Inteligencja

Julita Podruczna
Psychologia Ogólna 2006/07
SWPS Wrocław

Czym jest inteligencja?

• Inteligencja – różnice indywidualne w

szybkości i jakości, z jaką ludzie rozwiązują
problemy angażujące umysł

• [Czasem osoba niewykształcona jest w

stanie rozwiązać bardzo skomplikowane
zadanie (np. w brydżu, szachach…)]

• Problemy definicyjne – spór między

psychologami o istotę inteligencji

• „Jednostki różnią się między sobą w

swoich zdolnościach rozumienia
złożonych idei, efektywnej adaptacji
do środowiska, korzystania (uczenia
się) z doświadczenia, angażowania się
w rozmaite formy rozumowania, w
radzeniu sobie z przeszkodami w
trakcie myślenia. Te różnice
indywidualne są istotne, choć nie są
one nigdy całkowicie spójne.
Wykonanie zadań umysłowych danej
osoby będzie się zmieniało w
zależności od zmieniających się
sytuacji, dziedzin i zastosowanych do
ich oceny kryteriów. Koncepcje
„inteligencji” są próbą wyjaśnienia i
organizowania tego kompleksu
złożonych zjawisk.” [Neisser i in. 1996]

Inteligencja [Strelau, 2002]

Inteligencja to konstrukt teoretyczny
odnoszący się do względnie stałych
warunków wewnętrznych człowieka,
determinujących efektywność
wykonywania zadań lub rozwiązywania
problemów wymagających typowo
ludzkich procesów poznawczych. Warunki
te kształtują się w wyniku specyficznego
dla jednostki oddziaływania między
genotypem a środowiskiem.

Czym jest czynnik g?

• Dwuczynnikowa teoria

zdolności Spearmana

• Inteligencja ogólna – czynnik g

[genral intelligence]. Energia
umysłowa

• Zdolności specjalne – czynniki s

[specific]

3 zasady funkcjonowania intelektu

– Zrozumienie własnego

doświadczenia

– Edukcja relacji – proces umysłowy

polegający na ujmowaniu
stosunku między dwom lub więcej
elementami

– Edukcja korelatów – gdy znana

jest relacja i należy wydedukować
brakujący element tej relacji

Zasada edukcji korelatu i relacji

przeciwieństwo

zimny

?

?

dom

dach

Koncepcja Raymonda Cattella [1971]

• Na czynnik g składają się dwa inne:

• Inteligencja płynna

Uwarunkowana właściwościami struktur

nerwowych w mózgu i zależy w decydującej
mierze od czynnika genetycznego. Ujawnia się
najbardziej w rozwiązywaniu zadań, w których
chodzi o ujmowanie stosunków między rzeczami

czy elementami w testach niewerbalnych.
Dotyczy wrodzonej zdolności do rozumowania.
Rozwija się do okresu dojrzałości.

• Inteligencja skrystalizowana

powstaje jako wynik doświadczenia i uczenia się,
które nakładają się na inteligencję płynną.
Zmienia się wraz z wiekiem i zależy od czynników
kulturowych. Przejawia się głownie w zadaniach

werbalnych. Rozwija się do starości.

Triarchiczna teoria inteligencji

• Inteligencja składnikowa

• Inteligencja doświadczeniowa

• Inteligencja kontekstualna

• Zalety:

– Triarchiczna teoria inteligencji jest

teorią systemową - rozpatruje

inteligencję z różnych perspektyw

• Wada:

– Inteligencja praktyczna

(kontekstualna) koreluje, wbrew
założeniom Sternberga, z inteligencją
psychometryczną (składnikową)

Inteligencja składnikowa

• Stanowi najlepszą miarę inteligencji

płynnej

• Odnosi się do rozumowania

indukcyjnego (od szczegółu do
ogółu; wyciągamy wniosków z
niepełnego zbioru przesłanek),
uczenia się i nabywania wiedzy,
wykonywania zadań oraz
planowania, kontroli i podejmowania
decyzji (metaskładniki)

Inteligencja doświadczeniowa

• Zdolność radzenia sobie z

nowymi sytuacjami,
korzystania z
dotychczasowych
doświadczeń i automatyzacji
procesów myślowych

• Pokrewna twórczości

Inteligencja kontekstualna

• Inteligencja praktyczna;

„zaradność życiowa”

