Informacje podane w niniejszym zestawieniu to przyzwoita i wystarczająca porcja wiedzy dla tych studentów, których fascynuje barwny świat minerałów (a przecież to i tak zaledwie wyimek spośród ponad 4.000 znanych minerałów).

Tłustym drukiem wyodrębniono absolutne minimum wiedzy, które będzie egzekwowane podczas kolokwiów na zajęciach z przedmiotu Mineralogia. Znajomość danych zapisanych italikiem nie jest obowiązkowa.

PIERWIASTKI RODZIME

Miedź rodzima Cu

Srebro rodzime Ag

Złoto rodzime Au

Elektrum (Au,Ag)

Platyna rodzima Pt

Rtęć rodzima Hg

Żelazo rodzime Fe

Arsen rodzimy As

Antymon rodzimy Sb

Bizmut rodzimy Bi

Grafit (H) C

Diament (C) C

Siarka rodzima S

SIARCZKI, ARSENKI, TELLURKI, SIARKOSOLE

Milleryt NiS

Pirotyn (H) FeS

Pentlandyt (Ni,Fe)₉S₈

Piryt (C) FeS₂

Markasyt (O) FeS₂

Haueryt MnS₂

Linneit siarczek Co

Argentyt Ag₂S

Chalkozyn Cu₂S

Kowelin CuS

Chalkopiryt (Q) CuFeS₂

Bornit Cu₅FeS₄

Stannin siarczek Cu, Sn i Fe

Molibdenit (H) MoS₂

Patronit siarczek V

Galena (C) PbS

Sfaleryt (C) ZnS

Wurcyt (H) ZnS

Greenockit CdS

Cynober HgS

Realgar AsS

Aurypigment As₂S₃

Antymonit Sb₂S₃

Bismutynit Bi₂S₃

Sperrylit PtAs₂

Nikielin NiAs

Löllingit FeAs₂

Domeykit arsenek Cu

Smaltyn arsenek Co i Ni

Chloantyt arsenek Ni

Gersdorffit siarkosól arsenowa Ni

Kobaltyn siarkosól arsenowa Co

Arsenopiryt (M) FeAsS

Tennantyt (C) Cu₃AsS_3,25

Tetraedryt (C) Cu₃SbS_3,25

Boulangeryt, Bournonit, Jamesonit siarkosole antymonowe Pb Jordanit siarkosól arsenowa Pb

Livingstonit siarkosól antymonowa Hg

Pirargyryt, Stephanit, Proustyt siarkosole arsenowe i antymonowe Ag

Kalaveryt, Krenneryt, Sylvanit, Petzyt, Nagyagit tellurki Au i Ag

HALOGENKI

Fluoryt (C) CaF₂

Kryolit fluoroglinian Na

Halit (C) NaCl

Sylwin (C) KCl

Bischofit sześciowodny chlorek Mg

Karnalit KMgCl₃*6H₂O

TLENKI I WODOROTLENKI

Lód H₂O

Cynkit ZnO

Peryklaz MgO

Kupryt Cu₂O

Tenoryt CuO

Spinele (C):

Spinel Al₂MgO₄

Magnetyt Fe₂³⁺Fe²⁺O₄

Tytanomagnetyt człon szeregu izom. magnetyt-ulvit

Ulvit spinel Ti-Fe

Coulsonit spinel V-Fe

Franklinit spinel Zn-Fe

Chromit FeCr₂O₄

Hausmanit Mn₃O₄

Chryzoberyl Al₂BeO₄

Korund (T) Al₂O₃

Maghemit γ-Fe₂O₃

Hematyt (T) α-Fe₂O₃

Ilmenit (T) FeTiO₃

Uraninit UO₂

Rutyl (Q) TiO₂

Brookit TiO₂

Anataz TiO₂

Kasyteryt (Q) SnO₂

Piroluzyt β-MnO₂

Psylomelan, Kryptomelan, Asbolan czernie manganowe

Gibbsyt (=hydrargillit) γ-Al[OH]₃

Brucyt Mg[OH]₂

Diaspor α-AlO OH

Boehmit γ-AlO OH

Goethyt (O) α-FeO OH

Lepidokrokit γ-FeO OH

Manganit γ-MnO OH

WĘGLANY

Proste węglany trygonalne (T):

