„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

0

MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI

Janina Bujnowicz

Korzystanie z zasobów ludzkich i materialnych środowiska
dla potrzeb podopiecznego 346[03].Z2.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr Iwona Kłóska
mgr Aurelia Włoch




Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska




Konsultacja:
dr Bożena Zając



Korekta:
mgr Joanna Iwanowska

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[03].Z2.04.
Korzystanie z zasobów ludzkich i materialnych środowiska dla potrzeb podopiecznego
zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. WPROWADZENIE 3
2. WYMAGANIA WSTĘPNE 5
3. CELE KSZTAŁCENIA 6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA

7

4.1. Rozpoznawanie środowiska lokalnego i jego zasobów

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające 12
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów 14

4.2. Aktywizowanie środowiska na rzecz wsparcia niepełnosprawnego 15

4.2.1. Materiał nauczania

15

4.2.2. Pytania sprawdzające 20
4.2.3. Ćwiczenia 20
4.2.4. Sprawdzian postępów 22

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ 23
6. LITERATURA 27

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Modułowy program nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa składa się z zestawu

modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych. Dla każdej
jednostki modułowej opracowany został pakiet edukacyjny. Pakiet edukacyjny zawiera
Poradnik dla ucznia. Korzystając z Poradnika dla ucznia ukształtujesz umiejętności, które
pomogą Ci zaliczyć jednostkę modułową.

W Poradniku dla ucznia zamieszczono następujące części:

– wymagania wstępne,
– cele kształcenia,
– materiał nauczania,
– sprawdzian osiągnięć,
– literatura.

Wymagania wstępne określają umiejętności, jakie powinieneś posiadać przed

rozpoczęciem pracy z poradnikiem. Zapoznaj się z wymaganiami i oceń, czy je spełniasz.
Dotyczą one umiejętności, które ukształtowałeś podczas dotychczasowej nauki. Spełnienie
wymagań wstępnych pozwoli Ci na skoncentrowanie się na kształtowaniu nowych
umiejętności potrzebnych do zaliczenia jednostki modułowej.
Cele kształcenia określają umiejętności, jakie powinieneś ukształtować w wyniku procesu
kształcenia w jednostce modułowej. Przed rozpoczęciem zajęć zapoznaj się z celami
kształcenia, aby dowiedzieć się, czego się nauczysz.

Materiał nauczania w jednostce modułowej podzielony jest na tematy. W każdym temacie

zamieszczono informacje, które są niezbędne dla osiągnięcia zaplanowanych w jednostce
modułowej celów: fakty, pojęcia, prawa, symbole, definicje, a także wskazówki z jakich
źródeł informacji możesz skorzystać, aby dowiedzieć się na dany temat więcej. W materiale
nauczania zamieszczono również:
– Pytania sprawdzające, na które powinieneś odpowiedzieć przed przystąpieniem do

realizacji ćwiczeń, aby sprawdzić, czy jesteś przygotowany do ich wykonania;

– Ćwiczenia, które zawierają polecenie, sposób wykonania oraz zalecane wyposażenie

stanowiska pracy. Wykonując poszczególne ćwiczenia ukształtujesz umiejętności
niezbędne do zaliczenia jednostki modułowej.

– Sprawdzian postępów, który pozwoli Ci określić zakres poznanej wiedzy i stopień

ukształtowania umiejętności. Jeżeli Twoje odpowiedzi będą pozytywne, będziesz mógł
przejść do następnego tematu, jeżeli nie to sprawdzian postępów pozwoli Ci wskazać
jakie wiadomości powinieneś powtórzyć lub, jakie ćwiczenia wykonać ponownie dla
ukształtowania potrzebnych umiejętności.

Sprawdzian osiągnięć, który znajduje się na końcu jednostki modułowej umożliwi Ci

sprawdzenie, czy jesteś dobrze przygotowany do jej zaliczenia. Jest on przygotowany
w formie przykładowego testu, zawiera instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań testowych.
Wszystkie zadania zamieszczone w teście obejmują treści objęte programem nauczania oraz
sprawdzają, czy osiągnąłeś założone w jednostce modułowej cele.

Ostatnim elementem Poradnika dla ucznia jest wykaz literatury, skorzystanie z której

umożliwi Ci pogłębienie wiedzy z zakresu programu jednostki modułowej.

Jednostka modułowa: Korzystanie z zasobów ludzkich i materialnych środowiska dla

potrzeb podopiecznego jest elementem modułu Człowiek niepełnosprawny w rodzinie
i w środowisku. Moduł ten składa się z 4 jednostek:
1. Organizowanie systemu wsparcia społecznego.
2. Wspomaganie rodziny niepełnosprawnego.
3. Aktywizowanie niepełnosprawnego w środowisku lokalnym.
4. Korzystanie z zasobów ludzkich i materialnych środowiska dla potrzeb podopiecznego.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Jednostka modułowa Korzystanie z zasobów ludzkich i materialnych środowiska dla

potrzeb podopiecznego zawiera podstawowe informacje na temat rodzajów zasobów
środowiska lokalnego oraz sposobów ich wykorzystywania i pozwala na ukształtowanie
umiejętności niezbędnych do wykonywania zawodu opiekunki środowiskowej.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

– stosować techniki skutecznego komunikowania się,
– identyfikować metody i techniki zbierania informacji,
– identyfikować zasady przeprowadzania rozmowy i wywiadu,
– diagnozować potrzeby osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej,
– identyfikować problemy związane z różnymi rodzajami niepełnosprawnościami,
– planować i organizować pracę opiekuńczą,
– identyfikować i wykorzystywać metody pracy socjalnej,
– projektować pracę z osobą niepełnosprawną i jej rodziną,
– dobierać sposoby i formy aktywizowania podopiecznego w środowisku lokalnym

stosownie do jego potrzeb, możliwości i ograniczeń,

– wskazywać podmioty wchodzące w skład systemów wsparcia społecznego, identyfikować

strukturalne i funkcjonalne cechy rodziny,

– określać psychologiczne mechanizmy funkcjonowania człowieka w rodzinie,
– identyfikować możliwości współdziałania z rodziną w zakresie niesienia pomocy osobie

niepełnosprawnej,

– wykorzystywać techniki twórczego rozwiązywania problemów,
– identyfikować zasady pracy z osobą niepełnosprawną,
– identyfikować relacje zachodzące pomiędzy stronami - świadczącą i odbierająca pomoc

w procesie wsparcia,

– identyfikować zasady etyki zawodowej w pracy opiekunki środowiskowej,
– identyfikować podmioty polityki społecznej w Polsce,
– identyfikować instytucje i organizacje świadczące pomoc na rzecz osób w trudnych

sytuacjach życiowych, a w szczególności osób niepełnosprawnych,

– identyfikować możliwości pozyskiwania wolontariuszy do współpracy w opiece nad

niepełnosprawnymi,

– formułować i jasno wyrażać swoje sądy i opinie,
– współpracować w zespole przyjmując różne role.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

– wykorzystać różne metody zbierania i analizy informacji umożliwiających kompleksową

ocenę zasobów jednostki, rodziny i środowiska lokalnego,

– zdefiniować pojęcie zasobów materialnych i ludzkich (indywidualnych, rodzinnych,

społecznych),

– identyfikować i określać zasoby ludzkie i materialne w środowisku lokalnym,
– rozpoznać relacje zachodzące pomiędzy świadczącymi a otrzymującymi pomoc,
– przekonać podopiecznego do korzystania z różnych form pomocy,
– pozyskać w środowisku lokalnym partnerów do współpracy,
– zastosować zasady aktywizowania społeczności lokalnej na rzecz wspierania

niepełnosprawnych,

– nawiązać współpracę z różnymi instytucjami i wolontariuszami w środowisku lokalnym,
– zaprojektować pracę z osobą niepełnosprawną z wykorzystaniem dostępnych zasobów

materialnych i ludzkich.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Rozpoznawanie środowiska lokalnego i jego zasobów

4.1.1. Materiał nauczania

Koncentracja uwagi na pomocy środowiskowej jest zgodna z tendencjami rozwoju służb

społecznych w Europie. Środowiskowa pomoc społeczna będzie główną formą usług
w przyszłości, co wynika z charakteru problemów społecznych i niższych kosztów usług
socjalnych świadczonych w miejscu zamieszkania. Dodatkowym argumentem przeważającym za
na rzecz pomocy środowiskowej jest możliwość wykorzystania naturalnych systemów wsparcia
tzn. rodziny, sąsiadów itp.

