6

PROJEKTOWANIE OGRODU EKOLOGICZNEGO

WSTĘPNE PRACE W PROCESIE PROJEKTOWANIA OGRODU
EKOLOGICZNEGO

Wstępne prace w procesie projektowania ogrodu ekologicznego mają na celu przygotowanie
podstaw do opracowania programu, projektu koncepcji i projektu technicznego ogrodu
ekologicznego.


Ustalenia początkowe

Proces projektowania ogrodu ekologicznego:
• Opiera się na wielu metodach składających się na metodykę projektowania ogrodu

ekologicznego,

• Obejmuje między innymi szczególnie ważną, wiodącą metodę wydzielania i kopiowania

naturalnych i półnaturalnych fragmentów krajobrazu z okolic ogrodu i wstawiania ich do
ogrodu (tak zwaną metodę „kopiuj fragment krajobrazu - wstaw fragment krajobrazu”)
i/lub adaptację fragmentów krajobrazu istniejących w ogrodzie,

• Obejmuje etap określenia funkcji i użytkowników ogrodu ekologicznego, etap wyboru

terenu pod ogród ekologiczny, etap badań i inwentaryzacji ogrodu ekologicznego oraz
jego okolic a także etap właściwego projektowania ogrodu ekologicznego na określonych
zasadach,

• Uwzględnia szeroko pojęte uwarunkowania przyrodnicze i kulturowe,

• Uwzględnia ewentualne zagrożenia przyrody, krajobrazu, walorów kulturowych i

środowiska życia ludzi które mogą się pojawić przy nieprawidłowym kształtowaniu
ogrodów ekologicznych,

• Należy przeprowadzić od początku do końca, uwzględniając wszystkie etapy (rozdziały i

podrozdziały niniejszego poradnika) i wynikające z nich ustalenia aby zaprojektować
prawidłowo ogród ekologiczny,

• Dąży do osiągania zamierzonego efektu w sposób najprostszy, najmniej uciążliwy ale

jednocześnie prawidłowy,

• Określa ramowe działania z miejscem na samodzielność i kreatywność w tych ramach,

• Umożliwia kształtowanie ogrodu ekologicznego typu przyszkolnego lub ogrodu

ekologicznego typu przydomowego,

• Umożliwia kształtowanie ogrodu ekologicznego w wariancie podstawowym lub

rozwiniętym. Wariant podstawowy obowiązuje uczestników projektu. Wariant rozwinięty
nie obowiązuje uczestników projektu. Obowiązkowe do przyswojenia i wykorzystania są
teksty w kolorze czarnym, nieobowiązkowe są teksty w kolorze

jasno szarym

dotyczące

wariantu rozwiniętego ogrodu ekologicznego. Obowiązkowe są również do przyswojenia
i wykorzystania załączniki do tekstów - załącznik rysunkowy i fotograficzny.

Wariant rozwinięty zalecany jest prawdziwym pasjonatom, posiadającym odpowiednie
możliwości tworzenia ogrodu ekologicznego a ponadto posiadającym odpowiednią
wiedzę i/lub stały dostęp do osób z odpowiednią wiedzą o kształtowaniu ogrodów
ekologicznych.

• Jest skonstruowany tak aby nauczyciele i opiekunowie przy udziale młodzieży i dzieci

oraz inni obywatele mogli zaprojektować ogród ekologiczny prawie samodzielnie na
poziomie programu i projektu koncepcji,

ale przy obowiązkowych i nieuniknionych

7

konsultacjach ekoarchitektów krajobrazu i innych specjalistów w pewnych kluczowych
momentach procesu projektowania ogrodu ekologicznego. Należy zaznaczyć, że zakres
potrzebnej pomocy specjalistów przy tworzeniu ogrodu ekologicznego według wariantu
rozwiniętego jest o wiele większy niż przy wariancie podstawowym,

• Oprócz tekstów obejmuje rysunki i fotografie, w tym wykonane dla przykładowego

ogrodu ekologicznego.

Wstępne określenie kto i w jakim zakresie będzie koordynował projektowanie ogrodu
ekologicznego oraz w przyszłości kto i w jakim zakresie będzie koordynował realizację,
utrzymanie i użytkowanie ogrodu ekologicznego.

Należy wstępnie określić kto i w jakim zakresie będzie koordynował projektowanie ogrodu
ekologicznego oraz w przyszłości kto i w jakim zakresie będzie koordynował realizację,
utrzymanie i użytkowanie ogrodu ekologicznego.
Należy się zorientować czy są osoby i warunki do przeprowadzenia tego przedsięwzięcia.
Należy wstępnie ustalić czy będzie w przyszłości zapewniona dla ogrodu ekologicznego
niezbędna, trwała i odpowiednia pod względem merytorycznym i technicznym opieka,
konkretnych wytypowanych osób.
Osobami naturalnie predysponowanymi do pełnienia roli opiekunów ogrodów ekologicznych
w szkołach są nauczyciele biologii oraz dozorcy szkolni.
Uwzględnienie tego zawczasu jest ważne ponieważ niema sensu projektować, zakładać
ogrodu ekologicznego jeśli nie będzie właściwie utrzymywany i adekwatnie użytkowany lub
będzie pozostawiony samemu sobie.

Zadania na wrzesień, październik, listopad 2007r. dla uczestników projektu „Polskie
Ogrody Ekologiczne” związane z niniejszym podrozdziałem pt. „Wstępne określenie kto i w
jakim zakresie będzie koordynował projektowanie ogrodu ekologicznego oraz w przyszłości
kto i w jakim zakresie będzie koordynował realizację, utrzymanie i użytkowanie ogrodu
ekologicznego”.
Określcie wstępnie na podstawie powyższego tekstu kto i w jakim zakresie będzie
koordynował projektowanie waszego ogrodu ekologicznego oraz w przyszłości kto i w jakim
zakresie będzie koordynował jego realizację, utrzymanie i użytkowanie.


Dla kogo jest przeznaczony ogród ekologiczny, jakie są funkcje ogrodu ekologicznego
oraz czym się kierować przy kształtowaniu ogrodu ekologicznego aby spełniał swoje
funkcje

Dla kogo jest przeznaczony ogród ekologiczny
Adresatami niniejszego projektu są placówki oświatowe, w tym przedszkola, szkoły
podstawowe, gimnazja, ośrodki wychowawcze oraz osoby indywidualne.
Ze względu na wyżej wymienionych adresatów projektu rozróżniono dwa typy ogrodów
ekologicznych:
• ogród ekologiczny typu przyszkolnego,

• ogród ekologiczny typu przydomowego.
Ogród ekologiczny typu przyszkolnego to ogród udostępniony dla większej liczby
użytkowników. Może on być zlokalizowany na działkach należących do placówek
oświatowych i wychowawczych.

8

Ogród ekologiczny typu przydomowego to ogród udostępniony dla niewielkiej przeważnie
stałej liczby użytkowników. Może on być zlokalizowany na indywidualnych działkach przy
domach mieszkalnych lub innych obiektach.

Jakie są funkcje ogrodu ekologicznego
Ogród ekologiczny typu przyszkolnego pełni następujące podstawowe funkcje:

• umożliwia ochronę i ekologiczne kształtowanie lokalnej przyrody, kultury i środowiska

życia ludzi w zakresie możliwym do osiągnięcia w ogrodzie ekologicznym,

• umożliwia zwiększenie wiedzy i doświadczenia bezpośrednich użytkowników oraz

szerszej publiczności o tym jak kształtować ogród ekologiczny w zgodzie z naturą i
kulturą,

• umożliwia przeprowadzanie zajęć edukacyjnych i/lub psychoterapeutycznych o różnym

charakterze.

Ogród ekologiczny typu przydomowego pełni następujące podstawowe funkcje:
• umożliwia ochronę i ekologiczne kształtowanie lokalnej przyrody, kultury i środowiska

życia ludzi w zakresie możliwym do osiągnięcia w ogrodzie ekologicznym,

• umożliwia zwiększenie wiedzy i doświadczenia użytkowników o tym jak kształtować

ogród ekologiczny w zgodzie z naturą i kulturą,

• umożliwia szeroko pojętą rekreację ekologiczną i tym samym spełnienie licznych

ważnych potrzeb psychofizycznych człowieka związanych z ogrodem ekologicznym.

Zatem podstawowa różnica pomiędzy wyżej wymienionymi typami ogrodów jest taka, że
ogród ekologiczny typu przyszkolnego posiada funkcję ekoedukacyjną dla dzieci, młodzieży
a także dorosłych natomiast ekologiczny ogród typu przydomowego posiada funkcję
ekorekreacyjną dla użytkowników ogrodu.

