(Microsoft PowerPoint - Badanie og\363lne moczu \346w. I)

Rodzaje próbek moczu- najczęściej

wykorzystywanych do analizy c.d.

(zalecenia ECLM)

3. Próbka losowa

(oddana o dowolnej porze dnia, w dowolnej objętości, bez

przygotowania pacjenta).

- wykorzystywana głównie do wskazań doraźnych, nagłych np. ozn. narkotyków
- Obarczona wysokim prawdopodobieństwem wyników fałszywie ujemnych i/lub

dodatnich

- jako badanie ogólne przesiewowe (w wyniku naleŜy uwzględnić, iŜ wartość

diagnostyczna wyniku jest ograniczona ze wzgl. na nieznane czynniki).

- Próbka ta idealnie nadaję się do badań cytologicznych , pobrana ze środkowego

strumienia po

uprzednim nawodnieniu pacjenta lub wykonaniu wysiłku fizycznego.

4. Próbka okresowa (pobierana w określonym przedziale czasowym) np.:

Próbka ze zbiórki dobowej:

odrzucić pierwszą poranną porcję moczu!!!

kaŜdą kolejną zbierać do sterylnego pojemnika o poj. 2-3 L ze środkiem
konserwującym lub/i przechowywać w temp. +4°C, w zaciemnieniu

zbiórkę zakończyć dokładnie po 24 h, dołączając pierwszą poranną porcję moczu.

Zmierzyć objętość moczu dobowego , pobrać próbkę ok. 200 ml i przesłać w ciągu 30
min do lab.

Próbka okresowa - najczęstsze błędy

Włączenie do zbiórki dobowej dwóch porannych porcji moczu;

„zgubienie” próbki, co zmniejsza objętość całkowitą zbiórki i wpływa na stęŜenie

oznaczanych składników;

Niedokładny pomiar objętości całkowitej zbiórki;

Brak wymieszania próbki okresowej przed pobraniem próbki do badania

(niejednorodność próbki);

Nieprawidłowe przechowywanie próbki moczu pobieranego w ramach zbiórki

okresowej;

PoniewaŜ odpowiednio przeprowadzona zbiórka okresowa moczu ma znaczący wpływ

wiarygodność uzyskanego wyniku badania, naleŜy bezwzględnie poinstruować pacjenta
(PISEMNA INSTRUKCJA)o prawidłowym przeprowadzeniu zbiórki okresowej !!!

Pobranie moczu do badania- inne metody

Metoda cewnikowania pęcherza moczowego

pacjent nieprzytomny

niemowlęta

dorośli ze wskazań doraźnych

(głównie do badań mikrobiologicznych lub badania ogólnego, nie pobierać moczu

z worka załoŜonego na stałe)

Za pomocą punkcji nadłonowej pęcherza

u noworodków

u chorych z zakaŜeniem bakteryjnych dróg moczowych

u chorych z przerostem gruczołu krokowego, z załoŜoną urostomią pęcherzową

wykonuje lekarz

Specjalne sterylne worki plastikowe, mocowane plastrami

(noworodki)

zbiórka maks. do 1 godziny (gwałtowny wzrost prawdopodobieństwa kontaminacji)

wysokie ryzyko zanieczyszczenia florą fizjologiczną skóry

POJEMNIKI NA PRÓBKI MOCZU

Próbka standardowa Zbiórka 24-h Mocz z cewnika Worki dla

niemowląt

(co najmniej 50 ml) (3 l)

Prawidłowe pobieranie próbki moczu do

badania- uwagi ogólne

Jakość próbki moczu jest kluczowa dla wiarygodności wyniku badania.

Niezbędnym warunkiem uzyskania wiarygodnego wyniku, odzwierciedlającego
aktualny stan zdrowia pacjenta jest uzyskanie próbki o właściwym zagęszczeniu!!!

Stopień zagęszczenia pobranej próbki jest zaleŜny głównie od stopnia nawodnienia
pacjenta oraz od czasu inkubacji moczu w pęcherzu moczowym.

Nieprawidłowe pobranie jak równieŜ przechowywanie próbki moczu moŜe
prowadzić do zmian jej składu, a przez to będą miały wpływ na wiarygodność
wyniku badania!!!

DLATEGO BEZWGLĘDNIE KAśDEGO PACJENTA NALEśY POINFORMOWAĆ USTNIE I

PISEMNIE

(najlepiej w formie popartej pismem obrazkowym)

O ZASADACH POPRAWNEGO POBRANIA PRÓBKI MOCZU DO BADANIA

LABORATORYJNEGO!!!

