOWA, te jako sk

ładnik LATERYTÓW);

goethyt -FeO OH i lepidokrokit -FeO OH (sk

ładniki RUD LIMONITOWYCH); syderyt Fe[CO

3

] (równie jako

sk

ładnik SYDERYTÓW ILASTYCH); ankeryt CaFe[CO

3

]

2

; w KRZEMIANOWYCH RUDACH Fe: szamozyt, turyngit,

berthieryn, greenalit

Mn - w TLENKOWYCH RUDACH Mn: piroluzyt -MnO

2

, manganit -MnO OH, psylomelan, kryptomelan i in.;

a tak e hausmanit Mn

3

O

4

; rodochrozyt Mn[CO

3

]; kutnahoryt CaMn[CO

3

]

2

Cr - chromit FeCr

2

O

4

; krokoit Pb[CrO

4

]

V - coulsonit (spinel V-Fe); wanadynit Pb

5

[Cl/(VO

4

)

3

]; wanadany uranylu: np. carnotyt, tiujamunit

Mo - molibdenit MoS

2

; wulfenit Pb[MoO

4

]

W - wolframit (Mn,Fe)[WO

4

]; scheelit Ca[WO

4

]

Ti - ilmenit FeTiO

3

; ulvit (spinel Ti-Fe); tytanomagnetyt (cz

łon rodkowy szeregu izomorficznego magnetyt-ulvit);

rutyl TiO

2

; anataz TiO

2

; brookit TiO

2

Ni - pentlandyt (Ni,Fe)

9

S

8

; milleryt NiS; nikielin NiAs i inne arsenki Ni; siarkosole Ni: m.in. gersdorffit; w

KRZEMIANOWYCH RUDACH Ni:garnieryt, pimelit i in.

Co - linneit (siarczek Co); smaltyn i inne arsenki Co; siarkosole Co: m.in. kobaltyn

Cu - chalkozyn Cu

2

S; chalkopiryt CuFeS

2

; bornit Cu

5

FeS

4

; kowelin CuS; domeykit (arsenek Cu); siarkosole Cu: m.in.

tetraedryt Cu

3

SbS

3,25

i tennantyt Cu

3

AsS

3,25

; a tak e kupryt Cu

2

O; tenoryt CuO; malachit i azuryt (w glany Cu);

mied rodzima Cu; te

ŁUPKOWE, PIASKOWCOWE I W GLANOWE RUDY Cu

(LGOM)

Hg - cynober HgS; rt

ć rodzima Hg

Sn - kasyteryt SnO

2

; stannin (siarczek Cu, Sn i Fe)

Zn - sfaleryt ZnS i wurcyt ZnS (równie jako sk

ładniki BLENDY SKORUPOWEJ); smithsonit Zn[CO

3

] i hemimorfit

Zn

4

[(OH)

2

/Si

2

O

7

]*H

2

O (równie jako sk

ładniki GALMANÓW); franklinit (spinel Zn-Fe); cynkit ZnO

Cd - greenockit CdS; otavit Cd[CO

3

]; (Cd te w formie podstawie diadochowych w siarczkach Zn)

Pb - galena PbS; cerusyt Pb[CO

3

]; anglezyt Pb[SO

4

]; piromorfit Pb

5

[Cl/(PO

4

)

3

]; siarkosole Pb: boulangeryt, bournonit,

jamesonit, jordanit

As - arsenopiryt FeAsS; löllingit FeAs

2

; realgar AsS; aurypigment As

2

S

3

; arsen rodzimy As

Sb - antymonit Sb

2

S

3

; antymon rodzimy Sb; antymonowe siarkosole Pb, Cu

Bi - bismutynit Bi

2

S

3

, bizmut rodzimy Bi

Al - w BOKSYTACH i LATERYTACH, jako g

łówne składniki: gibbsyt (hydrargillit) -Al[OH]

3

; diaspor -AlO OH;

boehmit -AlO OH

Li - spodumen LiAl[Si

2

O

6

]; lepidolit i zinnwaldyt (miki litowe)

Be - beryl (krzemian Be i Al)
Mg - dolomit CaMg[CO

3

]

2

; magnezyt Mg[CO

3

]; peryklaz MgO; sole K-Mg (np. sylwin KCl, karnalit KMgCl

3

*6H

2

O,

kizeryt Mg[SO

4

]*H

2

O, polihalit K

2

MgCa

2

[SO

4

]

4

*2H

2

O, kainit KMg[Cl/SO

4

]*2,6H

2

O)

REE – monacyt Ce[PO

4

]; ksenotym Y[PO

4

]

Zr - cyrkon Zr[SiO

4

]

U - uraninit UO

2

S - siarka rodzima S; piryt FeS

2

; markasyt FeS

2

; pirotyn FeS

Informacje podane w niniejszym zestawieniu to przyzwoita i wystarczaj ca porcja
wiedzy dla tych studentów, których fascynuje barwny wiat minera

łów (a przecie

to i tak zaledwie wyimek spo ród ponad 4.000 znanych minera

łów).