Czym się kierować przy kształtowaniu ogrodu ekologicznego aby spełniał swoje funkcje
W celu ochrony i ekologicznego kształtowania lokalnej przyrody, kultury i środowiska życia
ludzi w ogrodzie ekologicznym należy:
• Mieć świadomość, że przyrodę, krajobraz, walory kulturowe i środowisko życia ludzi

można chronić i kształtować w ogrodach ekologicznych w pewnym ograniczonym
zakresie, w zakresie jaki określa ogród i wszystko co na niego się składa, jego otoczenie
oraz ludzie będący jego twórcami i użytkownikami (np. dla skutecznej ochrony dzikiej
przyrody potrzebne są duże, naturalne, zróżnicowane, powiązane, trwałe przestrzenie i
ekosystemy; w ogrodach zaś możemy sprzyjać w niewielkim zakresie ochronie pewnych
tylko fragmentów ekosystemów oraz gatunków i do tego tych akceptowanych przez
ludzi),

• Mieć świadomość, że stworzenie ogrodu ekologicznego w niniejszym ujęciu obejmuje

stworzenie czegoś na kształt mini rezerwatu, mini skansenu, osadzonego we
współczesnych realiach gdzie będą chronione głównie: lokalny ekosystem i jego
elementy, okoliczne fragmenty krajobrazów naturalnych i półnaturalnych, rodzima flora i
fauna ogrodowa. Jednocześnie ogród ekologiczny w niniejszym ujęciu ma na celu
przybliżenie ludziom lokalnej przyrody i ekologicznej kultury ogrodowej w tym
szczególnie dzieciom i młodzieży (przybliżenie w sensie przestrzennym to znaczy
zbliżenie ogrodu ekologicznego do miejsc najczęstszego przebywania ludzi - szkoły,
domu oraz przybliżenie poprzez zaciekawienie, polubienie, pokochanie, poznanie,
poczucie więzi i odpowiedzialności za przyrodę, ekosystem, krajobraz, rośliny i
zwierzęta),

• Mieć świadomość, że zakładając ogród ekologiczny lub kształtując naturalne elementy w

ogrodzie tworzymy miejsca życia wielu istot i dlatego miejsca te powinny być trwałe i pod

9

trwałą kompetentną opieką, tak aby umożliwić życie wielu pokoleniom roślin i zwierząt
oraz harmonijne funkcjonowanie i ewolucję tych ekosystemów,

• Uszanować zastany ekosystem projektowanego ogrodu ekologicznego, harmonijnie i

mądrze wpisać się i przekształcić go w kierunku zwiększenia naturalności,
bioróżnorodności i walorów kulturowych z zachowaniem części istniejących siedlisk i
roślinności (np. Nie można postępować tak, że najpierw usuniemy całą istniejącą
roślinność a później na jej miejsce wprowadzimy wspaniałą ekologiczną roślinność
zaprojektowaną przez nas. Zastany ekosystem nawet jeśli jest znacznie przekształcony
przez człowieka, ma ubogą jednorodną roślinność to może posiadać pewne zalety np. jeśli
dana roślinność, siedlisko występuje na danym terenie dłuższy czas to wykształcił się w
tym czasie i w tym miejscu specyficzny układ przyrodniczy ze swoistą roślinnością, florą i
fauną glebową.),

• Uszanować otoczenie, środowisko naturalne. Nie należy pozyskiwać składników przyrody

(gleby, skał, martwej materii organicznej, roślin, wód) potrzebnych do kształtowania
ogrodu ekologicznego z miejsc do tego celu nieprzeznaczonych lub cennych przyrodniczo
i w sposób niszczycielski. Można natomiast pozyskiwać składniki przyrody, w tym
podłoże, glebę, skały z: piaskarni, żwirowni, kamieniołomów, z wykopów budowlanych;
dzikie rośliny z terenów budów lub innych terenów gdzie i tak uległy by zniszczeniu,
można zbierać nasiona dzikich roślin niechronionych lub kupować dzikie rośliny ze
specjalnych upraw; martwe drewno należy pozyskiwać np. z wycinek prowadzonych na
placach budów, lub pod liniami wysokiego napięcia a wodę do terenów podmokłych i
oczek wodnych należy pozyskiwać głównie z wód opadowych,

• Świadomie kształtować kompozycję funkcjonalno-przestrzenną ogrodu ekologicznego,

naturalne, półnaturalne i kulturowe elementy ogrodu we wzajemnym powiązaniu i w
powiązaniu z otoczeniem oraz zgodnie z rzeczywistymi możliwościami i potrzebami
zarówno środowiska jak i użytkowników,

• Chronić i kształtować w ogrodzie ekologicznym lokalne krajobrazy, w tym naturalne i

półnaturalne fragmenty krajobrazu,

• Chronić i kształtować adekwatne do fragmentów krajobrazu lokalne formy ukształtowania

terenu, grunty, wody, florę, faunę i warunki klimatyczne,

• Chronić i kształtować przede wszystkim lokalne naturalne i półnaturalne ale także cenne

kulturowe formy ukształtowania terenu np. sprzyjające bioróżnorodności wzniesienia i
zagłębienia z towarzyszącymi im siedliskami suchymi i słonecznymi oraz wilgotnymi i
zacienionymi,

• Chronić i kształtować zastane naturalne i półnaturalne siedliska oraz kształtować nowe

różnorodne siedliska nawiązujące do siedlisk występujących w okolicy współcześnie lub
w przeszłości. Możliwe jest też kształtowanie w ograniczonym zakresie siedlisk silnie
przekształconych przez człowieka na potrzeby uprawy roślin ozdobnych i użytkowych,

• Chronić i kształtować warunki wodne sprzyjające naturalności i bioróżnorodności w tym

można chronić i kształtować półnaturalne oczka wodne, strefy bagienne, podmokłości,
miejsca wilgotne, okresowo wilgotne i miejsca suche,

• Chronić i kształtować florę, w tym: dziką, rodzimą, lokalną, tradycyjną a w niewielkim

zakresie obcą i/lub nowoczesną, zbiorowiska naturalne, półnaturalne i komponowane
przez człowieka, zbiorowiska związane z ukształtowanymi na terenie ogrodu formami
rzeźby terenu i siedliskami,

• Chronić rodzimą faunę poprzez ochronę i kształtowanie miejsc, siedlisk i zbiorowisk

roślinnych potrzebnych dla jej bytowania,

• Chronić i kształtować różnorodne lokalne warunki klimatyczne, w tym słoneczne i

wilgotnościowe,

10

• Chronić i kształtować walory kulturowe poprzez:

- kształtowanie dawnych, tradycyjnych i nowych siedlisk dla fauny i flory,
- stosowanie dawnych, tradycyjnych odmian roślin, ale także współczesnych

niemodyfikowanych genetycznie roślin ozdobnych i użytkowych,

- odtwarzanie w ogrodzie pewnych elementów charakterystycznych dla ogrodów

pradawnych, tradycyjnych lub historycznych,

- uwzględnianie w ogrodach cennych dla kultury elementów współczesnych,

nowoczesnych,

• Chronić i kształtować środowisko życia ludzi poprzez:

- ochronę i kształtowanie tego wszystkiego o czym mowa powyżej,
- kształtowanie ładu funkcjonalno-przestrzennego i atrakcyjnych kompozycji

ogrodowych,

- kształtowanie dogodnych miejsc i sytuacji w ogrodzie do wypoczynku, poznawania,

kontemplacji, nawiązywania więzi, współodczuwania, poczucia ochrony zagrożonej
natury i kultury, wyrażania swojej osobowości, ekstensywnej pracy, zabaw,
psychoterapii w kontakcie z naturą, kulturą, innymi ludźmi i sobą,

- zapewnienie bezpieczeństwa, czyli: nie tworzenie niebezpiecznych elementów takich

jak np. oczko wodne w ogrodzie przyszkolnym lub ogrodzie gdzie przebywają małe
dzieci, nie tworzenie warunków dla bytowania zwierząt szczególnie niebezpiecznych
dla człowieka (dotyczy to konkretnie żmij); nie tworzenie warunków dla bytowania
organizmów uciążliwych w bezpośrednim sąsiedztwie miejsc częstego przebywania
ludzi np. komarów, szerszeni, os; poinformowanie ludzi na jakich warunkach można
bezpiecznie i komfortowo korzystać z ogrodu ekologicznego, w tym między innymi
poinformowanie alergików.