Pobieranie standardowej próbki moczu do badania

(wg. ECLM i EUG)

Mocz do badania ogólnego naleŜy pobrać rano, na czczo, po wypoczynku
nocnym, przy zachowaniu standardowej diety, po odstawieniu leków (jeśli
nie zaburza to leczenia).

Mocz do badania naleŜy pobrać po porannej toalecie zewnętrznych
narządów moczowo-płciowych; (mycie tylko wodą!, osuszenie ręcznikiem
papierowym)

Mocz naleŜy oddać do czystego, suchego, sterylnego (badanie
mikrobiologiczne) i przeźroczystego naczynia jednorazowego uŜytku (50-
100 ml)

Pobrać porcję świeŜego moczu z porannej mikcji, po odrzuceniu
pierwszej porcji (ze środkowego strumienia), unikając kontaktu moczu z
okolicami narządów płciowych i rękami

Próbkę dostarczyć do laboratorium w moŜliwie najkrótszym czasie od
pobrania (do 30 min). W przeciwnym razie naleŜy próbkę odpowiednio

PRAWIDŁOWE OZNAKOWANIE PRÓBKI

MOCZU

Pojemnik zawierający próbkę moczu, przesłany do laboratorium powinien zawierać

następujące

informacje:

Imię i nazwisko pacjenta

Numer pesel (data urodzenia)

Metoda pobrania próbki

Data i godzina pobrania próbki (czas zbiórki)

Symbol dodanego środka konserwującego

lub kod identyfikujący pacjenta i rodzaj próbki

Informacje naleŜy umieścić na pojemniku. Nie umieszczać na zakrętce!!!

KONSERWACJA PRÓBEK MOCZU

Materiał powinno się dostarczyć do laboratorium czasie do 30 min od pobrania (nie dłuŜszym niŜ 2 godz.)!

Środek/sposób

konserwujący

Zastosowanie

Zalety/Wady

Schłodzenie próbki do

temp. 4°C

Badanie ogólne moczu do 4 godzin od pobrania

Tak pobrana próbka nie nadaje się do oceny krystalurii (w schłodzonym

moczu wytrącają się np. moczany i fosforany);

Zamrożenie do

-20°C

Oznaczanie: bilirubiny, urobilinogenu; aminokwasów,

Kreatyniny;

Zniszczenie elementów morfotycznych;

Kwas borowy

Kw. ortoborowy

Oznaczanie: białka, mocznika, 5-HIAA, hydroksyproliny;

Konserwuje białka i el. upostaciowione;

Nie interferuje w badaniu ogólnym (poza pH);

Działa bakteriostatycznie

Może interferować w pomiarach leków i hormonów

Kwas solny

Oznaczenia: fosforanów, aminokwasów, Ca, amin

katecholowych, szczawianów, cytrynianów, cystyny, 5-

HIAA, hydroksyproliny, kwasu homowalininowyego

(HVA), kwasu wanilino-migdałowego (VMA)

Uszkadza elementy komórkowe, wytrąca substancje rozpuszczone;

Nie może być stosowany w analizie ogólnej moczu;

Lodowaty kw. octowy

Oznaczenia: hormony, kwas wanilinomigdałowy, kwas

homowanilinowy

Uszkadza elementy komórkowe, wytrąca substancje rozpuszczone;

Nie może być stosowany w analizie ogólnej moczu;

Tymol

Konserwacja osadu;

Hamuje wzrost bakterii i drożdży; Zabezpiecza glukozę przed rozpadem;

Konserwuje el. upostaciowione;

interferuje w ozn. białka;

Utrwalacz Saccomanno

Badanie cytologiczne;

Konserwacja elementów komórkowych;

Formalina

Konserwacja osadu;

Konserwuje El. upostaciowione;

Silny reduktor- zaburzenia oznaczeń chemicznych;

Oznaczanie porfiryn i porfobilinogenu; URB

Nie może być stosowany do ogólnej analizy moczu;

NaF

Oznaczanie glukozy i leków;

Hamuje glikolizę;

Zaburza pomiary na testach paskowych;

TESTY PASKOWE

Wstępne badanie moczu

Chemia sucha (reakcja wybranego składnika moczu z układem
odczynników umieszczonym na stałym podłoŜu, reagującym
zmianą barwy na obecność poszukiwanego składnika)

Badanie półilościowe (ocena wzrokowa) i ilościowe (czytnik
pasków- pomiar reflektometryczny)

Szybkie i proste w uŜyciu

Stosowane w moczu nie odwirowanym

Mała czułość (zaleŜna od producenta!!!), niska swoistość

Przed interpretacją wyniku naleŜy zapoznać się z
charakterystyką testu

Obecnie większość laboratoriów stosuje testy paskowe do
rutynowej analizy chemicznej moczu

KaŜdy nieprawidłowy składnik moczu wykryty testem
paskowym wymaga potwierdzenia badaniem biochemicznym i
mikroskopowym !

