Struktury pionkowe

Francuski mistrz szachowy i kompozytor Francois Andre Danican Philidor (1726-1795) napisał w swojej książce pt. "Analiza gry szachowej", Londyn 1749, że "pionki są duszą szachów". Od tego czasy minęły już przeszło dwa stulecia, ale stwierdzenie to, mimo iż wiele poglądów o strategii i taktyce szachów uległo w międzyczasie rewizji, nie straciło na swej aktualności. Pionki odgrywają bardzo ważną rolę w partii i z tego musi zdawać sobie sprawę każdy szachista. Bowiem od pozycji pionków zależy, jakie plany strategiczno-taktyczne będą w partii realizowane.

W tym miejscu omówię różne struktury pionkowe, które występują najczęściej w partii szachowej. Wykorzystam tutaj moje artykuły, które w latach 1999-2006 opublikowałem w miesięcznikach "Szachista" i "Magazyn SZACHISTA".

Izolowany pionek w centrum

Zagadnienie izolowanego pionka w centrum (izolaka) jest od wielu lat przedmiotem sporów wśród badaczy teorii szachów. Jedni twierdzą, że jest to poważna słabość dająca stronie przeciwnej zdecydowaną przewagę pozycyjną. Drudzy są z kolei zdania, iż z gra z izolakiem daje duże szanse na szybkie rozwinięcie inicjatywy i przeprowadzenie z powodzeniem ataku na nieprzyjacielskiego króla. Uważam, że prawda leży pośrodku i w dalszym ciągu aktualna jest teza Nimzowitscha: "Problem izolowanego pionka w centrum należy do najważniejszych zagadnień gry pozycyjnej. Chodzi o to, że ta statyczna słabość zawiera w sobie wiele dynamicznej siły...". Spróbujmy ująć tę problematykę w kilku punktach.

Dynamiczna siła izolaka (na polach d4 lub d5) wyraża się poprzez:

1. Otwarte i półotwarte linie c i e oraz opanowanie ważnych punktów w centrum (placówek) c5 i e5 (białe) lub c4 i e4 (czarne), co gwarantuje więcej przestrzeni oraz ułatwia szybki rozwój i manewrowanie sił.

2. Zajęcie pola e5 (lub e4) przez figury (przeważnie przez skoczka), co można wykorzystać w bezpośrednim ataku na królewskim skrzydle.

3. Możliwość awansu pozornie pasywnego izolaka w dogodnym momencie, co stwarza w centrum wygodne powikłania taktyczne.

Słabość izolowanego pionka uwidacznia się natomiast w końcówce, gdyż może być broniony tylko przez figury. Wymóg stałej ochrony daje stronie przeciwnej wyraźną przewagę.

Strategia gry obu stron jest jasna - gracz mający izolaka dąży do ataku na króla, natomiast przeciwnik stara się uprościć pozycję i sprowadzić grę do końcówki. W ten sposób powstaje skomplikowana gra z obustronnymi szansami.

A. Aktywny plan

Jak wspomniałem, strona mająca izolaka powinna dążyć do rozstrzygnięcia partii co najmniej w grze środkowej. Wieloletni mistrz świata Michaił Botwinnik należał chyba do największych wirtuozów w rozgrywaniu tego typu pozycji. Poniższy przykład zalicza się już do klasyki.

Partia 1

Gambit hetmański [D60], Botwinnik – Vidmar, Nottingham 1936, [Jerzy Konikowski]

1.c4 e6

2.Sf3 d5

3.d4 Sf6

4.Sc3 Ge7

5.Gg5 0-0

6.e3 Sbd7

7.Gd3 c5

8.0-0 cxd4

9.exd4 dxc4

10.Gxc4

Powstała typowa pozycja z izolowanym pionkiem d4 w centrum.

10...Sb6

Czarne biorą pod kontrolę punkt d5 i tym samym dążą do blokady izolaka. Według Botwinnika silniejsze było 10...a6, aby sprowokować po 11.a4 osłabienie pola b4.

11.Gb3 Gd7

12.Hd3

Można grać też od razu 12.Se5!?

12...Sbd5?

Zgodnie z zasadą gry przeciwko izolakowi czarne powinny teraz wybrać 12...Sfd5! aby wymianami uprościć pozycję. Błąd czarnych ułatwi białym elastyczną mobilizację figur do ataku na skrzydle królewskim.

13.Se5

Skoczek zajmuje ważną placówkę w centrum.

13...Gc6

14.Wad1 Sb4

Strata czasu. Botwinnik polecał 14...Ha5!?

15.Hh3 Gd5

16.Sxd5 Sbxd5?

Niezrozumienie istoty pozycji. Oczywiście należało odpowiedzieć 16...Sfxd5!

17.f4!

Jedna z metod ataku w tego rodzaju pozycjach. Białe zamierzają otworzyć linię f, aby tym samym wprowadzić do gry wieżę.

17...Wc8

Inne kontynuacje nie były lepsze. Jeśli 17...Se4, to 18.Sxf7! Kxf7 (18...Wxf7 19.Hxe6+-) 19.Wde1! z wygraną białych, a po 17...g6 18.Gh6 We8 19.Ga4 białe zdobywają przewagę materialną.

18.f5 exf5

19.Wxf5 Hd6

Umożliwia przeprowadzenie ładnej kombinacji. Większy opór stawiały czarne grając 19...Wc7, chociaż wtedy po 20.Wdf1 przewaga pozycyjna białych byłaby wyraźna.

20.Sxf7!

