2012-05-17

1

Bóle głowy i twarzy

Podział bólów głowy

•

Bóle głowy:

-

samoistne 80%

- objawowe 20%

(różne choroby układu nerwowego, twarzoczaszki,
narządów wewnętrznych i ogólnoustrojowych) –
mogą sygnalizować groźną, śmiertelną chorobę

Diagnostyka w bólach głowy

•

Wywiad

•

Badanie przedmiotowe

•

Badania dodatkowe: podstawowe laboratoryjne,
badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, eeg, rtg
kręgosłupa szyjnego, obrazowe KT i NMR,
angiografia

Samoistne bóle głowy

•

Migrena

•

Ból głowy typu napięciowego

•

Klasterowy ból głowy

•

Samoistny kłujący ból głowy

•

Ból głowy przy jedzeniu lodów

•

Samoistny kaszlowy ból głowy

•

Łagodny wysiłkowy ból głowy

•

Koitalne bóle głowy (występujące w związku z aktywnością

seksualną)

Migrena

•

Dotyczy około 10-15% populacji

•

Etiopatogeneza nieznana, ale:

- uwarunkowania genetyczne, AR

-

skurcz (aura) a następnie rozkurcz i

zwiększona przepuszczalność naczyń

z wtórnym obrzękiem wokół naczyń

-

rola receptorów serotoninowych

•

Początek w młodym wieku i trwa całe życie

•

K>M, 4:1

Migrena

– obraz kliniczny

•

Okresowe napady stopniowo narastającego,

przeważnie tętniącego bólu głowy z nudnościami i
wymiotami, foto-

i sonofobią. Bóle nasilają się pod

wpływem wysiłku fizycznego. Napad trwa 4-72 h.

•

Migrena z aurą (klasyczna)

Aura: wzrokowa (mroczki, zniekształcenie obrazu,

ubytki w polu widzenia)
czuciowa (parestezje)

ruchowa (niedowład połowiczy, afazja)

•

Migrena bez aury (zwykła)

2012-05-17

2

Migrena

– obraz kliniczny

•

Rzadkie formy migreny: okoporaźna, miesiączkowa,
podstawna, siatkówkowa, brzuszna.

•

Napad migreny może sprowokować: stres, zmian
pogody, niektóre pokarmy

•

Badanie neurologiczne

– bz

•

eeg

– mogą byż zmiany zbliżone do padaczki

•

NMR

– drobne ogniska hiperintensywne w substancji

białej

Migrena - leczenie

•

Unikanie czynników prowokujących napady

•

Doraźne zwalczanie napadów:

łagodne - NLPZ, NLPZ+ kofeina, kodeina;
+metoclopramid

średnie i ciężkie – tryptany (sumatriptan,
zolmitriptan), ergotamina

•

Leczenie zapobiegawcze: dihydroergotamina,
propranolol, pizotifen (Polomigran), karbazochrom
(Divascan), kwas walproinowy (Depakine chrono)

Ból głowy typu napięciowego (zwykły

naczynioruchowy ból głowy)

•

Przewlekłe, okresowe lub codzienne tępe bóle głowy
o charakterze ucisku, o nieznacznym nasileniu

•

Równie częsty jak migrena

•

K>M

•

Początek w młodości

•

Ból nasila się powoli, trwa od kilkudziesięciu minut do

kilku tygodni, a nawet trwa cały czas z krótkimi
przerwami

•

Nawrotom sprzyja stres, niewyspanie, zmęczenie

•

Leczenie: NLPZ, leki p/depresyjne, psychoterapia,
biofeedback

Klasterowy ból głowy (ból głowy

Hortona)

•

M>K

•

Szczyt 20 -

30 rż, choć może wystąpić w każdym wieku

•

Napad jednostronnego bólu w okolicy oczodołu i skroni z

towarzyszącym po tej stronie zaczerwienieniem oka, obrzękiem

powiek, łzawieniem, wyciekiem surowiczym z nosa trwający od
kilkunastu minut do 3 godz.

•

Napad może powtarzać się kilka razy w ciągu doby, przez

kilkanaście tygodni z następową remisją nawet kilka lat) po

czym okres bólowy powraca

•

W czasie napadu chorzy są pobudzeni, chodzą, czasem

zachowują się histerycznie

•

Etiopatogeneza: nieznana

•

Leczenie: w trakcie bólu -Sumatriptan s.c, do przerywania

okresu bólowego - Dexamethason przez 4-5 dni, lit, Depakine
chrono, Polomigran

Objawowe bóle głowy

1.

