Andrzej Cie

ś

lak

1.10.2013 r.

1

Wprowadzenie

Nauka - autonomiczna cz

ęść

kultury słu

żą

ca wyja

ś

nieniu funkcjonowania

ś

wiata, w którym

ż

yje człowiek.

Nauka jest budowana i rozwijana - najcz

ęś

ciej - poprzez działalno

ść

badawcz

ą

i publikowanie jej wyników.

Proces wielokrotnego powtarzanie bada

ń

w celu weryfikacji ich wyników prowadzi do powstania wiedzy naukowej.

Nauka o bezpiecze

ń

stwie

Zajmuje si

ę

problematyk

ą

strat powstaj

ą

cych w systemach: człowiek - technika -

ś

rodowisko.

Prowadzi do tworzenia i gromadzenia wiedzy słu

żą

cej okre

ś

leniu zasad bezpiecznego (wolnego od strat)

funkcjonowania ludzi w sytuacjach zawodowych i pozazawodowych.

Chodzi przy tym zarówno o sprawy praktycznego zapobiegania stratom jak i ich ograniczania w kontek

ś

cie rozwoju

niekorzystnych scenariuszy zdarze

ń

.

Andrzej Cie

ś

lak

1.10.2013 r.

2

Sytuacja zagro

ż

enia jako centralne zagadnienie w problematyce bhp

Niepo

żą

dane

efekty fizyczne

Skutki / Straty

Ś

rodki bezpiecze

ń

stwa

wypadkowych

do ograniczania

strat

Czynniki

szkodliwe

niebezpieczne

i

Sytuacja zagro

ż

enia

Nara

ż

one podm ioty

i przedm ioty

zachowania

Nieodpowiednie

stany operacyjne

Ś

rodki bezpiecze

ń

stwa

do zapobiegania wypadkom przy pracy

Nieodpowiednie

Schemat ideowy sytuacji zagro

ż

enia wypadkiem przy pracy

Andrzej Cie

ś

lak

1.10.2013 r.

3

Bezpiecze

ń

stwo i higiena pracy (BHP)

stan

ś

rodowiska pracy, który charakteryzuje si

ę

akceptowalnym poziomem ryzyka

(prawdopodobie

ń

stwa) powstania niepo

żą

danych skutków dla pracownika

- wymaga spełniania zasad dotycz

ą

cych bezpiecznego i higienicznego wykonywania pracy.

Podstawowe wymagania prawne dotycz

ą

ce BHP zawiera Dział X Kodeksu pracy - oraz wiele rozporz

ą

dze

ń

a w tym najwa

ż

niejsze Rozporz

ą

dzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy

(Dz. U. Nr 129, poz. 844 z 1997 roku z pó

ź

niejszymi zmianami) oraz Polskie Normy.

Nad respektowaniem tych i innych przepisów oraz wymaga

ń

czuwaj

ą

instytucje kontroli.

Dla potrzeb oceny stanu bhp w przedsi

ę

biorstwach, bran

ż

ach i krajach gromadzone dane nt. wypadków przy

pracy i chorób zawodowych (w tym ich przyczyn).

Jedn

ą

z wiod

ą

cych zasad zarz

ą

dzania stanem bhp w przedsi

ę

biorstwach jest ocenianie ryzyka zawodowego.

Coraz cz

ęś

ciej BHP w organizacjach staje si

ę

przedmiotem formalnego, systemowego zarz

ą

dzania

- podobnie jak zarz

ą

dzanie jako

ś

ci

ą

wg ISO 9001 oraz zarz

ą

dzania

ś

rodowiskowego wg ISO 14001.

Polski Komitet Normalizacyjny (PKN) wydał norm

ę

PN-N-18001:2004 Systemy Zarz

ą

dzania Bezpiecze

ń

stwem

i Higien

ą

Pracy, jako krajow

ą

wytyczn

ą

w tym zakresie – odpowiednik normy OHSAS 18001:1999 Occupational

Health and Safety Management Systems – Specification.