Typowa ofiara skoczka umożliwiająca białym przeprowadzenie rozstrzygającego ataku.

20...Wxf7

Po 20...Kxf7 wygrywa 21.Gxf6!

21.Gxf6 Gxf6

Lub 21...Sxf6 22.Wxf6! Gxf6 23.Hxc8+ z wygraną.

22.Wxd5 Hc6

23.Wd6!

Ale nie 23.Wc5? wobec 23...Gxd4+!

23...He8

24.Wd7

1-0

----------------------------

W tym przykładzie białe wykorzystały pionka h w akcji na skrzydle królewskim.

Partia 2

Obrona Nimzowitscha [A50], Georgadze – Makaryczew, Mistrz. ZSSR 1980/81, [Jerzy Konikowski]

1.d4 Sf6

2.c4 e6

3.Sc3 Gb4

4.e3 0-0

5.Gd3 d5

6.Sf3 c5

7.0-0 cxd4

W partii czarne rezygnują z utrzymania napięcia w centrum i operacją wymienną stwarzają w obozie białych izolowanego pionka. Częściej grywa się w praktyce turniejowej 7...Sc6.

8.exd4 dxc4

9.Gxc4 b6

Czarne rozwijają gońca na diagonali a8-h1, aby wzmocnić kontrolę nad punktem d5.

10.We1

Więcej zwolenników ma ruch 10.Gg5.

10...Gb7

11.Gd3 Sc6

12.a3 Ge7

13.Gc2 We8

14.Hd3 g6

Białe osiągnęły aktywną pozycję, ale w obozie przeciwnika nie ma słabości, które można by zaatakować. Trzeba więc je stworzyć i to ruchem...

15.h4!

Tak więc nie tylko pionek f może być użyty w akcji przeciwko nieprzyjacielskiemu monarsze. Plan białych jest prosty - przy pierwszej okazji zagrać h4-h5 i stworzyć słabości w obozie królewskim czarnych.

15...Wc8

16.Gg5 Sd5

17.Wad1 Gxg5

18.Sxg5 Sxc3

19.bxc3 Sa5

Na grę białych na skrzydle królewskim, czarne słusznie odpowiadają kontrakcją na przeciwległej flance.

20.Hh3 Hf6

21.Wd3

Białe wprowadzają dalsze siły do ataku.

21...h6

22.Se4 Gxe4

Poprzez wymiany czarne chcą osłabić oczywiście nacisk nieprzyjacielskich figur.

23.Wxe4 Hf5

24.He3 Sc4

25.He2 Sxa3

Czarne zdobyły pionka, ale białe zachowały inicjatywę.

26.Wf3 Hh5?

Poważny błąd, który ułatwi przeciwnikowi zadanie. Georgadze zaproponował w tej krytycznej sytuacji 26...Hd5! z szansami na równą grę, np. 27.Ga4 b5 28.We5 Hc4 29.Gxb5 Sxb5 30.Hxc4 Wxc4 31.Wxb5 itd.

27.We5!

Białe oddają jeszcze jednego pionka, ale uzyskują w zamian bardzo silny atak. W tej pozycji należy wziąć pod uwagę bardzo ważny aspekt - czarny skoczek oddalił się od centrum i praktycznie spełnia rolę statysty. Tymczasem wszystkie figury białych biorą udział w akcji.

27...Hxh4

Po 27...Hg4 28.Gxg6! fxg6 (28...Hxg6 29.Wg3+-) 29.Wf8+ białe zdobywają hetmana.

28.Gxg6!

Teraz następuje forsowna i kończąca kombinacja.

28...fxg6

29.Wxe6 Wf8

30.Wxg6+ Kh7

31.We6! Wxf3

32.Hxf3

Ogołocony z ochrony czarny król stanie się zaraz obiektem ataku matowego.

32...Wg8

33.Hf7+ Wg7

Nie ratuje także 33...Kh8 34.We7 Wxg2+ 35.Kxg2 Hg4+ 36.Kf1 Hd1+ 37.We1 Hd3+ 38.Kg2 i czarne mogą się poddać.

34.Hf5+ Kh8

35.We8+ Wg8

36.He5+ Kh7

37.We7+

1-0

--------------------------

W kolejnym przykładzie białe wykorzystały w pouczający sposób słabość białych pól w obozie przeciwnika.

Partia 3

Gambit hetmański [D58], Karpow – Geller, Moskwa 1981, [Jerzy Konikowski]

1.d4 d5

2.c4 e6

3.Sc3 Ge7

4.Sf3 Sf6

5.Gg5 h6

6.Gh4 0-0

7.e3 b6

8.Wc1 Gb7

9.Gd3 Sbd7

10.0-0 c5

11.He2 Wc8

12.Gg3 cxd4

13.exd4 dxc4

14.Gxc4 Gxf3?!

Czarne oddają - za osłabienie królewskiego skrzydła przeciwnika - ważnego gońca. Później okaże się, iż białe rozstrzygną partię bazując właśnie na słabości białych pól w obozie czarnych. Dlatego na uwagę zasługiwało 14...Sh5!? np. 15.Ga6 Sxg3 16.hxg3 Gxa6 17.Hxa6 Wc7 18.Sb5 (18.d5 Sc5! ) 18...Sb8 19.Ha4 Wxc1 20.Wxc1 a6 21.Sc3 b5 z możliwą do obrony pozycją.