Ostre bóle głowy (kilka godzin lub dni):

-

krwotok podpajęczynówkowy

-

zapalenie opon m-

rdz lub mózgu

-

piorunujący ból głowy *

-

popunkcyjny ból głowy

-

Udar mózgu

-

Ostre wodogłowie

-

Ostra encefalopatia nadciśnieniowa

-

Ostre zapalenie zatok obocznych nosa

-

Ostre zapalenie ucha środkowego

-

Bóle zębopochodne

-

Jaskra

-

Zatrucia

-

Półpasiec twarzy

Objawowe bóle głowy

2. Podostre bóle głowy (kilkanaście dni lub kilka

tygodni):

-

Proces uciskowy mózgu (guz, krwiak, ropień)

-

Postępujące wodogłowie

-

Zapalenie tętnicy skroniowej

-

Rzekomy guz mózgu (łagodne nadciśnienie
wewnątrzczaszkowe)

-

Przewlekłe zapalenie opon m-rdz

2012-05-17

3

Objawowe bóle głowy

3. Przewlekłe bóle głowy (dłużej niż kilka tygodni,

najczęściej miesiące i lata):

-

Pourazowe bóle głowy

-

Nadciśnienie tętnicze

-

Choroba niedokrwienna mózgu

-

Przewlekłe zatrucia

-

Polekowe bóle głowy: jako objaw uboczny, z „odbicia”

-

Nerwobóle

-

Kręgowopochodne bóle głowy

-

Depresja maskowana

-

Ale też: guz mózgu, zapalenie tętnicy skroniowej, krwiak

podtwardówkowy !

Co powinno budzić szczególny

niepokój?

•

Ostry i podostry charakter bólu

•

Narastający w ciągu kilku dni lub tygodni ból głowy

•

Ból zapoczątkowany wysiłkiem, urazem głowy

•

Obecność objawów: zaburzenia świadomości, zaburzenia

pamięci, napady padaczkowe, objawy ogniskowe, objawy

oponowe, tarcza zastoinowa, gorączka, wysokie ciśnienie

tętnicze

•

Początek bólów głowy po 50 rż

Nerwobóle (neuralgie)

czaszkowe

•

ból promieniujący w obrębie pola unerwienia

określonego nerwu lub jego gałęzi

•

charakter napadowy

•

napad bólu trwa krótko, zwykle sekundy

•

występuje z różną częstotliwością w ciągu dnia

•

rwący, świdrujący, piekąco-kłujący

•

ból wyzwalany jest przez lekkie dotykanie

określonych miejsc zwanych punktami spustowymi

•

nerwobóle samoistne (idiopatyczne) i objawowe

Neuralgia nerwu trójdzielnego

•

Napady bólu w obrębie II, III, rzadko I gałęzi n. V,

wyjątkowo obustronnie

•

Głównie u starszych osób, szczyt występowania

około 60 rż.

•

Ból wyjątkowo silny, powoduje charakterystyczny
grymas twarzy

•

Ból występuje samoistnie lub po podrażnieniu stref
spustowych

•

Choroba przebiega z remisjami i zaostrzeniami,
przewlekle

•

W badaniu neurologicznym bez zmian

Neuralgia nerwu trójdzielnego

•

Etiopatogeneza:

90% idiopatyczne (dość często konflikt nerwowo-
naczyniowy)

10 % objawowe: uraz, guz, tętniak, SM (szczególnie

u osób młodych, <30 rż, brak efektu leczenia)

•

Leczenie:

- karbamazepina w dawce do 1000 mg/d (wystarcza z

reguły 300-600 mg/d)

- inne leki: fenytoina, klonazepam, baklofen, kwas

walproinowy

- leczenie operacyjne
- akupunktura

Neuralgia nerwu językowo-

gardłowego

•

Napadowe, jednostronne bóle okolicy migdałka,

podniebienia, nasady języka, rzadziej w głębi ucha

•

Głównie osoby starsze, po 50 rż

•

Samoistnie lub objawowe (np. rak krtani, migdałka)

•

Prowokowane przez mówienie, połykanie, żucie,
jedzenie, ziewanie

•

Strefa spustowa znajduje się w okolicy migdałka więc

chory przechyla głowę w stronę przeciwną przy
jedzeniu lub piciu

•

Mogą towarzyszyć omdlenia, zespoły MAS,

zaburzenia rytmu serca (połączenie między n. IX a
nerwem zatoki szyjnej)

2012-05-17

4

Inne neuralgie czaszkowe

•

N. zwoju klinowo-podniebiennego -

ból w okolicy nasady nosa, wewn. kąta oka, promieniujące do
podniebienia, migdałków, ucha, połączone z łzawieniem i
wyciekiem z nosa

