35
PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA
Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2007
Eliza Maniewska
Prawo wspólnotowe w orzecznictwie
Sądu Najwyższego Izby Pracy,
Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
PS
E
Niniejsze opracowanie stanowi kontynuację przeglądu „wspólnotowego” orzecznictwa Sądu Najwyższe-
go zamieszczonego w numerze pierwszym „Europejskiego Przeglądu Sądowego” z 2005 r.
1
W poprzednim
opracowaniu, które obejmowało także przedstawienie wyroków zapadłych w Izbie Cywilnej Sądu Naj-
wyższego, zostały przedstawione orzeczenia zapadłe w okresie po akcesji Polski do Unii Europejskiej, ale
oparte na stanach faktycznych sprzed 1.05.2004 r. W orzeczeniach tych przyjęto zasadę, że odwoływanie
się do założeń ustawodawstwa wspólnotowego powinno być traktowane jako jedna z dyrektyw popraw-
nej wykładni obowiązującego prawa również w tych sprawach.
Wprowadzenie
Także wiele orzeczeń prezentowanych w niniejszym opraco-
waniu dotyczy zdarzeń mających miejsce przed akcesją. Pod-
trzymane zostało przy tym przez Sąd Najwyższy (dalej jako
SN) stanowisko, że jeżeli sprawa ma kontekst wspólnotowy,
w tym sensie, że przepisy będące podstawą jej rozstrzygnięcia
zostały wprowadzone w celu dostosowania prawa polskiego
do prawa wspólnotowego, ich wykładnia musi być dokonana
z uwzględnieniem treści i celów implementowanych dyrektyw
unijnych.
2
Podzielono przy tym, wyrażone w dotychczasowym
orzecznictwie i doktrynie stanowisko, zgodnie z którym obo-
wiązek prowspólnotowej wykładni przepisów prawa polskiego,
stosowanego do stanów faktycznych opartych na zdarzeniach
zaszłych przed dniem akcesji nie może prowadzić do wykładni
contra legem w stosunku do obowiązujących w tym czasie prze-
pisów polskich lub niestosowania tych przepisów, nawet gdyby
były one niezgodne z treścią i celami aktów wspólnotowych
(por. np. uchwała z 13.07.2006 r., III SZP 3/06).
3
Sprawy wyglądają inaczej w stosunku do spraw dotyczących
zdarzeń mających miejsce po wstąpieniu Polski do UE. Jak za-
akcentowano w uchwale z 13.07.2006 r. (III SZP 3/06), w tym
przypadku sądy są ponadto zobowiązane do badania zgodności
przepisów prawa polskiego z normami prawa wspólnotowego
albo przedstawienia pytania prawnego do Europejskiego Try-
bunału Sprawiedliwości (dalej jako ETS lub Trybunał) w trybie
art. 234 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (dalej
jako TWE). Podkreślono przy tym, że musi być spełniony wa-
runek, aby sprawa dotyczyła stanu faktycznego ukształtowane-
go po dacie akcesji lub dotyczyła skutków zdarzeń, które miały
miejsce przed tą datą, ale ujawniły się dopiero po niej (powoła-
no przy tym wyrok ETS z 10.01.2006 r. w sprawie C-302/04,
Ynos,
4
oraz wyrok NSA z 8.02.2006 r., II GSK 54/05
5
).
6
1 E. Maniewska, Prowspólnotowa wykładnia prawa polskiego w poakcesyjnym orzecz-
nictwie Sądu Najwyższego, „Europejski Przegląd Sądowy” 2005/1, s. 49.
2 Por. np. wyrok z 6.02.2006 r. (III PK 114/05) OSNP 2007/1–2, poz. 2; wy-
rok z 29.11.2005 r. (II PK 100/05) OSNP 2006/19–20, poz. 298.
3 OSNP 2007/1–2, poz. 35.
4 www.eur-lex.europa.eu
5 ONSAiWSA 2006/4, poz. 96.
6 Por. także wyrok z 9.08.2006 r. (III SK 6/06), niepublikowany.
7 Niepublikowany.
Wskazano także, że przepisy prawa wspólnotowego mu-
szą być interpretowane z uwzględnieniem wszystkich wer-
sji językowych, a nie tylko w brzmieniu podanym w języku
polskim w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (wyrok
z 9.06.2006 r., III PK 30/06).
7
Jak dotąd, żadne pytanie prawne do ETS nie zostało posta-
wione przez Sąd Najwyższy (Izbę Pracy, Ubezpieczeń Spo-
łecznych i Spraw Publicznych). W wielu orzeczeniach istotny
walor wpływający w sposób zasadniczy na treść rozstrzygnię-
cia ma jednak wykładnia przepisów prawa polskiego w zgodzie
w prawodawstwem unijnym bądź wykładnią prawa unijnego
dokonaną przez Trybunał. Dotyczy to obszarów, w których
dane zagadnienia prawa pracy mają swoje odniesienie w prze-
pisach dyrektyw unijnych. Chodzi np. o kwestie związane
z niewypłacalnością pracodawcy, dyskryminacją czy transfe-
rem przedsiębiorstwa. Osobnego przedstawienia wymagają
orzeczenia z zakresu ubezpieczeń społecznych w tych spra-
wach, w których występuje tzw. element transgraniczny. Od
1.05.2004 r. mają bowiem w nich bezpośrednie zastosowanie
przepisy rozporządzenie Rady nr 1408/71/EWG z 14.06.1971 r.
w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego
do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność
na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszcza-
36
PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA
Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2007
8 Dz.Urz. UE, polskie wyd. specj., rozdz. 5, t. 1, s. 35 ze zm.
9 Niepublikowy.
10 Tekst jedn.: DzU z 2002 r. nr 9, poz. 85 ze zm.
11 Dz. Urz. UE, polskie wyd. specj., rozdz. 5, t. 1, s. 333.
12 Chodzi tu o odrzucenie wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy
z powodu niezłożenia przez wierzyciela zaliczki na koszty postępowania,
oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy, ponieważ jego ma-
jątek oczywiście nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowa-
nia, umorzenie postępowania upadłościowego, ponieważ majątek masy nie
wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania lub wierzyciel, na
którego wniosek upadłość była ogłoszona, nie złożył zaliczki na koszty po-
stępowania, a zachodzi brak płynnych funduszów na te koszty.
13 W tym zakresie por. także wyrok z 15.11.2006 r. (I UK 150/06), niepublikowany.
pracodawcy rozumianej jako niewykonanie jego zasadniczego
zobowiązania (wypłaty wynagrodzenia za pracę).
Problem prawny powstający na tle wykładni art. 6 ust. 4 i 6
uorp sprowadzał się zatem się do interpretacji występującego
w nich pojęcia „dzień wystąpienia niewypłacalności pracodaw-
cy”. Powód uważał, że należy przez nie rozumieć dzień zło-
żenia wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy, a sądy obu
instancji przyjęły (zgodnie z obowiązującą praktyką), iż jest to
dzień uprawomocnienia się postanowienia o oddaleniu wnio-
sku o ogłoszenie jego upadłości. Wykładnia sądów opierała
się na identyfikacji pojęcia użytego w art. 6 ust. 4 i 6 ustawy
z identycznym sformułowaniem użytym w art. 3 ust. 2a tej
ustawy. Była to wykładnia dość oczywista, gdyż, jak zaznaczył
także SN, art. 3 ust. 2a uorp można traktować wręcz jako rodzaj
definicji ustawowej, skoro przepis ten stwierdza, iż za dzień
wystąpienia niewypłacalności pracodawcy uważa się datę po-
stanowienia sądu o ogłoszeniu upadłości, dzień uprawomoc-
nienia się orzeczenia sądowego wydanego w okolicznościach
określonych w ust. 1 pkt 2–4,
12
dzień, w którym wystąpiły oko-
liczności określone w ust. 2 pkt 1 lub 3, albo dzień wszczęcia
postępowania likwidacyjnego, o którym mowa w ust. 2 pkt 2.
W okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy, przy
takim rozumieniu „spornego” terminu za dzień wystąpienia
niewypłacalności pracodawcy w rozumieniu art. 6 ust. 4 i 6
uorp należałoby więc uznać dzień uprawomocnienia się orze-
czenia sądowego o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości
pracodawcy, ponieważ jego majątek oczywiście nie wystarczał
nawet na zaspokojenie kosztów postępowania. Przyjęcie takiej
wykładni oznaczałoby bezzasadność roszczeń powoda.
Zdaniem SN możliwość rezygnacji z takiej wykładni na rzecz
„autonomicznego” rozumienia terminu „dzień niewypłacalno-
ści pracodawcy” w kontekście unormowania zawartego w art. 6
ustawy należało rozważyć poprzez odwołanie się do prawa eu-
ropejskiego i jego wykładni dokonanej przez ETS, skoro polskie
ustawodawstwo w istocie w tym zakresie wdraża do krajowego
systemu prawnego regulacje unijne. Jednak, choć powód w toku
postępowania przed sądami pierwszej i drugiej instancji po-
woływał się na uregulowania zawarte w prawie europejskim,
to w skardze kasacyjnej nie przedstawił w odniesieniu do tego
żadnych zarzutów, a w szczególności nie podniósł zarzutów na-
ruszenia przepisów dyrektywy 80/897 czy niezgodności z nią
przepisów prawa polskiego. Sąd Najwyższy, co do zasady, nie
może zaś rozpoznawać naruszenia przepisów niewskazanych
w skardze (także przepisów prawa europejskiego).