15.gxf3 Sh5

16.Ga6 Sxg3

17.hxg3 Wc7

Wieża musi bronić linii c. Po 17...Wa8 18.Wfd1 Sf6 19.d5! Sxd5 20.Sxd5 exd5 21.Gb7 Wb8 22.Gxd5 białe miałyby wyraźną przewagę pozycyjną.

18.Wfd1 Sf6

19.Sb5!

Manewr ten uniemożliwia białym opanowanie linii c. Należy zwrócić w tym momencie uwagę na to, że słabość pionka d4 nie ma większego znaczenia. Ważna jest aktywność wszystkich sił białych i to zadecyduje o losie partii.

19...Wxc1

20.Wxc1 Sd5

Pionka a nie można uratować: 20...Ha8 21.Wc7! Dlatego czarne przeciwdziałają wtargnięciu wieży na c7.

21.Sxa7 Sb4

22.a3 Ha8

Po 22...Sxa6 23.Hxa6 Ha8 (23...Hxd4 24.Sc6 Hd7 25.Sxe7+ Hxe7 26.Hxb6+-) 24.Wc7 Gd8 25.Wb7 biała wieża broni skoczka i pionka f3.

23.Wc7 Sd5

24.Wb7

Wobec braku białopolowego gońca czarnych wieża może zająć to pole.

24...Gf6

25.Sc6 Wc8

26.Se5

Skoczek powrócił na swoją ulubioną placówkę.

26...Gxe5

Wobec groźby bicia na f7 nie ma chyba innej alternatywy.

27.dxe5 Wc1+

28.Kg2 Hd8

29.Gd3 Wa1?

Czarne nie doceniły taktycznych możliwości przeciwnika. Opór można było jeszcze stawić po 29...g6!? np. 30.Hd2 Wc7 31.Wxc7 Hxc7 32.f4 Hc5 itd.

30.He4 g6

31.Wxf7!

Teraz następuje eleganckie zakończenie.

31...Kxf7

32.Hxg6+ Kf8

Lub 32...Ke7 33.Hg7+ Ke8 34.Gg6 #.

33.Hxh6+

1-0,

gdyż przed matem nie ma obrony: 33...Ke8 (33...Kg8 34.Gh7+ Kf7 35.Hg6+ Kf8 36.Hg8+ Ke7 37.Hg7+ Ke8 38.Gg6#)34.Gb5+ Kf7 35.Hh7+ Kf8 36.Hh8+ Ke7 37.Hg7#.

--------------------------

Jednym ze znanych motywów taktycznych w pozycji z izolakiem jest przełom d4-d5, który prowadzi do korzystnego dla białych otwarcia gry w centrum. Czarne powinny mieć zawsze na uwadze ten manewr i przy pierwszej sposobności zablokować pole d5 jakąś figurą, najlepiej skoczkiem. Przedstawione przykłady ilustrują dynamiczną siłę manewru d4-d5.

Partia 4

Obrona Nimzowitscha [E53], T.Petrosjan – Bałaszow, Moskwa 1974, [Jerzy Konikowski]

1.c4 Sf6

2.Sc3 e6

3.d4 Gb4

4.e3 c5

5.Gd3 d5

6.Sf3 0-0

7.0-0 dxc4

Przedwczesne. Czarne powinny ruchem 7...Sc6 podtrzymać napięcie.

8.Gxc4 Sc6

9.Gd3 cxd4

Po 9...He7 10.Se4 Sxe4 11.Gxe4 f5 12.Gxc6 bxc6 13.Gd2 Ga6 14.We1 białe miałyby lepsze szanse z uwagi na słabości pionkowe w obozie czarnych.

10.exd4 Ge7

11.We1

Powstała typowa pozycja z izolakiem d4. Białe aktywnie rozwinęły figury i mają pewną przewagę pozycyjną. Ich plan polega na zorganizowaniu ataku na króla. Czarne mają teraz do dyspozycji dwie możliwości: za pomocą manewru Sc6-b4-d5 zablokować izolowanego pionka lub ruchem b7-b6 kontynuować rozwój. Bałaszow zdecydował się na drugi plan.

11...b6 12.a3

Uniemożliwia wypad skoczkiem na b4.

12...Gb7

13.Gc2 Wc8

14.Hd3 We8?

Szablonowy ruch, po którym białe przeprowadzą charakterystyczne uderzenie w centrum. Należało więc ograniczyć posunięciem 14...g6! działanie białych figur wzdłuż diagonali b1-h7, np. 15.Gh6 We8 16.Wad1 Sd5! i czarne się bronią.

15.d5!

Białe z korzyścią otwierają grę w środku szachownicy.

15...exd5

16.Gg5 Se4

Groziło bicie na f6. Nie wolno już 16...g6 wobec 17.Wxe7! Hxe7 18.Sxd5 z wygraną białych.

17.Sxe4 dxe4

18.Hxe4 g6

19.Hh4 Hc7

20.Gb3!

Grozi bicie na f7 z matem.

20...h5

21.He4 Kg7

22.Gxf7!

Ofiara gońca, której celem jest wykorzystanie słabości pola g6.

22...Kxf7

23.Gh6!

Grozi mat na e6.

23...Hd6

W późniejszej partii S.Garcia-Pomar, San Felin 1975, nastąpiło: 23...Gd6 24.Sg5+ Kf6 25.Sh7+! i czarne z uwagi na 25...Hxh7 26.Hf3+ Gf4 27.Hxf4# poddały się.

24.Hc4+ Kf6

25.Wad1 Sd4

Nie ma nic lepszego.

26.Hxd4+ Hxd4

27.Wxd4 Wc5

28.h4

1-0,

gdyż przed groźbą Gh6-g5+ nie ma rozsądnej obrony.