S. Rychliński przedstawił holistyczne rozumienie środowiska społecznego jako

zbiorowości w ramach której zachodzą styczności społeczne. Koncepcja ta jest użyteczna dla
analiz środowiskowej pomocy społecznej i pracy opiekuńczej, gdyż wskazuje na społeczny
charakter i granice działania pomocy środowiskowej.

W środowisku lokalnym prowadzona jest praca metodą środowiskową (zwaną także

metodą organizowania środowiska lokalnego lub organizowania społeczności lokalnej).
W polskiej pedagogice społecznej metodę środowiskową opisał A. Kamiński, definiując ją
jako „ulepszanie sytuacji społeczności lokalnej zjednoczonymi siłami organizacji publicznych
i społecznych, mobilizujących wszelkie siły społeczne do działań w oparciu o wspólny plan,
wypracowany przy pomocy odpowiednich badań kompleksowych”.

Wąskie rozumienie metody pracy środowiskowej oznacza, że działania środowiskowe

mają charakter interwencyjny, ratowniczy i są prowadzone przez jedną grupę lub instytucje
wobec jednej grupy podopiecznych, np. ludzi starych, chorych, osób niepełnosprawnych lub
wybranego problemu, np. niepełnosprawności, ubóstwa, bezrobocia. Najczęściej wąskie
rozumienie tej metody przejawia się w realizowaniu jakiejś akcji.

Szerokie rozumienie ma miejsce wówczas, gdy działania podejmowane są kompleksowo

wobec całego środowiska i przy udziale jego członków. W tym ujęciu metoda może odnosić
się do pracy socjalnej, pracy opiekuńczej i wspomagającej rozwój. Metoda ta polega więc na
ulepszaniu i wzbogacaniu życia społecznego w ramach długofalowego planowania, badania
i organizowania społeczności.
Przy organizowaniu pracy w środowisku lokalnym w każdym przypadku występują n/w cele:
– wspomaganie jego rozwoju,
– aktywizowanie,
– inspirowanie do pozytywnych zmian,
– przekształcanie nieprawidłowych zachowań i postaw w środowisku.

Podkreślić należy, że działania profesjonalne podejmowane w środowisku odnoszą się nie

tylko do ludzi, ale przede wszystkim do warunków, w jakich oni żyją.

Możliwości zastosowania metody organizowania społeczności lokalnej uzależnione są od

typu społeczności, w której jest realizowana.

Miasto stanowi wtórną formę przestrzennego bytowania człowieka. Stanowi specyficzne

środowisko społeczne i wychowawcze. Społeczność miejska (wg J. Ziółkowskiego)
charakteryzuje się m.in.:
– uczestnictwem mieszkańców, a szczególnie młodzieży w dużej liczbie grup celowych,
– dominacją więzi rzeczowych i powierzchownością stosunków międzyludzkich,
– obniżeniem społecznego znaczenia rodziny i zanikiem tradycyjnych autorytetów,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

– anonimowością życia i działania,
– zanikiem instytucji sąsiedztwa,
– wielką ruchliwością przestrzenną,
– dużym zróżnicowaniem struktury zawodowej,
– wielością instytucji opiekuńczych, kulturalnych, edukacyjnych itp.

Wieś – stanowi lokalną społeczność zupełną , tzn. zamkniętą w sobie, obejmującą

wszystkie prawie funkcje życia zbiorowego swoich członków przeciwstawiającą się
społecznościom podobnym i wsiom innym, a także grupom i organizacjom istniejącym poza
nią lub ponad nią (S. Czarnowski). Cechy charakteryzujące społeczność wiejską to m.in.:
– mała zbiorowość i ograniczenie przestrzenne,
– poczucie jedności i poczucie względnej izolacji,
– dominacja rolniczego charakteru pracy i instytucji,
– specyficzny układ autorytetów osobowych i instytucjonalnych,
– dominacja przyrody i przyrodniczy rytm życia zawodowego,
– kultura ludowa i folklor jako ważne składniki świadomości,
– postępująca dezintegracja więzi pod wpływem czynników migracyjnych,

urbanizacyjnych, kulturowych,

– presja zewnętrznego świata informacji i kultury.

Środowisko wielkomiejskie ze względu na swoją heterogeniczność, rozproszenie

codziennych aktywności, jest trudnym terenem aktywizacji i praca środowiskowa możliwa
jest w sytuacjach, gdy znajdzie się ważny dla wszystkich członków społeczności powód
zdolny przełamać partykularne interesy i inercję. Dlatego do organizowania społeczności
konieczne jest tworzenie kanałów komunikacji, przepływu informacji, wymiany poglądów,
myśli, opinii jako podstawy budowania więzi między mieszkańcami.

Odmienna sytuacja występuje na wsi ze względu na kontekst społeczno-kulturowy, brak

wielu instytucji oraz mniejszą ilość profesjonalnych form pomocy. W środowisku wiejskim
więzi społeczne stanowią potencjalne źródło pomocy ze strony członków rodziny i innych
osób z najbliższego otoczenia.

Organizowanie społeczności lokalnej , podobnie jak inne metody pracy socjalnej, opiera

się na przesłankach teoretycznych. Składają się na nie socjologiczne koncepcje społeczności
lokalnej oraz wiedzy z zakresu teorii organizacji i zarządzania, pedagogiki społecznej.

Pierwszym zadaniem osoby organizującej pracę w środowisku lokalnym jest

identyfikacja terytorialnych granic społeczności, w której działania interwencyjne mają być
prowadzone oraz wstępne rozpoznanie środowiska. Pełen opis sytuacji wyjściowej powinien
uwzględniać:
1) aspekt przestrzenny – polega na dokonaniu charakterystyki geograficznej społeczności, z

zaznaczeniem granic terytorialnych, podziału administracyjnego, dostępności
komunikacyjnej, zagospodarowania przestrzennego, charakterystykę sytuacji
ekonomicznej itp.;

2) aspekt historyczny – opisuje historię danego terenu i losy jego mieszkańców, np. tradycje

lokalne, dominujące wartości, autorytety lokalne, konflikty itp.;

3) aspekt demograficzny – obejmuje charakterystykę cech demograficznych społeczności

lokalnej z uwzględnieniem, np. płci, wieku , aktywności zawodowej, zamieszkujących
ten teren narodowości i tendencji rozwojowych opisywanej społeczności.

Szczegółowa analiza terenu działania polega na dokładnym zbadaniu każdej

z wymienionych kategorii struktury terenu działania (wg C. de Robertis):

– praca,
– handel,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

– substancja mieszkaniowa,
– instytucje kształcenia,
– wypoczynek i kultura,
– zdrowie i sfera socjalna,
– życie polityczne,
– życie religijne.

Kompleksowe rozpoznanie według wymienionych kryteriów wymaga zaangażowania

grupy specjalistów z różnych dyscyplin wiedzy, a ich dobór uzależniony jest od rodzaju
rozpoznawanego problemu. Warunkiem powodzenia jest udział mieszkańców środowiska
lokalnego zarówno w etapie rozpoznawania problemów społeczności lokalnej, jak również
w dalszych etapach działania zmierzających do wprowadzenia zmiany.

