S t r o n a

| 1

Immunopatologia – wykład 6

Temat: Nadwrażliwość na leki. Diagnostyka laboratoryjna.

Alergie pokarmowe

Z pojęciem wystąpienia reakcji niepożądanych na liki istnieje możliwość wystąpienia krzyżowej reakcji
pomiędzy determinantami leku, a składnikami pokarmowymi.

Reakcje niepożądane na leki



Ok 10 – 20% pacjentów hospitalizowanych oraz 7% populacji ogólnej wykazują niepożądane
reakcje na leki i środki diagnostyczne



Reakcjami niepożądanymi są związki toksyczne spowodowane

o

Przedawkowaniem np. niewydolność wątroby spowodowane przedawkowaniem
paracetamolu

o

Właściwościami leku w dawce terapeutycznej

o

Będące pośrednią konsekwencją pośrednią stosowania leków

o

Związane z interakcją podanych leków np. wzrost stężenia teofiliny i digocyny
wywołany przez erytromycynę.

Niepożądane objawy skórne



Skórne odczyny polekowe nie mają charakterystycznych dla danego leków objawów



Niesteroidowe leki przeciwzapalne, podobnie jak radiologiczne środki kontrastowe, mannitol,
dekstran czy środki masowo znieczulające prowokują reakcję, które objawem klinicznym
przypominają objawy alergiczne



Skóra jako miejsce pozawątrobowego metabolizmu leków jest narządem szczególnie
predysponowanym do wystąpienia nadwrażliwości.

Do najczęściej obserwowanych objawów w praktyce klinicznej należą:



Pokrzywka



Obrzęk naczynioruchowy



Rumień



Reakcje fototoksyczne



Plamica



Osutka plamisto – grudkowa

1/3 reakcji niepożądanych stanowią objawy wynikające z osobniczej nadwrażliwości. Nadwrażliwość
na lek to reakcja po ekspozycji na dawkę tolerowaną przez ogół populacji powodująca obiektywnie
powtarzane objawy chorobowe. Reakcje te określone są mianem nietolerancja, pseudoalergia,
idiosynkrazja. Nie odbiegają one od reakcji immunoalergicznych.

Znane są przypadki nadwrażliwości na leki, posiadające uwarunkowania genetyczne np. niedobór
glukozo – 6 – fosfodehydrogenazy u osób reagujących anemią hemolityczną na primachinę.

S t r o n a

| 2

Alergia na leki, nadwrażliwość na leki, reakcja na leki są to często stosowane pojęcie. Nadwrażliwość
na leki – jest definiowana jako immunologiczna reakcja. Zachodząca u uczulonych pacjentów. Alergia
na leki – jest ściśle uwarunkowana obecnością swoistych IgE.

Klasyfikacja

Antygeny, hapteny, prohapteny

Warunkiem wystąpienia reakcji alergicznej jest swoista odpowiedź układu odpornościowego na
substancje posiadające właściwości immunogenne.



I etap – prezentacja antygenu LiT



II etap – aktywacja mechanizmu immunologicznego

Leki o właściwościach antygenów – przykłady



Pełnowartościowe

o

Insulina i hormony

o

Enzymy i protamina

o

Surowice

o

Białka rekombinowane

o

Szczepionki

Leki i właściwościach haptenów

Hapteny – głównym ich źródłem jest niestabilny pierścień β – laktamowy, wiążąc się z białkiem
tworzącym epitopy (determinanta większa) odpowiedzialne za alergię na penicylinę. Kolejnym –
niepenicyloilowe produkty rozpady penicyliny (kwas penicyloilowy – determinanta mniejsza)
odpowiadają za IgE – zależną alergię krzyżową na penicyliny.