TESTY PASKOWE C.D.

Pasek testowy (np. Multistix 10 SG, Siemens) zawiera pola testowe

(1-kilkunastu) nasączonych odczynnikami do wykrywania m.in. :

Białka

Glukozy

Ciał ketonowych

Barwników Ŝółciowych (BIL, URB)

Związków nitrowych

- Erytrocytów

Leukocytów

Bakterii

CięŜaru właściwego

Wit.C

BADANIE TESTEM PASKOWYM:

Mocz dokładnie wymieszać w pojemniku

Zanurzyć pasek testowy w moczu, tak aby nasączyć wszystkie pola
testowe

Po wyciągnięciu nasączonego paska, naleŜy trzymać go w pozycji
poziomej, aby zapobiec przelewaniu moczu pomiędzy polami
reakcyjnymi

Usunąć nadmiar moczu, przesuwając poziomo ułoŜony pasek
wzdłuŜ dłuŜszej krawędzi i pionowo wzdłuŜ krótszej po brzegu
pojemnika z moczem lub dotykając paskiem bibuły

Inkubować pasek w pozycji poziomej przez czas zalecany przez
producenta, w temp. pokojowej

Odczytać wyniki oznaczeń. Zabarwienie pól testowych naleŜy
porównać wzrokowo z barwną skalą załączoną do opakowania lub
naklejoną na opakowaniu. Pasek połoŜyć na białym, dobrze
oświetlonym podłoŜu lub trzymać poziomo przy barwnej skali na
opakowaniu, tak aby odczytywane pola korespondowały z polami
na skali barwnej

Pole kompensacyjne- zabarwienie tego pola świadczy o obecności w moczu
substancji barwnych, które barwią bibułę testową i mogą być przyczyną
błędnych odczytów. NaleŜy zbadać mocz metodami chemicznymi i

INNE TESTY PASKOWE

albumina i/lub kreatynina

np. CLINITEK® Mikroalbumin lub MicroalbuPHAN

(większa czułość (nawet 12-20 mg/l) i swoistość niŜ standardowe paski do badania moczu)

Metody immunochemiczne (Immunodip, Paski odczynnikowe Micral)

Reakcje chemiczne (Clinitek, MultistixPRO)

Badania przesiewowe:

cukrzyca,

choroby nerek,

nadciśnienie,

Uogólniona choroba naczyń

TESTY PASKOWE

Parametr

badany

Zasada testu

Składniki wykrywane

Czułość testu na

podstawie

Multistix ,

Chemstrip,

Rapignost

Wynik fałszywie

pozytywny

Wynik fałszywi ujemny

Gęstość

względna

zmiana zabarwienia wskaźnika

(błękit bromotymolowy)

protony polielektrolitów

uwalniane w zależności

od ilości subst.

zjnizowanych w moczu

Test nie uwzględnia zw.

niedysocjujących

(glukoza, mocznik,

kreatynina)

1,000-1,030

duże stężenia jonów

dwuwartościowych,

duże stężenie białka,

kwas mlekowy i

ketokwasy

silnie alkaliczne środowisko

St. Glukozy i mocznika > 1g/dl

zmiana zabarwienia wskaźnika

(błękit bromotymolowy i

czerwień metylowa)

pH 5-9

zbyt długie przechowywanie moczu może prowadzić

do jego alkalizacji (rozkład mocznika do amoniaku

przez bakterie)

- inhibitory anhydrozy węglanowej powodują

alkalizację moczu

- leki zakwaszające

- interferencja dużej ilości białka

Białko

zmiana zabarwienia wskaźnika

(błękit tetrabromofenolowy) w

zależności od ilość białek, które

są akceptorami H

Albumina, mniej czułe na

globuliny, Hb,

mukoproteiny

Praktycznie nie

wykrywają białka B-J

15-30 mg/dl

chinina, chlorchinina

alkalizacja moczu

nadmierny wysiłek

fizyczny i pozycja

stojąca

duża gęstość wzgl.