T

łustym drukiem wyodr bniono absolutne minimum wiedzy, które b dzie

egzekwowane podczas kolokwiów na zaj ciach z przedmiotu Mineralogia.
Znajomo

ć danych zapisanych italikiem nie jest obowi zkowa.

PIERWIASTKI RODZIME

Mied rodzima

Cu

Srebro rodzime

Ag

Z

łoto rodzime

Au

Elektrum

(Au,Ag)

Platyna rodzima

Pt

Rt

ć rodzima

Hg

elazo

rodzime

Fe

Arsen

rodzimy

As

Antymon rodzimy

Sb

Bizmut rodzimy

Bi

Grafit (H)

C

Diament (C)

C

Siarka rodzima

S

SIARCZKI, ARSENKI, TELLURKI, SIARKOSOLE

Milleryt

NiS

Pirotyn (H)

FeS

Pentlandyt

(Ni,Fe)

9

S

8

Piryt (C)

FeS

2

Markasyt (O)

FeS

2

Haueryt

MnS

2

Linneit

siarczek Co

Argentyt

Ag

2

S

Chalkozyn

Cu

2

S

Kowelin

CuS

Chalkopiryt (Q)

CuFeS

2

Bornit

Cu

5

FeS

4

Stannin

siarczek Cu, Sn i Fe

Molibdenit (H)

MoS

2

Patronit

siarczek V

Galena (C)

PbS

Sfaleryt (C)

ZnS

Wurcyt (H)

ZnS

Greenockit

CdS

Cynober

HgS

Realgar

AsS

Aurypigment

As

2

S

3

Antymonit

Sb

2

S

3

Bismutynit

Bi

2

S

3

Sperrylit

PtAs

2

Nikielin

NiAs

Löllingit

FeAs

2

Domeykit

arsenek

Cu

Smaltyn

arsenek Co i Ni

Chloantyt

arsenek Ni

Gersdorffit

siarkosól arsenowa Ni

Kobaltyn

siarkosól arsenowa Co

Arsenopiryt (M)

FeAsS

Tennantyt (C)

Cu

3

AsS

3,25

Tetraedryt (C)

Cu

3

SbS

3,25

Boulangeryt, Bournonit, Jamesonit siarkosole antymonowe Pb Jordanit

siarkosól arsenowa Pb

Livingstonit

siarkosól antymonowa Hg

Pirargyryt, Stephanit, Proustyt siarkosole arsenowe i antymonowe Ag
Kalaveryt, Krenneryt, Sylvanit, Petzyt, Nagyagit tellurki Au i Ag

HALOGENKI

Fluoryt (C)

CaF

2

Kryolit

fluoroglinian Na

Halit (C)

NaCl

Sylwin (C)

KCl

Bischofit

sze ciowodny chlorek Mg

Karn

alit

KMgCl

3

*6H

2

O

TLENKI I WODOROTLENKI

Lód

H

2

O

Cynkit

ZnO

Peryklaz

MgO

Kupryt

Cu

2

O

Tenoryt

CuO

Spinele (C):
Spinel

Al

2

MgO

4

Magnetyt

Fe

2

3+

Fe

2+

O

4

Tytanomagnetyt cz

łon szeregu izom. magnetyt-ulvit

Ulvit

spinel Ti-Fe

Coulsonit

spinel V-Fe

Franklinit

spinel Zn-Fe

Chromit

FeCr

2

O

4

Hausmanit

Mn

3

O

4

Chryzoberyl

Al

2

BeO

4

Korund (T)

Al

2

O

3

Maghemit

γ-Fe

2

O

3

Hematyt (T)

-Fe

2

O

3

Ilmenit (T)

FeTiO

3

Uraninit

UO

2

Rutyl (Q)

TiO

2

Brookit

TiO

2

Anataz

TiO

2

Kasyteryt (Q)

