02.10.2012r.
11.06, 18.06, 25.06, 28.06, 03.09, 10.09, 17.09, 24.09 – Egzamin rozpoczyna się o godzinie 10.
Zerówki można zdawać w całym roku akademickim – wtorek 12 – 13.
Podręczniki - „Postępowanie cywilne w zarysie” - Witold Broniewicz; „Sądowe postępowanie
egzekucyjne” - Andrzej Marciniak.
Postępowanie cywilne jest to prawnie zorganizowane działanie ludzkie, służące załatwianiu spraw
cywilnych. Przez słowo „załatwianie” rozumiemy rozpoznawanie spraw cywilnych oraz
przymusowe wykonanie orzeczeń i dokonywanie innych aktów czy innych czynności w tych
sprawach (np. postępowanie rejestrowe – rejestracja spółek prawa handlowego).
Praźródłem słowa „postępowanie” jest łacińskie słowo processus, którego zaczęto używać w
czasach już rzymskich, na oznaczenie postępowania sądowego, dodając do niego słowo „iudicalis”.
W Polsce natomiast na określenie postępowania używano takich słów „prza”, „proces”, „postępek
sądowy”. Te staropolskie terminy zniknęły z polskiego języka prawniczego na skutek rozbiorów i w
XIX wieku na terenie Królestwa Polskiego już dominowało słowo „postępowanie cywilne”. Tym
terminem było tłumaczenie z języka francuskiego.
W związku z tym wszystkie akty prawne polskie są zatytułowane „postępowanie cywilne” albo
„kodeks postępowania cywilnego”. W języku powszechnym ciągle mówimy o „procedurze” lub
„procesie”.
Sam „proces cywilny”, to tylko część postępowania cywilnego.
Postępowanie cywilne nie ma charakteru jednolitego, w jego ramach występuje wiele postępowań,
obejmuje ono swoim zasięgiem kilka czy kilkanaście postępowań i do tych postępowań zajrzymy:
- proces
- postępowanie nieprocesowe
- postępowanie zabezpieczające
- postępowanie egzekucyjne
- postępowanie upadłościowe
- postępowanie naprawcze
- postępowanie przed sądem polubownym
- postępowanie o uznanie orzeczeń sądów zagranicznych
Jest to najogólniejszy podział rodzajów postępowania cywilnego. Z tego wyliczenia kodeks
postępowania cywilnego reguluje wszystkie z nich, z wyjątkiem postępowania upadłościowego i
naprawczego. Owe postępowania reguluje akt „prawo upadłościowe i naprawcze”.
1) W ramach procesu wyróżniamy:
- postępowanie zwykłe, które służy w zasadzie rozpoznawaniu wszystkich spraw cywilnych, z
wyjątkiem tych spraw, które przekazane zostały do innych postępowań;
- postępowania odrębne, których jest w tej chwili w kodeksie postępowania cywilnego aż 17 (np.
postępowanie w sprawach małżeńskich, w sprawach ze stosunku między rodzicami a dziećmi, w
sprawach z zakresu prawa pracy, nakazowe, uproszczone, etc.);
- postępowanie pojednawcze, którego celem jest zawarcie, najczęściej przed wszczęciem
postępowania procesowego, ugody między stronami;
- postępowanie mediacyjne, które służy ugodowemu załatwianiu spraw przed mediatorem na
mocy umowy stron albo w wyniku skierowania stron przed mediatora.
2) Postępowanie nieprocesowe jest drugim, obok procesu, zasadniczym trybem postępowania
rozpoznawczego. Różni się ono nieco od postępowania procesowego sposobem rozpoznawania
spraw. To zróżnicowanie bierze się stąd, że pewne sprawy cywilne nie nadają się do rozpoznania w
postępowaniu procesowym głównie z uwagi na brak w nich elementu dwustronności.
Postępowanie nieprocesowe było nazywane postępowaniem niespornym.
Postępowanie nieprocesowe jest dzisiaj tak mocno rozbudowane, że w jego ramach nie mamy
jednego trybu. Występuje w nim:
- postępowanie zwykłe – nieprocesowe;
- oraz kilkadziesiąt różnych postępowań, które różnią się od postępowania zwykłego
nieprocesowego (można je nazwać postępowaniami odrębnymi).
3) Postępowanie zabezpieczające ma w zasadzie na celu zabezpieczenie roszczenia powoda na
przyszłość (zabezpieczenie konserwacyjne) albo może polegać na tymczasowym uregulowaniu
sytuacji prawnej strony (zabezpieczenie nowacyjne).
Warunkiem skuteczności egzekucji jest stan majątkowy dłużnika. Jeżeli dłużnik nie posiada
majątku, to żadne sądy niczego nie załatwią.
Jeżeli wierzyciel wie, że dłużnik rozporządza swym majątkiem, istnieje obawa, że nie uzyska on
należnego świadczenia, zatem wytaczając powództwo o zabezpieczenie świadczenia, wierzyciel
może domagać się od sądu, aby sąd zabezpieczył jego powództwo poprzez zajęcie majątku dłużnika
(przykład zabezpieczenia konserwacyjnego).