W tym kontekście SN stwierdził, że choć nie ma obowiązku
rozważania naruszenia przepisów prawa Unii Europejskiej, jeżeli
strona nie wskazała ich jako podstawy skargi kasacyjnej,
13
to po-
trzeba taka występuje jednak w zakresie zwrócenia się z zagadnie-
jących się wewnątrz Wspólnoty.
8
Odmienna specyfika cechuje
także rozpoznawane w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych
i Spraw Publicznych sprawy z zakresu ochrony konkurencji
i konsumentów.
Niewypłacalność pracodawcy
Bardzo dobrym przykładem obrazującym, do jakich rezulta-
tów można dojść stosując wspólnotową wykładnię przepisów
prawa krajowego jest rozstrzygnięcie wyroku z 18.12.2006 r.
(II PK 17/06).
9
Chociaż w sprawie tej miała zastosowanie nie-
obowiązująca już ustawa z 29.12.1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (dalej
jako uorp),
10
trudno przecenić walor tego orzeczenia na kształ-
towanie umiejętności osadzania przez sądy krajowe rozpozna-
wanych spraw w kontekście unormowań unijnych i dorobku
wspólnotowego (acquis communautaire). Oto bowiem SN, pomi-
mo utrwalonej praktyki sądowej w zakresie wykładni art. 6 uorp
dokonał tej wykładni na nowo mając na względzie unormowa-
nia dyrektywy Rady nr 80/897/EWG w sprawie ochrony pra-
cowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy
11
(w jej
pierwotnym brzmieniu) oraz dotyczący tego aktu dorobek
orzeczniczy ETS. Doszedł przy tym do stanowiska całkowicie
odmiennego niż panujące w dotychczasowym orzecznictwie.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 i 2 uorp, niezaspokojone roszczenia
pracownicze podlegają zaspokojeniu ze środków Funduszu
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, co dotyczyło
w szczególności roszczeń powoda o wynagrodzenie za pracę
(art. 6 ust. 2 pkt 2) oraz odprawy pieniężnej przysługującej
w razie rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących
pracodawcy (art. 6 ust. 2 pkt 3 ppkt h). Według art. 6 ust. 4 tej
ustawy wynagrodzenie za pracę podlega zaspokojeniu za okres
nie dłuższy niż 3 miesiące poprzedzające dzień wystąpienia
niewypłacalności pracodawcy albo za okres nie dłuższy niż 3
miesiące poprzedzające ustanie stosunku pracy, jeżeli ustanie
stosunku pracy przypada w czasie nie dłuższym niż 6 miesięcy
poprzedzających dzień wystąpienia niewypłacalności praco-
dawcy, a według art. 6 ust. 6 odprawa pieniężna podlega zaspo-
kojeniu, jeżeli ustanie stosunku pracy nastąpiło w okresie nie
dłuższym niż 6 miesięcy poprzedzających dzień wystąpienia
niewypłacalności pracodawcy lub w okresie nie dłuższym niż
4 miesiące następujące po tym dniu. W przedmiotowej sprawie
problem sprowadzał się do tego, że jeżeli za dzień wystąpienia
niewypłacalności pracodawcy uznać dopiero datę uprawomoc-
nienia się postanowienia o oddaleniu wniosku o ogłoszenie
jego upadłości (10.09.2004 r.), to rozwiązanie stosunku pracy
powoda nastąpiło w takim terminie (31.01.2004 r.), iż nie są
spełnione warunki (terminy) określone w art. 6 ust. 4 i 6 usta-
wy. Skarżący wywiódł, że tak rygorystyczne stosowanie tych
przepisów ustawy stanowi „swoistą pułapkę” dla pracowników,
z którymi pracodawca rozwiązał stosunek pracy z przyczyn
ekonomicznych po złożeniu wniosku o ogłoszenie jego upadło-
ści w sytuacji, gdy przewlekłe rozpoznanie tego wniosku przez
sąd gospodarczy trwa tak długo, iż upływa 6-miesięczny termin
pomiędzy dniem ustania stosunku pracy a dniem wystąpienia
niewypłacalności pracodawcy. W konsekwencji, pracownicy
z przyczyn przez siebie niezawinionych są pozbawieni uzyska-
nia świadczeń od Funduszu. Dlatego – zdaniem powoda – prze-
pisy ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych powinny być
wykładane w ten sposób, aby został zapewniony główny jej cel,
czyli ochrona pracownika przed skutkami niewypłacalności
37
PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA
Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2007
ne, zgodnie z art. 3 ust. 2 tiret 1 i art. 4 ust. 2 tiret 1, w stosunku
do terminu zaistnienia niewypłacalności pracodawcy, który nie
musi się koniecznie pokrywać z dniem wydania orzeczenia. Za
oczywiste Trybunał uznał, że orzeczenie o wszczęciu postę-
powania w celu zbiorowego zaspokojenia roszczeń wierzycieli
(o ogłoszeniu upadłości) może być wydane długo po wniesieniu
wniosku o otwarcie postępowania lub po zakończeniu okresów
zatrudnienia, do których odnosi się niezapłacone wynagrodze-
nie, a więc gdyby termin wystąpienia niewypłacalności pra-
codawcy był zależny od spełnienia warunków ustanowionych
w art. 2 ust. 1 dyrektywy, zapłata wynagrodzenia, biorąc pod
uwagę okresy wskazane w art. 4 ust. 2, mogłaby nigdy nie być
gwarantowana przez dyrektywę z przyczyn całkowicie niezwią-
zanych z zachowaniem pracowników. Ten ostatni skutek byłby
sprzeczny z celem dyrektywy, którym jest, jak to zostało wy-
jaśnione w pierwszym ustępie jej preambuły, ustanowienie mi-
nimalnego poziomu wspólnotowej ochrony pracowników w ra-
zie niewypłacalności pracodawcy. Trybunał stwierdził więc,
że biorąc pod uwagę zarówno społeczny cel dyrektywy, jak
i konieczność precyzyjnego ustalenia okresów referencyjnych,
określenie „termin zaistnienia niewypłacalności pracodawcy”
użyte w art. 3 ust. 2 i art. 4 ust. 2 dyrektywy, należy rozumieć
jako oznaczające dzień wniesienia wniosku o wszczęcie postę-
powania w celu zbiorowego zaspokojenia roszczeń wierzycieli,
z tym że gwarantowane świadczenia nie mogą zostać przyznane
przed dniem wydania orzeczenia wszczynającego takie postę-
powanie lub stwierdzającego, że przedsiębiorstwo zostało defi-
nitywnie zamknięte, gdy aktywa są niewystarczające.
Sąd krajowy, interpretując przepisy wewnętrzne (wydane za-
równo przed, jak i po wydaniu dyrektywy), jest zobowiązany
dokonywać wykładni tych przepisów – tak dalece, jak jest to
możliwe w świetle brzmienia i celu dyrektywy – aby osiągnąć
wynik odpowiadający jej celowi i treści.
21
W celu zapewnienia
w drodze wykładni zgodności art. 6 ust. 4 i 6 uorp z przepi-
sami dyrektywy 80/987 należało zatem, w ocenie SN, odejść
od interpretacji użytego w nich określenia „dzień wystąpienia
niewypłacalności pracodawcy” w powiązaniu z definicją niewy-
płacalności pracodawcy zawartą w art. 3 ustawy (w rozważanym
14 Analogicznie wypowiedział się SN w uchwale z 13.07.2006 r. (III SZP
3/06), por. przyp. 3.
15 Sąd Najwyższy wskazał na wyroki ETS z: 27.03.1963 r., C-28/62, C-29/62
i C-30/62, w sprawie Da Costa, ECR [1963] 61; 6.10.1982 r., C-283/81,
w sprawie Cilfit, ECR [1982] 3415; 15.09.2005 r., C-495/03, w sprawie
Intermodal Transports, ECR [2005] I-8151, pkt 33; 6.12.2005 r., C-461/03,
w sprawie Gaston Schul Douane, ECR [2005] I-10513.
16 Postanowienie ETS z 26.05.2005 r., C-297/03, w sprawie Sozialhilfeverband
Rohrbach, ECR [2005] I-4305 oraz wyroki ETS z: 26.02.1986 r., C-152/84,
w sprawie Marshall, ECR [1986] 723; 22.06. 1989 r., C-103/88, w sprawie
Fratelli Costanzo, ECR [1989] 1839 oraz 12.07.1990 r., C-188/89, w sprawie
Foster, ECR [1990] I-3313.
17 W sprawie wywierania bezpośredniego skutku przez przepisy dyrektywy
nr 80/987/EWG, ETS wypowiedział się już w wyrokach z: 19.11.1991 r.,
C-6/90 i C-9/90, w sprawie Andrea Francovich i Danila Bonifaci i inni przeciwko
Republice Włoskiej, ECR [1991] I-5357; 16.12.1993 r., C-334/92, w sprawie
Teodoro Wagner Miret przeciwko Fondo de Garantía Salarial, ECR [1993] I-6911
oraz 18.10.2001 r., C-441/99, w sprawie Riksskatteverket przeciwko Soghra Gha
rehveran, ECR [2001] I-7687.