Magnezyt Mg[CO₃]

Smithsonit Zn[CO₃]

Syderyt Fe[CO₃]

Rodochrozyt Mn[CO₃]

Otavit Cd[CO₃]

Kalcyt Ca[CO₃]

Proste węglany rombowe (O):

Aragonit Ca[CO₃]

Strontianit Sr[CO₃]

Witheryt Ba[CO₃]

Cerusyt Pb[CO₃]

Podwójne węglany trygonalne (T):

Dolomit CaMg[CO₃]₂

Ankeryt CaFe[CO₃]₂

Kutnahoryt CaMn[CO₃]₂

Azuryt Cu₃[OH/CO₃]₂

Malachit Cu₂[(OH)₂/CO₃]

Soda rodzima uwodniony węglan Na

SIARCZANY

Anhydryt (O) Ca[SO₄]

Gips (M) Ca[SO₄]*2H₂O

Celestyn (O) Sr[SO₄]

Baryt (O) Ba[SO₄]

Anglezyt Pb[SO₄]

Ałunit siarczan K i Al

Jarosyt siarczan K i Fe³⁺

Kizeryt Mg[SO₄]*H₂O

Polihalit K₂MgCa₂[SO₄]₄*2H₂O

Kainit KMg[Cl/SO₄]*2,6H₂O

FOSFORANY

Apatyt (H) Ca₅[(F,OH,Cl)/(PO₄)₃]

Kollofan (Am) j.w.

Piromorfit Pb₅[Cl/(PO₄)₃]

Monacyt Ce[PO₄]

Ksenotym Y[PO₄]

Wiwianit uwodniony fosforan Fe²⁺

Turkus wodniony fosforan Cu i Al

CHROMIANY, MOLIBDENIANY, WOLFRAMIANY,

WANADANY

Krokoit Pb[CrO₄]

Wulfenit Pb[MoO₄]

Wolframit (Mn,Fe)[WO₄]

Scheelit Ca[WO₄]

Vanadynit Pb₅[Cl/(VO₄)₃]

Carnotyt, Tiujamunit wanadany uranylu

KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY:

KRZEMIANY WYSPOWE

Oliwiny (O):

Forsteryt Mg₂[SiO₄]

Fajalit Fe₂[SiO₄]

Granaty (C):

Pirop Mg₃Al₂[SiO₄]₃

Almandyn Fe₃²⁺Al₂[SiO₄]₃ piralspity

Spessartyn Mn₃Al₂[SiO₄]₃

Grossular Ca₃Al₂[SiO₄]₃

Andradyt Ca₃Fe₂³⁺[SiO₄]₃ ugrandyty

Uwarowit Ca₃Cr₂[SiO₄]₃

Cyrkon (Q) Zr[SiO₄]

Willemit krzemian Zn

Fenakit krzemian Be

Braunit krzemian Mn

Sillimanit (O) AlAl[O/SiO₄]

Andaluzyt (O) AlAl[O/SiO₄]

Cyanit (=Dysten) (A) AlAl[O/SiO₄]

Tytanit (M) CaTi[O/SiO₄]

Topaz Al₂[(F,OH)₂/SiO₄]

Staurolit krzemian Al i Fe

Chlorytoid krzemian Al i Fe

KRZEMIANY GRUPOWE

Melility krzemiany Ca, Mg i Al

Lawsonit uwodniony krzemian Ca i Al

Hemimorfit Zn₄[(OH)₂/Si₂O₇]*H₂O

Grupa zoisytu i epidotu:

Zoisyt (O) krzemian grupowo-wyspowy Ca i Al

Klinozoisyt (M) j.w.