Obecność białka innego niż

albumina, silne zabarwienie

moczu

Glukoza

reakcja oksydazy glukozy z

wytworzeniem nadtlenku

wodoru utleniającego

chromogen w obecności

peroksydazy

glukoza

40-75 mg/dl

detergenty obecne w

moczu (utl.)

HCL

kwas askorbinowy, ketony,

środowisko H

; glikoliza

wynikająca z niewłaściwego

przechowywania próbki

Parametr

badany

Zasada testu

Składniki

wykrywane

Czułość

Wynik fałszywie

pozytywny

Wynik fałszywie ujemny

Bilirubina

sprzęganie z solą diazoniową w

środowisku H

bilirubina

zestryfikowana

0,4-0,8 mg/dl

fenazopirydyna

(w moczu o zmienionej

barwie zaleca się

wykonanie próby Rosina

lub zastosowanie testu

tabletkowego)

rozkład pod wpływem światła

zbyt długie przechowywanie

moczu,

azotyny (inhibitory)

kwas. askorbinowy

URB

sprzęganie z p-DEABA w środowisku

urobilinogen

0,2-1 mg/dl

Kw. p-aminobenzoesowy,

sulfonamidy,

porfobilinogen

rozpad pod wpływem światła

rozpad pod wpływem formaliny

(środek konserwujący)

nie wykrywa niedoboru!!!

Ketony

R. kwasu acetooctowego i acetonu z

nitropruzydkiem sodu i glicyną w

środowisku OH-

(paski Chemstrip i Rapignost)

kwas acetooctowy,

aceton

5-10 mg/dl

Substancje zawierające

grupy –SH;

fenyloketony

wysoka g.wzgl.

silne zabarwienie moczu;

lewodopa

zbyt długie przechowywanie

moczu;

Obecność kwasu beta-

hydroksymasłowego

Erytrocyty

(krew)

reakcja utleniania nadtlenku

kumenu i tetrametylobenzydyny

pod wpływem aktywności

pseudoperoksydazowej Hb i Mb

Hb erytrocytów,

Hb wolna,

mioglobina

5-20/µl

0,02-0,06 mg/dl

bakteriuria (peroksydazy)

leki (metronidazol, L-dopa)

barwniki spożywcze

krew menstruacyjna

zespół zmiażdżenia

Silne środki utl.(mydła,

detergenty)

białkomocz, kwas askorbinowy i

inne reduktory

wysoka g. wzgl.

formaldehyd

PoniewaŜ istnieje niebezpieczeństwo uzyskania wyników fałszywie poz/neg przy zastosowaniu jedynie testu

paskowego, wg.

zaleceń ECLM ocena morfologiczna osadu moczu stanowi integralną część badania ogólnego !!! W

praktyce lab. dodatni

Parametr

badany

Zasada testu

Składniki

wykrywane

Czułość

Wynik fałszywie

pozytywny

Wynik fałszywie

ujemny

Leukocyty

Liza leukocytów, uwolnienie

estareazy granulocytarnej,

utlenianie estru indoksylu i r.

z solą dwuazową

granulocyty i monocyty,

makrofagi

5-20/µl

wydzielina z pochwy

nieswoista reakcja z

peroksydazą

bakteryjną,

formaldehyd

detergenty ult.

Intensywne

zabarwienie moczu

wysoka g. wzgl.; wysokie st.

glukozy >20 g/L, białka >5g/L,

Tetracykliny, cefalosporyny

nie wykrywa limfocytów!!!

Wit.C

Azotyny

Redukcja azotanów

pokarmowych do azotynów

przez bakterie, reakcja z

aminą aromatyczną z

utworzeniem soli

dwuazowej, sprzęganie soli

dwuazowej z pochodną

aromatyczną do barwnej

pochodnej

azotyny powstające pod

wpływem reduktazy

azotanowej

Klebsiella, E. coli,

Proteus., Aerobacter,

Citrobacter ,

Staphylococcus spp.,

0,05-0,1mg/dl

Mocz barwny,

Namnażanie się

bakterii w wyniku

złego

przechowywania

bakterie nie wytwarzające

reduktazy;

zbyt krótkie zatrzymanie

moczu w pęcherzu (<4 h);

zbyt małe stężenie azotanów w

moczu

kwas askorbinowy,

bakterie gram+

Kwas

askorbinowy

odbarwienie 2,6-

dwuchlorofenoloindofenolu

w ujawnieniem koloru

podłoża

kwas askorbinowy

>10 mg/dl

inne substancje

redukujące

obecność substancji silnie

utleniających

KONTROLA JAKOŚCI PASKÓW

codzienna kontrola wyglądu pasków testowych;

codzienna kontrola numeru partii;