------------------------------

Partia 5

Gambit hetmański [A45], Konikowski – Nilsson, Korespondencyjna 1987, [Jerzy Konikowski]

1.d4 Sf6

2.c4 e6

3.Sc3 d5

4.Gg5 c5

5.e3

Najprostsza metoda uniknięcia ostrego gambitu holenderskiego. Po 5.cxd5 cxd4!? czarne uzyskują swietne kontrszanse.

5...cxd4

6.exd4 Ge7

7.Sf3 Sc6

8.Gd3 dxc4

9.Gxc4 0-0

10.0-0 b6

11.a3 Gb7

12.Hd3 Wc8

Na uwagę zasługiwało 12...h6!? aby zmusić gońca do deklaracji.

13.Ga2 We8

14.Wad1 Wc7?

Ideą tego ruchu jest wzmocnienie nacisku na pionka d4. Plan jest jednak za powolny i umożliwi białym przeprowadzenie typowego przełomu. Logiczne było 14...Sd5!? aby wyeliminować groźbę d4-d5 i w połączeniu z operacją wymienną osłabić nacisk białych figur, np. 15.Gxd5 (15.Sxd5 Gxg5=) 15...Gxg5 (15...exd5!? 16.Gxe7 Wxe7 17.Wfe1 Wcc7 18.Hf5 Wxe1+ 19.Wxe1 We7=) 16.Ge4 f5 17.Gxc6 Gxc6 18.Se5 Gb7 19.f4 Gf6 20.He3 Hd6 i białym będzie trudno przeprowadzic manewr d4-d5, gdyż czarne mają wszystko pod kontrolą.

15.Wfe1 Wd7

Konsekwentnie. Po 15...Sd5 16.Sxd5 exd5 17.Gf4 Wd7 18.He3 białe miałyby lepsze szanse (pasywny goniec na b7).

16.d5!

Teraz białe przechwytują inicjatywę.

16...Sxd5

Lub 16...exd5 17.Sxd5 Sxd5 18.Gxd5 z przewagą białych.

17.Sxd5 exd5

18.Gxd5 Kh8

Inne odpowiedzi nie były lepsze: 18...Gxg5 19.Wxe8+ Hxe8 20.Sxg5 g6 21.Hh3 h5 22.Hxd7! Hxd7 23.Gxf7+ Hxf7 24.Sxf7 Kxf7 25.Wd7++- ; 18...Sb8 19.Gxf7+ Kxf7 (19...Kh8 20.Hxd7 Sxd7 21.Gxe8 Gxg5 22.Wxd7+-) 20.Se5+ Kg8 (20...Kf8 21.Hxh7+-) 21.Sxd7 Sxd7 22.Hxd7+-.

19.Gxe7

Alternatywą było 19.Hf5!? Gc8 (19...Sd4 20.Wxd4 Gxd5 21.Gxe7 Wdxe7 22.We3 Wxe3 23.fxe3 He7 24.Hxd5 Hxe3+ 25.Kh1 He1+ 26.Sg1+-) 20.Hxf7 Wf8 21.Gxc6! (Po 21.He6 Gxg5 22.Sxg5 Hxg5 23.Hxc6 białe miałyby tylko pionka więcej.) 21...Wxf7 22.Gxd7 Gxg5 23.Sxg5 We7 24.Gxc8 Wxe1+ 25.Wxe1 Hxc8 26.Sf7+ Kg8 27.Sd6 Hf8 28.We8 z wygraną białych.

19...Wexe7

Lub 19...Sxe7 20.Sg5 Sg6 21.Sxf7+ Wxf7 22.Gxf7 Wxe1+ 23.Wxe1+-.

20.Sg5 Wxe1+?

Przyśpiesza koniec partii. Należało jeszcze spróbować 20...Hg8 choć po 21.Wxe7 Wxe7 (21...Sxe7 22.Sxf7+ Hxf7 23.Gxf7 Wxd3 24.Wxd3+-) 22.Hf5 Sd8 23.Gc4 Se6 24.Sxf7+ Hxf7 25.Hxf7 Wxf7 26.Gxe6 Wf8 27.f3 białe powinny wygrać końcówkę z pionkiem więcej.

21.Wxe1 g6

22.Hc3+

22.Gxc6!? Wxd3 23.Sxf7+ Kg7 24.Sxd8 Wxd8 25.Gxb7+-

22...f6

22...Kg8 23.Gxc6 Gxc6 24.Hxc6+-

23.Se6!

Dłużej do celu prowadziło 23.Gxc6 Gxc6 24.Se6 Ha8 25.Hxf6+ Kg8 26.f3 z pionkiem więcej.

23...He7

24.Gxc6

1-0

--------------------------------

Partia 6

Gambit hetmański [D27], Chenkin – Gyimesi, Koszalin 1999, [Jerzy Konikowski]

1.d4 Sf6

2.c4 e6

3.Sf3 d5

4.e3 dxc4

Można było ruchem 4...c5!? przejść do jednej ze znanych pozycji obrony Tarrascha.

5.Gxc4 c5

6.0-0 a6

7.Gb3 Sc6

8.He2 cxd4

9.Wd1 Ge7

10.Sc3 b5?!

Bezpiecznej było 10...0-0 11.exd4 Sb4 (11...Sd5 jest także możliwe) 12.Se5 Sbd5 itd.

11.exd4 Sa5

Teraz po 11...0-0 12.d5! przewaga białych byłaby widoczna.

12.d5!?