Epidot (M) j.w. + Fe³⁺

Allanit (=Ortyt) j.w. + Ce

Wezuwian krzemian grupowo-wyspowy Ca, Al, Mg i Fe

KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY PIERŚCIENIOWE

Kordieryt (O) Mg₂Al₃[AlSi₅O₁₈]

Turmaliny (T): boranokrzemiany:

Schorl Na, Fe²⁺ i Al

Dravit Na, Mg i Al

Elbait Na, Li i Al

Beryl krzemian Be i Al

KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY ŁAŃCUCHOWE

Pirokseny:

a) rombowe (O): Mg - Fe²⁺

Enstatyt Mg₂[Si₂O₆]

Ferrosilit Fe₂[Si₂O₆]

b)jednoskośne (M):

Mg - Fe²⁺:

Klinoenstatyt Mg₂[Si₂O₆]

Klinoferrosilit Fe₂[Si₂O₆]

Pigeonit (Mg,Fe,Ca)₂[Si₂O₆]

Ca - Mg - Fe²⁺:

Diopsyd CaMg[Si₂O₆]

Hedenbergit CaFe[Si₂O₆]

Augit (Ca,Mg,Fe²⁺,Fe³⁺,Al,Ti)₂[(Si,Al)₂O₆]

alkaliczne:

Jadeit NaAl[Si₂O₆]

Egiryn (=Akmit) NaFe³⁺[Si₂O₆]

Omfacyt skład pom..egirynem, jadeitem i diopsydem

Spodumen LiAl[Si₂O₆]

Wollastonit Ca₃[Si₃O₉]

Rodonit krzemian Mn i Ca

KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY WSTĘGOWE

Amfibole:

a) rombowe (O): Mg - Fe²⁺

Antofyllit (Mg,Fe)₇[OH/Si₄O₁₁]₂

Gedryt j.w., ale z Al

b) jednoskośne (M):

Mg - Fe²⁺:

Cummingtonit Mg₇[OH/Si₄O₁₁]₂

Gruneryt Fe₇[OH/Si₄O₁₁]₂

Ca - Mg - Fe²⁺:

Tremolit Ca₂Mg₅[(OH,F)/Si₄O₁₁]₂

Aktynolit Ca₂(Mg,Fe)₅[(OH,F)/Si₄O₁₁]₂

Hornblenda

K(Ca,Na,K)_2-3(Mg,Fe²⁺,Fe³⁺,Al,Ti)₅[(OH,F)/(Al,Si)Si₃O₁₁]₂

Hornblenda bazaltowa (lamprobolit)

j.w., ale z Fe³⁺ i O^2-

alkaliczne:

Glaukofan krzemian Na, Mg i Al

Riebeckit krzemian Na, Fe i Al

Prehnit glinokrzemian Ca i Al

KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY WARSTWOWE

(d) - dioktaedryczne; (t) - trioktaedryczne

Pakiet typu 1:1 - grupa kaolinitu i serpentynu

podgrupa kaolinitu - kandydy (politypy A,M), (d):

Kaolinit Al₄[(OH)₈/Si₄O₁₀]

Dickit j.w.

Nakryt j.w.

Haloizyt j.w. + 4H₂O

podgrupa serpentynu (politypy M,O), (t):

Antygoryt Mg₆[(OH)₈/Si₄O₁₀]

Chryzotyl j.w.

Lizardyt j.w.

Garnieryt zawiera Ni

Berthieryn, Greenalit zasobne w Fe³⁺,(tzw. septechloryty)

Pakiet typu 2:1

Grupa pirofyllitu i talku (politypy M):

Pirofyllit (d) Al₂[(OH)₂/Si₄O₁₀]

Talk (t) Mg₃[(OH)₂/Si₄O₁₀]

Miki zwyczajne (=łyszczyki):

Muskowit (politypy M,T), (d) KAl₂[(OH,F)₂/AlSi₃O₁₀]

(Serycyt) drobnołuseczkowa odmiana muskowitu

Fengit (d) j.w., zasobny w Si, Fe i Mg

Paragonit (d) mika sodowa

Roscoelit (d) mika wanadowa

Flogopit (t) KMg₃[(OH,F)₂/AlSi₃O₁₀]

Biotyt (politypy M,T)(t)

K(Mg,Fe²⁺,Fe³⁺,Al,Ti)₃[(OH,F)₂/Al(Si,Al)Si₂O₁₀]

Lepidolit (t) mika litowa

Zinnwaldyt (t) mika litowa

Miki kruche:

Margaryt (d) mika wapniowa

Hydromiki (politypy M,T):

Illit (d) (K,H₃O)Al₂[(OH)₂/AlSi₃O₁₀]

Hydromuskowit (d) j.w.