Andrzej Cie

ś

lak

1.10.2013 r.

4

BHP - historia

Zmiany w podej

ś

ciu do zapewnienia bezpiecze

ń

stwa na tle post

ę

pu technicznego i organizacyjnego

Problem wypadków przy pracy (i chorób zawodowych) jest stary jak cywilizacja, ale nale

ż

y podkre

ś

li

ć

zmiany

w podej

ś

ciu do zapewnienia bezpiecze

ń

stwa na tle post

ę

pu technicznego i organizacyjnego.

Do schyłku XVIII urz

ą

dzenia wytwórcze nap

ę

dzane były przede wszystkim sił

ą

mi

ęś

ni człowieka lub zwierz

ę

cia.

W bardziej zaawansowanych rozwi

ą

zaniach wykorzystywano sił

ę

wiatru lub wody. Przez długi okres rozwoju

ludzko

ś

ci wytwarzana energia była stosunkowo niewielka, co tworzyło bardziej ograniczone ni

ż

obecnie warunki

nara

ż

enia na wypadki. Nie istniało sformalizowane podej

ś

cie do zapewnienia bezpiecznych warunków pracy.

Przełom w podej

ś

ciu do spraw bhp przyniósł wiek XIX. Powstały stosunkowo nowoczesne fabryki wykorzystuj

ą

ce

maszyny parowe oraz zaawansowan

ą

technik

ę

. Spowodowało to znacz

ą

c

ą

zmian

ę

warunków pracy – chodzi o

wykorzystywanie znacznej ilo

ś

ci energii, zaistnienie du

ż

ych skupisk pracowników na niewielkiej przestrzeni zakładu

przemysłowego.

Gwałtowny rozwój przemysłu, który nast

ą

pił w połowie XIX w. oraz zwi

ą

zane z nim wykorzystywanie

niebezpiecznych urz

ą

dze

ń

budziło coraz wi

ę

ksze zaniepokojenie. Codziennie zdarzały si

ę

wybuchy kotłów parowych,

zrywały si

ę

liny d

ź

wigów itp. Wszystkie te zdarzenia przyczyniały si

ę

do powstawania znacznych strat w przemy

ś

le.

Rosła liczba ofiar wypadków przy pracy. Jako pierwsze zadziałały władze pa

ń

stwowe krajów uprzemysłowionych.

Wprowadzono ochron

ę

najsłabszej grupy pracowników - pracuj

ą

cych kobiet i dzieci. Uczyniono to w Anglii w 1833 r.

powołuj

ą

c do

ż

ycia inspekcj

ę

fabryczn

ą

. W

ś

lad za Angli

ą

poszła Francja w 1840 r. oraz Prusy w 1853 r., a nast

ę

pnie

inne kraje. Wkrótce zadania inspekcji poszerzono o zagadnienia techniczne zwi

ą

zane z popraw

ą

stanu bhp.

Andrzej Cie

ś

lak

1.10.2013 r.

5

Około roku 1840 w Anglii wprowadzono tak

ż

e obowi

ą

zek zwrotu przez pracodawc

ę

kosztów leczenia osobom

okaleczonym przez wypadki przy pracy oraz zapewnienia im renty.

W XIX pracodawcy odnosili si

ę

raczej wrogo do idei zapobiegania wypadkom. Dzielili si

ę

oni na dwie grupy.

Pierwsza z nich uznawała wypadki za zrz

ą

dzenie losu, a jedyn

ą

przed nimi obron

ę

widziała w ubezpieczeniu od

wypadków. Druga grupa to pracodawcy, którzy uwa

ż

ali ubezpieczenie za

ś

rodek do walki ze skutkami wypadków

przy pracy, ale jednocze

ś

nie podejmowali próby walki z przyczynami wypadków. Przejawem takich działa

ń

było

powoływanie specjalnych stowarzysze

ń

, których celem była walka z przyczynami wypadków. Pierwsze takie

stowarzyszenie przemysłowców powołano w drugiej połowie XIX wieku we Francji.