Wstęp do daleko obliczonej kombinacji, której następstwa nie było tak łatwo przewidzieć. Białe oparły się w dużej mierze na intuicji.

12...Sxb3

13.dxe6 Sxa1

14.exf7+ Kxf7

15.Se5+ Kg8

16.Wxd8+ Gxd8

17.Gf4

Czarne mają przewagę materialną, ale też niedorozwój figur i niezabezpieczonego króla. Białe wykorzystają to w bezpośrednim ataku na króla.

17...Gf5?

Chyba silniejsze było 17...Ge6!

18.g4 Ge6

19.g5 Se8

Po 19...Sd5 20.He4 Sc7 21.Sc6 białe wygrywały.

20.He4 Wc8

21.Sg6! Gf7

21...hxg6 22.Hxe6+ Kf8 23.Hxc8+-

22.Sxh8 Wc4

22...Kxh8 23.Hf5+-

23.Hf5 Gh5

24.Se4 Sc2

25.Sd6 Wd4

26.He6+ Kxh8

27.Sf7+ Kg8

27...Gxf7 28.Hxf7+-

i 1-0 wobec 28.Hxe8#.

-----------------------------------------------------

Wiszące pionki

"Wiszącymi pionkami" nazywamy izolowane pionki na półotwartych liniach d i c (w przypadku białych c4/d4 i w przypadku czarnych c5/d5). Takie struktury spotyka się często w praktyce turniejowej, gdyż powstają w tak ważnych otwarciach, jak obrona Nimzowitscha, gambit hetmański, czy obrona hetmańsko-indyjska.

"Wiszące pionki" mogą być silne albo słabe. To zależy od powstałej pozycji i możliwości taktycznych obu stron.

Strona mająca takie pionki powinna unikać uproszczeń i starać się wykorzystać ich siłę, np. organizując atak na króla.

Natomiast strona przeciwna dąży do uproszczeń, gdyż wtedy szanse ataku partnera zmniejszają się i "wiszące pionki" w końcówce mogą stać się łatwym łupem.

A. Aktywny plan

"Wiszące pionki" są silne tylko wtedy, gdy stoją na jednej linii, obok siebie. Gdy jeden z nich zostanie zmuszony do przesunięcia się do przodu, powstają w strukturze "dziury", które zajmą nieprzyjacielskie figury. Takich więc sytuacji należy unikać, chyba że to jest związane z konkretną korzyścią. Zawodnik z "wiszącymi pionkami" musi grać aktywnie i starać się wykorzystać ich dynamikę. Najczęściej stosowanym planem jest atak na króla.

Partia 1

Partia angielska [A15], Keres – Tajmanow, Moskwa 1951, [Jerzy Konikowski]

1.c4 Sf6

2.Sf3 e6

3.Sc3 d5

4.e3 Ge7

5.b3 0-0 6.

Gb2 b6

7.d4 Gb7

8.Gd3 dxc4

9.bxc4 c5

10.0-0 cxd4

11.exd4

Powstała typowa pozycja z "wiszącymi pionkami" na c4 i d4. Białe kontrolują kilka ważnych pól w centrum (b5, c5, d5, e5) i mają placówkę na e5 dla swoich figur.

11...Sc6

12.He2

Idealne pole dla hetmana, natomiast na d1 zaraz stanie wieża.

12...We8

Oczywiście bicie pionka nie wchodzi w grę: 12...Sxd4? 13.Sxd4 Hxd4 14.Sd5 Hc5 15.Gxf6! gxf6 (15...Gxf6 16.He4+-) 16.Sxe7+ Hxe7 (16...Kh8 17.Sd5 exd5 18.Hh5+-) 17.Hg4+ Kh8 18.Hh4 z wygraną białych.

13.Wfd1 Wc8

14.Wac1 Hd6?

Jak przekonamy się później, ten plan jest chybiony i stanie się przyczyną trudności czarnych. Należało grać 14...Gd6!? 15.Se4 Sxe4 16.Hxe4 f5 17.He2 Gf4 z szansami na równą grę. Również na uwagę zasługiwało 14...Sb4!? i teraz niedobre byłoby 15.Gb1 wobec 15...Gxf3 16.gxf3 (16.Hxf3 Wxc4 ze zdobyciem pionka) 16...Gd6 17.a3 Sc6 18.Se4 Gf4 19.Wc2 Sh5 z przewagą czarnych.

15.Gb1 Hf4

16.d5!

"Wiszące pionki" zmieniają wprawdzie po tym ruchu swoje oblicze, ale dzięki temu czarnopolowy goniec uzyska więcej przestrzeni dla przyszłych działań.

16...exd5

17.cxd5 Sb8

Należało rozważyć 17...Sa5!? Natomiast niedobre byłoby 17...Ga3 wobec 18.dxc6! Wxe2 19.Sxe2 Hb8 20.cxb7 Wxc1 21.Wxc1 Gc5 22.Gxf6 gxf6 23.Ge4+-.

18.Wd4 Hd6

Teraz widać skutki niefortunnego planu czarnych po 14...Hd6?

19.Wcd1 Gf8

20.Se4 Sxe4

21.Wxe4 Wxe4

22.Hxe4 Hh6

Lub 22...g6 23.Hd4 z wygraną.

23.Sg5!

Wszystkie białe figury biorą udział w akcji na nieprzyjacielskiego króla.

23...Gd6

Po 23...g6 nastąpi 24.Hf4! f5 25.He5 Hg7 (25...Hxg5 26.He6#) 26.He6+ Kh8 27.Gxg7+ z wygraną.