•

N. nerwu pośredniego -

bóle w okolicy ucha i stawu żuchwowego promieniujące do
wyrostka sutkowatego lub twarzy z towarzyszącym łzawieniem,

ślinotokiem i zaburzeniami smaku. Objawowo - półpasiec uszny

•

N. nerwu krtaniowego górnego –

jednostronne bóle w okolicy krtani promieniujące do ucha,
karku, ramienia

Inne neuralgie czaszkowe

•

Atypowy ból twarzy (sympatalgia twarzy)

-

jednostronne, stałe i uporczywe palące i piekące bóle twarzy

-

współistnieje zespół hipohondryczno-depresyjny

-

nie poddaje się leczeniu, poza lekami p/depresyjnymi i

psychoterapią

-

czasem może wystąpić po ekstrakcji zęba

-

neurologicznie, stomatologicznie, laryngologicznie

– bz

•

Odontalgia atypica

-

dolegliwości dotyczą jednego zęba, choć nie stwierdza się

żadnych zmian

Zespół Costena, zespół bólowy

stawu skroniowo-

żuchwowego

•

bóle stawu żuchwowego i ucha promieniujące do

różnych okolic głowy i karku

•

charakter przewlekły

•

przeważnie tępy, czasem ulega zaostrzeniu

naśladując neuralgie

•

związany z jedzeniem lub dłuższym mówieniem,

ustępuje w spoczynku

•

spowodowany zaburzeniem czynności mięśni żucia

na tle wad zgryzu, braków w uzębieniu, bruksizmu,

czynników psychogennych

•

towarzyszą: zaburzenia ruchomości stawu

żuchwowego, „trzaskanie” w stawie, zwiększone

napięcie mięśni żwaczy oraz szum w uchu,

osłabienie słuchu, zawroty głowy

Zespół Costena, zespół bólowy

stawu skroniowo-

żuchwowego

•

Diagnostyka:

-

rtg stawów żuchwowych dynamiczne - wykazać

asymetrię stawów

- otolaryngolog

– wykluczyć zmiany ucha

środkowego

•

Leczenie:

-

leczenie wad zgryzu i braków w uzębieniu,

- blokady stawu z lignokainy,
-

leki p/bólowe, leki uspokajające,

- ew. leczenie operacyjne

Bóle twarzy i narządów

twarzoczaszki

•

Procesy chorobowe dotyczące zębów, zatok
przynosowych, oczu, uszu, kości twarzoczaszki,
mięśni, stawów, tkanek miękkich, pni i zwojów
nerwowych mogą promieniować do różnych okolic
głowy – są to tzw. bóle rzutowane

•

Przyczyny można podzielić na stomatologiczne,
otolaryngologiczne, okulistyczne

Stomatologiczne przyczyny bólów

twarzy i głowy

•

Stany zapalne miazgi zęba i ozębnej, kości, dziąseł, błony śluzowej
jamy ustnej

•

Zęby zatrzymane

•

Utrudnione wyrzynanie zębów mądrości

•

Tzw. suchy zębodół

•

Ucisk protezy

•

Paradontopatie

•

Tkanki miękkie: czyraki, półpasiec, ropne zapalenie węzłów chłonnych,

zapalenie naczyń

•

Choroby stawu skroniowo-

żuchwowego: zapalenie, artropatia, z.

Costena

•

Choroby ślinianek: zapalenie, kamica

•

Nowotwory

•

Nienowotworowe guzy i zmiany kostne (torbiele, dysplazje)

•

Urazy twarzoczaszki

•

Nietypowa odontalgia

•

Inne: poekstrakcyjna neuropatia n. V, kauzalgia poekstrakcyjna,

miesiączkowy ból zębów, zespół bólowy u osób bezzębnych,

wysokościowy ból zębów

2012-05-17

5

Otolaryngologiczne przyczyny bólów

twarzy i głowy

•

Zapalenie ochrzęstnej małżowiny usznej, przewodu słuchowego

zewnętrznego, ucha środkowego, wyrostka sutkowatego

•

Półpasiec uszny

•

Nowotwory ucha środkowego

•

Barotrauma

•

Choroby nosa: skrzywienie przegrody nosa, urazy, nowotwory,
czyraki

•

Ostre zapalenie zatok przynosowych

Okulistyczne przyczyny bólów twarzy

i głowy

•

Zapalenie rogówki, tęczówki, ciała rzęskowego

•

Jaskra

•

Astenopia

– dyskomfort związany z pracą oczną

•

Wady refrakcji (astygmatyzm, nadwzroczność)

•

Żle dobrane szkła korekcyjne

•

Zez ukryty

•

Zapalenie nerwu wzrokowego