Codzienna kontrola pól reakcyjnych przy uŜyciu kontroli co najmniej
pozytywnej i negatywnej:

Jako

kontrolę negatywną

moŜna zastosować wodę destylowaną

Jako

kontrolę pozytywną

moŜna stosować materiał

wieloskładnikowy przygotowany we własnej pracowni lub dostępny
na rynku materiał kontrolny;

NaleŜy pamiętać, aby dobór stęŜeń parametrów w materiale
kontrolnym odpowiadał zakresowi krytycznemu danego parametru
na pasku !!!

TESTY TABLETKOWE I CHEMICZNE

PRÓBÓWKOWE

WYKONYWANE W CELU:

POTWIERDZENIA WYNIKÓW UZYSKANYCH TESTEM PASKOWYM;

JAKO METODY DO PRÓBEK MOCZU O INTENSYWNYM ZABARWIENIU;

JAKO TESTY O WIĘKSZEJ CZUŁOŚCI DLA OKREŚLONYCH PARAMETRÓW;

ZE WZGLĘDU NA INNĄ SWOISTOŚĆ NIś TESTY PASKOWE

TESTY TABLETKOWE

TESTY CHEMICZNE PRÓBÓWKOWE

Np.:Icotest (BIL), Clinitest (cukry redukujące), Acetest
(ketony)
• Ulegają uszkodzeniu przy ekspozycji na światło,

nadmiernej temp., wilgoci

• Konieczność codziennej kontroli jakości tabletek

(zmiana barwy, zanieczyszczenie, uszkodzenie,
przekroczona data waŜności);

• UŜywane jako metoda alternatywna do próbek

moczu o intensywnym zabarwieniu
(zafałszowane wyniki testów paskowych);

• Reakcja identyczna jak na pasku;

•

wieŜe odczynniki,

• codzienna kontrola jakości odczynników

WYNIK BADANIA OGÓLNEGO MOCZU

Wyniki jakościowe

(dodatni, ujemny)

Jednostki ustalone arbitralnie w skali porządkowej

(ujemny, 1+, 2+, 3+...)

•

Pojedyncze stęŜenie ustalone arbitralnie: 1+ (0,3 g/L) lub

•

Zakres pomiarowy:1+ (0,2-1,0 g/L)

Wyniki ilościowe

(konkretna wartość liczbowa oceniona metodą ilościową)

WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE MOCZU

Barwa

bezbarwny

jasnożółty

żółty

ciemnożółty

pomarańczowożółty

czerwony

krwisty

brunatny

Przejrzystość

klarowny

lekko mętny

mętny

Zapach

Swoisty (obecnie nie umieszczany na wyniku badania)

Nieswoisty

Ciężar właściwy

1,003-1,035 g/cm

WŁAŚCIWOŚCI CHEMICZNE MOCZU

Parametr

Odczyn

kwaśny

obojętny

zasadowy

Białko

brak

Glukoza

brak

Bilirubina

brak

Urobilinogen

prawidłowy

Ciała ketonowe

brak

Krew

brak

DOBOWA OBJĘTOŚĆ MOCZU

600 ml- 2500 ml /dobę

uzaleŜniona od podaŜy płynów

300 ml/dobę - objętość minimalna, pozwalająca usunąć zbędne produkty

przemiany materii

OLIGURIA (skąpomocz)- zmniejszone wydalanie moczu do 400 ml/dobę

ANURIA (bezmocz)- wydalanie moczu w ilości mniejszej niŜ 100 ml/dobę

POLIURIA (wielomocz)- wydalanie moczu w ilości przekraczającej 3 l/ dobę

NYKTURIA- wydalanie w ciągu nocy więcej niŜ 500 ml moczu (moŜliwość

wystąpienia przewlekłej, postępującej niewydolności nerek)

Przyczyny zaburzonej objętości wydalanego moczu:
- choroby miąŜszowe nerek; przewlekła niewydolność nerek (

faza zaawansowana)

kamica nerkowa

- cukrzyca (nawet do 8 l na dobę)
- zaburzenia wydzielenia ADH (moczówka prosta)