SnO

2

Piroluzyt

-MnO

2

Psylomelan, Kryptomelan, Asbolan czernie manganowe
Gibbsyt (=hydrargillit)

-Al[OH]

3

Brucyt

Mg[OH]

2

Diaspor

-AlO OH

Boehmit

-AlO OH

Goethyt (O)

-FeO OH

Lepidokrokit

-FeO OH

Manganit

-MnO OH

W GLANY

Proste w glany trygonalne (T):
Magnezyt

Mg[CO

3

]

Smithsonit

Zn[CO

3

]

Syderyt

Fe[CO

3

]

Rodochrozyt

Mn[CO

3

]

Otavit

Cd[CO

3

]

Kalcyt

Ca[CO

3

]

Proste w glany rombowe (O):

Aragonit

Ca[CO

3

]

Strontianit

Sr[CO

3

]

Witheryt

Ba[CO

3

]

Cerusyt

Pb[CO

3

]

Podwójne w glany trygonalne (T):

Dolomit

CaMg[CO

3

]

2

Ankeryt

CaFe[CO

3

]

2

Kutnahoryt

CaMn[CO

3

]

2

Azuryt

Cu

3

[OH/CO

3

]

2

Malachit

Cu

2

[(OH)

2

/CO

3

]

Soda rodzima

uwodniony w glan Na

SIARCZANY

Anhydryt (O)

Ca[SO

4

]

Gips (M)

Ca[SO

4

]*2H

2

O

Celestyn (O)

Sr[SO

4

]

Baryt (O)

Ba[SO

4

]

Anglezyt

Pb[SO

4

]

A

łunit

siarczan

K

i

Al

Jarosyt

siarczan K i Fe

3+

Kizeryt

Mg[SO

4

]*H

2

O

Polihalit

K

2

MgCa

2

[SO

4

]

4

*2H

2

O

Kainit

KMg[Cl/SO

4

]*2,6H

2

O

FOSFORANY

Apatyt (H)

Ca

5

[(F,OH,Cl)/(PO

4

)

3

]

Kollofan (Am)

j.w.

Piromorfit

Pb

5

[Cl/(PO

4

)

3

]

Monacyt

Ce[PO

4

]

Ksenotym

Y[PO

4

]

Wiwianit

uwodniony fosforan Fe

2+

Turkus

wodniony fosforan Cu i Al

CHROMIANY, MOLIBDENIANY, WOLFRAMIANY,
WANADANY
Krokoit

Pb[CrO

4

]

Wulfenit

Pb[MoO

4

]

Wolframit

(Mn,Fe)[WO

4

]

Scheelit

Ca[WO

4

]

Vanadynit

Pb

5

[Cl/(VO

4

)

3

]

Carnotyt, Tiujamunit

wanadany uranylu

KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY:

KRZEMIANY WYSPOWE

Oliwiny (O):
Forsteryt

Mg

2

[SiO

4

]

Fajalit

Fe

2

[SiO

4

]

Granaty (C):
Pirop

Mg

3

Al

2

[SiO

4

]

3

Almandyn

Fe

3

2+

Al

2

[SiO

4

]

3

piralspity

Spessartyn

Mn

3

Al

2

[SiO

4

]

3

Grossular

Ca

3

Al

2

[SiO

4

]

3

Andradyt

Ca

3

Fe

2

3+

[SiO

4

]

3

ugrandyty

Uwarowit

Ca

3

Cr

2

[SiO

4

]

3

Cyrkon (Q)

Zr[SiO

4

]

Willemit

krzemian Zn

Fenakit

krzemian Be

Braunit

krzemian

Mn

Sillimanit (O)

AlAl[O/SiO

4

]

Andaluzyt (O)

AlAl[O/SiO

4

]

Cyanit (=Dysten) (A)

AlAl[O/SiO

4

]

Tytanit (M)

CaTi[O/SiO

4

]

Topaz

Al

2

[(F,OH)

2

/SiO

4

]

Staurolit

krzemian Al i Fe

Chlorytoid

krzemian Al i Fe

KRZEMIANY GRUPOWE

Melility

krzemiany Ca, Mg i Al

Lawsonit

uwodniony krzemian Ca i Al

Hemimorfit

Zn

4

[(OH)

2

/Si

2

O

7

]*H

2

O

Grupa zoisytu i epidotu:
Zoisyt (O)

krzemian grupowo-wyspowy Ca i Al

Klinozoisyt (M)

j.w.