18 ECR [1997] I-4051.
19 ECR [1997] I-3969.
20 ECR [2003] I-4791.
21 Por. wyżej powołany wyrok ETS, C-160/01, w sprawie Mau oraz wyroki z:
13.11.1990 r., C-106/89, w sprawie Marleasing, ECR [1990] I-4135); 16.12.1993 r.,
C-334/92, w sprawie Wagner Miret, ECR [1993] I-6911 oraz 10.02.2000 r.,
C-270/97, C-271/97, w sprawie Deutsche Post, ECR [2000] I-929, pkt 62.
niem wstępnym do ETS albo, gdy jest oczywiste, że przepisy pra-
wa wspólnotowego regulują ten sam przedmiot, co prawo krajowe,
którego naruszenie zostało wskazane jako podstawa skargi kasa-
cyjnej, występuje możliwość bezpośredniego zastosowania prawa
wspólnotowego lub konieczność dokonania wykładni przepisów
prawa krajowego zgodnie z przepisami wspólnotowymi.
14
Rozważając konieczność zwrócenia się w przedmiotowej
sprawie do ETS z pytaniem SN stwierdził, że taka nie wy-
stępuje. Trybunał dokonał już bowiem wykładni określonych
przepisów dyrektywy 80/897 w jej pierwotnym brzmieniu
w podobnych sprawach.
15
Następnie SN zważył, że przepisy tej dyrektywy podlegały-
by bezpośredniemu zastosowaniu w polskim porządku praw-
nym, gdyby okazało się, iż ustawa o ochronie roszczeń pracow-
niczych jest z nimi niezgodna. Jak wskazał, podmioty prywatne
mogą się bowiem powoływać w sporach przeciwko państwu na
postanowienia dyrektyw, których treść jest bezwarunkowa i wy-
starczająco precyzyjna, jeżeli państwo nie wdrożyło dyrektywy
do prawa krajowego w wyznaczonym terminie albo wdrożyło ją
w sposób niepełny lub wadliwy. Sąd Najwyższy stwierdził, że
pojęcie „państwo” jest w orzecznictwie Trybunału rozumiane
szeroko i dotyczy również jednostek organizacyjnych podle-
gających władzom publicznym lub przez nie kontrolowanym.
16
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, który
jest państwowym funduszem celowym mającym osobowość
prawną, należy do podmiotów, które w orzecznictwie ETS są
uznawane za „państwo”.
17
Powód mógłby więc skutecznie wy-
wodzić swoje roszczenia bezpośrednio z art. 3 ust. 2 i art. 4
ust. 2 dyrektywy 80/987 w jej pierwotnym brzmieniu, gdyby
polskie przepisy były z nimi niezgodne.
W tym zakresie SN zważył, że przepisy art. 6 ust. 4 i 6 uorp
rozumiane w ten sposób, że przez „dzień wystąpienia niewy-
płacalności pracodawcy” należy rozumieć dzień uprawomoc-
nienia się orzeczenia sądowego o oddaleniu wniosku o ogłosze-
nie upadłości pracodawcy, ponieważ jego majątek oczywiście
nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania,
byłyby sprzeczne z art. 3 ust. 2 i art. 4 ust. 2 dyrektywy 80/987
w jej pierwotnym brzmieniu, przy takiej wykładni tych prze-
pisów, jakiej dokonał ETS. Trybunał bowiem w wyrokach
z 10.07.1997 r. (C-373/95) w sprawie Federica Maso i inni oraz
Graziano Gazzetta i inni przeciwko Istituto nazionale della previdenza
sociale [INPS] i Republice Włoskiej,
18
z 10.07.1997 r. (C-94/95
i C-95/95) w sprawie Danila Bonifaci i inni oraz Wanda Berto
i inni przeciwko Istituto nazionale della previdenza sociale [INPS]
19
oraz z 15.05.2003 r. (C-160/01) w sprawie Karin Mau przeciwko
Bundesanstalt für Arbeit
20
stwierdził, że określenie „termin zaist-
nienia niewypłacalności pracodawcy”, które zostało użyte w
art. 3 ust. 2 i art. 4 ust. 2 tej dyrektywy, należy rozumieć w ten
sposób, że oznacza ono dzień wniesienia wniosku o otwarcie
postępowania upadłościowego, a nie dzień wydania w następ-
stwie tego wniosku orzeczenia o otwarciu postępowania upad-
łościowego lub o odmowie wszczęcia postępowania ze względu
na niewystarczające aktywa pracodawcy. Jak podniósł Sąd Naj-
wyższy, w uzasadnieniach tych wyroków ETS stwierdził m.in.,
że chociaż zastosowanie systemu ochrony pracowników ustano-
wionego przez dyrektywę wymaga zarówno wniesienia wnio-
sku o wszczęcie postępowania w celu zbiorowego zaspokojenia
roszczeń wierzycieli, określonego przez ustawodawstwo pań-
stwa członkowskiego, jak i formalnego orzeczenia otwierające-
go takie postępowanie, to określenie niezapłaconych roszczeń,
które są gwarantowane na podstawie dyrektywy, jest dokonywa-
38
PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA
Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2007
lub pośredniej dyskryminacji, wykładni prawa wspólnotowego,
a w szczególności dyrektywy Rady 97/80 (...) należy dokonać
w ten sposób, na stronie pozwanej ciąży obowiązek dowiedze-
nia, że naruszenie tej zasady nie miało miejsca”.
26
Wykładnia ta została podtrzymana w wyroku z 22.02.2007 r.
(I PK 242/06).
27
W sprawie tej powódka zatrudniona u pozwa-
nego jako radca prawny dochodziła w związku z zarzutem dys-
kryminacji wyrównania wynagrodzenia za pracę do poziomu
wynagrodzenia wskazanego pracownika. Pracownica ta ukoń-
czyła aplikację sądową i zdała egzamin sędziowski, a przed
podjęciem zatrudnienia u pozwanego, u którego była zatrud-
niona 14 lat, pracowała w dwóch innych zakładach w jednym
w charakterze specjalisty, w drugim – jako radca prawny. Przez
rok wykonywała u pozwanego samodzielnie obsługę prawną.
W lutym 2004 r. pozwany zatrudnił kolejnego radcę prawnego
z wynagrodzeniem wyższym niż przyznane powódce. Ukoń-
czył on aplikację radcowską, a także kilka kursów i szkoleń
specjalistycznych. Uprzednio pracował w charakterze referenta
prawnego i radcy prawnego w jednej z kopalń, jako radca praw-
ny w dwóch urzędach, prowadził indywidualną kancelarię radcy
prawnego, a także wykonywał obowiązki likwidatora, syndyka,
nadzorcy sądowego w postępowaniach układowych i członka
rad nadzorczych spółek kapitałowych. Od marca 2004 r. po-
zwany zatrudniał kolejnych radców prawnych (ogółem 4), każ-
demu z nich ustalając wynagrodzenie na poziomie wyższym
niż powódki. Pierwszy z nich ukończył aplikację radcowską,
odbył staż w zagranicznej kancelarii adwokackiej, pracował
w spółkach z udziałem Skarbu Państwa i mienia komunalne-
go oraz był pracownikiem naukowym Uniwersytetu Śląskiego.
Kolejna osoba także ukończyła aplikację radcowską, a ponadto
seminaria z zakresu prawa handlowego oraz legitymowała się
wieloletnim stażem radcowskim. Następny radca pracował
kilka lat w kancelariach prawnych. Sądy niższych instancji
przyjęły, że ustalając wynagrodzenie powódki i pozostałych
radców prawnych, pracodawca posłużył się dopuszczalnymi
prawnie kryteriami pozytywnymi i nie zastosował zakazanych
kryteriów negatywnych, a zróżnicowanie wynagrodzenia rad-
ców prawnych pracujących u pozwanego miało uzasadnienie
z punktu widzenia okoliczności związanych z pracą i ich kwa-
lifikacjami oraz doświadczeniem zawodowym. Sądy wskazały,
że doświadczenie zawodowe powódki jako radcy prawnego
pod kątem liczby i zakresu działania obsługiwanych przez
nią podmiotów było najmniejsze spośród wszystkich zatrud-
nionych u pozwanego radców, gdyż poza pozwanym urzędem
pracowała uprzednio tylko w dwóch różnych zakładach pracy,
w tym tylko u jednego pracodawcy jako radca prawny. W do-
datku powódka legitymowała się najmniejszymi kwalifikacja-
mi, skoro poza aplikacją sądową nie ukończyła żadnych kursów
i szkoleń zawodowych. Także podział obowiązków pomiędzy
powódką a innymi radcami nie miał charakteru dyskryminu-
22 Niepublikowany.
23 Dz.Urz. UE, polskie wyd. specj., rozdz. 5, t. 4, s. 79.
24 Dz.Urz. UE, polskie wyd. specj., rozdz. 5, t. 3, s. 264 ze zm.
25 ECR [2005] I-1789.
26 Podobnie wypowiedział się SN w postanowieniu z 24.05.2005 r. (II PK
33/05), niepublikowanym, stwierdzając, że pracownik dochodzący odszko-
dowania z tytułu naruszenia zasady równego traktowania musi najpierw
wskazać, iż był w zatrudnieniu dyskryminowany w bezpośredni lub po-
średni sposób, a dopiero następnie pracodawcę obciąża dowód, że przy róż-
nicowaniu pracowników kierował się obiektywnymi powodami.
27 Niepublikowany.
przypadku art. 3 ust. 2a). Za ETS trzeba bowiem uznać, że ta-
kie powiązanie byłoby niezgodne ze społecznym celem ustawy
i potrzebą precyzyjnego określenia okresów referencyjnych.