W celu zwiększenia wiedzy i doświadczenia bezpośrednich użytkowników oraz szerszej
publiczności o tym jak kształtować ogród ekologiczny w zgodzie z naturą i kulturą należy:
• ukształtować ogród atrakcyjny, tworzący całość powiązaną z otoczeniem, z różnorodnymi

elementami naturalnymi i kulturowymi charakterystycznymi dla danego miejsca i okolicy
w przeszłości i współcześnie, z różnorodnymi siedliskami półnaturalnymi, różnorodną
dziką florą i odmianami roślin niezmodyfikowanych genetycznie uprawianych przez
człowieka, różnorodną dziką fauną i miejscami jej bytowania,

• ukształtować ogród z atrakcyjnym i odpowiednim dla użytkowników programem oraz

kompozycją funkcjonalno-przestrzenną w powiązaniu z programami prezentacji i
korzystania z ogrodu,

• ukształtować ogród zgodnie z rzeczywistymi możliwościami i potrzebami zarówno

środowiska jak i użytkowników,

• opracować adekwatne programy prezentacji i korzystania z ogrodu o charakterze

poznawczym dostosowane do potrzeb bezpośrednich użytkowników,

• zapewnić informacje dla szerszej publiczności o tym jak zaplanowano, zaprojektowano,

zrealizowano i jak jest utrzymywany i użytkowany ogród ekologiczny oraz informacje w
oparciu o jakie materiały, poradniki i literaturę, z pomocą jakich specjalistów można
tworzyć ogrody ekologiczne,

• umożliwić wygodne wejście i wyjście, poruszanie się i przebywanie grupom osób

(grupom osób w liczbie odpowiadającej orientacyjnie liczbie uczniów w klasie) oraz
pojedynczym osobom, w tym niepełnosprawnym,

• zlokalizować ogród blisko bezpośrednich użytkowników, z wygodnym i bezkolizyjnym

dojściem, dojazdem,

11

• udostępnić ogród dla bezpośrednich użytkowników w jak najdłuższym czasie w ciągu

dnia, tygodnia, roku dla pobytów grupowych jak i indywidualnych, za wiedzą opiekuna
ogrodu,

• udostępnić czasowo ogród ekologiczny szerszej publiczności np. podczas imprezy typu

„otwarte ogrody”,

• zapewnić dyspozycyjnych i kompetentnych opiekunów ogrodu, zarówno opiekuna

merytorycznego jaki zajmującego się bezpośrednio utrzymaniem ogrodu.

W celu umożliwienia przeprowadzania zajęć edukacyjnych i/lub psychoterapeutycznych o
różnym charakterze z wykorzystaniem ogrodu ekologicznego, należy:
• ukształtować ogród atrakcyjny, tworzący całość powiązaną z otoczeniem, z różnorodnymi

elementami naturalnymi i kulturowymi charakterystycznymi dla danego miejsca i okolicy
w przeszłości i współcześnie, z różnorodnymi siedliskami półnaturalnymi, różnorodną
dziką florą i odmianami roślin niezmodyfikowanych genetycznie uprawianych przez
człowieka, różnorodną dziką fauną i miejscami jej bytowania,

• ukształtować ogród ekologiczny z atrakcyjnym i odpowiednim dla użytkowników

programem oraz kompozycją funkcjonalno-przestrzenną w powiązaniu z programami
edukacyjnymi i/lub psychoterapeutycznymi,

• ukształtować ogród zgodnie z rzeczywistymi możliwościami i potrzebami zarówno

środowiska jak i użytkowników,

• opracować atrakcyjne, różnorodne programy edukacyjne obejmujący różne przedmioty

nauczania np. biologię, plastykę, etykę, religię, psychologię, filozofię,

• opracować odpowiednie programy dla celów psychoterapeutycznych,

• umożliwić wygodne wejście i wyjście, poruszanie się i przebywanie grupom osób

(orientacyjnie w liczbie odpowiadającej liczbie uczniów w klasie) oraz pojedynczym
osobom, w tym niepełnosprawnym,

• zlokalizować ogród blisko bezpośrednich użytkowników, z wygodnym i bezkolizyjnym

dojściem, dojazdem,

• udostępnić ogród dla bezpośrednich użytkowników w jak najdłuższym czasie w ciągu

dnia, tygodnia, roku dla celów edukacyjnych i/lub psychoterapeutycznych,

• zapewnić dyspozycyjnych i kompetentnych opiekunów ogrodu, zarówno opiekuna

merytorycznego jaki zajmującego się bezpośrednio utrzymaniem ogrodu.

W celu umożliwienia szeroko pojętej rekreacji ekologicznej i tym samym spełnienia licznych
ważnych potrzeb psychofizycznych człowieka związanych z ogrodem ekologicznym
(począwszy od tych najgłębszych, najdawniejszych związanych z kontaktem z naturą i
pierwotną kulturą; poprzez tradycyjne potrzeby kulturowe takie jak zwyczaje związane z
ogrodem, jego uprawą, pielęgnowaniem, kształtowaniem; a skończywszy na nowoczesnych
potrzebach kulturowych takich jak potrzeba piękna, potrzeba odpoczynku od cywilizacji czy
potrzeba ochrony zagrożonej przyrody i kultury) należy:
• ukształtować ogród tak aby były liczne miejsca i sposobności w ogrodzie adekwatne do

wyżej wymienionych potrzeb,

• wprowadzić do ogrodu dzikość, naturę w jak najmniej przekształconej postaci,

• wprowadzić do ogrodu elementy związane z życiem i umysłowością pierwotnego

człowieka, elementy drzemiące gdzieś głęboko w naszej podświadomości np. szałas
pierwotnego człowieka, pierwotne uprawy roślin, święty gaj oraz umożliwić np.
przeprowadzenie obrzędów związanych z naturą i pierwotną kulturą, czy wykonywanie
pierwotnych prac uprawowych,

12

• wprowadzić do ogrodu tradycyjne elementy kulturowe szczególnie miłe sercu jak np.

ekstensywnie koszona łąka kwietna przy użyciu kosy, wiklinowy płot ogradzający ogród
oraz umożliwić np. przeprowadzenie tradycyjnych obrzędów związanych z ogrodem, czy
wykonywanie tradycyjnych prac ogrodowych,

• wprowadzić do ogrodu np. ładne i preferowane przez użytkowników kompozycje

ogrodowe nawiązujące do historycznych stylów sztuki ogrodowej i/lub kompozycje
nowoczesne w stylistyce,

• wprowadzić miejsca i sposobności do wypoczynku, poznawania, kontemplacji,

nawiązywania więzi, współodczuwania, poczucia współudziału w ochronie zagrożonej
natury i kultury, wyrażania swojej osobowości, ekstensywnej pracy, zabaw, psychoterapii
w kontakcie z naturą, kulturą, innymi ludźmi i sobą.

Skrót niniejszego podrozdziału

Najprościej rzecz ujmując w niniejszym podrozdziale zawarto informacje na tematy:
• Dla kogo jest przeznaczony ogród ekologiczny?

• Jakie są funkcje ogrodu ekologicznego?

• Czym się kierować przy kształtowaniu ogrodu ekologicznego aby spełniał swoje funkcje?

Dla kogo jest przeznaczony ogród ekologiczny?
Jest przeznaczony głównie dla:
• dzieci i młodzieży uczącej się lub osób wymagających psychoterapii oraz ich nauczycieli

i opiekunów (ogród typu przyszkolnego),

• osób indywidualnych (ogród typu przydomowego).

Jakie są funkcje ogrodu ekologicznego?
Są to:
• ochrona lokalnej przyrody, kultury i środowiska życia ludzi w zakresie jaki umożliwia

ogród ekologiczny,

• zwiększanie wiedzy o tym jak kształtować ogród ekologiczny,
• edukacja ekologiczna (gdy użytkownikami są uczniowie, przedszkolaki) lub

psychoterapia (gdy użytkownikami są osoby wymagające takiej terapii),

• rekreacja ekologiczna (gdy użytkownikami są osoby indywidualne).

Czym się kierować przy kształtowaniu ogrodu ekologicznego aby spełniał swoje funkcje?
W celu ochrony lokalnej przyrody, kultury i środowiska życia ludzi w ogrodzie
ekologicznym należy głównie:
• mieć świadomość, że przyrodę, kulturę i środowisko życia ludzi możemy w ogrodach

ekologicznych chronić w ograniczonym zakresie,

• mieć świadomość, że tworzymy miejsca życia wielu istot,

• uszanować zastany ekosystem planowanego ogrodu ekologicznego, uszanować

otoczenie, środowisko naturalne, harmonijnie wpisać się i przekształcić ogród w kierunku
zwiększenia naturalności, bioróżnorodności i walorów kulturowych,

•

chronić i kształtować lokalne fragmenty krajobrazów, rodzime formy ukształtowania terenu,

grunty, wody, florę, faunę, warunki klimatyczne oraz walory kulturowe,

• kształtować ład funkcjonalno-przestrzenny.
W celu zwiększenia i upowszechnienia wiedzy jak kształtować ogród ekologiczny należy
głównie:
• ukształtować ogród z atrakcyjnym i odpowiednim dla użytkowników programem oraz

13

kompozycją funkcjonalno-przestrzenną w powiązaniu z programami prezentacji i
użytkowania ogrodu ekologicznego.

W celu umożliwienia edukacji ekologicznej i/lub psychoterapii należy głównie:
• ukształtować ogród ekologiczny z atrakcyjnymi i odpowiednim dla użytkowników

programem oraz kompozycją funkcjonalno-przestrzenną w powiązaniu z programami
edukacyjnymi i/lub psychoterapeutycznymi.

W celu umożliwienia szeroko pojętej rekreacji ekologicznej należy głównie:
• wprowadzić miejsca i sposobności do wypoczynku, poznawania, kontemplacji,

nawiązywania więzi, współodczuwania, poczucia współudziału w ochronie zagrożonej
natury i kultury, wyrażania swojej osobowości, ekstensywnej pracy, zabaw w kontakcie z
naturą, kulturą, innymi ludźmi i sobą.