Epidot (M)

j.w. + Fe

3+

Allanit (=Ortyt)

j.w. + Ce

Wezuwian

krzemian grupowo-wyspowy Ca, Al, Mg i Fe

KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY PIER CIENIOWE

Kordieryt (O)

Mg

2

Al

3

[AlSi

5

O

18

]

Turmaliny (T):

boranokrzemiany:

Schorl

Na, Fe

2+

i Al

Dravit

Na, Mg i Al

Elbait

Na, Li i Al

Beryl

krzemian Be i Al

KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY

ŁA CUCHOWE

Pirokseny:
a) rombowe (O): Mg - Fe

2+

Enstatyt

Mg

2

[Si

2

O

6

]

Ferrosilit

Fe

2

[Si

2

O

6

]

b)jednosko ne (M):

Mg - Fe

2+

:

Klinoenstatyt Mg

2

[Si

2

O

6

]

Klinoferrosilit

Fe

2

[Si

2

O

6

]

Pigeonit

(Mg,Fe,Ca)

2

[Si

2

O

6

]

Ca - Mg - Fe

2+

:

Diopsyd

CaMg[Si

2

O

6

]

Hedenbergit

CaFe[Si

2

O

6

]

Augit

(Ca,Mg,Fe

2+

,Fe

3+

,Al,Ti)

2

[(Si,Al)

2

O

6

]

alkaliczne:

Jadeit

NaAl[Si

2

O

6

]

Egiryn (=Akmit)

NaFe

3+

[Si

2

O

6

]

Omfacyt sk

ład pom..egirynem, jadeitem i diopsydem

Spodumen

LiAl[Si

2

O

6

]

Wollastonit

Ca

3

[Si

3

O

9

]

Rodonit

krzemian Mn i Ca

KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY WST GOWE

Amfibole:
a) rombowe (O): Mg - Fe

2+

Antofyllit

(Mg,Fe)

7

[OH/Si

4

O

11

]

2

Gedryt

j.w., ale z Al

b) jednosko ne (M):
Mg - Fe

2+

:

Cummingtonit Mg

7

[OH/Si

4

O

11

]

2

Gruneryt

Fe

7

[OH/Si

4

O

11

]

2

Ca - Mg - Fe

2+

:

Tremolit Ca

2

Mg

5

[(OH,F)/Si

4

O

11

]

2

Aktynolit Ca

2

(Mg,Fe)

5

[(OH,F)/Si

4

O

11

]

2

Hornblenda

K(Ca,Na,K)

2-3

(Mg,Fe

2+

,Fe

3+

,Al,Ti)

5

[(OH,F)/(Al,Si)Si

3

O

11

]

2

Hornblenda bazaltowa (lamprobolit)

j.w., ale z Fe

3+

i O

2-

alkaliczne:

Glaukofan

krzemian Na, Mg i Al

Riebeckit

krzemian Na, Fe i Al

Prehnit

glinokrzemian Ca i Al

KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY WARSTWOWE

(d) - dioktaedryczne; (t) - trioktaedryczne

Pakiet typu 1:1 - grupa kaolinitu i serpentynu
podgrupa kaolinitu - kandydy (politypy A,M), (d):
Kaolinit

Al

4

[(OH)

8

/Si

4

O

10

]

Dickit

j.w.

Nakryt

j.w.

Haloizyt

j.w. + 4H

2

O

podgrupa serpentynu (politypy M,O), (t):
Antygoryt

Mg

6

[(OH)

8

/Si

4

O

10

]

Chryzotyl

j.w.

Lizardyt

j.w.

Garnieryt

zawiera Ni

Berthieryn, Greenalit zasobne w Fe

3+

,(tzw. septechloryty)

Pakiet typu 2:1
Grupa pirofyllitu i talku (politypy M):
Pirofyllit (d)

Al

2

[(OH)

2

/Si

4

O

10

]

Talk (t)

Mg

3

[(OH)

2

/Si

4

O

10

]

Miki zwyczajne (=

łyszczyki):

Muskowit (politypy M,T), (d) KAl

2

[(OH,F)

2

/AlSi

3

O

10

]

(Serycyt)

drobno

łuseczkowa odmiana muskowitu

Fengit (d)

j.w., zasobny w Si, Fe i Mg

Paragonit (d)

mika sodowa

Roscoelit (d)

mika wanadowa

Flogopit (t)

KMg

3

[(OH,F)

2

/AlSi

3

O

10

]

Biotyt (politypy M,T)(t)

K(Mg,Fe

2+

,Fe

3+

,Al,Ti)

3

[(OH,F)

2

/Al(Si,Al)Si

2

O

10

]

Lepidolit (t)

mika litowa

Zinnwaldyt (t)

mika litowa

Miki kruche:
Margaryt (d)

mika wapniowa

Hydromiki (politypy M,T):
Illit (d)

(K,H

3

O)Al

2

[(OH)

2

/AlSi

3

O

10

]

Hydromuskowit (d)

j.w.