W ten sposób poprzez „wspólnotową” wykładnię przepisu
art. 6 ust. 4 i 6 uorp SN doszedł do wniosku, że przez „dzień
wystąpienia niewypłacalności pracodawcy” w rozumieniu tego
przepisu należy rozumieć dzień złożenia wniosku o ogłoszenie
upadłości pracodawcy, jeżeli w wyniku jego rozpoznania zostało
wydane i uprawomocniło się orzeczenie o oddaleniu wniosku,
ponieważ majątek pracodawcy oczywiście nie wystarcza nawet
na zaspokojenie kosztów postępowania. Tym samym poprzez
osadzenie przepisu krajowego w kontekście wspólnotowym, Sąd
Najwyższy, doprowadził do wyłożenia go niejako „od nowa”, tak
aby wykładnia ta była zgodna z unijnym porządkiem prawnym.
Dyskryminacja
Odwołanie do prawa wspólnotowego i dorobku orzeczni-
czego ETS szczególnie często występuje w sprawach, których
przedmiotem jest zarzut dyskryminacji. Krajowe przepisy
w zakresie dyskryminacji prawie w całości zostały uchwalone
na skutek implementacji do prawa polskiego dyrektyw unij-
nych. W pełni zatem ma zastosowanie zasada, że gdy przepisy
prawa wspólnotowego regulują ten sam przedmiot, co prawo
krajowe, którego naruszenie zostało wskazane przez stronę
skarżącą, sąd krajowy z urzędu dokonuje wykładni przepisów
prawa krajowego zgodnie z przepisami wspólnotowymi.
Pierwszą kwestią, która została rozstrzygnięta w orzecznic-
twie SN z uwzględnieniem regulacji unijnych, jest zagadnienie
rozkładu ciężaru dowodu w sprawach o dyskryminację. W wy-
roku z 9.06.2006 r. (III PK 30/06)
22
SN dokonując wykładni
art. 18
3b
k.p., z którego wynika, że za naruszenie zasady rów-
nego traktowania pracowników, z pewnymi wyjątkami, uważa
się zróżnicowanie przez pracodawcę sytuacji z jednej lub kilku
dyskryminujących przyczyn „chyba że pracodawca udowodni,
że kierował się obiektywnymi powodami”, odwołał się do treści
art. 10 ust. 1 dyrektywy Rady nr 2000/78/WE z 27.11.2000 r.
ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania
w zakresie zatrudnienia i pracy.
23
Stanowi on, że zgodnie z ich
krajowymi systemami sądowymi, państwa członkowskie po-
dejmują niezbędne środki dla zapewnienia, aby strona pozwa-
na musiała udowodnić, iż nie wystąpiło pogwałcenie zasady
równego traktowania, w przypadku gdy osoby, które uważają
się za pokrzywdzone w związku z nieprzestrzeganiem wobec
nich zasady równego traktowania, ustalą przed sądem lub in-
nym właściwym organem fakty, które nasuwają przypuszcze-
nie o zaistnieniu bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji.
Ponieważ przepis art. 18
3b
k.p. należy interpretować zgodnie
z art. 10 powołanej dyrektywy, wynikają z tego dwa wnioski. Po
pierwsze, że pracownik musi uprawdopodobnić jego dyskry-
minację, wskazując fakty, z których ma ona wynikać; po drugie
zaś, że pracodawca może obalić twierdzenie pracownika, wska-
zując, że w swoim postępowaniu kierował się obiektywnymi
powodami. Sąd Najwyższy wskazał, że na podstawie podobnej
regulacji zamieszczonej w art. 4 dyrektywy Rady 97/80/WE
z 15.12.1997 r. dotyczącej ciężaru dowodu w sprawach dyskry-
minacji ze względu na płeć,
24
ETS stwierdził w pkt 4 wyroku
z 10.03.2005 r. (C-196/02) w sprawie Vasiliki Nikolouki,
25
że:
„W przypadku gdy pracownik powołuje się na naruszenie zasa-
dy równości traktowania na jego niekorzyść i gdy przedstawi on
fakty, z których można domniemywać istnienie bezpośredniej
39
PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA
Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2007
jącego powódkę. Skarżąca w skardze kasacyjnej wskazała, że
sądy błędnie uznały, iż liczba podmiotów wcześniej obsługi-
wanych przez radcę prawnego świadczy o jego doświadczeniu
zawodowym i dlatego niezasadnie przyjął, że jej doświadczenie
jest najniższe z całego zespołu, mimo że wykonywała u pozwa-
nego obsługę prawną przez 14 lat. Taka wykładnia, zdaniem
skarżącej, prowadziła do absurdalnego wniosku, że długoletni
pracownik zatrudniony u tego samego pracodawcy powinien
mieć wynagrodzenie niższe niż nowo przyjęty, który uprzednio
pracował u kilku pracodawców. Poza tym o ilości przydzielonej
pracy i wysiłku nie może świadczyć jedynie samo porównanie
liczby obsługiwanych komórek organizacyjnych bez ustalenia
ich wielkości, liczby zatrudnionego tam personelu i stopnia
nasilenia problemów prawnych wymagających oceny radcy
prawnego. W ocenie powódki, pozwany nie udowodnił, że do-
datkowe kwalifikacje, jakie posiadał radca, do którego wyna-
grodzenia żądała wyrównania powódka, były wykorzystywane
przy świadczonej pracy, a jej zdaniem, przy obsłudze prawnej
komórek organizacyjnych pozwanego kwalifikacje te nie miały
znaczenia (żadnego zastosowania).
Zarzuty skarżącej podzielił Sąd Najwyższy. Pozwany pra-
codawca powoływał się na zróżnicowanie wynagrodzenia za
pracę ze względu na kwalifikacje zawodowe oraz staż pra-
cy powódki i wskazywanego pracownika. W ocenie SN, sądy
niższych instancji ustaliły w tym przedmiocie stan faktyczny
w sposób niewystarczający, gdyż nie przeprowadziły w tym
zakresie prawidłowej wykładni przepisów, zwłaszcza art. 18
3b
§ 2 pkt 4 k.p. Z przepisu tego co prawda wynika, że nie naru-
szają zasady równego traktowania w zatrudnieniu działania po-
legające na ustalaniu zasad wynagradzania z uwzględnieniem
kryterium stażu pracy. Za obiektywne kryterium różnicujące
należy też, co do zasady, uznawać zróżnicowanie w zakresie
kwalifikacji zawodowych. Sąd Najwyższy wskazał jednak, że
przepisy (zasady) te trzeba interpretować zgodnie z prawem eu-
ropejskim. Powołał się przy tym na wyrok ETS z 17.10.1989 r.
(C-109/88), w sprawie Handelsog Kontorfunktionarernes Forbund
i Danmark przeciwko Dansk Arbejdsgiverforening występującym
w imieniu Danfoss,
28
w którym Trybunał stwierdził, że jeżeli
przedsiębiorstwo stosuje system wynagrodzeń charakteryzują-
cy się całkowitym brakiem przejrzystości, to pracodawca musi
udowodnić, iż jego system płac nie jest dyskryminujący; może
uzasadnić stosowanie kryterium wykształcenia zawodowego,
wykazując, że takie wykształcenie ma znaczenie dla wykony-
wania specjalnych zadań, które są powierzane pracownikowi.
Zdaniem SN w przedmiotowej sprawie, system kształtowa-
nia przez pozwanego wynagrodzeń poszczególnych radców
prawnych nie był przejrzysty, a konkretnie w odniesieniu do
kryterium kwalifikacji zawodowych pozwany nie wykazał, aby
dodatkowe kwalifikacje zawodowe wskazanego pracownika
miały znaczenie dla wykonywanych zadań. Podniósł także, że
co prawda we wskazanym wyroku ETS uznał też, że pracodaw-
ca nie musi specjalnie uzasadnić zastosowania kryterium stażu
pracy, jednak rozwinął wykładnię w tym zakresie w wyroku
z 3.10. 2006 r. (C-17/05) w sprawie B.F. Cadman przeciwko Health
& Safety Executive
29
przyjmując, iż zatrudniający nie musi spe-
cjalnie udowadniać, że odwołanie się do kryterium stażu pracy
jest odpowiednie dla zróżnicowania wynagrodzeń, gdyż chodzi
o wynagrodzenie zdobytego doświadczenia, które pozwala pra-
cownikowi lepiej wywiązywać się ze swoich obowiązków, chy-
ba że przedstawi on okoliczności mogące wzbudzić poważne
wątpliwości pod tym względem. W uzasadnieniu tego wyroku
28 ECR [1989] 3199. Zob. także M. Wandzel, Równe traktowanie mężczyzn i ko-
biet, Kraków 2003, s. 41.
29 ECR [2006] I-9583.
30 Dz.Urz. UE, polskie wyd. specj., rozdz. 5, t. 4, s. 98.
31 Paragraf 5 art. 23
1
k.p. stanowi, że pracodawca z dniem przejęcia zakładu pra-
cy lub jego części jest obowiązany zaproponować nowe warunki pracy i płacy
pracownikom świadczącym dotychczas pracę na innej podstawie niż umowa
o pracę oraz wskazać termin, nie krótszy niż 7 dni, do którego pracownicy
mogą złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odmowie przyjęcia proponowanych
warunków. W razie nieuzgodnienia nowych warunków pracy i płacy dotych-
czasowy stosunek pracy rozwiązuje się z upływem okresu równego okresowi
wypowiedzenia, liczonego od dnia, w którym pracownik złożył oświadczenie
o odmowie przyjęcia proponowanych warunków, lub od dnia, do którego mógł
złożyć takie oświadczenie. Przepis § 4 zd. 2 stosuje się odpowiednio.