Zadania na wrzesień, październik, listopad 2007r. dla uczestników projektu „Polskie
Ogrody Ekologiczne” związane z niniejszym podrozdziałem pt. „Dla kogo jest przeznaczony
ogród ekologiczny, jakie są funkcje ogrodu ekologicznego oraz czym się kierować przy
kształtowaniu ogrodu ekologicznego aby spełniał swoje funkcje”.
Określcie na podstawie powyższych tekstów :

• Dla kogo jest przeznaczony ogród ekologiczny i jakiego jest typu w waszym przypadku?

• Jakie funkcje będzie pełnił wasz ogród ekologiczny?
• Czym się będziecie kierować przy kształtowaniu waszego ogrodu ekologicznego aby

spełniał swoje funkcje?

Zadania wykonajcie w formie krótkich opisów.

Wybór miejsca

pod ogród ekologiczny, określenie jego powierzchni, określenie położenia

ogrodu ekologicznego w szerszym kontekście krajobrazowo-przestrzennym

Wybór miejsca pod ogród ekologiczny
Mając określone dla kogo jest przeznaczony ogród ekologiczny i jakie są jego funkcje, należy
następnie wybrać miejsce pod ogród ekologiczny. Miejsce przeznaczone pod ogród
ekologiczny powinno zapewniać jego właściwe funkcjonowanie, ewolucję i trwałość. Zatem
jego wytypowanie powinno zostać dobrze przemyślane, z uwzględnieniem poniższych
uwarunkowań:
• Przy wyborze miejsca pod ogród ekologiczny należy zwrócić uwagę na to jaka roślinność

i w jakim zakresie porasta teren wytypowany pod ogród ekologiczny. Optymalnym
miejscem pod ogród ekologiczny jest teren bez drzew i krzewów, miejsce bez drzew i
krzewów ma tę zaletę, że umożliwia wprowadzenie takich gatunków i w takim
rozmieszczeniu jak to jest najbardziej wskazane dla danego ogrodu ekologicznego.
Równie dobrym miejscem pod ogród ekologiczny jest teren gdzie rosną pojedyncze
drzewa i krzewy, najlepiej rodzimych gatunków typowych dla danej okolicy (patrz
załącznik Fotografia 1). Nie zalecam lokalizowania ogrodu ekologicznego (jeśli jest
możliwość wyboru lokalizacji) na terenie zalesionym, zadrzewionym, zakrzewionym gdyż
uniemożliwia to wprowadzenie wielu cennych elementów zarówno pod względem
bioróżnorodności jak i o dużych walorach wizualnych np. łąki kwietnej. Jednak
stworzenie atrakcyjnego ogrodu ekologicznego na takim terenie jest również możliwe.

• Przy wyborze miejsca pod ogród ekologiczny należy zwrócić uwagę na nasłonecznienie,

zacienienie terenu wytypowanego pod ogród ekologiczny. Dobrze jest gdy miejsce
przeznaczone pod ogród ekologiczny jest w przewadze nasłonecznione, gdyż sprzyja np.

14

obfitemu zakwitaniu roślin, ładnemu rozwojowi pojedynczych drzew i krzewów (patrz
załącznik Fotografia 2) .

• Przy wyborze miejsca pod ogród ekologiczny należy zwrócić uwagę na warunki glebowo-

wodne. Miejsce przeznaczone pod ogród ekologiczny powinno mieć w przewadze glebę o
charakterze naturalnym, z dopuszczeniem niewielkich powierzchni z glebą nienaturalną.
Pierwszorzędnym zadaniem w celu lokalizacji ogrodu ekologicznego jest zatem
orientacyjne określenie czy gleba ma charakter naturalny, czy nienaturalny. Trzeba
określić czy znajdują się w niej tylko naturalne składniki czy jest zdegradowana w wyniku
wymieszana z gruzem lub innymi sztucznymi materiałami, czy jest przekształcona w
wyniku nawożenia, użyźniania, przekopywania.
W celu orientacyjnego określenia czy gleba ma charakter naturalny należy:

- spytać osoby które znają historię danego terenu, o to gdzie prowadzone były jakieś

prace ziemne, gdzie może zalegać gruz, śmiecie i inne sztuczne materiały,

- obejrzeć powierzchnię terenu, wykopać kilka dołków w miejscach potencjalnie

podejrzanych i oszacować czy gleba ma charakter naturalny.

Ustalenie tego jest bardzo ważne ponieważ na glebie nienaturalnej nie wskazane jest
zakładanie ogrodu ekologicznego, a na pewno znacznie ogranicza to możliwości
kreowania półnaturalnych zbiorowisk roślinnych, które są głównym składnikiem ogrodu
ekologicznego. Jeśli mamy zatem możliwość lokalizacji ogrodu ekologicznego na glebie o
charakterze naturalnym to należy go tam umiejscowić. Można dopuścić niewielki procent
powierzchni ogrodu ekologicznego z glebą nienaturalną gdzie kształtowane będą
np. rabaty tradycyjnych kwiatów wymagających gleby żyznej, ruderalne zbiorowiska
roślinne rosnące na glebach z gruzem, czy też nowe nie występujące na terenie ogrodu a
charakterystyczne dla okolicy mikrosiedliska. Jeśli dysponujemy terenem pod ogród tylko
z glebą nienaturalną to niestety nasz ogród ekologiczny będzie upośledzony i zubożony.
Można wymienić nienaturalną glebę na podobną do tej która występowała na danym
terenie naturalnie, jednak jest to półśrodek umożliwiający utworzenie jedynie siedliska
zbliżonego do naturalnego. Z tych powodów taka wymiana gleby jest dopuszczalna raczej
na niewielkich powierzchniach.
Optymalnym miejscem pod ogród ekologiczny jest teren z glebą w niewielkim stopniu
wilgotną, z miejscami suchymi i wilgotnymi (patrz załącznik Fotografia 3).

• Ogród ekologiczny powinien być zlokalizowany na terenach o charakterze półnaturalnym

oraz powinien mieć kontakt funkcjonalno-przestrzenny z sąsiednimi trwałymi terenami o
charakterze półnaturalnym i/lub naturalnym (patrz załącznik Fotografia 4).

• Miejsce przeznaczone pod ogród ekologiczny nie powinno być zlokalizowane w obrębie

urządzeń infrastruktury i potencjalnych inwestycji. Ze względów technicznych i
bezpieczeństwa nie należy lokalizować ogrodu nad podziemną infrastrukturą oraz pod
liniami napowietrznymi. Jeśli jednak w obrębie ogrodu znajduje się podziemna
infrastruktura i/lub linie napowietrzne to należy przestrzegać ustalonych odległości np.
sadzenia drzew i krzewów od obiektów i urządzeń. Zatem typując miejsce pod ogród
należy ustalić gdzie znajdują się urządzenia infrastruktury oraz gdzie planowane są
inwestycje. Ustalenie lokalizacji podziemnej infrastruktury można przeprowadzić na
podstawie mapy zasadniczej obejmującej dany teren oraz przy pomocy administratora
danego terenu.

• Miejsce przeznaczone pod ogród ekologiczny typu przyszkolnego powinno być

zlokalizowane na terenie należącym do szkoły lub trwale użytkowanym przez szkołę,
powinno być mało uczęszczane, spokojne, położone na uboczu ale jednocześnie powinno
być dostępne w sposób wygodny i bezkolizyjny.

15

• W przypadku ogrodu ekologicznego typu przydomowego określenie jego lokalizacji

będzie ściśle powiązane z umiejscowieniem domu, budynków gospodarczych a także
dróg, ścieżek i placyków. Zlokalizowanie ogrodu ekologicznego typu przydomowego
powinno uwzględniać w sposób adekwatny wyżej wymienione uwarunkowania.