ZMĘTNIENIE MOCZU

Przyczyny

Uwagi

Wytrącenie się
kryształów

(bezpostaciowych fosforanów w moczu obojętnym lub zasadowym) lub bezpostaciowych
moczanów (mocz obojętny lub kwaśny).
Niska temp. (4°C) przechowywania moczu sprzyja krystalizacji!
Forma sprawdzenia: fosforany zanikają pod wpływem silnego kwasu nieorganicznego moczany
zanikają po podgrzaniu moczu

Obecność ropy

Infekcje
Forma sprawdzenia: zmętnienie nasila się po dodaniu kwasu i nie zanika po podgrzaniu

Drobnoustroje

zmętnienie jednolite, opalizujące, nie zanika po odwirowaniu

Erytrocyty

Forma sprawdzenia: mocz brunatnieje po dodaniu silnego kwasu i/lub po ogrzaniu; erytrocyty

opadają na dno po odwirowaniu

luz, kał, kontrast

radiologiczny,
kamienie

Przetoka odbytniczo-pęcherzowa

Zanieczyszczenie

Leukocyty,
DroŜdŜe, rzęsistek
Plemniki

Proces zapalny
Traktowane jako zanieczyszczenia z dróg rodnych
Traktowane jako zanieczyszczenie

Tłuszcz,
Chłonka,
Parafina

Zespół nerczycowy,
NiedroŜność przewodów limfatycznych,
Kremy dopochwowe

Barwa moczu

ZMIANY ZABARWIENIA MOCZU

BARWA

PRZYCZYNA

UWAGI

śółty

urochrom,
urobilina, uroerytryna (prawidłowe ilości)

Barwa prawidłowa

Bezbarwny, jasnoŜółty

Rozcieńczenie moczu

Moczówka prosta, Środki moczopędne
DuŜa podaŜ płynów

Cytrynowo-Ŝółta

Senes, chryzarobina, tetracykliny

Mocz kwaśny

śółty

Ryboflawina

Preparaty witaminowe (B)

śółto-pomarańczowa

Zagęszczenie moczu

Bilirubina, urobilina, sulfsalazyna

Utrata płynów, niska podaŜ płynów,

odwodnienie, gorączka
ś

ółta piana, mocz zasadowy,

śółto-zielona

Bilirubina, biliwerdyna
Ryboflawina

ółta piana

Bursztynowa

Bilirubina, biliwerdyna, nitrofurantoina

ółta piana (bilirubina)

Czerwona lub brązowa

Hb, Ery, krew menstruacyjna.
mioglobina,
Porfiryny

MetHb
Barwniki: fuksyna, buraki, b. anilinowe

L-dopa, tymol, preparaty Ŝelaza

Dodatnie białko w teście paskowym, krew
Mentsruacyjna, skrzepy, śluz, uszkodzenie mięśni
Ujemne białko w teście paskowym, moŜe
być bezbarwny

Kwaśne pH
Barwniki w Ŝywności, środki konserwujące

Czerwono-pomarańczowa

Senes, chryzarobina
Rifampicyna

Mocz zasadowy
Leczenie przeciwgruźlicze

Czerwono-róŜowa

moczany

Masywna krystaluria

Purpurowa

Porfiryny

MoŜliwość moczu bezbarwnego

Brązowo-czarna

MetHb, kw. homogentyzynowy,
melanina

Krew, środowisko kwaśne, alkaptonuria

OBECNOŚĆ PIANY

MOCZ PRAWIDŁOWY

MOCZ O

PODWYśSZONYM

STĘśENIU BIAŁKA

(albuminy)

MOCZ O

PODWYśSZONYM

STĘśENIU BILIRUBINY

Po odpowiednio długim

mieszaniu biała piana,

zanikająca krótko po

odstawieniu próbki

Biała, gęsta piana o duŜej

stabilności

ółta piana

ODCZYN MOCZU

pH=4,5-8,0 (w zaleŜności od diety),

przy diecie mieszanej, świeŜy mocz pH ok. 5,0-6,0

Ocena testem paskowym (pH) , papierkiem wskaźnikowym (kwaśny, obojętny,

zasadowy) lub pehametrem

Badanie przydatne do monitorowania leczenia (leki alkalizujące/zakwaszające) (UTI,

kamienie) i u pacjentów z zaburzeniami równowagi kwasowo-zasadowej

Mocz kwaśny

Mocz zasadowy

Mocz obojętny:

•

Dieta mięsna, wysokobiałkowa

•

Gorączka

•

Kwasica metaboliczna

- cukrzyca

- głodówka

- mocznica

•

Kwasica oddechowa

•

Niewydolność nerek

•

Leki zakwaszające np. wic.C

•

Infekcje dróg moczowych

bakteriami wytwarzającymi

kwasy np. Escherichia coli

•

Infekcje dróg moczowych

bakteriami wytwarzającymi

ureazę

•

Dieta jarska

•

Dieta niskowęglowadanowa

•

Zasadowica metaboliczna

•

Zasadowica oddechowa

•

Mocz dziecięcy

• Dieta jarska

CIĘśAR WŁAŚCIWY MOCZU

Przypadkowa próbka moczu: 1,001-1,035 g/cm

(1001-1035 g/dm

)

Mocz dobowy: 1,015-1,020 g/cm

Wartości <1,010 mogą świadczyć o nadmiernym nawodnieniu a >1,020 o

odwodnieniu pacjenta

ZaleŜy od:
- podaŜy płynów
- zawartości substancji rozpuszczonych (zjonizowanych i niezjonizowanych)

(elektrolity, glukoza, fosforany, węglany, kontrast radiologiczny )

- zdolności nerek do zagęszczania i rozcieńczania moczu

Ocena gęstości względnej:

•

Urometr (coraz rzadziej stosowany) (pomiar gęstości)

•

Densytometr drgań harmonicznych w stacjach roboczych do analizy moczu

( fale dźwiękowe) (pomiar gęstości)

•

test paskowy (zmiany pKa w polielektrolicie)

•

refraktometr (metoda referencyjna) (współczynnik refrakcji)

CIĘśAR WŁAŚCIWY MOCZU C.D.

ZWIĘKSZONY CIĘśAR WŁAŚCIWY

MOCZU

ZMNIEJSZONY CIĘśAR WŁAŚCIWY

MOCZU

Odwodnienie
Zmniejszona diureza
Proteinuria
Glukozuria
Choroby gorączkowe
Obecność środków kontrastowych
PodaŜ środków wielkocząsteczkowych
(mannitol)

Nadmierna podaŜ płynów
Ś

rodki moczopędne

Moczówka prosta
Choroby nerek:

- Zapalenie kłębuszków nerkowych
- Odmiedniczkowe zapalenie nerek
- Nadciśnienie nerkopochodne
- Przewlekła niewydowlność nerek
- Uszkodzenie cewek nerkowych przez leki

Wstrząs i ostra niewydolność krąŜenia

OSMOLALNOŚĆ

Osmolalność moczu- stęŜenie substancji osmotycznie czynnych
(mole/milimole) na 1 kg rozpuszczalnika (wody).

Wartość prawidłowa: 275-900 mOsm/kg H

ZaleŜy gównie od stęŜenia elektrolitów, mocznika i amoniaku.

Pomiar za pomocą osmometru (obniŜenie punktu zamarzania moczu w
stosunku do punktu zamarzania wody).

1 miliosmol (1 mmol/kg wody) powoduje spadek temp. zamarzania
cieczy o 1,86°C.

Lepsza ocena zagęszczenia moczu. Powinna być oceniania u chorych
na intensywnej terapii i Ŝywionych pozajelitowo.

ZAPACH MOCZU

Swoisty (świeŜo oddany mocz osoby zdrowej)

* Obecnie nie umieszcza się informacji o zapachu swoistym. Zmiana

swoistego

zapachu wymaga odnotowania na wyniku badania.

Brak zapachu – małe dzieci i mocz rozcieńczony

Zapach owocowy- obecność związków ketonowych (aceton)

Zapach H

S- obecność ropy lub cystynurii

Zapach amoniaku- zbyt długie przechowywanie moczu (temp. pok.)

Zapach spoconych stóp- kwasica izowalerianowa i glutarowa

Zapach syropu klonowego- Choroba syropu klonowego

Zapach mysi- fenyloketonuria

Zapach kapusty- malabsorpja metioniny

Mocz zjełczały- tyrozynemia

WŁAŚCIWOŚCI CHEMICZNE MOCZU-

GLUKOZA

Mocz prawidłowy: nieobecna (15-60 mg/dl; < 300 mg/dobę- ilość
niewykrywalna metodami rutynowymi)

Glukozuria (cukromocz)- zwiększone wydalanie glukozy z moczem wynika
z :
1) podwyŜszonego stęŜenia glukozy w surowicy i przekroczenia progu
nerkowego (160-180 mg/dl)