(pkt 36–38) ETS wywiódł, że pracodawca może wynagradzać
staż pracy, nie będąc zobowiązany do wykazania znaczenia
tego stażu dla wykonywania poszczególnych zadań powie-
rzonych pracownikowi. Nie jest jednak wykluczone, że mogą
istnieć sytuacje, w których odwołanie się do kryterium stażu
pracy powinno być uzasadnione przez pracodawcę w sposób
szczegółowy. Tak jest mianowicie w przypadku, gdy pracownik
przedstawia informacje mogące rodzić poważne wątpliwości co
do możliwości osiągnięcia wspomnianego celu poprzez odwo-
łanie się do kryterium stażu pracy. Na pracodawcy spoczywa
zatem obowiązek udowodnienia tego, że to, co jest prawdą, co
do zasady, a mianowicie, że staż pracy idzie w parze z doświad-
czeniem, które zazwyczaj umożliwia pracownikowi lepsze wy-
konywanie powierzonych mu obowiązków, ma miejsce również
w przypadku spornego zatrudnienia. W sprawie rozpoznawanej
przez SN sądy niższych instancji podzieliły poglądy pozwa-
nego, że usprawiedliwionym kryterium różnicującym był staż
pracy powódki i wskazanego pracownika. Nie chodziło jednak
o staż pracy zakładowy czy ogólny zawodowy, co byłoby w tym
aspekcie niewątpliwie uzasadnione, lecz o staż pracy rozumiany
w sposób specyficzny jako zatrudnienie u większej liczby pra-
codawców. Tak rozumiany staż pracy jako kryterium różnicu-
jące został skutecznie przez powódkę zakwestionowany, a więc
pozwany powinien wykazać, że tak rozumiany staż pracy był
obiektywnym kryterium dyferencjacji wynagrodzenia.
Transfer przedsiębiorstwa
Implementacji do polskiego porządku prawnego rozwią-
zań przyjętych w prawie unijnym (chodzi o dyrektywę Rady
2001/23/WE z 12.03.2001 r. w sprawie zbliżania ustawo-
dawstw państw członkowskich odnoszących się do ochrony
praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw,
zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów)
30
zawdzię-
czamy także wprowadzenie do kodeksu pracy przepisu art. 23
1
.
W § 1 stanowi on, że w razie przejścia zakładu pracy lub jego
części na innego pracodawcę staje się on z mocy prawa stroną
w dotychczasowych stosunkach pracy, z zastrzeżeniem prze-
pisów § 5.
31
Za zobowiązania wynikające ze stosunku pracy,
powstałe przed przejściem części zakładu pracy na innego pra-
codawcę, dotychczasowy i nowy pracodawca odpowiadają soli-
darnie (§ 2). Przejście zakładu pracy lub jego części na innego
pracodawcę nie może także stanowić przyczyny uzasadniającej
wypowiedzenie przez pracodawcę stosunku pracy (§ 6).
Sąd Najwyższy szczególnie często sięga do dorobku wspól-
notowego w kwestii kwalifikowania danej sytuacji jako przejście
zakładu pracy na nowego pracodawcę. Przykładowo, w wyroku
40
PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA
Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2007
Sąd Najwyższy przyjął, że niedochowanie tych przepisów nie
powoduje skutku polegającego na niedojściu do przejęcia za-
kładu pracy (przejścia pracowników do nowego pracodawcy).
Takiej sankcji nie przewidują bowiem ani przepisy krajowe, ani
dyrektywa 2001/23. Jak podkreślono, w orzecznictwie ETS
przyjmuje się, że państwa członkowskie powinny zapewnić
stosowanie sankcji efektywnych, proporcjonalnych i odstręcza-
jących pracodawcę od naruszenia tego obowiązku, ale wybór
formy odpowiedzialności pracodawcy powinien być odpowied-
ni, pod względem materialnym i proceduralnym, do sankcji
stosowanych w podobnych przypadkach w ustawodawstwie
kraju członkowskiego (wyrok ETS z 8.06.1994 r., C-382/92,
w sprawie Commission przeciwko United Kingdom).
36
Jednak pra-
codawca ma swobodę w dokonywaniu przekształceń organiza-
cyjnych zakładu pracy, w tym także przekazywaniu jego części
na rzecz innych podmiotów (wyrok ETS, C-284/83, w sprawie
Dans Metalabejderforbund i Specialarberforbundet i Danmark przeciw-
ko H. Nielsen i Son, Maskinfabrik A/S),
37
a skutek w postaci prze-
jęcia pracowników przez nowego pracodawcę powstaje, nawet
jeśli pracownicy sprzeciwiają się transferowi lub nie wyraża-
ją na niego zgody (por. wyrok ETS z 5.05.1988 r., C-144/87
i C-145/87, w sprawie Harty Berg i Theodorus Maria Busschers
przeciwko Ivo Marten Besselsen.
38
Jak wskazano powyżej, zgodnie z art. 23
1
§ 1 k.p., w razie przej-
ścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę staje się
on z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy,
z zastrzeżeniem przepisów § 5. Wykładnia tego przepisu opiera
się m.in. na istotnym założeniu, że przejście zakładu pracy na in-
nego pracodawcę nie uzasadnia samo w sobie pogorszenia warun-
ków pracy przejmowanego pracownika. Taki też pogląd wyraził
ETS w świetle art. 3 ust. 1 dyrektywy nr 77/187/EWG.
39
Trybu-
nał przyjął, że zmiana treści stosunku pracy przez nowego praco-
dawcę na niekorzyść pracowników jest dopuszczalna, skoro ma
się on znaleźć w sytuacji dotychczasowego pracodawcy, jednak
przejście zakładu pracy nie może być jej wyłącznym powodem
(zob. wyroki z: 10.02.1988 r., w sprawie Foreningen af Arbejdsledere
i Danmark przeciwko Daddy’ s Dance Hall, 324/86
40
i 12.11.1992 r.
w sprawie Anne Watson Rask i Kirsten Christensen przeciwko Iss Kanti-
neservice A/S., C-209/91
41
). Konieczne jest jednak pytanie, czy taka
zmiana treści umowy o pracę na niekorzyść pracownika (lub inna
niekorzystna modyfikacja, np. zmiana rodzaju umowy o pracę)
32 „Prawo Pracy” 2007/2, s. 35.
33 ECR [1992] I-3189. Patrz także L. Mitrus, Przejęcie zakładu pracy przez nowego
pracodawcę w prawie Wspólnoty Europejskiej, „Praca i Zabezpieczenie Społecz-
ne” 1998/2, s. 14.
34 ECR [1994] I-1311. Zob. także A. Tomanek, Przejście zakładu pracy na innego
pracodawcę, Wrocław 2002, s. 27 i 38.
35 Ustawa z 23.05.1991 r. o związkach zawodowych, tekst jedn.: DzU z 2001 r.
nr 79, poz. 854 ze zm.
36 ECR [1994] I-2435. Patrz także A. Tomanek, Przejście zakładu pracy na innego
pracodawcę, Wrocław 2002, s. 171; A.M. Świątkowski, Restrukturyzacja zakła-
du pracy – komentarz, Kraków 2003, s. 58.
37 ECR [1985] 553. Patrz także E. Maniewska w: K. Jaśkowski, E. Maniewska,
J. Stelina, Grupowe zwolnienia. Komentarz, Kraków 2007, s. 20.
38 ECR [1988] 2559. Patrz także L. Florek, Prawo Wspólnot Europejskich w zakre-
sie zatrudnienia i stosunków pracy, Warszawa 1993, s. 40.
39 Dyrektywa Rady nr 77/187/EWG, w sprawie zbliżania ustawodawstw
państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw pracowniczych
w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części przedsię-
biorstw lub zakładów, Dz.Urz.WE z 1977 r., L. 61, s. 26, zastąpiona dy-
rektywą 2001/23.
40 ECR [1988] 739, pkt 16.
41 ECR [1992] I-05755, pkt 28.
z 15.09.2006 r. (I PK 75/06)
32
opierając się, obok dotychcza-
sowego orzecznictwa SN, także na orzecznictwie ETS, przesą-
dzono, że przejście to bynajmniej nie musi polegać na nabyciu
przedsiębiorstwa lub jego części oraz nie zależy od rodzaju
czynności prawnej, na podstawie której następuje. Ocena, czy
doszło do przejścia części zakładu pracy na nowego pracodaw-
cę, zależy natomiast od ustalenia, że przyjął on w faktyczne
władanie część zadania lub zadań, stanowiących placówkę za-
trudnienia, a więc w zakresie pozwalającym na wykonywanie
obowiązków pracowniczych.
W stanie faktycznym sprawy pozwany szpital zawarł z firmą
zewnętrzną trzy umowy, tj. umowę o świadczenie usług pole-
gających na obsłudze technicznej pawilonów i terenu szpita-
la oraz trzech przyszpitalnych bloków mieszkalnych, umowy
sprzedaży narzędzi będących na wyposażeniu pracowników
dotychczasowego działu eksploatacji szpitala oraz umowy
dzierżawy pomieszczeń działu eksploatacji zlokalizowanych
w szpitalu. W sprawie sporne było, czy pracownicy zatrud-
nieni w tej części szpitala zostali „przejęci” przez ową firmę.