Określenie powierzchni ogrodu ekologicznego
Ogród ekologiczny powinien mieć odpowiednią wielkość, wielkość na której będzie możliwe
utworzenie i pokazanie różnorodnych, lokalnych, naturalnych i półnaturalnych fragmentów
krajobrazów, mikrosiedlisk, zbiorowisk roślinnych, fauny i miejsc jej bytowania,
tradycyjnych i nowoczesnych niezmodyfikowanych genetycznie roślin ogrodowych oraz
elementów kulturowych. Im ogród będzie większy, bardziej zróżnicowany i bogatszy w różne
elementy przy zachowaniu ładu kompozycyjnego tym będzie atrakcyjniejszy dla przyrody,
kultury i ludzi a w przypadku ogrodu typu przyszkolnego będzie także atrakcyjniejszy dla
przeprowadzania różnorodnych zajęć edukacyjnych. Jednocześnie ogród przyszkolny musi
być na tyle duży aby zmieściły się w nim dzieci, młodzież, dorośli w liczbie odpowiadającej
przynajmniej jednej klasie i aby znajdowały się w nim wygodne ścieżki, miejsca i warunki dla
prowadzenia zajęć edukacyjnych.
Z kolei ogród przydomowy powinien mieć włączone do swojej powierzchni tereny typowo
rekreacyjne głównie w formie trawników oraz odpowiednie dojścia, dojazdy umożliwiające
korzystanie z ogrodu.
Proponuję przeznaczyć pod ogród ekologiczny typu przyszkolnego powierzchnię mniej
więcej od 400 do 500 m

2

(patrz załącznik Fotografia 1). Ogród ekologiczny o powierzchni

poniżej 400m

2

też może zaistnieć ale im mniejszy ogród tym mniej elementów można

wprowadzić, a na terenie o powierzchni poniżej 200m

2

zalecam wprowadzenie jakiegoś

jednego charakterystycznego dla danej okolicy fragmentu krajobrazu np. łączkę kwietną lub
skraj zadrzewienia. Zalecam też aby ogród ekologiczny typu przyszkolnego miał kształt
prostokąta, gdyż ta figura wydaje się być najlepsza dla rozmieszczenia w ogrodzie
ekologicznym odpowiednich elementów.
Zakładam też że ogród przydomowy może mieć maksymalnie około 10000m

2

powierzchni

(Powyżej tej powierzchni zaczyna się park ekologiczny kształtowany na podobnych zasadach
co ogród ekologiczny ale charakteryzujący się pewną specyfiką przestrzeni, funkcji
problemów, rozwiązań których niniejszy poradnik nie obejmuje). Zalecam aby powierzchnię
przeznaczoną pod ogród przydomowy w całości przeznaczyć pod ogród ekologiczny ze
względu na to, że nieekologiczne kształtowanie ogrodu jest w konflikcie z kształtowaniem
ekologicznym. Powierzchnia ogrodu przydomowego jest powiązana z powierzchnią domu,
budynków gospodarczych, dróg, ścieżek i placyków, które w sumie stanowią powierzchnię
całej działki.

Określenie położenia ogrodu ekologicznego w szerszym kontekście krajobrazowo-
przestrzennym
Należy określić ogólne geograficzne położenie terenu projektowanego ogrodu np. należy
określić, że znajduje się on w środkowej Polsce na Nizinie Mazowieckiej.
Należy przeprowadzić obserwacje terenów, krajobrazów, fragmentów krajobrazów
znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie i okolicy planowanego ogrodu ekologicznego.
Należy:
• Zaobserwować i wyróżnić jakie tereny o jakich formach zagospodarowania (lasy,

zadrzewienia, łąki, pola, nieużytki, tereny zieleni, wody, tereny zabudowy jednorodzinnej,
tereny zabudowy wielorodzinnej, tereny zabudowy innej, drogi, parkingi, tereny
kolejowe) znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie i okolicy projektowanego ogrodu.

16

• Zaobserwować i wyróżnić jakie naturalne i półnaturalne (nieintensywnie, tradycyjnie

kształtowane przez człowieka) tereny, krajobrazy znajdują się w bezpośrednim
sąsiedztwie i okolicy projektowanego ogrodu.

• Zwrócić uwagę na ich wygląd. Zaobserwować ukształtowanie terenu, wzniesienia i

obniżenia, pokrycie terenu roślinnością w powiązaniu z ukształtowaniem terenu np. należy
zobaczyć gdzie rośnie las iglasty a gdzie liściasty, gdzie są łąki a gdzie pola orne, gdzie są
podmokłości a gdzie tereny suche,

• Określić jakimi sposobami człowiek kształtuje te tereny, krajobrazy i czy sposoby ich

użytkowania są trwałe czy tymczasowe,

• Wykonać fotografie tych terenów, krajobrazów (patrz załącznik Fotografia 15, 24).

• Opisać krótko fotografie według powyższych ustaleń np. opisać, że na danej fotografii

widzimy krajobraz półnaturalny, nieintensywnie kształtowany przez człowieka, że na
krajobraz ten składa się takie a takie ukształtowanie terenu w powiązaniu z taką a taką
roślinnością.

Należy następnie:
• Przyjrzeć się bliżej wyżej omówionym i zaobserwowanym dużym krajobrazom

naturalnym i półnaturalnym. Wydzielić z dużych zaobserwowanych krajobrazów
wyróżniające się fragmenty krajobrazów naturalnych i półnaturalnych wraz z ich
mikrosiedliskami.

• Wydzielić fragmenty krajobrazów naturalnych i półnaturalnych z myślą, że będą one

później projektowane, wprowadzane do ogrodu ekologicznego i muszą być do niego
dostosowane np. wiekością i formą.

• Wydzielić np. następujące fragmenty krajobrazów naturalnych i półnaturalnych (jeśli

znajdują się w okolicy projektowanego ogrodu):

- wzniesienie, wydmę, skarpę, wąwóz, nieużytkowane wyrobisko, zagłębienie, teren

płaski, podmokłość, źródło, teren źródliskowy, rzeczkę, rów, oczko wodne,
kamienisko, żwirowisko, piaszczysko, gruzowisko z towarzyszącą im roślinnością
naturalną lub półnaturalną i martwą materią organiczną (butwiejącymi drzewami,
niegrabionymi liśćmi, stertami gałęzi),

- wydzielić w lesie: brzeg lasu, wnętrze lasu, naturalne odnowienie lasu, przestrzeń

związaną z wykrotem drzewa, polanę,

- wydzielić wśród pól i łąk: miedzę, drogę polną z towarzyszącą dziką roślinnością,

łąkę nieintensywnie koszoną, wieloletni ugór, tradycyjnie i ekologiczne uprawy z
towarzyszącą im dziką roślinnością, zadrzewienia z ich strefami brzegowymi,

- wydzielić stare, sporadycznie pielęgnowane parki i ogrody z ich charakterystyczną

rodzimą, tradycyjną, historyczną roślinnością i kompozycjami; współczesne tereny
zieleni a szczególnie miejsca na uboczu, nieuczęszczane, nieintensywnie
pielęgnowane, z dziką, rodzimą, tradycyjną, historyczną roślinnością (z drzewami,
krzewami, łąkami kwietnymi, rabatami tradycyjnych kwiatów), miejsca z
niegrabionymi liśćmi, stertami gałęzi, pryzmami odpadków organicznych,

- wydzielić tradycyjne wiejskie ogródki przydomowe i stare sady przydomowe,
- wydzielić budowle, ruiny przyjazne przyrodzie.

• Zaobserwować we wszystkich wydzielonych fragmentach krajobrazów naturalnych i

półnaturalnych:

- jaka jest ich rzeźba terenu (teren płaski, wzniesienie, skarpa, zagłębienie, zagłębienie

wypełnione wodą),

- na jakich siedliskach występują (na glebach żyznych czy ubogich, organicznych czy

mineralnych, wilgotnych czy suchych; jakie jest nasłonecznienie lub zacienienie),

- jaka rośnie roślinność (drzewa, krzewy, roślinność zielna, mchy, porosty, grzyby;

jaki jest układ przestrzenny roślinności i jakie są główne elementy tego układu, czy

17

roślinność jest różnorodna czy jednorodna; pokrywająca teren w sposób zwarty czy
pokrywająca teren miejscami),

- jaka bytuje fauna (owady, płazy, gady, ptaki, ssaki; czy fauna jest różnorodna czy

jednorodna).

• Określić czy wydzielone fragmenty krajobrazu są nieużytkowane czy użytkowane w

sposób nieintensywny oraz jakimi sposobami człowiek kształtuje, użytkuje omawiane
fragmenty krajobrazów i czy te sposoby są trwałe czy tymczasowe,

• Określić jakie z wydzielonych fragmentów krajobrazów przylegają bezpośrednio do

projektowanego ogrodu ekologicznego oraz czy mają one kontynuację z jednej strony w
ogrodzie a z drugiej strony w okolicy, w okolicznych krajobrazach. (patrz załącznik
Fotografia 4),

• Wykonać notatki terenowe i fotografie dla poszczególnych wydzielonych fragmentów

krajobrazów (patrz załącznik Fotografia 16-28),

• Opisać wydzielone fragmenty krajobrazów na podstawie powyższych ustaleń np. Opisać,

że na danej fotografii widzimy skraj lasu, składa się on z ściany lasu z wysokimi
drzewami oraz krzewami, roślinnością zielną, mchami i grzybami rosnącymi na skraju
lasu, że roślinność jest różnorodna, że występują takie a takie gatunki roślin, że fauna jest
taka a taka, że siedlisko jest takie a takie, że ukształtowanie terenu jest takie a takie. A
także napisać że np. las jest użytkowany gospodarczo, że przylega bezpośrednio do
ogrodu ekologicznego, jego fragmenty znajdują się w ogrodzie oraz, że las rozciąga się na
dużych terenach w okolicy.