Glaukonit (d) j.w., zasobny w Fe³⁺

Seladonit (d) j.w., zasobny w Fe³⁺

Hydrobiotyt (t) hydromika Mg-Fe

Grupa montmorillonitu:

Montmorillonit (d) (Al,Mg)₂[(OH)₂/(Si₄O₁₀]*(Na,Ca)(H₂O)₄

Beidellit (d) smektyt zasobny w Al

Nontronit (d) smektyt zasobny w Fe³⁺

Saponit (t) smektyt zasobny w Mg i Fe²⁺

Pimelit (t) zawiera Ni

Wermikulity:

Wermikulit (t) (Mg,Fe,Al)₃[(OH)₂/AlSi₃O₁₀]*Mg(H₂O)₄

Pakiet typu 2:1:1 = Chloryty (politypy M,O)

Pennin (t) magnezowy (Mg,Al)₆[(OH)₂/(AlSi₃O₁₀]

Klinochlor (t) j.w.

Ripidolit (t) żelazawo-magnezowy

Szamozyt, Turyngit (t) zasobne w Fe³⁺, (tzw. leptochloryty)

Wstęgowo-warstwowe - Grupa pałygorskitu

Pałygorskit (t) uwodniony krzemian Mg

Sepiolit (t) uwodniony krzemian Mg

Allofan (Am) nSiO₂*mAl₂O₃*pH₂O

KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY PRZESTRZENNE

Grupa SiO₂:

Kwarc-β (T) SiO₂

Trydymit (O) SiO₂

Cristobalit (Q) SiO₂

Opal (Am) SiO₂*nH₂O

(Chalcedon) skrytokrystaliczna odmiana kwarcu

Skalenie:

a) potasowo-sodowe (=alkaliczne): (K,Na)[AlSi₃O₈]

Sanidyn (M) K[AlSi₃O₈]

Anortoklaz (M) (Na,K)[AlSi₃O₈]

Albit (A) Na[AlSi₃O₈]

Ortoklaz (M) K[AlSi₃O₈]

Mikroklin (A) K[AlSi₃O₈]

(Pertyty) przerosty skaleni potasowych i sodowych

Adular (M lub A) K[AlSi₃O₈]

b) sodowo-wapniowe (=plagioklazy) (A): (Na,Ca)[Al(Al,Si)Si₂O₈]

Albit (Ab) Na[AlSi₃O₈] 0-10% An

Oligoklaz 10-30% An

Andezyn 30-50% An

Labrador 50-70% An

Bytownit 70-90% An

Anortyt (An) Ca[Al₂Si₂O₈] 90-100% An

c) barowe:

Celsjan Ba[Al₂Si₂O₈]

Hyalofan skaleń potasowo-barowy

Skapolity glinokrzemiany Na - Ca z anionami CO₃^2-,Cl^-,SO₄^2-

Skaleniowce (=foidy):

Nefelin (H) KNa₃[AlSiO₄]₄

Leucyt (T) K[AlSi₂O₆]

szereg sodalitu glinokrzemiany Na - Ca z anionami Cl^-, SO₄^2-, S^2-

(np. Sodalit,Haüyn,Nosean,Lazuryt)

Zeolity: uwodnione glinokrzemiany Ca,Na,K

(np. Analcym, Heulandyt, Natrolit, Chabazyt, Laumontyt, Stilbit)

Objaśnienia użytych znaków i skrótów:

Układy krystalograficzne:

A - trójskośny

M - jednoskośny

O - rombowy Q - tetragonalny

T - trygonalny

H - heksagonalny C - regularny

(Am - substancja amorficzna)

- szereg izomorficzny

• odmiany polimorficzne

Wybrane minerały rudne i rudy - lista wg pierwiastków

Pt - platyna rodzima Pt; sperylit PtAs₂

Au - złoto rodzime Au; elektrum (Au,Ag); tellurki Au i Ag: kalaweryt, sylwanit i in.; (Au też w formie podstawień diadochowych w siarczkach Cu)

Ag - srebro rodzime Ag; argentyt Ag₂S; siarkosole Ag: Ag-tetraedryt, pirargiryt i in.; (Ag też w formie podstawień diadochowych w siarczkach Cu oraz w galenie)