Pracownicy, którzy dochodzili roszczeń od szpitala, twierdzili,
że skutek ten nie nastąpił. Zdaniem skarżących, umowy-zle-
cenia usługi polegającej na obsłudze technicznej pawilonów
i terenu szpitala, najmu oraz sprzedaży części narzędzi nie
prowadzą do nabycia lub przejęcia przedsiębiorstwa albo jego
części, a umowa wykonywania usług nie tworzy stanu stałego
(podlega wypowiedzeniu w cyklu miesięcznym) i dlatego nie
jest zapewniona gwarancyjna dla pracowników funkcja art. 23
1
k.p. Wbrew temu Sąd Najwyższy stwierdził, że doszło do tego
przejęcia, a na poparcie swojego stanowiska powołał się na
ugruntowane w tym zakresie orzecznictwo ETS. Wskazał, że
w szczególności w wyroku z 19.05.1992 r. (C-29/91) w sprawie
Sophie Redmond Stichting przeciwko Henricus Bartol i innym
33
Trybu-
nał uznał, iż działalność o szczególnym charakterze, stanowią-
ca samodzielne zadanie, może, stosownie do okoliczności, być
zrównana z zakładem lub częścią zakładu. Przytoczono także
wyrok z 14.04.1994 r. (C-392/92) w sprawie Christel Schmidt
przeciwko Spar und Leihkasse Der Früheren Ämter Bordeesholm, Kiel
und Cronshagen,
34
z którego wynika, że przejście części zakładu
pracy następuje w sytuacji, w której przedsiębiorca powierza
innemu przedsiębiorcy, w drodze umowy, odpowiedzialność za
wykonywanie prac związanych ze sprzątaniem realizowanych
wcześniej bezpośrednio, nawet jeśli prace te były wykonywane
przed przeniesieniem przez jednego pracownika.
W prezentowanej sprawie SN posiłkując się regulacjami
unijnymi rozstrzygnął jeszcze jeden problem. Chodziło o to,
jaki wpływ na przejście zakładu pracy na nowego pracodawcę
ma niezachowanie przez dotychczasowego pracodawcę trybu
konsultacji przejścia części zakładu pracy ze związkami zawo-
dowymi. Obowiązek ten wynika z art. 26
1
ustawy o związkach
zawodowych.
35
Według tego przepisu w razie przejścia zakładu
pracy lub jego części na nowego pracodawcę, dotychczasowy
i nowy pracodawca są obowiązani do poinformowania na piś-
mie działających u każdego z nich zakładowych organizacji
związkowych o przewidywanym terminie tego przejścia, jego
przyczynach, prawnych, ekonomicznych oraz socjalnych skut-
kach dla swoich pracowników, a także zamierzonych działa-
niach dotyczących warunków zatrudnienia tych pracowników,
w szczególności warunków pracy, płacy i przekwalifikowania
(ust. 1), a informacje te dotychczasowy i nowy pracodawca są
obowiązani przekazać co najmniej na 30 dni przed przewidywa-
nym terminem przejścia zakładu pracy lub jego części (ust. 2).
41
PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA
Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2007
może być dokonana przez nowego pracodawcę i pracownika
w drodze porozumienia. Ta kwestia była przez SN rozważana
w wyroku z 7.02.2007 r. (I PK 269/06).
42
Podkreślono, że za
taką możliwością przemawia w szczególności zasada autonomii
woli stron. W tej kwestii w doktrynie prawa i orzecznictwie Sądu
Najwyższego wyrażono pogląd, że pracownik i nowy pracodawca
mogą wprowadzić w drodze porozumienia warunki pracy mniej
korzystne dla pracownika od dotychczasowych, pod warunkiem
iż oświadczenie woli pracownika jest w pełni dobrowolne, a po-
rozumienia nie zmierza do obejścia art. 23
1
§ 1 k.p.
43
Dokładniej
sens art. 23
1
§ 1 k.p. SN wyraził w wyroku z 6.05.2003 r. (PK
237/02),
44
w którym stwierdził, że bezwzględnie obowiązująca
natura norm prawnych wynikających z art. 23
1
k.p. wyłącza mo-
dyfikowanie treści stosunków pracy, chyba że co innego wynika
z wyraźnej woli obu stron stosunku pracy i nie zmierza do obej-
ścia standardów ochrony pracownika zawartych w art. 23
1
k.p. To
zapatrywanie, jak podkreślił SN, odpowiada również w większym
stopniu dokonanej przez ETS wykładni art. 3 ust. 1 wymienio-
nej wyżej dyrektywy 77/187, obowiązującej w okresie objętym
komentowaną sprawą. Sąd Najwyższy uwypuklił, że w kwestii
tej szczególnie istotna jest wykładnia wskazanego przepisu w po-
wołanym wyżej wyroku w sprawie Daddy’ s Dance Hall (sprawa
324/86). W sprawie tej pracownik zawarł z nowym pracodaw-
cą umowę o pracę zmieniającą dotychczasowe warunki pracy,
m.in. przez uzgodnienie na wniosek pracownika okresu prób-
nego, w którym dopuszczalne było rozwiązanie stosunku pracy
za 14-dniowym wypowiedzeniem. Oceniając skuteczność tej
umowy, Trybunał stwierdził, że ochrona udzielona pracownikom
przez dyrektywę 77/187 należy do zakresu polityki publicznej
i z tego względu jest ona niezależna od woli stron umowy o pracę,
a jej przepisy, zwłaszcza dotyczące ochrony przed zwolnieniem
z pracy z powodu transferu, mają przymusowy charakter i nie
jest dopuszczalne odstąpienie od nich w sposób niekorzystny dla
pracownika. Pracownik nie może zrzec się uprawnień wynikają-
cych z przepisów dyrektywy, nawet gdy niekorzystne skutki ta-
kiego zrzeczenia się są rekompensowane przez świadczenia, które
powodują, że zważywszy całość sprawy, jego sytuacja nie ulega
pogorszeniu. Jednak dyrektywa nie wyklucza zmiany stosunku
pracy w drodze porozumienia z nowym pracodawcą, jeżeli zmia-
na taka jest dopuszczalna w prawie krajowym w przypadkach
innych niż przejście zakładu pracy. Jak zaznaczył SN, ETS dodał
także, że w świetle art. 3 ust. 1 dyrektywy pracodawca przejmu-
jący zakład może dokonać zmiany treści stosunku pracy w takim
zakresie, w jakim mógł to uczynić zbywca, z tym jednak zastrze-
żeniem, że przejście zakładu pracy (transfer) nigdy nie może być
powodem takiej zmiany.
45
W rezultacie w sprawie I PK 269/06
SN uznał, że ze względu na bezwzględnie obowiązujący charak-
ter art. 23
1
§ 1 k.p. autonomia woli stron stosunku pracy w zakre-
sie kształtowania treści stosunku pracy ulega ograniczeniu, a pra-
codawca przejmujący zakład pracy nie może zmienić warunków
pracy pracownika na jego niekorzyść z powodu samego przejęcia
zakładu, bez względu na to czy pracownik wyraża zgodę na taką
zmianę, czy nie.
Sprawy ubezpieczeniowe
z elementem transgranicznym
Ustawodawstwa krajowe o ubezpieczeniu społecznym mia-
ły początkowo charakter regulacji narodowych, obejmujących
wyłącznie własnych obywateli. Z czasem od tej zasady były
wprowadzane wyjątki czy to w drodze umów międzynarodo-
wych (ratyfikowanych konwencji Międzynarodowej Organiza-
cji Pracy), czy też regulacji krajowych, zawierających unormo-
wania dotyczące wprost traktowania w zakresie ubezpieczenia
społecznego obywateli państw obcych bądź też odsyłających do
odpowiednich aktów prawnomiędzynarodowych. Do ujednoli-
cenia zasad traktowania obywateli drugiego państwa w zakresie
ubezpieczenia społecznego doszło w aktach prawnych Europej-
skiej Wspólnoty Gospodarczej, a następnie Unii Europejskiej,
w stosunku do obywateli państw-członków tej Wspólnoty. Od
1971 r. odpowiednie uregulowanie zawiera rozporządzenie Rady
nr 1408/71/EWG z 14.06.1971 r. w sprawie stosowania syste-
mów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych,
osób prowadzących działalność na własny rachunek i do człon-
ków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie.
Przykładu, jak należy traktować sytuację ubezpieczenio-
wą obywatela innego państwa członkowskiego, prowadzącego
działalność gospodarczą na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej
przed i po akcesji do Unii Europejskiej, dostarcza wyrok SN
z 17.01.2007 r. (I UK 225/06).
46
W sprawie tej obywatel Czech odwołał się od decyzji Zakła-
du Ubezpieczeń Społecznych stwierdzającej, że od 1.01.2003 r.
podlega on obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, ren-
towemu i wypadkowemu z tytułu prowadzenia na obszarze Rze-
czypospolitej Polskiej działalności gospodarczej jako wspólnik
jednoosobowej spółki z o.o. Sądy niższych instancji oddaliły jego
odwołanie. Wskazały bowiem, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5
i art. 12 ust. 1 ustawy z 13.10. 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych
47
osoby prowadzące pozarolniczą działalność pod-
legają obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu i rentowe-
mu oraz wypadkowemu. Z treści art. 5 ust. 2 powołanej ustawy
wynika zaś, że ubezpieczeniom społecznym określonym w tej
ustawie nie podlegają jedynie obywatele państw obcych, których
pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru
stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach
dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach spe-
cjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy
międzynarodowe stanowią inaczej. Skarżący nie spełniał zaś
wskazanych powyżej warunków.