Jeżeli trwa proces o ustalenie ojcostwa, sąd może zasądzić płacenie alimentów na rzecz dziecka
przez pozwanego mężczyznę. Jeżeli mężczyzna ten okaże się być ojcem, wówczas nadal będzie
płacił alimenty. Jeśli jednak nie, będzie miał roszczenie regresowe względem matki dziecka.
4) Postępowanie egzekucyjne można podzielić na 4 rodzaje:
- postępowanie o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności (postępowanie
klauzulowe);
- postępowanie o nadanie zagranicznemu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności;
- właściwe postępowanie egzekucyjne;
- postępowanie podziałowe, czyli postępowanie dotyczące podziału sumy uzyskanej z egzekucji.
→ Postępowanie klauzulowe pojawiło się w tych systemach prawnych, w których doszło do
rozdzielenia władzy sądowej od egzekucyjnej. Sąd dzisiaj wydaje wyrok, zasądza świadczenie, ale
wyroku tego nie wykonuje sąd, wyrok ten wykonują organy egzekucyjne, komornicy sądowi.
To strukturalne rozbicie postępowania na dwie części spowodowało, że żeby przystąpić do
egzekucji, komornik musi wiedzieć, że ta egzekucja może być przez niego podjęta.
Akta sprawy są w sądzie, komornik działa zupełnie gdzieś indziej.
Żeby egzekwować wyrok, to ten wyrok musi być prawomocny. Skąd komornik ma wiedzieć, że ten
wyrok jest prawomocny. Musi zostać nadana mu klauzula mu wykonalności. Przepisy prawa
przewidują, ze egzekucji komorniczej podlegają nie tylko orzeczenia sądu.
→ Postępowanie o nadanie zagranicznemu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności
→ Właściwe postępowanie egzekucyjne to postępowanie, które ma na celu przeprowadzenie
egzekucji. Komornik zabiera składniki majątku, spienięża je.
→ Postępowanie podziałowe, to postępowanie mające na celu podział sumy uzyskanej z egzekucji
pomiędzy poszczególnych wierzycieli wierzycieli.
Które spośród tych postępowań ma zasadnicze znaczenie? Otóż szczególnie istotne znaczenie
wśród wyróżnionych rodzajów postępowań ma proces i postępowanie egzekucyjne. Proces ma
szczególnie istotne znaczenie z dwóch powodów. Po pierwsze kodeks postępowania cywilnego
przekazuje w zasadzie sprawy cywilne do rozpoznania w procesie (art. 13 kpc).
Drugim powodem jest to, że przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów
postępowań unormowanych w kodeksie. Najszersza regulacja prawna dotyczy procesu. Inne
rodzaje postępowania są regulowane szczątkowo, reguluje się odrębności od tego postępowania
procesowego.
Postępowanie egzekucyjne ma duże znaczenie, dlatego że służy ono przymusowemu wykonaniu
orzeczeń zapadłych w postępowaniu cywilnym, ale również innych aktów, które powstały poza
postępowaniem sądowym, np. orzeczenia sądów polubownych, sądów karnych.
Z punktu widzenia celu, wyróżniamy dwa rodzaje postępowania cywilnego:
→ postępowanie rozpoznawcze,
→ postępowanie wykonawcze.
Postępowanie rozpoznawcze ma na celu rozpoznanie sprawy cywilnej. Trybami postępowania
rozpoznawczego jest proces i postępowanie nieprocesowe. Postępowanie zabezpieczające jest
rodzajem postępowania rozpoznawczego.
Postępowaniem wykonawczym, z punktu widzenia celu, jest postępowanie egzekucyjne.
Postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności jednak nie ma charakteru wykonawczego a
rozpoznawczy.
Jeśli chodzi o postępowanie pozakodeksowe, czyli postępowanie upadłościowe i naprawcze, to
mają one charakter mieszany – rozpoznawczo wykonawczy.
Kolejny podział:
1) Postępowanie główne
2) Postępowanie wpadkowe
3) Postępowanie uboczne
Podział ten ma charakter teoretyczny.
Postępowanie główne, to postępowanie, którego celem jest załatwienie sprawy cywilnej, w której
zostało wszczęte.
Postępowanie wpadkowe ma natomiast na celu rozstrzygnięcie pewnej kwestii proceduralnej,
która warunkuje możność przeprowadzenia postępowania głównego (np. toczy się postępowanie
cywilne, została wniesiona apelacja po upływie terminu i składa się jednocześnie wniosek o
przywrócenie terminu do wniesienia apelacji).
Postępowanie uboczne ma na celu rozstrzygnięcie pewnej kwestii proceduralnej, która nie
warunkuje jednak przeprowadzenia sprawy.
Kodeks postępowania cywilnego:
Część 1 - Postępowanie rozpoznawcze
Część 2 - Postępowanie zabezpieczające
Część 3 - Postępowanie egzekucyjne
Część 4 - Przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego
Część 5 - Sąd polubowny arbitrażowy
Relacja między prawem cywilnym materialnym a postępowaniem cywilnym:
Prawo postępowania cywilnego jest prawem instrumentalnym, służy urzeczywistnianiu prawa
materialnego.