Wyżej przedstawione i poczynione obserwacje krajobrazów i fragmentów krajobrazów
naturalnych i półnaturalnych wraz z ich mikrosiedliskami zostaną wykorzystane w
następnych etapach procesu projektowania, w tym do określenia jakie fragmenty krajobrazów
będą zaprojektowane w ogrodzie ekologicznym. Zatem im dokładniej opracujemy
zaobserwowane fragmenty krajobrazów tym lepiej i precyzyjniej zaprojektujemy je w
ogrodzie.

Do określenia położenia ogrodu ekologicznego w szerszym kontekście krajobrazowo-
przestrzennym przydatna będzie mapa topograficzna obejmująca okolice naszego
planowanego ogrodu.
Na mapie topograficznej należy:
• zlokalizować nasz projektowany ogród ekologiczny,

• sprawdzić na jakiej wysokości nad poziomem morza jest położony,

• określić na jakiej formie rzeźby terenu jest położony (to znaczy czy jest położony na

wzniesieniu, na stoku wzniesienia, w dolinie, czy na równinie),

• określić jego położenie względem form zagospodarowania terenu: lasów, łąk, pól,

terenów zieleni, wód, zabudowy, dróg.

Najlepiej wykorzystać do powyższych działań mapę w skali 1:10 000 a jeśli to niemożliwe to
w skali 1: 25 000 lub w ostateczności w skali 1: 50 000.

Należy wykonać rysunek bezpośredniego sąsiedztwa planowanego ogrodu ekologicznego.
Na rysunku należy przedstawić w rzucie z góry, (czyli widziane z góry):
• zarys granic ogrodu,

• zarys granic terenów bezpośrednio przylegających do ogrodu o określonych formach

zagospodarowania (lasy, zadrzewienia, łąki, pola, nieużytki, tereny zieleni, wody, tereny
zabudowy jednorodzinnej, tereny zabudowy wielorodzinnej, tereny zabudowy innej,
drogi, parkingi, tereny kolejowe),

• typy krajobrazów i ich fragmenty bezpośrednio przylegających do ogrodu,

18

• kierunki powiązań i kontynuacji wyżej wymienionych typów terenów, krajobrazów

bezpośrednio przylegających do ogrodu z terenami, krajobrazami okolicznymi (kierunki te
należy przedstawić za pomocą strzałek).

Rysunek powyższy należy wykonać w skali 1:1000 (1cm na rysunku = 1000cm w
rzeczywistości).

Skrót niniejszego podrozdziału

Najkrócej rzecz ujmując w niniejszym podrozdziale są zawarte informacje na tematy:
• Jak wybrać miejsce pod ogród ekologiczny?

• Jaką powierzchnię powinien mieć ogród ekologiczny?
• Jak określić położenie ogrodu ekologicznego na tle okolicy?

Jak wybrać miejsce pod ogród ekologiczny?
Przy wyborze miejsca pod ogród ekologiczny należy zwrócić uwagę głównie na to:

• Jaka roślinność i w jakim zakresie porasta teren wytypowany pod ogród ekologiczny.

Należy wybrać optymalny teren np. porośnięty roślinnością zielną z pojedynczymi
drzewami, krzewami najlepiej rodzimych gatunków.

• Jakie jest nasłonecznienie, zacienienie wytypowanego terenu. Należy wybrać optymalny

teren np. teren w przewadze nasłoneczniony ale z miejscami zacienionymi.

• Jakie są warunki glebowo-wodne. Należy wybrać optymalny teren np. teren z glebą w

niewielkim stopniu wilgotną, z miejscami suchymi i wilgotnymi na wytypowanym
terenie.

• Z jakimi terenami sąsiaduje teren wytypowany pod ogród ekologiczny. Należy wybrać

teren przylegający do terenów o charakterze półnaturalnym,

• Czy ogród jest dostępny w sposób bezkolizyjny i wygodny, czy nie znajdują się w jego

obrębie urządzenia infrastruktury.

Jaką powierzchnię powinien mieć ogród ekologiczny?
• Ogród ekologiczny powinien mieć odpowiednią wielkość, wielkość na której będzie

możliwe utworzenie i pokazanie różnorodnych, lokalnych, naturalnych i półnaturalnych
mikroekosystemów, lokalnych mikrosiedlisk, zbiorowisk roślinnych, fauny i miejsc jej
bytowania, tradycyjnych i nowoczesnych niezmodyfikowanych genetycznie roślin
ogrodowych oraz elementów kulturowych.

• Proponuję przeznaczyć pod ogród ekologiczny typu przyszkolnego powierzchnię mniej

więcej od 400 do 500 m

2

. Zakładam, że ogród przydomowy może mieć maksymalnie

około 10000m

2

powierzchni. Zalecam aby w przypadku ogrodu typu przydomowego całą

powierzchnię przeznaczyć pod ogród ekologiczny.

Jak określić położenie ogrodu ekologicznego na tle okolicy?
• należy zaobserwować i wydzielić jakie tereny, krajobrazy i ich fragmenty w znajdują się

w bezpośrednim sąsiedztwie i w okolicy ogrodu ekologicznego. Należy wykonać ich
fotografie i opisy, oraz podyskutować na ich temat.

Zadania na wrzesień, październik, listopad 2007r. dla uczestników projektu „Polskie
Ogrody Ekologiczne” związane z niniejszym podrozdziałem pt. „Wybór miejsca

pod ogród

ekologiczny, określenie jego powierzchni, określenie położenia ogrodu ekologicznego w
szerszym kontekście krajobrazowo-przestrzennym”.
Na podstawie powyższych tekstów i załączników do nich :

19

• Wybierzcie miejsce pod wasz ogród ekologiczny.

• Określcie powierzchnię waszego ogrodu ekologicznego.
• Określcie położenie waszego ogrodu ekologicznego w szerszym kontekście krajobrazowo-

przestrzennym. Wybierzcie się w teren i zaobserwujcie jakie krajobrazy i ich fragmenty
znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie i w okolicy waszego ogrodu ekologicznego.
Zaobserwujcie szczególnie dokładnie i wydzielcie fragmenty krajobrazów naturanych i
półnaturalnych z myślą, że będziecie je później wprowadzać do ogrodu ekologicznego i że
muszą być dostosowane do ogrodu ekologicznego. Wykonajcie ich fotografie i opisy,
podyskutujcie na ich temat.

Wyznaczenie granic ogrodu ekologicznego w terenie i przygotowanie podkładu
projektowego

W celu wyznaczenia granic projektowanego ogrodu ekologicznego należy:
• zlokalizować w terenie i pomierzyć trwałe elementy wyznaczające granice ogrodu np.

budynki, ogrodzenia, słupy, głazy, drogi, ścieżki i place o trwałej nawierzchni (patrz
załącznik Fotografia 5),

• jeśli granice ogrodu nie są wyznaczone przez trwałe elementy lub są wyznaczone

częściowo to trzeba wyznaczyć granice ogrodu samodzielnie w terenie za pomocą
palików, domierzając odległości od palików do trwałych elementów znajdujących się na
granicy ogrodu lub w bezpośrednim jego sąsiedztwie (patrz załącznik Fotografia 6). Paliki
należy wbić w narożnikach granicy ogrodu. Paliki należy wbić głęboko aby ustalone
granice były trwale zaznaczone w terenie.

Podkład projektowy ogrodu ekologicznego powinien zawierać narysowane w rzucie z góry,
(czyli widziane z góry):
• trwałe elementy wyznaczające granice ogrodu ekologicznego,

• granice ogrodu ekologicznego wyznaczone samodzielnie za pomocą palików,
• jeśli są to także urządzenia infrastruktury (przyłącza wodociągowe, gazowe, energetyczne,

telekomunikacyjne, napowietrzne linie przebiegające przez obszar ogrodu).

Na podkładzie projektowym należy zaznaczyć strzałkami kierunki świata. W celu określenia
kierunku północy należy narysowany podkład projektowy ułożyć w terenie zgodnie z
rzeczywistymi kierunkami, następnie położyć na niego kompas i zaznaczyć na rysunku
wskazanie kompasu (patrz załącznik Fotografia 7).
Podkład projektowy należy przygotować w skali 1:100 (1cm na rysunku = 100cm w
rzeczywistości) zarówno na potrzeby inwentaryzacji oraz programu i projektu koncepcji
ogrodu ekologicznego.
Podkład projektowy powinien zostać narysowany w technice czarno-białej, najlepiej użyć do
rysowania czarnego cienkopisu.
Podkład projektowy posłuży następnie do wykonania inwentaryzacji ogrodu ekologicznego
oraz do wykonania programu i projektu koncepcji ogrodu ekologicznego.
(PATRZ ZAŁĄCZNIK RYSUNEK 1 PODKŁAD PROJEKTOWY PRZYKŁADOWEGO
OGRODU EKOLOGICZNEGO).

Zadania na wrzesień, październik, listopad 2007r. dla uczestników projektu „Polskie
Ogrody Ekologiczne” związane z niniejszym podrozdziałem pt. „Wyznaczenie granic ogrodu
ekologicznego w terenie i przygotowanie podkładu projektowego”.
Na podstawie powyższego tekstu i załączników do niego:
• Wyznaczcie granice waszego ogrodu ekologicznego.