Antybiotyki β – laktamowe



Penicylina



Chinidyna



Cis – platyna



Barbiturany



Leki hamujące czynność tarczycy

S t r o n a

| 3

Leki o właściwościach prohaptenów

Sulfoamidy metabolizowane głównie przez N – acetylotransferazę (acetylacja) oraz częściowo przez
enzym cytochromu p – 450 w reakcjach utleniania. Powstają reaktywne metabolity (hapteny) gdzie
strukturą kluczową jest grupa N – sulfoamidoidowa. Osoby z upośledzoną aktywnością N –
acetylotransferazy są predysponowane do alergii na sulfoamidy syntetyzują więcej reaktywnych form
pochodnych fosfohydroksyamoilowych. Determinanty penicylinowe i niepenicylinowe odpowiadają
za alergię IgE zależne i reakcje krzyżowe na różne penicyliny. Łańcuchy boczne pierścieni β –
laktamowych odpowiadają za alergie IgE zależne oraz reakcje krzyżowe na penicyliny.

Anafilaksja – jest to ciężka, nagła, potencjalnie zagrażająca życiu reakcja nadwrażliwości, związana z
uwalnianiem mediatorów z komórek tucznych, bazofilii oraz innych napływających komórek
zapalnych. Jest to zespół objawów klinicznych występujących w kilka minut po ekspozycji na czynnik
wyzwalający.

Leki wywołuje reakcje alergiczne i pseudoalergiczne

Alergiczne



Surowice



Szczepionki, zwłaszcza ochronne



Antybiotyki



Sulfoamidy



Leki zwiotczające



Leki przeciwdrgawkowe

Pseudoalergiczne



Radiologiczne środki kontrastowe



Mannitol



Dekstran



Miejscowe leki znieczulające



Inhibitory konwertazy angiotoksyny



Opiaty

Zalecenia postępowania



Określenie mechanizmu nadwrażliwości



Testy skórne



Testy prowokacyjne



Testy doustne dla leku alternatywnego



Unikanie stosowania leku wywołującego uczulenie



Informacja dla pacjenta na piśmie o możliwości stosowania alternatywnych leków

Mediatory generowane przez eozynofile



Mediatory błonowe: LTC4, PAF, PGE, TXB

2



Cytokiny: IL – 2, IL – 4, IL – 5, IL – 6, TGF – β, IL – 9, GM – CSF



Chemokiny: PANTES, IL – 8, MIP – 1α



Mediatory ziarnistości: MBP, ECP, EDN, EPO



Receptory dla Ig, cytokin IL – 2, IL – 5, chemokin CCR – 3

Przyczyny eozynofilii obwodowej



Choroby alergiczne



Zakażenia pasożytnicze



Choroby zakaźne (okres zdrowienia)



Eozynofilowe choroby narządowe: zespół Leoflera, zapalenia żołądka i jelit

S t r o n a

| 4



Kolagenozy



Sarkoidoza



Ziarnica złośliwa



Nowotwory

Próba Torna – Liczba eozynofilii w 1 µl

Wiek

Prawidłowa wartość

Zakres wartości

Noworodek

400

20 – 850

Pierwszy rok życia

300

50 – 700

Dorosły

200

0 - 450

Th2



IL – 4



Wzrost eozynofilii



Wzrost Th2



Wzrost IgE



Obniża Th1



Wzmożona synteza IL – 5



powoduje dojrzewanie eozynofilii



powoduje zmniejszenie apoptozy
eozynofilii

Th1



IFN – γ



Obniża Th2



Obniża IgE



Wpływ na eozynofile po kontakcie z
antygenem

Oznaczanie tlenku azotu (NO) w wydychanym powietrzu



Powstaje wraz z L – cytruliną na drodze przemiany L – argininy przy udziale syntazy NO



Wykazano wzrost iNOS w nabłonku dróg oddechowych u chorych z astmą oskrzelową



Aktywność iNOS indukują cytokiny pro – zapalne (IL - 1β, TNF – α)

Metoda



Pomiar oparty na chemiluminescencji gazowej do przewidywania

Wartość diagnostyczna



Rozpoznanie astmy oskrzelowej u ponad 80% chorych punkt odcięcia 20 ppb



U dzieci następuje odcięcie 10 ppb

Indukowana plwocina – uzyskanie materiału do badań inhalacja 0,85% NaCl w 20 – 22

0

C w

stężeniach 3, 4, 5% i odkrztuszenie przez pacjenta materiału przeznaczonego do oceny cytologicznej
(neutrofile, makrofagi, eozynofile) oraz immunobiochemiczne (ECP, EPO, cząsteczki adhezyjne, NO)