Na gruncie polskim podstawą organizowania pomocy w środowisku lokalnym jest

diagnoza społeczna prowadzona przy zastosowaniu techniki lustracji społecznej.
S. Rychliński określił, iż lustracja społeczna jest to „badanie pewnych zagadnień i problemów
(w skali makrospołecznej) prowadzone na określonym obszarze (miasto, wioska, osiedle,
dzielnica) w

celu uzyskiwania wskazówek co do sposobu przeprowadzenia reform

i ulepszeń”.

Lustracja społeczna powinna dostarczać podstawowych danych obiektywnych

(ilościowych, faktograficznych, statystycznych itp.) oraz jakościowych. Badania te powinny
mieć charakter zespołowy i interdyscyplinarny z udziałem przedstawicieli różnych instytucji
działających w środowisku (administracyjnych, medycznych, oświatowych, kulturalnych,
samorządowych itp.) , a także przedstawicieli samych mieszkańców.

W poprzednich jednostkach modułowych przedstawiona została procedura

diagnozowania w odniesieniu do pracy z indywidualnym przypadkiem, pracy z grupą, a także
podstawowe techniki służące rozpoznawaniu potrzeb, omówione zostały także czynniki
wewnątrzrodzinne określające wydolność opiekuńczą rodziny.

Podobnie jak w diagnozie rodzinnej przedmiotem zainteresowania było to, co wyznacza

lub ogranicza możliwości opiekuńcze rodziny, to w diagnozie społeczności lokalnej staramy
się wskazać, jaki jest potencjał tej społeczności, który może wspierać, wzmacniać
i wyrównywać szanse osób niepełnosprawnych oraz ich rodzin.

Zakres diagnozy społeczności lokalnej został tu uwzględniony w tym kontekście, jaki

należy uwzględniać biorąc pod uwagę specyfikę pracy opiekunki środowiskowej na rzecz
osób niepełnosprawnych. W diagnozie społeczności lokalnej, w której uczestniczyć może
opiekunka środowiskowa zawarte są dwa aspekty obejmujące:

1. Ograniczenia, bariery, jakie napotyka osoba niepełnosprawna żyjąca w danej

społeczności. Chodzi tu o wskazanie barier i przeszkód architektonicznych
utrudniających poruszanie się osoby niepełnosprawnej w terenie (np. w aptece, kościele,
na przystanku, w szkole itp.), a także o rozpoznanie barier o charakterze społecznym,
takich jak piętnowanie, izolowanie osób niepełnosprawnych i ich rodzin. Prowadzona jest
tu diagnoza potrzeb, braków i zagrożeń. (Ćwiczenie poświęcone identyfikowaniu barier
architektonicznych w najbliższym otoczeniu miejsca zamieszkania, szkoły było
przedstawione do wykonania we wcześniejszej jednostce modułowej). Diagnoza ta
pozwoli zaplanować działania polegające na likwidowaniu barier lub ich
minimalizowaniu.

2. Wskazanie i określenie potencjału zasobów materialnych i społecznych istniejących

w środowisku - inwentaryzacja zasobów i sił społecznych. Zasoby te mogą wspierać
bezpośrednio osoby niepełnosprawne i ich rodziny oraz wzmacniać działania osób
świadczących pomoc potrzebującym i ich rodzinom. Inwentaryzacja zasobów polega na
rozpoznaniu instytucji i organizacji, których cele są zbieżne z celami pomocy osobom

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

niepełnosprawnym lub ich rodzinom. Mogą to być instytucje, organizacje prowadzące
samodzielnie pracę w środowisku lub gotowe do współdziałania z innymi. Rozpoznanie
to przyczynić się może do zaplanowania działań uwzględniających różne źródła
wsparcia, pozwalające zwiększyć efektywność pomocy oraz zwiększyć szanse na
aktywne i twórcze życie osób korzystających z zasobów środowiska.

Narzędziem lustracji jest plan, zawierający szczegółowe dyspozycje dotyczące zakresu

badanego wycinka rzeczywistości społecznej. Dyspozycje podporządkowane są celowi
prowadzonego rozpoznania.

Metoda zbierania informacji do diagnozy społeczności lokalnej oparta jest na opisanej tu

technice lustracji terenowej (społecznej). Uzupełnieniem są techniki stosowane dla
rozpoznania potrzeb w metodzie pracy indywidualnym przypadkiem, czy też metodzie pracy
grupowej, opisane szczegółowo we wcześniejszych jednostkach modułowych. Są to techniki,
takie jak:
– wywiad z osobami znaczącymi w tej społeczności:

– z liderami formalnymi, np. władzami gminy, samorządem lokalnym,
– z osobami znaczącymi z racji wykonywania zawodu, np. lekarzem, księdzem,

nauczycielami,

– osobami pełniącymi funkcje kierownicze w instytucjach, np. dyrektorami szkół,

zakładów pracy, instytucji pomocy społecznej,

– z osobami kierującymi działaniami wolontariuszy, liderami grup samopomocy np.

stowarzyszeń osób chorych, stowarzyszeń rodziców dzieci chorych,

– z osobami niepełnosprawnymi i ich rodzinami.

– obserwacja:

– uczestnicząca np. zachowań niepełnosprawnych, reakcji rodzin osób

niepełnosprawnych, warunków życia,

– terenu np. występujących barier architektonicznych,

– ankieta np. badanie opinii mieszkańców środowiska lokalnego,
– analiza dokumentów np. danych statystycznych, kronik.

Zasoby materialne i ludzkie

Potencjał społeczności lokalnej obejmuje zasoby materialne istniejące w środowisku

lokalnym. Do zasobów materialnych zaliczyć można: zasoby finansowe, zasoby rzeczowe.
Ich źródeł należy poszukiwać w samorządach lokalnych, zakładach pracy, placówkach
opiekuńczych, miejscach rekreacji, placówkach edukacyjnych, placówkach kultury. Zasoby te
występują w postaci :
– pomocy finansowej w formie pożyczek, zasiłków, dotacji itp.,
– pomocy w usługach w formie opieki nad chorym w domu, drobne naprawy, dowozu do

lekarza, itp.,

– pomocy rzeczowej: w naturze, w postaci warzyw, owoców, plonów itp., czy też w postaci

darów rzeczowych, odzieży, sprzętu domowego itp.

Mogą one zostać wykorzystane w rożnych sytuacjach dla wspomagania osób

niepełnosprawnych i ich rodzin.

Zasoby ludzkie – stanowią wszystkie osoby, które stosując różne formy wsparcia

udzielanego osobie potrzebującej pomocy i jej rodzinie przyczyniać mogą się do zwiększenia
ich samodzielności i aktywności. Do zasobów ludzkich występujących w obrębie
społeczności lokalnej zalicza się systemy wsparcia: pierwotne i wtórne. Systemy pierwotne
działają dzięki więziom emocjonalnym i sąsiedzkim, tworzą je rodzina, osoby zaprzyjaźnione,
sąsiedzi. Systemy pierwotne to inne grupy społeczne prowadzące działania ukierunkowane na
wsparcie i pomoc wzajemną. Są to: grupy samopomocy, stowarzyszenia, grupy wyznaniowe,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

fundacje itp. Więcej informacji na temat pierwotnych i wtórnych systemów wsparcia
zamieszczono we wcześniejszych jednostkach modułowych.

Olbrzymią rolę w procesie rozpoznawania, a później wykorzystania zasobów do

ulepszenia funkcjonowania osoby niepełnosprawnej odgrywają zasoby rodziny, jako
najbliższego systemu wsparcia. Zasoby rodziny wzmacniają jej ciągłość i stabilność
w obliczu rozmaitych zmian i przeciwności. Pozwalają na przeciwstawienie się kryzysom
i dają możliwość przystosowania się. Zasoby są potencjałem, którym rodzina dysponuje
w sytuacji radzenia sobie z sytuacją kryzysową. S. Kawula zwraca uwagę, że źródłem
zasobów w rodzinie są:
a) pojedynczy członkowie rodziny, stanowiący jej zasoby osobiste,
b) rodzina jako całość, będąca zasobami systemu,
c) społeczność, w której żyje rodzina – są to zasoby społeczności.