Sąd Najwyższy nie podzielił tego stanowiska. Rozpoznawa-
na sprawa dotyczyła objęcia obowiązkiem ubezpieczenia od
1.01.2003 r., obejmowała więc okres zarówno sprzed członkostwa
Polski w UE, jak i po tej dacie. Wobec zmiany stanu prawnego
w związku z członkostwem Polski (i Czech) w UE, rozważenia wy-
magała najpierw sytuacja wnioskodawcy w okresie do 1.05.2004 r.
W tym zakresie podkreślono, że stosunki między Polską a Cze-
chosłowacją, a następnie Czechami regulowała umowa o ubezpie-
42 Niepublikowany.
43 Np. wyrok SN z: 7.06.1994 r. (I PRN 29/94), OSNP 1994/12, poz. 189;
29.03.2001 r. (I PKN 324/00), OSNP 2003/1, poz. 7; w doktrynie por.
np. A. Tomanek, Przejście zakładu pracy..., s. 153 i powołana tam literatura;
Ł. Pisarczyk, Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę, Warszawa 2002,
s. 162–163.
44 Zob. OSNP 2004/15, poz. 265; „Prawo Pracy” 2003/9, s. 37.
45 Por. tezowaną część oraz pkt 15–17 uzasadnienia wyroku; zob. także wyroki
ETS z: 14.09.2000 r. w sprawie C-343/98, Renato Collino i Luisella Chiappero
przeciwko Telecom Italia SpA, ECR [2000 I-06659, część 2 tezy i pkt 53 oraz
26.11.2003 r. w sprawie C-4/01, Serene Martin i inni przeciwko South Bank
University, ECR [2003] I-12859, pkt 54.
46 Niepublikowany. Por. także wyroki z: 24.10.2006 r. (II UK 98/06)
i 22.06.2006 r. (I UK 356/05), niepublikowane.
47 Tekst jedn.: DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.
42
PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA
Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2007
się w szczególności stosowanie postanowień wzorców umów,
które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umo-
wy uznanych za niedozwolone, o których mowa w art. 479
45
k.p.c. został uchwalony w celu implementacji postanowień
dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 98/27/WE
z 19.05.1998 r. o nakazach zaprzestania szkodliwych praktyk
w celu ochrony interesów konsumentów,
53
natomiast przepisy
art. 479
36-45
k.p.c. w celu wykonania postanowień dyrektywy
Rady nr 93/13/EWG z 5.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych
warunków w umowach konsumenckich.
54
Przedmiotem zagadnienia rozpatrywanego przez SN
w uchwale z 13.07.2006 r. (III SZP 3/06) był problem, czy sto-
sowanie postanowień wzorców umów o treści tożsamej z treś-
cią postanowień uznanych za niedozwolone prawomocnym
wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów i wpisanych do rejestru, o którym
mowa w art. 479
45
§ 2 k.p.c. może być uznane za praktykę na-
ruszającą zbiorowe interesy konsumentów także w stosunku do
innego przedsiębiorcy niż ten, który był stroną postępowania
zakończonego wpisem do rejestru, oraz czy za praktykę tę moż-
na także uznać stosowanie postanowień umów, które co pra-
wa różnią się treścią, od tych które wpisane są do rejestru, ale
wywołują ten sam skutek. Sąd Najwyższy analizując ten prob-
lem opowiedział się za rozszerzającą wykładnią art. 23a ust. 2
ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów i odpowiedział
twierdząco na oba przedstawione pytania. Wskazał, że znajdu-
je ona uzasadnienie w dyrektywach 93/13 oraz 98/27, a także
orzecznictwie ETS dotyczącym zasady efektywności. Dyrekty-
wa 93/13 wymaga bowiem, by sądy lub organy administracyj-
ne państw członkowskich zostały wyposażone w „odpowiednie
i skuteczne środki, dzięki którym stosowanie niedozwolonych
klauzul w umowach konsumenckich zostanie wyeliminowane”
(art. 7 dyrektywy 93/13). Sąd Najwyższy wskazał, że dyrek-
tywa 98/27 została uchwalona, ponieważ uznano, iż obowią-
zujące ówcześnie mechanizmy zapewnienia zgodności zacho-
wań przedsiębiorców z wymogami wynikającymi z dyrektyw
konsumenckich nie pozwalają na szybkie zaprzestanie praktyk
szkodliwych dla zbiorowych interesów konsumentów (akapit 2
preambuły dyrektywy 98/27). Natomiast zasada efektywności
polega na osiągnięciu celów prawa wspólnotowego poprzez
zapewnienie właściwego wykonania obowiązków wynikają-
cych z przepisów systemu prawnego Wspólnoty. Wymaga, by
przepisy prawa krajowego były interpretowane w taki sposób,
by zapewnić skuteczną ochronę uprawnieniom, jakie prawo
wspólnotowe przyznaje jednostkom. Podkreślono, że adresa-
tami obowiązków wynikających z zasady efektywności prawa
wspólnotowego są przede wszystkim sądy krajowe, które jako
organy niezależne i podlegające tylko przepisom prawa, w tym
prawa wspólnotowego, stoją na straży zapewnienia efektywnej
48 DzU z 1949 r. nr 6, poz. 34.
49 Dz.Urz. UE, polskie wyd. specj., rozdz. 5, t. 1, s. 83 ze zm.
50 Chyba że określone postanowienia konwencji o zabezpieczeniu społecz-
nym, do których państwa członkowskie przystąpiły przed wejściem w ży-
cie rozporządzenia, są korzystniejsze dla beneficjentów, jeśli postanowienia
te są wymienione w załączniku III (art. 7 ust. 2 pkt c), co jednak nie miało
miejsca w przedmiotowym stanie faktycznym, ponieważ umowa polsko-
-czechosłowacka nie została wymieniona w załączniku III do rozporządzenia.
51 Tekst jedn.: DzU z 2003 r. nr 68, poz. 804 ze zm.
52 DzU nr 50, poz. 331.
53 Dz. Urz. UE, polskie wyd. specj., rozdz.15, t. 4, s. 43.
54 Dz. Urz. UE, polskie wyd. specj., rozdz.15, t. 2, s. 288.
czeniu społecznym z 5.04.1948 r.
48
Nie obejmowała ona jednak
spraw ubezpieczenia społecznego osób prowadzących pozarolni-
czą działalność gospodarczą. W okresie do 1.05.2004 r. powsta-
nie obowiązku ubezpieczenia obywateli czeskich prowadzących
na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej pozarolniczą działalność
regulował natomiast, jak wskazały sądy niższych instancji, art. 5
ust. 2 ustawy systemowej. Nie wzięły jednak pod uwagę, że wraz
z wejściem Polski do UE stan prawny uległ zmianie. Nie uwzględ-
niły bowiem faktu, że od 1.05.2004 r. poza przepisami krajowymi
zastosowanie znajdują przepisy rozporządzenia 1408/71, a także
przepisy rozporządzenia Rady z 21.03.1972 r. i nr 574/72/EWG
w sprawie wykonywania rozporządzenia 1408/71 (art. 12a).
49
Ponieważ, jak podkreślono wyżej, umowa polsko-czechosłowac-
ka nie reguluje spraw objęcia ubezpieczeniem prowadzących po-
zarolniczą działalność, a także z tej przyczyny, że rozporządze-
nie zastępuje postanowienia każdej konwencji o zabezpieczeniu
społecznym wiążącej wyłącznie dwa lub więcej państw człon-
kowskich (art. 6 pkt a rozporządzenia nr 1408/71)
50
– w rozpo-
znawanej sprawie, jak podkreślił SN, znajdują zastosowanie od-
powiednie przepisy rozporządzenia dotyczące ustawodawstwa
właściwego dla obywateli państw członkowskich UE, prowadzą-
cych działalność gospodarczą na własny rachunek na terytorium
innego państwa. Przepisy rozporządzenia 1408/71, analogicznie
jak inne akty unijne rangi rozporządzenia, obowiązują wprost
i bezpośrednio na terytorium państw członkowskich, a w razie
sprzeczności z prawem krajowym mają przed nim pierwszeń-
stwo. Celem tych uregulowań jest m.in. zapobieżenie tzw. kon-
fliktowi ustawodawstw, tzn. sytuacji, gdy dana osoba objęta by-
łaby jednocześnie więcej niż jednym ustawodawstwem. Ogólne
zasady dotyczące prawa właściwego w przypadku różnych ro-
dzajów zatrudnienia określają przepisy Tytułu II, art. 13–17a
(9). Okoliczności sprawy zdawały się, w ocenie SN, wskazywać
(zastrzeżenie to jest potrzebne ze względu na brak dokonania
przez sądy niższych instancji stanowczych i jednoznacznych
ustaleń) na zastosowalność w sprawie przepisu art. 14c (5) roz-
porządzenia, dotyczącego szczególnych zasad mających zasto-
sowanie w przypadku osób będących jednocześnie pracownika-
mi najemnymi na terytorium jednego państwa członkowskiego
i prowadzących działalność na własny rachunek na terytorium
innego państwa członkowskiego. Osoby takie podlegają ustawo-
dawstwu państwa członkowskiego, na którego terytorium wyko-
nują pracę za wynagrodzeniem, lub, jeżeli są zatrudnione na tery-
torium dwóch lub więcej państw członkowskich, ustawodawstwu
określonemu zgodnie z art. 14 ust. 2 lub 3, chyba że lit. b) stanowi
inaczej. Ten ostatni przypadek, przewidujący wyjątek od zasady
jedności ustawodawstwa, odnosi się do enumeratywnie określo-
nych przypadków, zamieszczonych w załączniku VII do rozpo-
rządzenia i przewiduje m.in. sytuację prowadzenia działalności
na własny rachunek w Czechach oraz zatrudnienia za wynagro-
dzeniem w innym państwie członkowskim.