24.h4!

Nie ma sensu zdobywać pionka h7, kiedy można kontynuować atak!

24...Sd7

25.Hf5 Sf6

26.Gxf6 gxf6

Lub 26...Hxf6 27.Hxh7+ Kf8 28.We1 g6 (28...Hh6 29.Hf5+-) 29.Gxg6! Hxg6 (29...fxg6 30.Se6+ Ke8 31.Sc5+ Ge5 32.Sd7+-) 30.Hh8+ Hg8 31.Sh7#.

27.Sxf7!

Pozycja czarnych została całkowicie zrujnowana i reszta jest już prosta.

27...Hc1

27...Kxf7 28.Hd7+ Kg8 (28...Ge7 29.d6+-) 29.Hxd6 Wc1 30.Hb8+ Gc8 31.Wxc1 Hxc1+ 32.Kh2 Hxb1 33.Hxc8+ Kf7 34.d6 He4 35.Hc7+ Kg6 36.d7 Hxh4+ 37.Kg1 z prostą wygraną.

28.Hxh7+ Kf8

29.Sxd6 Hxd1+

30.Kh2 Hxd5

31.Sxb7 He5+

32.g3 Wc7

33.Hh8+ Kf7

34.h5 Wxb7

35.Hh7+ Ke6

36.Hxb7 Hxh5+

37.Kg2

1-0

-----------------------------------------------------

Wolny pionek

Wolny pionek w centrum może odegrać ważną rolę, gdy przeciwnikowi nie uda się w porę zastopować jego marszu do pola przemiany. Nie ulega też wątpliwości, że pozycje tego typu zawierają w sobie wiele dynamiki i ukrytych możliwości. Od obu stron wymagana jest precyzyjna gra, gdyż jedno - nawet małe - potknięcie może zmienić diametralnie ocenę krytycznej pozycji.

A. Aktywny plan

Wolny pionek przedstawia z reguły duże niebezpieczeństwo, gdyż istnieje zawsze groźba jego awansu do hetmana. Taki pionek, szczególnie wysunięty w głąb pozycji przeciwnika, kontroluje również wiele ważnych pól i wiąże przez to jego siły.

Partia 1

Gambit hetmański [A16], Spasski – Petrosjan, Moskwa (5 partia o MŚwiata) 1969, [Jerzy Konikowski]

1.c4 Sf6

2.Sc3 e6

3.Sf3 d5

4.d4 c5

5.cxd5 Sxd5

Po biciu pionkiem mielibyśmy do czynienia z izolowanym pionkiem w centrum. Ruchem w tekście czarne unikają tej możliwości i przechodzą do ulepszonej obrony Tarrascha.

6.e4

Inna gra powstaje po 6.e3.

6...Sxc3

7.bxc3 cxd4

8.cxd4 Gb4+

9.Gd2 Gxd2+

10.Hxd2 0-0

11.Gc4 Sc6

12.0-0 b6

13.Wad1 Gb7

Pozycja jest dobrze znana w teorii debiutów, np. odpowiedzią 13...Sa5 zająłem się już w "Szachiście" 7/93.

14.Wfe1

Spasski mobilizuje kolejną figurę do akcji. Do "awantury" prowadzi plan 14.d5!? Sa5 15.dxe6 (15.Gd3 exd5 16.e5 Gc8 17.Hf4 h6 i czarne mają wszystko pod kontrolą) 15...Sxc4 16.exf7+ Kh8 17.Hxd8 Waxd8 18.Wxd8 (Bardzo ciekawy wariant powstaje po 18.e5 Gd5 19.e6 Gxe6 20.Wxd8 Wxd8 21.Sg5 Gf5 22.We1 Sd6 23.Wd1 Wc8 24.g4 itd.) 18...Wxd8 19.e5 Gc8 20.We1 g6 21.Sg5 z groźbą e5-e6!

14...Wc8

W partii Uhlmann-Korcznoj, Zagrzeb 1970, czarne po 14...Se7 15.d5 exd5 16.exd5 Sf5 17.Gd3 Sd6 uzyskały równą grę (Blokada wolniaka jest jedną z obronnych metod.). Możliwe jest również 14...Sa5!? 15.Gd3 Hd6 z równymi szansami.

15.d5 exd5?

Teraz białe przechwytują inicjatywę. Należało grać 15...Sa5! z dobrymi szansami czarnych.

16.Gxd5!

Goniec zajął doskonałą placówkę w centrum.

16...Sa5

17.Hf4 Hc7

18.Hf5 Gxd5

Czarne zlikwidowały uciążliwego gońca, ale teraz na szachownicy pojawi się silny wolny pionek.

19.exd5 Hc2

Po 19...Sc4 20.Sg5 g6 21.Hh3 h5 22.Se4 przewaga białych byłaby jasna. Dlatego Petrosjan po ruchu w partii miał nadzieję na wymianę hetmanów.

20.Hf4!

Pionek a nie ma żadnego znaczenia, gdyż o losie partii rozstrzygnie wolniak.

20...Hxa2

21.d6 Wcd8

22.d7!

O takiej pozycji można tylko marzyć. Silny pionek krępuje całkowicie siły czarnych, które nie wyzwolą się już z nacisku figur przeciwnika.

22...Hc4

23.Hf5 h6

24.Wc1 Ha6

25.Wc7 b5

26.Sd4 Hb6

27.Wc8! Sb7

Przegrywało także 27...Hxd4 28.Wxd8 Wxd8 29.We8+ lub 27...b4 28.We8 Hxd4 29.Wxf8+ Wxf8 30.Wxf8+ Kxf8 31.Hc5+! Hxc5 32.d8H#.