• Przygotujcie rysunek podkładu projektowego w skali 1:100 .

20

Badania i inwentaryzacja ogrodu ekologicznego

Badania i inwentaryzacja ogrodu ekologicznego obejmują:
• badania i inwentaryzację istniejącej roślinności na terenie ogrodu ekologicznego,

• określenie jaka jest roślinność potencjalna i zastępcza mogąca występować na terenie

ogrodu,

• badania i inwentaryzację istniejących fragmentów krajobrazu, mikrosiedlisk na

terenie ogrodu ekologicznego,

• badania i inwentaryzację fauny i miejsc jej bytowania na terenie ogrodu

ekologicznego,

• inwentaryzację innych elementów na terenie ogrodu ekologicznego.

Badania i inwentaryzacja istniejącej roślinności na terenie ogrodu ekologicznego
Inwentaryzacja roślinności to bardzo ważny, podstawowy krok w dochodzeniu do określenia
zawartości planowanego ogrodu ekologicznego, bowiem to szata roślinna będzie jednym z
głównych elementów, który będzie zachowywany, kształtowany, wprowadzany.
Inwentaryzacja roślinności istniejącej powinna objąć zlokalizowanie w terenie, określenie
zasięgu, oraz zidentyfikowanie gatunków roślin (patrz załącznik Fotografia 11).
Inwentaryzowaną roślinność należy opracować w poniżej określony sposób.
W przypadku drzew i krzewów inwentaryzacja powinna objąć:
• Precyzyjną ich lokalizację w terenie włącznie z pomierzeniem obwodu pnia, zasięgu

korony, wysokości a w przypadku krzewów z określeniem zasięgu krzewów. Lokalizację
każdego z drzew i każdej z grup krzewów należy wykonać poprzez domiary od dwóch
stałych zlokalizowanych elementów w terenie np. od narożnika ogrodzenia, budynku,
placu, czy też domierzonego wcześniej drzewa (patrz załącznik Fotografia 8),

• Określenie gatunków
W przypadku roślinności zielnej, mchów, porostów oraz grzybów inwentaryzacja powinna
objąć:
• Określenie gatunków,

• Określenie orientacyjnego zasięgu wyraźnie wyróżniających się zgrupowań roślinności

zielnej (patrz załącznik Fotografia 9, 10), mchów, porostów i grzybów z określeniem
gatunków dominujących. W sumie powierzchnia wyróżnionych zgrupowań roślinności
powinna = powierzchni ogrodu jeśli ogród w całości porasta roślinność,

Można objąć roślinność znacznie bardziej szczegółowym kartowaniem i inwentaryzacją w
oparciu o metody badawcze fitosocjologii, z wykonaniem zdjęć fitosocjologicznych.

Inwentaryzację roślinności należy wykonać w formie rysunku na podkładzie projektowym z
naniesieniem drzew, krzewów i zasięgu wyróżniających się zgrupowań innej roślinności.
(PATRZ ZAŁĄCZNIK RYSUNEK 2 INWENTARYZACJA ROŚLINNOŚCI W
PRZYKŁADOWYM OGRODZIE EKOLOGICZNYM)
Należy też wykonać spis wszystkich zidentyfikowanych gatunków roślin bez ich lokalizacji
na podkładzie projektowym. Określenie gatunków roślin należy przeprowadzić za pomocą
atlasów, kluczy, przewodników do oznaczania roślin krajowych.
Spis wszystkich zidentyfikowanych gatunków roślin w przykładowym ogrodzie ekologicznym:
Drzewa:
1. grusza pospolita,
2. jabłoń odmiana antonówka
3. śliwa odmiana węgierka
Rośliny zielne:
1. bodziszek cuchnący

2. bylica pospolita
3. dymnica pospolita

21

4. dziurawiec zwyczajny
5. fiołek polny
6. glistnik jaskółcze ziele
7. komonica zwyczajna
8. kozibród łąkowy
9. krwawnik pospolity
10. kupkówka pospolita
11. mak polny
12. mietlica pospolita
13. mięta polna
14. mydlnica lekarska
15. nawłoć późna
16. pokrzywa zwyczajna

17. powój polny
18. przymiotno kanadyjskie
19. rumianek pospolity
20. starzec zwyczajny
21. stokłosa prosta
22. szczaw pospolity
23. świerząbek korzenny
24. trzcinnik lancetowaty
25. trzcinnik pospolity
26. wrotycz pospolity
27. wyczyniec łąkowy
28. wyka ptasia

Określenie jaka jest roślinność potencjalna i zastępcza mogąca występować na terenie
ogrodu
Określenie potencjalnej roślinności naturalnej mogącej występować na terenie ogrodu
możliwe jest na podstawie adekwatnej mapy potencjalnej roślinności naturalnej opracowanej
dla Polski w skali 1:300 000. Podobnie jak w przypadku pracy z innymi mapami należy
odnaleźć rejon gdzie zlokalizowany jest teren przeznaczony pod ogród ekologiczny i odczytać
informacje przypisane interesującym nas wydzieleniom. Mapa ta jest dostępna w
zróżnicowanym stopniu w bibliotekach dużych uczelni wyższych posiadających wydziały
przyrodnicze, geograficzne.
Ponieważ wyżej wymieniona mapa jest w skali dość ogólnej przy ustalaniu potencjalnej
roślinności naturalnej na danym terenie można się posiłkować mapami typów siedliskowych
lasu, które mają swoje odpowiedniki w fitosocjologicznej klasyfikacji potencjalnej roślinności
naturalnej. Posiłkowanie się takimi mapami jest możliwe w przypadku gdy do ogrodu
przylegają Lasy Państwowe ponieważ dla nich są wykonywane takie mapy w skali 1:25000 i
są one dostępne w nadleśnictwach.
Mając odczytane z mapy informacje o tym jaki zespół potencjalnej roślinności naturalnej
może występować na terenie przeznaczonym pod ogród ekologiczny, można kontynuować
zwiększanie wiedzy na temat tego zespołu, jego składu gatunkowego, siedliska z nim
związanego oraz związanych z nim zbiorowisk zastępczych w oparciu o adekwatną literaturę
fitosocjologiczną. Skład gatunkowy określonych na danym terenie zbiorowisk roślinnych
można częściowo ustalić na podstawie książki pt. „Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin
naczyniowych Polski” autorstwa Kazimierza Zarzyckiego.
Potencjalna roślinność naturalna dla przykładowego ogrodu ekologicznego to:
• zespół kontynentalny bór mieszany (Querco roboris – Pinetum).
Roślinność zastępcza dla przykładowego ogrodu ekologicznego to:
• zbiorowiska murawowe – zespół Polygalo-Nardetum i bogatsze postacie z klasy Sedo-

Scleranthetea,

• zbiorowiska ruderalne – klasa Epilobietea angustifolii i uboższe postaci z Echio-

Melilotetum.

Badania i inwentaryzacja istniejących fragmentów krajobrazu, mikrosiedlisk na terenie
ogrodu ekologicznego
Być może teren przeznaczony pod nasz ogród ekologiczny będzie niezróżnicowany,
monotonny, będzie np. płaski, o takich samych warunkach glebowych oraz pokryty jednolitą
ubogą w gatunki roślinnością zielną bez drzew i krzewów. W takim przypadku

22

inwentaryzacja fragmentów krajobrazu, mikrosiedlisk będzie ograniczona do opisania takiego
jednego fragmentu krajobrazu, mikrosiedliska dla całej powierzchni ogrodu.
Może być tak, że będzie kilka fragmentów krajobrazu, mikrosiedlisk na terenie
inwentaryzowanego ogrodu. Należy je wyróżnić na podstawie różnic w: rzeźbie terenu,
warunkach glebowo-wodnych, udziale martwej materii organicznej na powierzchni,
nasłonecznieniu, pokryciu szatą roślinną (patrz załącznik Fotografia 2). W takim przypadku
należy zlokalizować fragmenty krajobrazu, mikrosiedliska w terenie i narysować ich zasięg
na podkładzie mapowym projektowanego ogrodu ekologicznego. Tak wydzielone

fragmenty

krajobrazu, mikrosiedliska należy opracować według poniższego schematu.
Opracowanie jednego fragmentu krajobrazu, mikrosiedliska powinno zawierać jeden opis i
rysunek (lub fotografię) obejmujący wymienione poniżej elementy:
• opis i rysunek (lub fotografię) rzeźby terenu (to znaczy określenie czy jest to teren płaski,

zagłębienie, czy pagórek lub skarpa oraz czy występują na powierzchni terenu kamienie,
głazy),

• opis i rysunek (lub fotografię) warunków glebowo-wodnych (to znaczy orientacyjne

określenie układu i składu gleby, określenie wilgotności gleby, poziomu wód gruntowych
i ewentualnie występowania wody na powierzchni),

• opis i rysunek (lub fotografię) martwej materii organicznej na powierzchni terenu (np.

próchniejące resztki roślinne, drewno, liście),

• opis i rysunek (lub fotografię) nasłonecznienia i zacienienia (to znaczy określenie czy

mikrosiedlisko jest zacienione czy nasłonecznione, w jakim zakresie przestrzennym i
czasowym),

• opis i rysunek (lub fotografię) ogólnego wyglądu roślinności (To znaczy określenie czy

jest to np. różnorodna i okazała roślinność zielna lub np. drzewa z nieliczną roślinnością
zielną pod ich okapem. Ponadto do opisu i rysunku roślinności w ramach określonego
fragmentu krajobrazu należy odnieść informacje o roślinności uzyskane w ramach jej
inwentaryzacji).