Fe - magnetyt Fe₃O₄; hematyt Fe₂O₃ (w tym śmietana hematytowa); goethyt α-FeO OH i lepidokrokit γ-FeO OH (składniki rud limonitowych); syderyt Fe[CO₃] (również jako składnik syderytów ilastych); ankeryt CaFe[CO₃]₂; w rudach krzemianowych Fe: szamozyt, turyngit, berthieryn, greenalit

Mn - w rudach tlenkowych Mn: piroluzyt β-MnO₂, manganit γ-MnO OH, psylomelan, kryptomelan i in.; a także hausmanit Mn₃O₄; rodochrozyt Mn[CO₃], kutnahoryt CaMn[CO₃]₂

Cr - chromit FeCr₂O₄; krokoit Pb[CrO₄]

V - coulsonit (spinel V-Fe); wanadynit Pb₅[Cl/(VO₄)₃]; wanadany uranylu: np. carnotyt, tiujamunit

Mo - molibdenitMoS₂; wulfenit Pb[MoO₄]

W - wolframit (Mn,Fe)[WO₄]; scheelit Ca[WO₄]

Ti - ilmenit FeTiO₃; ulvit (spinel Ti-Fe); tytanomagnetyt (człon środkowy szeregu izomorficznego magnetyt-ulvit); rutyl TiO₂; anataz TiO₂; brookit TiO₂

Ni - pentlandyt (Ni,Fe)₉S₈; milleryt NiS; nikielin NiAs i inne arsenki Ni; siarkosole Ni: m.in. gersdorffit; w krzemianowych rudach Ni:garnieryt, pimelit i in.

Co - linneit (siarczek Co); smaltyn i inne arsenki Co; siarkosole Co: m.in. kobaltyn

Cu - chalkozyn Cu₂S; chalkopiryt CuFeS₂; bornit Cu₅FeS₄; kowelin CuS; domeykit (arsenek Cu); siarkosole Cu: m.in. tetraedryt Cu₃SbS_3,25 i tennantyt Cu₃AsS_3,25; a także kupryt Cu₂O; tenoryt CuO; malachit i azuryt (węglany Cu); miedź rodzima Cu

Hg - cynober HgS; rtęć rodzima Hg

Sn - kasyteryt SnO₂; stannin (siarczek Cu, Sn i Fe)

Zn - sfaleryt ZnS i wurcyt ZnS (również jako składniki blendy skorupowej); smithsonit Zn[CO₃] i hemimorfit Zn₄[(OH)₂/Si₂O₇]*H₂O (również jako składniki galmanów); franklinit (spinel Zn-Fe); cynkit ZnO

Cd - greenockit CdS; otavit Cd[CO₃]; (Cd też w formie podstawień diadochowych w siarczkach Zn)

Pb - galena PbS; cerusyt Pb[CO₃]; anglezyt Pb[SO₄]; piromorfit Pb₅[Cl/(PO₄)₃]; siarkosole Pb: boulangeryt, bournonit, jamesonit, jordanit

As - arsenopiryt FeAsS; löllingit FeAs₂; realgar AsS; aurypigment As₂S₃; arsen rodzimy As

Sb - antymonit Sb₂S₃; antymon rodzimy Sb; antymonowe siarkosole Pb, Cu

Bi - bismutynit Bi₂S₃, bizmut rodzimy Bi

Al. - w boksytach jako główne składniki: gibbsyt γ-Al[OH]₃; diaspor α-AlO OH; boehmit γ-AlO OH

Li - spodumen LiAl[Si₂O₆]; lepidolit i zinnwaldyt (miki litowe)

Be - beryl (krzemian Be i Al)

Mg - dolomit CaMg[CO₃]₂; magnezyt Mg[CO₃]; peryklaz MgO; sole K-Mg (np. sylwin KCl, karnalit KMgCl₃*6H₂O, kizeryt Mg[SO₄]*H₂O, polihalit K₂MgCa₂[SO₄]₄*2H₂O, kainit KMg[Cl/SO₄]*2,6H₂O)

REE - monacyt Ce[PO₄]; ksenotym Y[PO₄]

Zr - cyrkon Zr[SiO₄]

U - uraninit UO₂

S - siarka rodzima S; piryt FeS₂; markasyt FeS₂; pirotyn FeS

---