28.Sc6 Sd6

29.Sxd8!

Na koniec elegancka ofiara hetmana, za którego białe uzyskują wystarczający ekwiwalent z odsetkami.

29...Sxf5

30.Sc6

Znakomicie przeprowadzona przez Spasskiego partia, którą można zaliczyć do klasycznych przykładów w omawianym temacie.

1-0

--------------------------------------------------------

Formacja c3/d4 (c6/d5)

Omawiane struktury pionkowe są ściśle związane z problematyką izolowanego pionka w centrum oraz wiszącymi pionkami. Takie pionki, gdy zostaną zablokowane przez figury przeciwnika tracą siłę uderzenia i stają się z reguły słabe. Strona z taką formacją musi więc dążyć do aktywnej gry.

A. Aktywny plan

Jedną z możliwości strony mającej parę c3/d4 (lub c6/d5) jest stworzenie znanej nam już struktury z wiszącymi pionkami.

Partia 1

Gambit hetmański [A45], Eliskases – Vaitonis, Saltsjoebaden 1952, [Jerzy Konikowski]

1.d4 Sf6

2.c4 e6

3.Sf3 d5

4.Sc3 Ge7

5.Gg5 Sbd7

6.e3 0-0

7.Gd3 dxc4

8.Gxc4 c5

9.0-0 Sb6

10.Gb3 cxd4

11.exd4

W obozie białych pojawił się izolowany pionek na d4.

11...Sfd5

12.Hd2 Gxg5

13.Sxg5 Sxc3?

Wymiana nie przynosi czarnym konkretnych korzyści, gdyż nie są one w stanie zablokować na polu c4 powstałej pary pionków. Należało więc grać 13...h6 14.Sf3 Gd7 15.Se5 Wc8 16.Wac1 Gc6 z wzajemnymi szansami. Białe mają silnego skoczka na e5, ale czarne skutecznie blokują izolaka.

14.bxc3

Na szachownicy powstała omawiana formacja c3/d4.

14...Sd5

15.f4

Białe słusznie rozpoczynają akcję na skrzydle królewskim.

15...h6

16.Sf3 Gd7

17.Se5 Sf6

18.Wae1 Gc6

19.f5

Konsekwencja gry białych - otwarcie linii f jest potrzebne w kontynuacji ataku.

19...Gd5

20.c4

Przejście do pozycji z wiszącymi pionkami.

20...Ge4

21.fxe6 fxe6

22.Wf4 Gh7

23.c5!

Takie ruchy wykonuje się tylko wtedy, gdy pociągają za soba konkretne korzyści. Zalety posunięcia zaraz ocenimy.

23...Sd5

24.Wxf8+ Hxf8

25.Wf1 He8

26.Wf7 Hb5

27.Hf2 Hb4

28.h4

Pionek zdąża na h5, aby pomóc figurom w przeprowadzeniu akcji matowej. W księdze turniejowej przytoczono piękny wariant: 28.Wd7 Wf8 29.Wxd5 Wxf2?? (Sądzę, że 29...Ge4! ratuje partię,np. 30.Wd8 Wxd8 31.Gxe6+ Kh7 32.Gf5+ Gxf5 33.Hxf5+ Kg8 34.He6+ z wiecznym szachem.) 30.Wd8+ Wf8 31.Gxe6+ Kh8 32.Sf7+ Kg8 33.Sg5+ Kh8 34.Wxf8+ Gg8 35.Wxg8#.

28...Ge4

29.Kh2 Kh8

30.h5 Wg8

31.Gc2 Sf6

Lub 31...Gxc2 32.Hxc2 We8 33.Hg6 Wg8 34.Wd7 z matem.

32.Wxf6! Hxd4

Fatalne przeoczenie, ale pozycja czarnych była już nie do uratowania, np. 32...gxf6 33.Hxf6+ Wg7 34.Hf8+ Wg8 35.Hxh6+ Gh7 36.Hxh7#.

33.Hxd4

1-0

----------------------------------------

Karlsbadzka struktura

Tę strukturę pionkow można spotkać w wielu otwarciach, np. w gambicie hetmańskim (wariant wymienny), obronie Grünfelda, obronie Nimzowitscha, obronie Karo-Cann itd. Dlatego trzeba koniecznie znać mechanizmy walki wynikajce w tych pozycjach.

Po raz pierwszy formacja z pionkami: (białe) a2, b2, d4, e3, f2, g2, h2 i (czarne) a7, b7, c6, d5, f7, g7, h7 ujrzała wiatło dzienne na turnieju międzynarodowym w Karlsbadzie (obecnie Karlovy Vary) w 1923 roku i stąd jej nazwa.

A. Aktywny plan

Najczęściej spotykanym planem strategicznym w praktyce turniejowej jest tzw. "atak mniejszościowy".

Partia 1

Gambit hetmański [D35], Karpow – Ljubojevic, Linares 1989, [Jerzy Konikowski]

1.d4 Sf6

2.c4 e6

3.Sc3 d5

4.cxd5 exd5

5.Gg5 c6

W ten sposób na skrzydle hetmańskim powstała formacja pionkowa, która będzie przedmiotem naszych rozważań. Białe mają w tej części szachownicy pionka mniej i mimo tego, mogą właśnie tutaj rozpocząć aktywną akcję. Ich głównym celem jest marsz b2-b4-b5 i następnie wymianą na c6 stworzenie w obozie przeciwnika trwałej słabości, która może stać się obiektem ataku białych.