Renomowane publiczne organizacje działaj

ą

ce aktualnie w zakresie bhp

European Agency for Safety and Health at Work

Europejska Agencja Bezpiecze

ń

stwa i Zdrowia w Pracy monitoruje, gromadzi i analizuje wyniki

bada

ń

naukowych, dane statystyczne i informacje dotycz

ą

ce

ś

rodków zapobiegawczych

stosowanych w całej Europie

Occupational Safety & Health Administration (OSHA) – w USA

Health and Safety Executive - w Wielkiej Brytanii

Mi

ę

dzynarodowa Organizacja Pracy (siedziba w Genewie) – ogłasza Konwencje i zalecenia dotycz

ą

ce bhp

Mi

ę

dzynarodowa Organizacja Pracy (MOP) została powołana w 1919 r., a od 1946 r. stała si

ę

organizacj

ą

wyspecjalizowan

ą

Narodów Zjednoczonych. Polska jest członkiem MOP od chwili jej powstania

.

Andrzej Cie

ś

lak

1.10.2013 r.

6

Konwencja MOP nr 155 z 3 czerwca 1981 r. dotycz

ą

ca bezpiecze

ń

stwa, zdrowia pracowników i

ś

rodowiska

pracy

Dyrektywy Unii Europejskiej dotycz

ą

ce bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy

Dyrektywa Rady 89/391/EWG z 12 czerwca 1989 r. o wprowadzeniu

ś

rodków w celu zwi

ę

kszania

bezpiecze

ń

stwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy

Niektóre fakty z wcze

ś

niejszej historii BHP w Polsce

1927 - Rozporz

ą

dzenie Prezydenta RP o zapobieganiu chorobom zawodowym i ich zwalczaniu oraz

Rozporz

ą

dzenie Prezydenta RP o inspekcji pracy

1933 - Zjazd In

ż

ynierów Bezpiecze

ń

stwa Pracy – „W słu

ż

bie bezpiecze

ń

stwa pracy”

1938 – II Zjazd przekształcony w Kongres Bezpiecze

ń

stwa Pracy

1953 – Uchwała nr 592 Prezydium Rz

ą

du w sprawie zapewnienia post

ę

pu w dziedzinie bezpiecze

ń

stwa i higieny

pracy

1974 – Ustawa „Kodeks Pracy” ( nowelizacja w 1991)

1993 – rejestracja Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Słu

ż

b BHP w Polsce.

Jego celem jest integrowanie pracowników słu

ż

b bhp, wyra

ż

anie ich interesów i popularyzowanie bhp.

Andrzej Cie

ś

lak

3.10.2013 r.

7

Ewolucja w podej

ś

ciu do bhp na przełomie XX i XXI wieku

lata

Rozwi

ą

zania na rzecz bhp

do 1970

ś

rodki techniczne, sprz

ę

t ochronny

1970 - 1980

ś

wiadomi ludzie, wła

ś

ciwe

ś

rodowisko pracy

1980 - 1990

elementy zarz

ą

dzania, np. analiza ryzyka

1990 - 2000

formalny system zarz

ą

dzania bhp

po 2000

zintegrowany system zarz

ą

dzania

Andrzej Cie

ś

lak

3.10.2013 r.

8

Alternatywne koncepcje zarz

ą

dzania bezpiecze

ń

stwem zawodowym

Andrzej Cie

ś

lak

3.10.2013 r.

9

Model wagi w zarz

ą

dzaniu bezpiecze

ń

stwem

Andrzej Cie

ś

lak

3.10.2013 r.