Ochrona konkurencji i konsumentów
Implementacji do krajowego porządku prawnego regulacji
unijnych zawdzięczamy także część wewnętrznych przepi-
sów o ochronie konkurencji i konsumentów. W szczególności
art. 23a ust. 2 nieobowiązującej już ustawy z 15.12.2000 r.
o ochronie konkurencji i konsumentów
51
(ale mający swój
odpowiednik w art. 24 zastępującej ją ustawy z 16.02.2007 r.
o ochronie konkurencji i konsumentów),
52
zgodnie z którym za
praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów uważa
43
PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA
Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2007
ochrony prawom i interesom jednostek. Z zasady efektywności
wynika obowiązek, niezależny od treści przepisów wspólnoto-
wego prawa pierwotnego lub wtórnego, by prawo krajowe zawie-
rało przepisy zapewniające skuteczne, odstraszające sankcje za
naruszenie uprawnień wynikających z prawa wspólnotowego
(por. wyrok ETS z 10.04.1984 r., C-14/83, w sprawie Sabine
Von Colson i Elisabeth Kamann przeciwko Land NordrheinWestfa-
len).
55
Sąd Najwyższy podkreślił, że w sprawie C-14/83 ETS
orzekł, iż aczkolwiek przepisy dyrektywy nie wymagały wprost
wprowadzenia do prawa krajowego żadnej szczególnej postaci
sankcji, zapewnienie skuteczności postanowieniom dyrektywy
wymagało, by sankcje te gwarantowały właściwą i skuteczną
ochronę. Na tej podstawie przyjęto, że sankcje z tytułu złama-
nia zakazu dyskryminacji ze względu na płeć w procesie rekru-
tacyjnym muszą być skuteczne i odstraszające od przyszłych
naruszeń. Dlatego nie powinny się ograniczać do wynagrodze-
nia szkody w postaci zwrotu wydatków związanych z ubiega-
niem się o posadę, poniesionych przez osobę, w stosunku do
której dopuszczono się dyskryminacji (C-14/83, pkt 28). Z po-
wyższego wynika, jak stwierdził SN, że zdarzają się sytuacje,
w których do zapewnienia skuteczności prawu wspólnotowe-
mu nie wystarczy implementacja dyrektywy poprzez wydanie
odpowiednich przepisów, które pod względem treściowym lub
kompetencyjnym realizują cel dyrektywy. Osiągnięcie celu dy-
rektywy może bowiem wymagać istnienia w systemie prawnym
państwa członkowskiego odpowiednich sankcji. W sprawie
Von Colson i Kamann niedostatek sankcji miał być uzupełnio-
ny przez odpowiednią interpretację prawa niemieckiego przez
sąd. Obecnie przyjmuje się, że jeżeli dyrektywa nie przewiduje
szczególnych kar za naruszenie wynikających z niej uprawnień
lub odsyła w tym zakresie do prawa krajowego, art. 10 TWE
wymaga, by państwa członkowskie podjęły wszelkie środki do
zapewnienia stosowania i efektywności prawa wspólnotowe-
go (wyrok ETS z 8.06.1994 r., C-382/92, w sprawie Komisja
przeciwko Wielkiej Brytanii).
56
Gdy akt prawa wspólnotowego nie
przewiduje sankcji za naruszenie wynikających z niego praw,
nie wystarczy odpowiednie zastosowanie przepisów prawa kra-
jowego w celu uzupełniania luki. Trybunał wymaga, by prawo
krajowe przewidywało wprost kary, które są efektywne, pro-
porcjonalne i zniechęcają do naruszania praw podmiotowych.
Brak takich sankcji stanowi naruszenie prawa wspólnotowego.
Odnosząc powyższe reguły do stanu prawnego rozpoznawanej
sprawy SN uznał, że uzasadniają one wskazaną powyżej wy-
kładnię art. 23a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów,
wymagając wręcz odejścia – przynajmniej w sprawach z zakre-
su prawa konsumenckiego – od zasady in dubio pro libertatem.
Treść art. 7 dyrektywy 93/13 w zestawieniu z celami oraz art. 1
ust. 1 i 2 dyrektywy 98/27 realizuje sformułowany w orzeczni-
ctwie ETS obowiązek zapewnienia skutecznych sankcji, w tym
sankcji o charakterze administracyjnym, za działania narusza-
jące prawa konsumentów. Determinuje to wykładnię przepisów
prawa krajowego, na pierwszy plan wysuwając potrzebę za-
pewnienia skuteczności przepisom chroniącym konsumentów.
Zdaniem SN, możliwość uznania zachowania przedsiębiorcy
polegającego na stosowaniu postanowień wzorców umownych,
które nie mając identycznego brzmienia z treścią postanowień
wpisanych do rejestru, o którym mowa w art. 479
45
§ 2 k.p.c., za
praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów z art. 23a
ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w sposób
istotny zwiększa skuteczność obu instytucji (tj. niedozwolo-
nych postanowień umownych oraz praktyk naruszających zbio-
55 ECR [1984] 1891. Zob. też K. Kowalik-Bańczyk, Zasada skuteczności pra-
wa wspólnotowego – wprowadzenie i wyrok ETS z 10.04.1984 r. w sprawie 14/83
Von Colson i Kamann przeciwko Land NordrheinWestfalen, „Europejski Prze-
gląd Sądowy” 2006/5, s. 55–60.
56 ECR [1994] I-2435.
57 Dz. Urz. UE, polskie wyd. specj., rozdz. 8, t. 2, s. 205.
rowe interesy konsumenta). Zniechęcając przedsiębiorców do
obchodzenia wpisów dokonanych w rejestrze niedozwolonych
postanowień, przyczynia się do podniesienia poziomu ochro-
ny konsumentów przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi
w sposób odpowiadający wymogom wynikającym z art. 76
Konstytucji RP oraz art. 2 i 3t) TWE.
Omawiając zagadnienie wymogu prowspólnotowej wykładni
krajowych przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów na-
leży zwrócić uwagę na istotną dystynkcję dotyczącą tego obsza-
ru prawa. Jak podkreślił bowiem SN w wyroku z 9.08.2006 r. (III
SK 6/06), jedynie część tych przepisów implementuje do krajo-
wego porządku prawnego prawodawstwo unijne. Chodzi miano-
wicie o przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów
dotyczące ochrony zbiorowych interesów konsumentów (dział
IIIa ustawy z 15.12.2000 r. i dział IV ustawy z 16.02.2007 r.).
Pozostałe regulacje dotyczące reguł konkurencji (prawo anty-
monopolowe) mają charakter autonomiczny, obowiązują bowiem
równolegle do przepisów wspólnotowego prawa konkurencji,
w szczególności do art. 81 i 82 TWE. Jak wskazał Sąd Najwyż-
szy, zasady rozstrzygania kolizji między krajowymi a wspólno-
towymi regułami konkurencji składającymi się na prawo anty-
monopolowe (prawo konkurencji sensu stricto) normuje zaś art. 3
rozporządzenia Rady nr 1/2003 w sprawie stosowania art. 81
i 82 TWE.
57
Przepis ten nakazuje sądom krajowym stosować art.
81 TWE do praktyk ograniczających konkurencję, które mogą
wpływać na handel między państwami członkowskimi (art. 3
ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003). Jeżeli praktyka nie wpływa
na handel wewnątrzwspólnotowy, sądy krajowe stosują jedynie
krajowe prawa konkurencji. Przepisy prawa antymonopolowego
składają się zatem na tę część prawa krajowego, która nie jest ob-
jęta procesem harmonizacji z art. 94 i 95 TWE. Nie można zatem
mówić o obowiązku dokonywania prowspólnotowej wykładni tej
części przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Dlatego, jak podkreślił Sąd Najwyższy, wyroki Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości oraz decyzje Komisji dotyczące
art. 81 i 82 TWE stanowią – w sprawach z odwołania od decyzji
Prezesa Urzędu w sprawach antymonopolowych, które nie mają
wpływu na handel między państwami członkowskimi – jedynie
źródło inspiracji intelektualnej, przykład sposobu rozumowania
prawniczego i rozumienia pewnych pojęć, które mogą znaleźć
zastosowanie przy wykładni przepisów prawa polskiego choć-
by z tego względu, że gospodarka rynkowa i wolna konkurencja,
a wraz z nią prawo ochrony konkurencji, funkcjonują w Rzeczy-
pospolitej Polskiej dopiero od 1990 r. Jak zaakcentowano, nale-
ży jednak pamiętać, że wspólnotowe prawo konkurencji może
realizować inne cele niż krajowe prawo antymonopolowe. Roz-
bieżność celów skutkuje zaś odmienną interpretacją tak samo
brzmiących przepisów i pozwala na ich różne zastosowanie do
takich samych lub zbliżonych stanów faktycznych.
Eliza Maniewska
Autorka jest asystentem sędziego Sądu Najwyższego
w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych
i Spraw Publicznych oraz radcą prawnym.