Zasoby osobiste członków rodziny, to np.:

– inteligencja, która wzbogaca świadomość i pozwala lepiej pojmować wymagania

formułowane wobec niej,

– wiedza i umiejętności, które pozwalają planować warianty rozwiązań sytuacji trudnej,
– cechy osobowości, które ułatwiają zawiązywanie pozytywnych relacji społecznych,
– stan zdrowia, pozwalający przyjmować i prawidłowo pełnić różne role społeczne,
– poczucie własnej wartości, sprzyjające poszukiwaniu rozwiązań sytuacji trudnych,
– empatia, ukierunkowująca na dostrzeganie i współodczuwanie cierpienia innych

członków rodziny.

Opiekunka środowiskowa powinna umieć rozpoznać zasoby członków rodziny. Jej

zadanie jest o tyle ułatwione, że ma nie tylko częsty kontakt z podopiecznym i jego rodziną,
ale te relacje są bliskie emocjonalnie. Wiedza o zasobach rodziny powinna posłużyć
opiekunce do uruchomienia sił tkwiących w członkach najbliższej podopiecznemu grupie
wsparcia.
Zasoby systemu rodzinnego to np.:

a) spójność rodziny, na którą składa się zaufanie, wzajemne docenianie, integracja,

poszanowanie indywidualności,

b) adaptacyjność, czyli zdolność rodziny do przezwyciężania przeszkód,
c) organizacja rodziny: jasne granice rodzinne i pokoleniowe, jasność ról i reguł, wspólne

przywództwo rodziców,

d) umiejętność komunikowania się: jasność przekazu, bezpośredniość przekazu,
e) wytrzymałość rodziny: poczucie kontroli nad wydarzeniami, aktywne nastawienie do

sytuacji trudnych, wiara w poprawę,

f) zdolność rodziny do wykorzystywania zasobów osobistych członków rodziny, do

radzenia sobie w sposób konstruktywny z napięciem, wspieranie rodziny, opiekowanie
się innymi członkami rodziny.

Zasoby społeczności lokalnej. Źródłem zasobów tkwiących w społeczności mogą być:

a) indywidualne osoby – mieszkańcy danego środowiska lokalnego posiadający autorytet,

bądź identyfikowani przez mieszkańców, ale także osoby znaczące z powodu pełnionych
funkcji np. ksiądz, nauczyciel, lekarz, kurator sądowy, policjant,

b) grupy – istniejące w środowisku lokalnym grupy wsparcia np. AA, stowarzyszenia,

organizacje charytatywne, samopomocy, grupy wolontariuszy,

c) instytucje – funkcjonujące w danym terenie instytucje pomocy społecznej, edukacyjne,

zakłady pracy.

Szczególnym źródłem zasobów ludzkich może być wiedza i doświadczenie opiekunki

środowiskowej w zakresie funkcjonowania osób niepełnosprawnych, znajomość ich
problemów w wymiarze indywidualnym i grupowym, jak i umiejętność rozwiązywania

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

problemów podopiecznych. Jej wiedza i doświadczenie może zostać spożytkowane do
właściwego rozpoznania potrzeb, problemów, zasobów jednostkowych, grupowych
i środowiskowych. Ważną umiejętnością opiekunki środowiskowej jest również
rozpoznawanie relacji zachodzących pomiędzy osobami świadczącymi a otrzymującymi
pomoc i właściwe wykorzystanie tej wiedzy w swojej pracy szczególnie w zakresie
budowania relacji z podopiecznym. Do zadań opiekunki należy również umiejętne
przekonywanie podopiecznego do korzystania z różnych form pomocy. (We wcześniejszych
jednostkach modułowych zamieszczono informacje na temat różnych aspektów relacji między
świadczącymi a otrzymującymi pomoc w procesie wsparcia, jak również omówiona sposoby
wpływania na podopiecznego i skłaniania go do zmiany swoich zachowań, np. do wdrażania
w codziennym życiu zachowań prozdrowotnych.) Opiekunka środowiskowa powinna zostać
włączona do pracy zespołu specjalistów pracy socjalnej pracujących w środowisku lokalnym
przy wykorzystaniu metody organizowania społeczności lokalnej.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) Jaka metoda pracy socjalnej jest wykorzystywana w pracy w środowisku lokalnym?
2) Jakie są główne cele organizowania pracy w środowisku lokalnym?
3) Czym charakteryzuje się społeczność miejska?
4) Czym charakteryzuje się społeczność wiejska?
5) Jakie trudności występują w organizowaniu pracy środowiskowej w środowisku

wielkomiejskim?

6) Jakie aspekty środowiska należy uwzględnić dokonując rozpoznania środowiska?
7) Na czym polega lustracja społeczna?
8) Jakie aspekty diagnozy społeczności lokalnej są istotne z punktu widzenia pracy

opiekunki środowiskowej?

9) Co oznacza pojęcie zasobów materialnych społeczności lokalnej?
10) Co oznacza pojęcie zasobów ludzkich w społeczności lokalnej?
11) Co można zaliczyć do zasobów rodziny?
12) Co można zaliczyć do zasobów społeczności lokalnej?
13) Dlaczego wiedzę i doświadczenie opiekunki środowiskowej można postrzegać jako

szczególny zasób środowiska lokalnego?

Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania możesz przystąpić do wykonania ćwiczeń.
Jeżeli, któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią partią
materiału nauczania.

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskaż zasoby indywidualne, rodziny i środowiska lokalnego w niżej opisanej sytuacji.

Opis sytuacji
Pani Weronika lat 64, trafiła do szpitala ze złamaniem kości udowej. Jest wdową (jej mąż był
pułkownikiem w wojsku), utrzymuje się z wysokiej renty po mężu. Ma syna marynarza, który
przez kilka miesięcy w roku jest poza domem. Pani Weronika mieszka sama w dobrze
urządzonym mieszkaniu, czasem odwiedza ja wnuczka, która studiuje, synowa zaś pracuje
zawodowo i opiekuje się swoją chorą matką. Pani Weronika mieszka w centrum dużego
miasta, w kamienicy zamieszkałej przez rodziny żołnierzy zawodowych. Podopieczna zawsze

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

była bardzo aktywna, przewodniczyła Kołu Rodzin Wojskowych. Pani Weronika zostanie za
dwa dni wypisana ze szpitala i konieczna jest jej pomoc.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się dokładnie z opisem sytuacji,
2) zapoznać się z rodzajami zasobów indywidualnych, rodziny i środowiska,
3) zinwentaryzować zasoby indywidualne podopiecznej (Pani Weroniki),
4) zinwentaryzować zasoby rodziny, które mogą być wykorzystane do pomocy Pani

Weronice,

5) zinwentaryzować zasoby środowiska, które mogą być wykorzystane do pomocy Pani

Weronice,

6) zaprezentować na forum klasy efekty swojej pracy,
7) wskazać potencjalne możliwości wykorzystania poszczególnych zasobów do

zorganizowania pomocy dla podopiecznej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– duże arkusze papieru, mazaki, tablica flip chart.