Glaukonit (d)

j.w., zasobny w Fe

3+

Seladonit (d)

j.w., zasobny w Fe

3+

Hydrobiotyt (t)

hydromika Mg-Fe

Grupa montmorillonitu:
Montmorillonit (d) (Al,Mg)

2

[(OH)

2

/(Si

4

O

10

]*(Na,Ca)(H

2

O)

4

Beidellit (d)

smektyt zasobny w Al

Nontronit (d)

smektyt zasobny w Fe

3+

Saponit (t)

smektyt zasobny w Mg i Fe

2+

Pimelit (t)

zawiera Ni

Wermikulity:
Wermikulit (t)

(Mg,Fe,Al)

3

[(OH)

2

/AlSi

3

O

10

]*Mg(H

2

O)

4

Pakiet typu 2:1:1 = Chloryty (politypy M,O)
Pennin (t)

magnezowy (Mg,Al)

6

[(OH)

2

/(AlSi

3

O

10

]

Klinochlor

(t)

j.w.

Ripidolit (t)

elazawo-magnezowy

Szamozyt, Turyngit (t) zasobne w Fe

3+

, (tzw. leptochloryty)

Wst gowo-warstwowe - Grupa pa

łygorskitu

Pa

łygorskit (t)

uwodniony krzemian Mg

Sepiolit (t)

uwodniony krzemian Mg

Allofan (Am)

nSiO

2

*mAl

2

O

3

*pH

2

O

KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY PRZESTRZENNE

Grupa SiO

2

:

Kwarc- (T)

SiO

2

Trydymit (O)

SiO

2

Cristobalit (Q)

SiO

2

Opal (Am)

SiO

2

*nH

2

O

(Chalcedon)

skrytokrystaliczna odmiana kwarcu

Skalenie:

a) potasowo-sodowe (=alkaliczne): (K,Na)[AlSi

3

O

8

]

Sanidyn (M)

K[AlSi

3

O

8

]

Anortoklaz (M)

(Na,K)[AlSi

3

O

8

]

Albit (A)

Na[AlSi

3

O

8

]

Ortoklaz (M)

K[AlSi

3

O

8

]

Mikroklin (A)

K[AlSi

3

O

8

]

(Pertyty)

przerosty skaleni potasowych i sodowych

Adular (M lub A)

K[AlSi

3

O

8

]

b) sodowo-wapniowe (=plagioklazy) (A): (Na,Ca)[Al(Al,Si)Si

2

O

8

]

Albit (Ab)

Na[AlSi

3

O

8

] 0-10% An

Oligoklaz

10-30% An

Andezyn

30-50% An

Labrador

50-70% An

Bytownit

70-90% An

Anortyt (An)

Ca[Al

2

Si

2

O

8

] 90-100% An

c) barowe:

Celsjan

Ba[Al

2

Si

2

O

8

]

Hyalofan

skale potasowo-barowy

Skapolity

glinokrzemiany Na - Ca z anionami CO

3

2-

,Cl

-

,SO

4

2-

Skaleniowce (=foidy):

Nefelin (H)

KNa

3

[AlSiO

4

]

4

Leucyt (T)

K[AlSi

2

O

6

]

szereg sodalitu glinokrzemiany Na - Ca z anionami Cl

-

, SO

4

2-

, S

2-

(np. Sodalit,Haüyn,Nosean,Lazuryt)

Zeolity:

uwodnione glinokrzemiany Ca,Na,K

(np. Analcym, Heulandyt, Natrolit, Chabazyt, Laumontyt, Stilbit)

Obja nienia u ytych znaków i skrótów:

Uk

łady

krystalograficzne:

A - trójsko ny

M - jednosko ny

O

-

rombowy

Q

-

tetragonalny

T - trygonalny

H

-

heksagonalny

C

-

regularny

(Am - substancja amorficzna)

- szereg izomorficzny

-

odmiany polimorficzne