• Umożliwia adaptację do

otoczenia

• Jeśli ta adaptacja jest niemożliwa,

jednostka próbuje zmieniać i
kształtować rzeczywistość

• Zależna od kontekstu kulturowego

Teoria wielu inteligencji Gardnera

• Inteligencja jako zdolność do

rozwiązywania problemów lub do

tworzenia produktów cenionych
w określonym środowisku
kulturowym lub w społeczności

• Inteligencja językowa, logiczno-

matematyczna, przestrzenna,
muzyczna, cielesno-kinestetyczna,
interpersonalna, intrapersonalna

• Każdy z 7 rodzajów inteligencji

ma, zdaniem Gardnera, swoje

podstawy neuronalne

Inteligencja językowa

• Najbardziej widoczna u poetów i

literatów

• „Bez serc, bez ducha, to szkieletów

ludy; Młodości! dodaj mi skrzydła!
Niech nad martwym wzlecę
światem W rajską dziedzinę ułudy;
Kędy zapał tworzy cudy, Nowości
potrząsa kwiatem, I obleka w nadziei
złote malowidła.”

Inteligencja logiczno-matematyczna

• Obejmuje zdolności

matematyczne i logiczne.
Ujawnia się głównie w
rozumowaniu indukcyjnym.
Utożsamiana z „myśleniem
naukowym”.

• Swoisty archetyp „surowej

inteligencji”

Inteligencja przestrzenna

• Zdolność tworzenia modeli

umysłowych przestrzeni
świata zewnętrznego i
operowania nimi w umyśle.

• Występuje u żeglarzy,

inżynierów, rzeźbiarzy,
malarzy…

Inteligencja muzyczna

• Występuje u wybitnych

muzyków

• Za zdolności muzyczne

odpowiada prawa półkula
mózgu

Inteligencja cielesno-kinestetyczna

• Zdolność do tworzenia

produktów angażujących
całe ciało lub jego części

• Ujawnia się u sportowców,

tancerzy, chirurgów,
rzemieślników…

Inteligencja interpersonalna

• Zdolność rozumienia innych

ludzi i współdziałania z nimi

• Umiejętność różnicowania

nastroju, temperamentu,
motywacji i intencji osób nas
otaczających

• Widoczna u sprzedawców,

duchownych, nauczycieli,
psychologów

Inteligencja intrapersonalna

• Zdolność tworzenia

adekwatnego modelu samego
siebie i efektywnego
wykorzystywania go w życiu
codziennym

• Zdolność do samoregulacji i

obserwacji własnych emocji

Formalna teoria inteligencji E.Nęcki

Kluczowe pojęcia

• Zasoby uwagi

• Pojemność pamięci roboczej

(operacyjnej)

• Pobudzenie

– Energetyczne (energia vs zmęczenie)
– Napięciowe (napięcie vs spokój)

• Proces inteligencji

• Inteligentne zachowanie

Poznawcze korelaty inteligencji –
Zasoby uwagi

• Uwaga jako poznawcze

podłoże inteligencji

• Osoby inteligentne

charakteryzują się zwiększoną
pulą zasobów uwagi

• Spore zasoby uwagi pozwalają

wykonywać dwa zadania
jednocześnie, bez większego
uszczerbku w efektywności

jednego z nich

Poznawcze korelaty inteligencji –
Pamięć robocza

• W pamięci roboczej (krótkotrwałej)

dokonują się operacje umysłowe
[przetwarzanie informacji]

• Pojemność pamięci roboczej koreluje

z czynnikiem inteligencji płynnej na
poziomie 0,80 [Kyllonen & Christal,
1990]

• Duża pojemność pamięci roboczej

oraz wolne tempo zapominania są
związane z wysoka inteligencją

Pobudzenie

• Osoby bardziej inteligentne mają większe

zasoby uwagi, pojemność pamięci
krótkotrwałej i wolniejszy zanik info z PK [od
osób mniej inteligentnych]

• Związek ten jest moderowany jakością

pobudzenia energetycznego i
napięciowego.

– Pobudzenie energetyczne pełni funkcje

mobilizujące i zwiększa pulę zasobów uwagi
i pojemności PK

– Pobudzenie napięciowe pełni funkcje

lękotwórcze i zmniejsza pojemność PK oraz
pulę uwagi

• Na aktualny poziom kompetencji

intelektualnych mają wpływ czynniki
sytuacyjne oraz osobowość

Opracowane na podstawie:

• Strealu, J. (2002). Psychologia różnic

indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe „Scholar”

• Pozycje testowe w opracowaniu Marzeny

Zakrzewskiej (2004)