Ćwiczenie 2

Dokonaj rozpoznania zasobów własnego środowiska lokalnego pod kątem zaspokajania

potrzeb zdrowotnych i bytowych osób niepełnosprawnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przypomnieć sobie wiadomości dotyczące potrzeb osób niepełnosprawnych,
2) przypomnieć sobie informacje o infrastrukturze pomocy społecznej i rodzaje systemów

wsparcia,

3) zapoznać się z zasadami przeprowadzania lustracji terenu (w oparciu o poradnik dla

ucznia),

4) przygotować plan lustracji terenu,
5) dokonać lustracji terenu przy wykorzystaniu przygotowanego planu,
6) zinwentaryzować zasoby materialne i ludzkie środowiska lokalnego,
7) opracować wyniki lustracji,
8) odpowiedzieć na pytanie: „Czy stan zinwentaryzowanych zasobów pozwala na

zaspokojenie potrzeb zdrowotnych i bytowych osób niepełnosprawnych?”,

9) przedstawić propozycję ulepszenia sytuacji w tym zakresie,
10) wziąć udział w dyskusji podsumowującej na temat możliwości zrealizowania w tym

środowisku zaproponowanych ulepszeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– informatory

dotyczące instytucji pomocy społecznej i ochrony zdrowia, plany miasta lub

gminy, papier, pisaki, komputer z dostępem do Internetu, drukarka, ewentualnie artykuły
dotyczące funkcjonowania lokalnych instytucji.

Ćwiczenie 3

Ułóż kwestionariusz wywiadu lub plan rozmowy ze znaczącą osobą (osobami) w Twoim

środowisku lokalnym.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przypomnieć sobie informacje dotyczące technik zbierania informacji,
2) zastanowić się kto jest osobą znacząca w Twoim środowisku lokalnym,
3) ustalić cel wywiadu lub rozmowy,
4) przygotować pytania do kwestionariusza wywiadu lub dyspozycje do rozmowy,

dostosowując je do pozycji tej osoby w społeczności lokalnej,

5) gotowy kwestionariusz wywiadu lub plan rozmowy przedstawić na forum klasy,
6) wziąć udział w dyskusji na temat poprawności sformułowanych pytań i prawidłowości

sporządzonego narzędzia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– papier, komputer, drukarka.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie
1) wykorzystywać różne metody zbierania i analizy informacji

umożliwiających kompleksową ocenę zasobów jednostki,
rodziny i środowiska lokalnego?

2) zdefiniować pojęcie zasobów materialnych

i ludzkich (indywidualnych, rodzinnych, społecznych?

3) identyfikować i określać zasoby ludzkie i materialne

w środowisku lokalnym?

4) rozpoznać relacje zachodzące pomiędzy świadczącymi

a otrzymującymi pomoc?

5) przekonać podopiecznego do korzystania z różnych form pomocy?

Jeżeli zaznaczyłeś „tak” to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i możesz przejść do

następnej części. Jeżeli, w którymś przypadku odpowiedziałeś „nie” wróć do odpowiedniej
partii materiału nauczania lub wykonaj jeszcze raz odpowiednie ćwiczenie.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

4.2. Aktywizowanie środowiska na rzecz wsparcia

niepełnosprawnego

4.2.1. Materiał nauczania

Celem zasadniczym organizowania środowiska jest:

– wspomaganie rozwoju,
– aktywizowanie,
– inspirowanie do pozytywnych zmian,
– przekształcanie wadliwych struktur i elementów, zachowań, postaw w tym środowisku.

Wtórnym elementem organizowania środowiska jest kompensacja oraz stwarzanie

możliwości samorealizacji i samorozwoju jednostki i grup wchodzących w skład danej
społeczności.

Zasady organizowania środowiska:

1. Organizacja społeczności zajmuje się ludźmi i ich potrzebami, a jej celem jest

wzbogacanie ludzkiego życia, toteż w procesie organizacji podstawowa staje się zasada
dostosowania zasobów do potrzeb pomocy społecznej i edukacji środowiskowej.

2. Głównym obiektem zainteresowania organizacji społeczności jest społeczność rozumiana

jako osiedle, gmina, miasto, kraj, a w dobie unifikacji i globalizacji może nim być także
społeczność międzynarodowa.

3. W organizacji społeczności wychodzi się z założenia, że społeczność należy rozumieć

i akceptować w jej obecnym miejscu i stanie.

4. Świadczenia socjalne i edukacyjne dotyczą wszystkich członków społeczności. Ważne

jest więc poznanie i reprezentowanie potrzeb i interesów wszystkich członków tej
społeczności dla pełnego ich uczestnictwa.

5. Zmienność ludzkich potrzeb i rzeczywistość związków między ludźmi i wśród ludzi oraz

grup stanowi o dynamice procesu organizowania społeczności. Podstawową wartością
jest akceptacja pojęcia zmiany jako trwałego procesu ulepszania, doskonalenia
i dojrzewania.

6. Żadna instytucja, organizacja społeczna, czy grupa ludzi w tej społeczności nie może

skutecznie funkcjonować sama dla siebie, lecz spełnia swe funkcje tylko w odniesieniu
do innych.

7. Organizowanie środowiska dla celów pomocy społecznej i edukacji środowiskowej

należy do zadań przedstawicieli profesji społecznych.

Praca socjalna ze społecznościami opiera się również na pewnych przesłankach, które

można sformułować następująco:
– społeczności ludzkie wypracowują umiejętności radzenia sobie ze swoimi problemami,
– ludzie chcą i potrafią zmieniać siebie i swoje otoczenie,
– ludzie powinni mieć swój udział w przygotowywaniu i nadzorowaniu zmian

wprowadzanych w ich społecznościach,

– samodzielne, podmiotowe zmiany w życiu społeczności (wprowadzane przy jej

współudziale) mają większe znaczenie niż zmiany narzucone,

– podejście całościowe (organizowanie społeczności dla rozwoju jakiegoś problemu) może

być bardziej efektywne niż działanie cząstkowe,

– demokracja wymaga współudziału w sprawach społeczności i ludzie muszą posiąść

odpowiednie umiejętności,

– społeczności często potrzebują pomocy w zorganizowaniu się dla zaspokojenia swoich

potrzeb.

Techniki i formy pracy ze społecznością mogą dotyczyć:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

– podnoszenia świadomości społecznej,
– przekazu informacji,
– animacji.

W polskiej tradycji metoda organizowania środowiska jest ściśle związana z pedagogiką

społeczną i opiekuńczą oraz aktywizacją społeczności przez szeroko pojętą działalność
wychowawczą. W aktywizacji sił społecznych środowiska dużą rolę przypisuje się
pedagogowi społecznemu oraz pracownikowi socjalnemu, który ma nie tylko wyszukiwać
siły ukryte w danym środowisku ale i pobudzać siły mniej aktywne. Opiekunka
środowiskowa posługuje się tylko pewnymi elementami tej metody.

Stosowanie metody organizowania środowiska wiąże się z całym wachlarzem zadań,

które stoją przed stosującym tę metodę pracownikiem i wśród nich:
– koordynowanie poczynań różnych osób i instytucji,
– zapewnienie przepływu informacji między osobami i instytucjami,
– prowadzenie instruktażu dla dobrowolnych uczestników działań aktywizujących,
– inspirowanie i wspieranie oddolnych inicjatyw itp.