10

Kontekst prawny, ekonomiczny i etyczny działa

ń

na rzecz bhp

Rodzaj

uwarunkowa

ń

Obowi

ą

zek

respektowania

ogranicze

ń

Skutki

nierespektowania

ogranicze

ń

Prawne

Bezwzgl

ę

dny

Radykalne

Ekonomiczne

Wynikaj

ą

cy z zasad

dobrego

gospodarowania

Daj

ą

ce si

ę

tolerowa

ć

w krótkim okresie

Etyczne

Zale

ż

ny od kultury

przedsi

ę

biorstwa

Zale

ż

ne od obszaru

kulturowego

Bod

ź

ce motywuj

ą

ce przedsi

ę

biorstwa do zmniejszania strat zwi

ą

zanych z bezpiecze

ń

stwem

•

Czynniki zewn

ę

trzne: - regulacje prawne,

- oczekiwania zainteresowanych stron;

•

Czynniki wewn

ę

trzne: - kultura przedsi

ę

biorstwa,

- poziom wiedzy,

- doinformowanie wła

ś

ciwych osób.

Andrzej Cie

ś

lak

3.10.2013 r.

11

Ró

ż

ne aspekty bezpiecze

ń

stwa

Bezpiecze

ń

stwo - stan braku zagro

ż

enia, stan spokoju i pewno

ś

ci.

(Wa

ż

na warto

ść

w

ż

yciu człowieka i społeczno

ś

ci.)

W szczególno

ś

ci mo

ż

na mie

ć

na uwadze bezpiecze

ń

stwo militarne, terytorialne, ekonomiczne,

energetyczne, informacyjne, socjalne.

Bezpiecze

ń

stwo zawodowe (stanowi cz

ę

sto podstaw

ę

dobrego wykonania wszelkich działa

ń

w miejscu pracy)

– jego poziom odzwierciedla skuteczno

ść

stosowanych

ś

rodków w odniesieniu

do zapobiegania nara

ż

eniom, wypadkom przy pracy, chorobom zawodowym

oraz ograniczania ich skutków.

Bezpiecze

ń

stwo procesowe – jego poziom odzwierciedla skuteczno

ść

działa

ń

na rzecz zapobiegania awaryjnym

uwolnieniom niebezpiecznych substancji i ograniczania skutków takich uwolnie

ń

.

Bezpiecze

ń

stwo chemiczne (stanowi cze

ść

bezpiecze

ń

stwa procesowego)

– jego poziom odzwierciedla niezawodno

ść

działania w odniesieniu do substancji

o wła

ś

ciwo

ś

ciach reakcyjnych.

Andrzej Cie

ś

lak

3.10.2013 r.

12

Bezpiecze

ń

stwo techniczne (stanowi istotne zaplecze bezpiecze

ń

stwa procesowego)

– jego poziom odzwierciedla niezawodno

ść

działania wszelkich urz

ą

dze

ń

i infrastruktury materialnej.

Bezpiecze

ń

stwo po

ż

arowe (stanowi istotny element bezpiecze

ń

stwa procesowego)

– jego poziom odzwierciedla skuteczno

ść

działa

ń

na rzecz zapobiegania po

ż

arom

i ograniczania ich skutków.

Bezpiecze

ń

stwo transportu (stanowi tak

ż

e istotny element bezpiecze

ń

stwa procesowego)

– jego poziom odzwierciedla skuteczno

ść

działa

ń

zwi

ą

zanych z wła

ś

ciw

ą

eksploatacj

ą

pojazdów, sprawami transportu kolejowego, wykorzystywaniem dróg zakładowych,

prowadzeniem ruroci

ą

gów magistralnych, sprawami transportu ruroci

ą

gowego

oraz zakładaniem na ruroci

ą

gach za

ś

lepek.

Bezpiecze

ń

stwo

ś

rodowiskowe (istotnie zale

ż

y od poziomu bezpiecze

ń

stwa procesowego)

– jego poziom odzwierciedla skuteczno

ść

działa

ń

na rzecz minimalizacji

niepo

żą

danych oddziaływa

ń

- o charakterze permanentnym i incydentalnym

poza terenem przedsi

ę

biorstwa.