Badanie warunków glebowo-wodnych należy wykonać poprzez:
• Wykonanie i przeanalizowanie odkrywki glebowej.

Odkrywka glebowa powinna mieć głębokość około 70 cm (taka głębokość odkrywki
umożliwi określenie gleby i jej ewentualnych przekształceń w warstwie umożliwiającej
wzrost większości roślin zielnych i krzewów), jeden bok odkrywki powinien być wyraźnie
widoczny i równy aby umożliwić identyfikację warstw gleby (patrz załącznik
Fotografia 3). Jeśli teren, grunt przeznaczony pod ogród jest jednorodny to wystarczy
wykonać jedną odkrywkę glebową, jeśli zaś występuje wyraźne zróżnicowanie siedlisk
np. teren umiarkowanie suchy i płaski oraz podmokły i w obniżeniu to należy wykonać
dwie odkrywki glebowe.
Analizując glebę w odkrywce należy:

- określić układ i grubość widocznych warstw gleby,
- wyróżnić warstwę próchnicy czyli powierzchniową warstwę wytworzoną z martwej

materii organicznej, w tym skład mechaniczny i kolor,

- wyróżnić warstwę lub warstwy nieorganiczne, w tym skład mechaniczny i kolor,
- określić odczyn gleby (za pomocą prostego ph-metru),
- określić orientacyjnie żyzność gleby (kierując się tym, że gleba piaszczysta to gleba

uboga a gleba próchniczna, gliniasta to gleba żyzna),

- określić warunki wilgotnościowe gleby (określić czy gleba jest sucha, umiarkowanie

wilgotna, czy podmokła) oraz określić czy warunki wilgotnościowe sprzyjają
rozwojowi roślinności (kierując się tym, że wilgotność gleby sprzyja rozwojowi
roślinności, przy czym różnej roślinności w zależności od wilgotności).

23

(PATRZ ZAŁĄCZNIK RYSUNEK 3 INWENTARYZACJA FRAGMENTÓW KRAJOBRAZU,
MIKROSIEDLISK W PRZYKŁADOWYM OGRODZIE EKOLOGICZNYM, RYSUNEK 4
PRZEKRÓJ PRZEZ FRAGMENT KRAJOBRAZU, MIKROSIEDLISKO W PRZYKŁADOWYM
OGRODZIE EKOLOGICZNYM).

• Określenie na podstawie mapy glebowej lub siedliskowej jaka gleba, siedlisko znajduje

się na terenie ogrodu.
Celem określenia na podstawie mapy glebowej lub siedliskowej jaka gleba znajduje się na
terenie ogrodu należy zlokalizować teren przeznaczony pod ogród ekologiczny na mapie i
odczytać informacje o glebie, siedlisku przypisane interesującym nas wydzieleniom.
Do tego celu najlepiej jest wykorzystać mapę glebowo-rolniczą jeśli teren przeznaczony
pod ogród ekologiczny znajduje się na terenach rolniczych lub bezpośrednio do nich
przylega. Najdokładniejsze mapy glebowo-rolnicze powszechnie wykonywane są w skali
1:5000, istnieją też inne mapy glebowe w, tym w skali 1:25000 i bardziej ogólne, które
również mogą być przydatne do określenia warunków glebowych. Mapy glebowe są
dostępne w zróżnicowanym zakresie w: urzędach gmin, geodezjach powiatowych,
bibliotekach dużych uczelni wyższych posiadających wydziały przyrodnicze,
geograficzne, rolnicze, ogrodnicze.
W przypadku gdy teren przeznaczony pod ogród ekologiczny przylega do Lasów
Państwowych, można się posiłkować mapą siedlisk leśnych w skali 1:25000 dostępną w
nadleśnictwach.
Mając określone na podstawie map gleby, siedliska można rozwijać o nich wiedzę na
podstawie adekwatnej literatury gleboznawczej, siedliskowo-leśnej.

• Określenie orientacyjnych informacji o siedlisku na podstawie roślin wskaźnikowych

zidentyfikowanych na terenie ogrodu.
Określenie orientacyjnych informacji o siedlisku na podstawie roślin wskaźnikowych
zidentyfikowanych na terenie ogrodu można przeprowadzić po zinwentaryzowaniu
roślinności, jej rozmieszczenia i określeniu gatunków.
Następnie należy wziąć do ręki książkę pt. „Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin
naczyniowych Polski” autorstwa Kazimierza Zarzyckiego i odczytać na jakie siedlisko
wskazuje występowanie danej rośliny, postąpiwszy tak z wszystkim roślinami
występującymi niesporadycznie można sobie wyrobić z grubsza pogląd na jakim
siedlisku, siedliskach zlokalizowany jest teren przeznaczony pod ogród ekologiczny.

Badania i inwentaryzacja fauny i miejsc jej bytowania na terenie ogrodu ekologicznego
Badania i inwentaryzację fauny i miejsc jej bytowania ograniczono do wyrywkowych
obserwacji, ze zwróceniem szczególnej uwagi na przedstawicieli owadów, płazów, gadów,
ptaków i ssaków. Celem zinwentaryzowania fauny w przyjętym zakresie należy wykonać
fotografie

(patrz załącznik Fotografia 12) i spis jej zaobserwowanych przedstawicieli i miejsc

ich bytowania. Zinwentaryzowaną faunę należy odnieść w miarę możliwości do
wydzielonych fragmentów krajobrazów i mikrosiedlisk.
Spis zinwentaryzowanej fauny na terenie przykładowego ogrodu ekologicznego:
• Ptaki: sójka (nielicznie);

• Gady: zaskroniec (nielicznie, szczególnie w miejscach ciepłych i osłoniętych, pod

pniakami, w pryzmie kompostowej, przy nasłonecznionych ścianach.);

• Owady:

- motyle – bielinek kapustnik, rusałka pawik (nielicznie, szczególnie na roślinach

kwiatowych);

- muchówki – padlinówka cesarska (liczni, szczególnie na roślinach kwiatowych);

24

- błonkówki – trzmiel łąkowy (nielicznie, szczególnie na roślinach kwiatowych),

murawka darniowiec (licznie, szczególnie w licznych ziemnych mrowiskach-
kopczykach);

- biegaczowate – biegacz gajowy (nielicznie, w zadrzewieniach i ich okolicach);
- pluskwiaki różnoskrzydłe - kowal bezskrzydły (licznie, na pryzmie odpadków

organicznych, pniakach);

- prostoskrzydłe – konik wąsacz (licznie, pośród roślinności zielnej);
- pajęczaki – krzyżak ogrodowy (nielicznie, pajęczyny pośród gałęzi drzew);

• Mięczaki:

- ślimaki – wstężyk ogrodowy (licznie, na roślinach zielnych).

Można objąć faunę znacznie bardziej szczegółowymi badaniami i inwentaryzacją.

Inwentaryzacja innych elementów na terenie ogrodu ekologicznego
Na terenie projektowanego ogrodu ekologicznego mogą znajdować się inne elementy, które
sprzyjają bioróżnorodności i/lub posiadają walory kulturowe, które warto zinwentaryzować,
udokumentować i zachować np. zwyczajowe miejsce składowania karp, pni, gałęzi, resztek
roślinnych (patrz załącznik Fotografia 13); materialne pozostałości po dawnej kulturze,
miejsce otoczone szacunkiem w lokalnej tradycji, czy też sposób i miejsce odprowadzania
wody z dachu budynku

(patrz załącznik Fotografia 14).

Zadania na wrzesień, październik, listopad 2007r. dla uczestników projektu „Polskie
Ogrody Ekologiczne” związane z niniejszym podrozdziałem pt. „Badania i inwentaryzacja
ogrodu ekologicznego”.
Na podstawie powyższych tekstów i załączników do nich wykonajcie:
• Badania i inwentaryzację istniejącej roślinności na terenie ogrodu ekologicznego.

• Badania i inwentaryzację istniejących fragmentów krajobrazu, mikrosiedlisk na terenie

ogrodu ekologicznego.

• Badania i inwentaryzację fauny i miejsc jej bytowania na terenie ogrodu ekologicznego.
• Inwentaryzację innych elementów na terenie ogrodu ekologicznego.
Efekty waszych badań i inwentaryzacji przygotujcie w formie opisowej, fotograficznej oraz
rysunkowej, w tym na podkładzie projektowym ogrodu ekologicznego.