Wśród technik i form organizowania środowiska wyróżnić można m.in.:

– edukację i promocję – polega ona na podnoszeniu świadomości oraz wiedzy grup

i społeczności na temat problemów społecznych i możliwości przeciwdziałania im,
sprzyja także mobilizacji zasobów społeczności, może być realizowana w formie
prelekcji, dyskusji problemowych itp.,

– pokazy – bezpośrednio związane z edukacją i promocją i wiążą się z różnymi formami

prezentacji,

– akcje socjalne – podejmowane są wówczas, gdy istnieje zagrożony (upośledzony) odłam

populacji, który winien się zorganizować lub sprzymierzyć z innymi, aby wywrzeć
odpowiedni wpływ na szerzej pojętą społeczność w celu uzyskania zwiększonych
zasobów i lepszego traktowania zgodnie z zasadą sprawiedliwości społecznej. Mogą być
realizowane w formie wieców, zbiórek, koncertów, czy nawet demonstracji,

– konsultacje i porady – to możliwość spotkań członków społeczności ze specjalistami,

którzy mają dzielić się wiedzą i umiejętnościami mającymi zastosowanie do problemów
społecznych, sposobów ich łagodzenia lub rozwiązywania,

– rzecznictwo – jest jedną z form pracy socjalnej stosowaną w sytuacjach, w których

istnieje potrzeba wspierania jednostek i grup pokrzywdzonych (zmarginalizowanych),
zwłaszcza w odniesieniu do lokalnych potrzeb, a jego istotą jest ochrona praw tych
jednostek i grup oraz prezentowanie ich interesów na forum społeczności,

– projekt socjalny – stosowany w celu pobudzania inicjatyw i aktywności społeczności

lokalnej. Może prowadzić do ulepszenia stosunków interpersonalnych wśród
mieszkańców, może także uruchamiać nowe siły społeczne.

Metoda organizowania środowiska, opiera się i wykorzystuje psychospołeczne potrzeby

ludzi, skłaniające ich do czynienia czegoś dla społeczności, w której żyją i pracują. Ludzie
spontanicznie i masowo potrafią łączyć się dla określonych idei. W celu załatwienia spraw
uznawanych za ważne oddolnie wybuchają ruchy społeczne. Ruchy społeczne – to
spontaniczne i masowe wiązanie się ludzi z określonymi ideami społeczno-moralnymi, często
ukierunkowane politycznie (A. Kamiński).

W procesie tworzenia się ruchów społecznych wyróżnić można stałe, następujące po

sobie fazy rozwoju takie jak:
– fazę nieformalną, w której kształtują się idee ruchu,
– fazę ożywienia, emocji towarzyszącej budowaniu programu i zabiegom rejestracyjnym,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

– fazę tworzenia struktur organizacyjnych bezpośrednio po rejestracji, poszerzanie

działalności w terenie itp.,

– fazę stabilizacji, obrastania w majątek, wyspecjalizowania kadry, powstania agend itp.

Pewną prawidłowością jest również i to, że ruch społeczny w chwili osiągnięcia celu

i wygaśnięcia zapału wśród uczestników zamiera (faza wyczerpania).

Współczesne ruchy społeczne to m.in.:

– ruchy ekologiczne,
– ruch konsumencki,
– ruchy prorodzinne,
– ruch na rzecz dzieci niepełnosprawnych,
– ruch samopomocy w dziedzinie zdrowia,
– ruch hospicjów,
– ruch Anonimowych Alkoholików,
– Młodzieżowy Ruch na rzecz Przeciwdziałania Narkomanii MONAR,
– ruch telefonów zaufania.

Ludzie na co dzień prezentują rozmaity stosunek do spraw publicznych, jest jednak część

osób, które są oddane bezinteresownej pracy na rzecz innych, działający w kierunku
przekształcania istniejącej rzeczywistości i stale poszukujący rozwijania własnych
zainteresowań, rozwijania osobowości i wzbogacania swojego życia.

Aktywność skierowaną ku sprawom wykraczającym poza zakres potrzeb ściśle

prywatnych określa się mianem działalności prospołecznej. Są to dążenia do przekształcania
swego otoczenia w imię przyjętych wartości lub idei na rzecz wspólnego dobra. Działania te
charakteryzują się:
– dobrowolnością,
– nieodpłatnością,
– konstruktywnością.

Prospołeczność pozbawia człowieka egoistycznego myślenia i uczy zbiorowego

działania. Bywa uznawana za wskaźnik świadomości grupowej i poczucia wspólnoty
interesów.

Jednym z najstarszych mechanizmów organizacji życia zbiorowego jest samopomoc.

Wyrosła ona na gruncie wzajemnej pomocy i sąsiedzkiej współpracy, podejmowanej
w sytuacjach zagrożenia w celu przetrwania. Obecnie samopomoc podejmowana jest
najczęściej z powodu niezadowolenia z usług odpowiednich instytucji, zbyt długiej procedury
załatwiania spraw, małej skuteczności działań niektórych służb publicznych lub niemożności
uzyskania rzadkich specjalistycznych usług. Bywa także wynikiem bezsilności wobec
arogancji i niekompetencji urzędników, czy osób odpowiedzialnych za określone dziedziny
życia publicznego.

W działalności samopomocowej wyróżnić można dwa zasadnicze aspekty:

1. Dążenie do osiągnięcia pewnej zmiany społecznej polegającej na rozwiązaniu ważnego

problemu społecznego, istotnego dla danej społeczności lokalnej lub zaspokojenia takich
potrzeb społecznych, których nie zdołały załatwić służby publiczne.

2. Doskonalenie wewnętrzne jednostek, pomagające w radzeniu sobie z bieżącymi

problemami, wzmocnienie psychologiczne przez wymianę doświadczeń, zaspokajanie
potrzeby przynależności, wspólne działanie. Odnosi się to szczególnie do walki
z uzależnieniami, pokonywania ograniczeń będących następstwem chorób, inwalidztwa,
nietolerancji wobec wszelkich inności, powodujące swoiste naznaczenie społeczne.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Rozróżniamy następujące organizacje samopomocowe:

– rozwojowe – mające na celu budowanie długofalowych programów służących

dokonywaniu zmian społecznych. Tworzone przez ludzi zainteresowanych rozwojem
środowiska lokalnego, ułatwieniem życia sobie i najbliższej społeczności.

– adaptacyjne – nastawione na pomoc w przetrwaniu i przystosowaniu do trudnej sytuacji,

najczęściej nieodwracalnej, spowodowanej, np. utratą kogoś bliskiego, starością,
inwalidztwem itp.

– terapeutyczne – pomagające w terapii, rehabilitacji, leczeniu uzależnień itp. Dopuszczają

do udziału ludzi z zewnątrz - członków rodzin i profesjonalistów (podobnie jak grupy
adaptacyjne).

Inny podział organizacji samopomocowych oparty na celach działania wyróżnia organizacje
samopomocowe:
– charytatywne – zajmujące się zaopatrywaniem osób potrzebujących w niezbędne dobra,

pozwalające przeżyć najtrudniejsze kryzysy bytowe. Z reguły działają przy parafiach lub
miejskich, czy osiedlowych komitetach obywatelskich, przy spółdzielniach
mieszkaniowych, szkołach i organizacjach harcerskich. Mają często charakter
nieformalny.

– grupy wsparcia – dostarczają pomocy psychologicznej – wzmocnienia w dążeniu do

pokonywania trudności, pomagają w odzyskaniu wiary w siebie i poczucia własnej
wartości. Skupiają ludzi o podobnych problemach życiowych. Najczęściej mają charakter
formalny.

– organizacje patronacko-sponsorujące – stowarzyszenia, fundacje zajmujące się

wspieraniem finansowym i rzeczowym wybranych grup społecznych, popieraniem
ważnych z punktu widzenia społecznego idei oraz promujące określone przedsięwzięcia.
Są to grupy o dużych możliwościach, wynikających z głębokiego zaangażowania
członków, ich sprawnej organizacji, przygotowania merytorycznego i

zaplecza

finansowego. Są to m.in. Towarzystwo Pomocy św. Brata Alberta, hospicja.