6.e3 Sbd7

7.Gd3 Ge7

8.Hc2 0-0

9.Sf3 We8

10.0-0 Sf8

11.Wab1

Zgodnie z planem białe przygotowują marsz pionka b. Czarne mają do dyspozycji kilka możliwości prowadzenia dalszej walki. Jedną z nich jest przygotowanie kontrgry na skrzydle królewskim.

11...Se4

12.Gxe7 Hxe7

13.b4 a6

Celem tego ruchu jest - w razie otwarcia linii a - aktywizacja wieży. Słabą stroną tego planu jest osłabienie pola b6, co w wielu przypadkach może być wykorzystane przez białe.

14.a4 Gf5

Wcześniej grywano 14...Sg6, aby możliwie szybko skoncentrować swe siły na prawej flance i ruszyć do kontrataku, np. 15.b5 axb5 16.axb5 Gg4 17.Gxe4! (Białe nie mogą lekceważyć planu przeciwnika: 17.Sd2? Sxd2 18.Hxd2 Sh4 19.Wfe1 Gh3! 20.Gf1 Hg5 i czarne wygrywają.) 17...dxe4 18.Sd2 Gf5 19.bxc6 bxc6 20.Se2 Sh4 21.Sg3 Gg6? (Należało ruchem 21...Wac8 bronić pionka.) 22.Hxc6 Wac8 23.Hb5 i czarne nie uzyskały rekompensaty za piechura, Awerbach-Konstantynopolski, Moskwa 1966.

15.Se5!?

Należy unikać szablonów. Po 15.b5 axb5 16.axb5 Sxc3 17.Hxc3 Gxd3 18.Hxd3 Se6 (18...c5!? jest godne również uwagi) 19.bxc6 bxc6 20.Wfc1 Wec8 czarne przeprowadzają manewr c6-c5 z równymi szansami.

15...Wad8?

Schematyczny ruch. Należało grać 15...f6!? Posunięcie to osłabia wprawdzie skrzydło królewskie, co nie byłoby łatwe do wykorzystania, np. 16.Sf3 Sxc3 17.Hxc3 Gxd3 18.Hxd3 Se6 19.b5 axb5 20.axb5 c5 21.dxc5 Hxc5 22.Wfc1 Hd6 z szansami na równą grę.

16.Wfc1

Oczywiście nie przechodzi próba wygrania pionka po 16.Sxe4 dxe4 17.Gxe4? Gxe4 18.Hxe4 f6 i białe tracą skoczka.

16...Sg6

17.Gxe4 Gxe4

Po 17...dxe4 18.Sxg6 Gxg6 19.Se2 z następnym b4-b5 białe miałyby aktywną grę na lewej flance.

18.Sxe4 dxe4

Czarne mają już pewne problemy, np. po 18...Sxe5 19.Sd2 Sd7 20.b5 axb5 21.axb5 Wc8 22.bxc6 bxc6 23.Wb7 Hd6 24.Hf5 Wed8 25.Sb3 g6 26.Hc2 odstały pionek c6 byłby przedmiotem nacisku białych figur.

19.Sxg6 hxg6

20.b5!

Białym udało się przeprowadzić ten kluczowy manewr w korzystnym momencie i realizują atak mniejszościowy, polegający na próbie rozbicia większej masy pionkowej.

20...cxb5

Czarne miały już trudny wybór decyzji. Po 20...axb5 21.axb5 Wd6 22.Ha4 Wc8 23.Ha7 Wc7 24.Wc5 przewaga pozycyjna białych byłaby wyraźna.

21.axb5 Wd6

Po 21...axb5 22.Wxb5 czarny pionek b byłby słaby i dodatkowo groziłoby Wb5-e5.

22.bxa6 bxa6

Nie lepsze byłoby 22...Wxa6 wobec 23.Wb5!

23.Ha4 Hd7

24.Hxd7 Wxd7

Wymianą hetmanów czarne nie polepszyły swej sytuacji, gdyż powstała końcówka jest praktycznie niemożliwa do utrzymania. Plan białych jest taki: najpierw związać wieże przeciwnika obron pionka a6 i następnie zaktywizować króla.

25.Wc5 Wa7

26.Wa5 Kf8

Jeśli 26...We6, to 27.Wb8+ Kh7 28.g4 f6 29.h4 z marszem króla na f4 z groźbą matową Wa5-c5-c8 itd.

27.Wb6 Wea8

28.h4 Ke7

29.Kh2 Kd7

30.Kg3 Kc7

31.Wb2 Wb7

32.Wc5+ Kb8

33.Wa2!

Wszystkie siły czarnych są zaangażowane obroną swego pionka. Białe przystępują do akcji na skrzydle królewskim.

33...We7

34.Kf4 Kb7

35.Wb2+ Ka7

36.Wc6 Wh8

37.Wa2! a5

Lub 37...Wxh4+ 38.Kg3 Wh5 39.Wcxa6+ Kb8 40.Wa8+ Kc7 41.W2a7+ Kd6 42.Wd8+ Ke6 43.Wa6+ Kf5 44.Wd5+ z matem.

38.Wxa5+ Kb7

39.Wca6 Wxh4+

40.Kg3 Wh5

41.Wa7+ Kc6

42.W5a6+ Kb5

43.Wxe7 Wg5+

44.Kh2 Kxa6

45.Wxf7

1-0

/http://www.blog.konikowski.net/