Wyrazem woli pewnej grupy osób jednoczących się wokół określonego problemu bądź

potrzeby jest tworzenie organizacji pozarządowych. Stanowią one tkankę łączną systemu
demokratycznego. Ich zadaniem powinno być:
– zaspokojenie potrzeb indywidualnych i społecznych w małej grupie, w szczególnej

atmosferze życzliwości i solidarności,

– przyjęcie czynnej postawy obywatelskiej w zakresie spraw tzw. ludzkich i lokalnych,

a wymagających załatwienia w poczuciu wspólnego dobra,

– propagowanie pluralizmu i różnorodności życia społecznego,
– tworzenie sektora realizacji zadań indywidualnych i społecznych alternatywnego wobec

rządowego i samorządowego, swoboda w wyborze metod pracy dająca dużą elastyczność
w zaspokajaniu potrzeb indywidualnych klientów,

– stworzenie mechanizmów współudziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji

dotyczących różnych problemów i poziomów funkcjonowania nowoczesnego
społeczeństwa,

– daje poczucie niezależności i podmiotowości.
Organizacje pozarządowe spełniają następujące funkcje:
– afiliacyjną,
– ekspresyjną,
– pomocową,
– integracyjną,
– opiekuńczo-wychowawczą,
– normalizacyjną,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

– grupy nacisku,
– uspołeczniania państwa.

Niezwykle ważną dla działalności organizacji pozarządowych grupą ludzi są

wolontariusze. Wśród nich można wyróżnić kilka kategorii biorąc pod uwagę pobudki
kierujące ich aktywnością i tak wyróżniamy wolontariuszy:
– hobbystów,
– zainteresowanych klientem,
– zainteresowanych zawodowo,
– zainteresowanych problemem,
– ofiarodawców-darczyńców.

Wolontariuszy można także skategoryzować biorąc za podstawę kryterium stopnia

zaangażowania w pracę i tak wyróżnić można trzy grupy wolontariuszy:
– okazjonalistów – działaczy jednego impulsu, bodźca silnie inspirującego do włączenia się

w pojedyncze akcje,

– średniodystansowców – działających bardzo aktywnie, ale tylko do momentu osiągnięcia

swojego celu i zrealizowania zadania po którym aktywność ustaje,

– działaczy permanentnych – wiążących z aktywnością społeczną poczucie sensu życia;

praca ochotnicza staje się dla nich nałogiem, pasją i postawą życiową.

Źródłem potencjalnych wolontariuszy są organizacje pozarządowe. Wolontariusze także

rekrutują się spośród specjalistów zainteresowanych wykonywaniem swojego zawodu nie
tylko etatowo, ale oddających się swojej specjalności w sposób wręcz hobbystyczny. Dużą
rolę w pozyskiwaniu wolontariuszy odgrywają kontakty międzyludzkie i umiejętności
zarażenia bakcylem społecznikowskim osób i najbliższego otoczenia, propagowanie idei
wolontariatu, przykład ważnych osób i moda na podobne postawy społeczne. Niezbędna jest
także sieć informacyjna pomagająca trafić chętnym do pracy wolontariuszom do
odpowiednich organizacji czy instytucji. Celowi temu służą centra wolontariatu zajmujące się
wyszukiwaniem ochotników, szkoleniem ich oraz pośrednictwem w zakresie ich
wykorzystania.

Opiekunka środowiskowa dzięki posiadanemu rozpoznaniu środowiska, w którym

pracuje może również wykorzystywać pewne elementy metody organizowania społeczności
lokalnej w celu uruchomienia zasobów środowiska dla wsparcia niepełnosprawnych i ich
rodzin, jak również inicjować powstanie nowych form pomocy np. grup wsparcia lub sieci
socjalnej (pomocy).

Sieć socjalna jest jedną z sieci społecznych, tworzona jest z osób, grup, które łączy nie

tylko pokrewieństwo ale także bliskość przestrzenna lub kulturowa. Sieć socjalna tworzona
jest z intencją świadczenia pomocy lub jej otrzymywania, nie ma charakteru trwałego. Sieć
socjalna może być źródłem wsparcia społecznego i wpływać na rozwój kompetencji
jednostki.

Tworzenie sieci jest konkretną umiejętnością, która umożliwia wchodzenie w kontakt

z wieloma ludźmi i instytucjami, konieczne jest tu przestrzeganie następujących reguł:
– „Miej otwarty umysł, nie możesz wyłączyć nikogo ze swej sieci" – ktoś, kto może

wydawać się niezdolnym do jakiejkolwiek pomocy teraz, może okazać się niezwykle
pomocy w przyszłości.

– „Bądź przygotowany" – bycie przygotowanym oznacza możność dostarczenia informacji,

na temat tego, co robimy, a także posiadania przy sobie choćby np. wizytówek.

– „Traktuj wszystkich w taki sam sposób" – jeśli tworzenie sieci ma być poprawne, nie

należy dyskryminować ludzi ze względu na ich status społeczny, kulturowy lub
ekonomiczny, ani też traktować w różny sposób.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

– „Wybieraj ludzi na podstawie ich umiejętności".
– „Nie bój się pytać" – podstawą sukcesu jest kooperacja między jednostkami. Ważne, by

mieć śmiałość rozmawiać z ludźmi i prosić ich o pomoc bez obawy, że zawraca się im
głowę.

– „Nie marnuj możliwości" – jedna z najbardziej pożytecznych rad, by uniknąć ryzyka

bycia odrzuconym. Osoba, z którą się kontaktujemy musi wiedzieć, kim jesteśmy
i w jakim celu się z nią skontaktowaliśmy. Dobrym pomysłem jest np. zaanonsowanie się,
by się upewnić czy osoba ma dla nas czas.

– „Mów dziękuję" – aby sieć mogła funkcjonować należy wiedzieć, kiedy powiedzieć

dziękuję. Oznacza to, że zawsze należy upewnić się, czy osoba, która dała jakąś pomoc,
wie, że została doceniona. Nawet ci, którzy nie byli w stanie pomóc powinni otrzymać
podziękowanie.

– „Ustal realistyczne, możliwe do osiągnięcia cele".

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są zasadnicze cele organizowania środowiska?
2. Jakie są zasady organizowania środowiska?
3. Jakie można wyróżnić techniki i formy organizowania środowiska?
4. Jakie ruchy społeczne występują we współczesnym świecie?
5. Czym charakteryzuje się działalność prospołeczna?
6. Na czym polega organizowanie samopomocy?
7. Jakie można wyróżnić organizacje o charakterze samopomocowym?
8. Jakie są zadania organizacji pozarządowych?
9. Jakie funkcje spełniają organizacje pozarządowe?
10. Na czym polega tworzenie sieci socjalnej?
11. Jakich reguł należy przestrzegać przy tworzeniu sieci socjalnej?
Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania możesz przystąpić do wykonania ćwiczeń.
Jeżeli, któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią partią
materiału nauczania.

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź pismo do sponsorów z prośbą o wsparcie w jednej z następujących sytuacji:

a) pomoc w przewiezieniu na turnus rehabilitacyjny niepełnosprawnych dzieci;
b) pomoc dla dorosłej osoby niewidomej w zaopatrzeniu w sprzęt komputerowy;
c) pomoc dla osoby starszej w odnowieniu mieszkania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) dobrać partnera do pracy w parze,
2) wylosować sytuację, w której należy sporządzić pismo,
3) zastanowić się, do kogo można byłoby zwrócić się z prośbą o pomoc w rozpatrywanej

sytuacji,

4) zapoznać się z dokumentacją wybranych projektów socjalnych, zawierającą wystąpienia

do różnych instytucji i osób,

5) zastanowić się, jakich argumentów użyjesz dla przekonania adresatów pisma,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

6) sformułować pismo przestrzegając poprawnej polszczyzny i zasad ortografii,
7) przygotować pismo przy wykorzystaniu technik komputerowych,
8) zastanowić się, jak sformułować pismo z podziękowaniem za pomoc,
9) zaprezentować sporządzone pismo na forum klasy,
10) wysłuchać oceny koleżanek/kolegów oraz nauczyciela i wnieść ewentualne poprawki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– dokumentacja

różnych projektów socjalnych, komputer, drukarka, papier.

Ćwiczenie 2

W sytuacji symulowanej przeprowadź rozmowę z osobą znaczącą w środowisku

lokalnym i przekonaj ją do włączenia się do sieci socjalnej organizowanej na rzecz wspierania
osób niepełnosprawnych, np. głuchych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przyjąć rolę opiekunki środowiskowej jako rzecznika interesów osób niepełnosprawnych

– głuchych,

2) zastanowić się, w jakiej sytuacji życiowej znajduje się Twój podopieczny i wyznacz te

elementy sytuacji, które utrudniają podopiecznemu funkcjonowanie w środowisku.

3) przypomnieć sobie wiadomości dotyczące procesu komunikacji oraz zasad prowadzenia

negocjacji,

4) zastanowić się jakich użyjesz argumentów dla przekonania swojego rozmówcy,
5) do wykonania ćwiczenia dobrać partnera, który wcieli się w role osoby znaczącej,
6) przeprowadzić rozmowę przestrzegając podstawowych zasad tworzenia sieci socjalnej

(rozmowa będzie rejestrowana na kasecie wideo),

7) wysłuchać informacji zwrotnych dotyczących przebiegu rozmowy od swojego

rozmówcy,

8) podzielić się wrażeniami z przeprowadzonej rozmowy i wskazać przeszkody

w prowadzeniu rozmowy z osobą znaczącą,

9) wziąć udział w odtwarzaniu sytuacji nagranych w trakcie rozmowy,
10) dokonać samooceny i wysłuchaj oceny koleżanek/kolegów dotyczącej zachowania

uczestników rozmowy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– kamera video, telewizor, odtwarzacz video, kasety.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie
1) pozyskać w środowisku lokalnym partnerów do współpracy?
2) zastosować zasady aktywizowania społeczności lokalnej

na rzecz wspierania niepełnosprawnych?

3) nawiązać współpracę z różnymi instytucjami

i wolontariuszami w środowisku lokalnym?

4) zaprojektować pracę z osobą niepełnosprawną

z wykorzystaniem dostępnych zasobów materialnych

i

ludzkich?

Jeżeli zaznaczyłeś „tak” to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i zakończyłeś kształcenie
w jednostce modułowej Korzystanie z zasobów ludzkich i materialnych środowiska dla
potrzeb podopiecznego. Możesz teraz przystąpić do sprawdzianu osiągnięć. Jeżeli, w którymś
przypadku odpowiedziałeś „nie” wróć do odpowiedniej partii materiału nauczania lub
wykonaj jeszcze raz odpowiednie ćwiczenie.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Sprawdzian I

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Wybraną przez siebie prawidłową odpowiedź otocz kółkiem.
6. Jeżeli się pomylisz skreśl krzyżykiem błędną zakreśloną kółkiem odpowiedź, a następnie

otocz kółkiem odpowiedź prawidłową.

7. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 45 minut.
8. Jeżeli masz pytania i wątpliwości podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
9. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
10. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdź poprawność wybranych odpowiedzi.
11. Sprawdź ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.
12. Powodzenia.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Zestaw zadań testowych

I. Zaznacz na karcie odpowiedzi właściwą odpowiedzi.

1. Metoda pracy socjalnej wykorzystywana do organizowania środowiska lokalnego to:

a) metoda kontraktu społecznego,

b)

metoda

indywidualnego

przypadku,

c)

metoda

grupowa,

d)

metoda

środowiskowa.

2. Cechą, która nie jest charakterystyczna dla społeczności miejskiej jest:
a)

obniżenie społecznego znaczenia rodziny,

b)

anonimowość życia i działania,

c)

poczucie

jedności i względnej izolacji,

d)

duże zróżnicowanie struktury zawodowej.

3. Z punktu widzenia pracy opiekunki środowiskowej diagnoza społeczna powinna
a)

obejmować:

b)

analizę struktury zawodowej środowiska i ograniczeń z niej wypływających,

c) analizę zasobów i sił społecznych oraz występujących barier na jakie napotyka

osoba niepełnosprawna,

d)

analizę zasobów i sił społecznych oraz demograficznej struktury ludności,

e) analizę barier na jakie napotyka osoba niepełnosprawna i jej indywidualnych

możliwości ich przezwyciężania.

4. Do

zasobów

materialnych

środowiska zaliczamy:

a) zasoby osobowe i finansowe,

b) zasoby rzeczowe i finansowe,

c)

zasoby

osobowe,

d)

zasoby

rzeczowe.

5. Do zasobów osobistych członków rodziny zaliczamy:
a)

spójność rodziny, cechy osobowościowe członków rodziny,

b)

wiedzę i umiejętności członków rodziny i ich cechy osobowości,

c)

organizację rodziny oraz wiedzę i umiejętności jej członków,

d)

cechy

osobowościowe członków rodziny, organizację rodziny.

6. Działania prospołeczne charakteryzują się:
a)

dobrowolnością, odpłatnością, konstruktywnością,

b)

dobrowolnością, nieodpłatnością, realizacją prywatnych celów,

c)

dobrowolnością, nieodpłatnością, konstruktywnością,

d)

odpłatnością, konstruktywnością, realizacją prywatnych celów.

7. Spontaniczne i masowe wiązanie się ludzi z określonymi ideami społeczno-moralnymi

to:

a)

działania edukacyjno-promocyjne,

b)

ruch

społeczny,

c)

wolontariat,

d)

grupy

wsparcia.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

II. Zaznacz na karcie odpowiedzi „P”, jeżeli podane stwierdzenie jest prawdziwe, „F”, jeżeli
jest fałszywe.

8. Środowisko wielkomiejskie jest łatwym terenem aktywizacji, gdyż występuje w nim

wiele instytucji.

9. Do technik i form pracy ze społecznością można zaliczyć działania związane

z podnoszeniem świadomości społecznej.

10. Rzecznictwo jest formą wspierania jednostek i grup pokrzywdzonych, a jego istotą jest

prezentowanie ich interesów na forum społeczności.

11. Samopomocowe organizacje o charakterze rozwojowym nastawione są na pomoc osobom

w przetrwaniu i dostosowaniu się do sytuacji trudnej.

12. Sieć socjalna tworzona jest w celu świadczenia pomocy lub jej otrzymywania.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ..................................................................................................

Korzystanie z zasobów ludzkich i materialnych środowiska dla potrzeb
podopiecznego

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr pytania

Odpowiedź Punkty

1 a b c d

2 a b c d

3 a b c d

4 a b c d

5 a b c d

6 a b c d

7 a b c d

8 P

F

9 P

F

10 P

F

11 P

F

12 P

F

Razem:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

6. LITERATURA

1. Juros A., Otrębski W.: Integracja osób z niepełnosprawnością w społeczności lokalnej.

Wyd. Fundacja Środkowoeuropejskie Centrum Ekonomii Działania Społecznego, Lublin
1997.

2. Kawula S.: Rodzina o skumulowanych czynnikach patogennych. [w:] Pedagogika

rodziny. Pr. zbiorowa Kawula S., Bragiel J., Janke A.W., Wyd. A. Marszałek, Toruń,
1997.

3. Krzyszkowski J.: Między państwem opiekuńczym, a opiekuńczym społeczeństwem.

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2005.

4. Lalak D., Pilch T.: Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej.

Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1999.

5. de Robertis C., Pascal H.: Postępowanie metodyczne w pracy socjalnej z grupami

i społecznościami. Interart, Warszawa 1997.

6. Rychliński S.: Lustracje społeczne. Instytut Polityki Społecznej UW, Warszawa 2001.
7. Wódz K.: Praca socjalna w miejscu zamieszkania. Interart, Warszawa 1996.
8. Złuska M., Toczyński W., Leś E., Boczoń J.: Organizacje pozarządowe.
9. Zrałek M.: Środowisko zamieszkania a niepełnosprawni. PWN, Warszawa 1994.