(wartość progu nerkowego jest zmienna osobniczo; w nefropatii

cukrzycowej ulega obniŜeniu)

2) zaburzonej resorpcji glukozy w kanalikach nerkowych

GLUKOZURIA PRZEDNERKOWA

GLUKOZURIA NERKOWA

Cukrzyca
Ch. wątroby i trzustki
Zespół Cushinga
Akromegalia
Nadczynność tarczycy
Stres, stany lękowe
Udar mózgowo-naczyniowy

Zatrucie metalami cięŜkimi
Choroby genetyczne
CiąŜa
Zespół Fanconiego

TESTY PASKOWE DO WYKRYWANIA I

OZNACZANIA GLUKOZY

oksydaza glukozy

glukoza + O

+ H

O kwas glukonowy + H

peroksydaza chrzanowa

+ chromogen (red) chromogen (utl) + H

AKCEPTORY O

w reakcji wskaźnikowej:

4-aminofenazon (klasyczna reakcji Trindera, λ=500 nm)

4- aminoantypiryna

3-metylo-2-benzotiazolina

Wyniki fałszywie dodatnie: detergenty obecne w moczu (utl.), HCL, peroksydazy

Wyniki fałszywie ujemne: kwas askorbinowy, ketony> 40 mg/dl, kwas. gentyzynowy,
ś

rodowisko H

; glikoliza wynikająca z niewłaściwego przechowywania próbki

WYKRYWANIE CUKRÓW W MOCZU- METODY

CHEMICZNE

nieswoiste dla glukozy (cukry: glukoza, fruktoza, maltoza, galaktoza i
pentoza i inne substancje redukujące)

wyniki fałszywie dodatnie:

mocz stęŜony

duŜa zawartość kreatyniny, barwników moczowych, kw.
glukuronowego

proteinuria

podaŜ kofeiny, morfiny, dekstranu

PRÓBY REDUKCYJNE

) Próba Benedicta (powszechnie jako test tabletkowy)

glukoza, aldo-, ketocukry

Siarczan miedziowy róŜny odcień barwy w zaleŜności od

(zasadowy r-ór winianu sodowo-potasowego)

stęŜenia cukru (Ŝółty/czerwony)

Czułość: 0,25 g/dl

Próba Fehlinga

(czułość 0,1 g/dl)

glukoza

temp.

Wodorotlenek miedzi Tlenek miedzi Czerwony osad

(

zasadowy r-ór winianu sodowo-potasowego

)

redukcja bez ogrzewania (kwas homogentyzynowy)

Próba Nylandera

(najlepsza)

glukoza

Wodorotlenek bizmutu Bizmut metaliczny (czarny osad)

(zasadowy r-ór winianu sodowo-potasowego)

Czułość: 0,05 g/dl

PRÓBY REDUKCYJNE

RÓśNICOWANIE CUKRÓW

REDUKUJĄCYCH

Dodatni test skryningowy na obecność cukrów redukujących u
dorosłych w większości przypadków wskazuje na glukozurię.

W przypadku dzieci < 2 r.Ŝ. rutynowe badanie moczu powinno
zawsze włączać test skryningowy na obecność substancji
redukujących (np. Clinitest) ze względu na ryzyko wrodzonej
galaktozemii prowadzącej do cięŜkich powikłań (test paskowy
wykrywa glukozę).

W przypadku dodatniego testu na obecność cukrów
redukujących , konieczna jest ich identyfikacja. Obecnie do tego
celu stosuje się metody chromatograficzne (chromatografia
bibułowa, chromatografia cienkowarstwowa).

METODY ENZYMATYCZNE OZNACZANIE

GLUKOZY

METODA HEKSOKINAZOWA

ZASADA: ufosforylowanie glukozy pod wpływem heksokinazy do glukozo-6-fosforanu, który pod wpływem
dehydrogenazy jest specyficznie utleniany do 6-fosfoglukonianiu, redukując NADP+ do NADPH

Pomiaru absorbancji dokonuje się przy 340 nm.

Obserwuje się wzrost absorbancji proporcjonalny do stęŜenia glukozy.

heksokinaza

glukoza + ATP glukozo-6-P + ADP

dehydrogenaza G-6-P

glukozo-6-P + NADP

6-fosfoglukonian + NADPH + H

referencyjna

ilościowa

czuła i swoista

dobra dokładność

wysoka precyzja

kinetyczna lub punktu końcowego

manualna lub zautomatyzowana

GOD/POD

ZASADA: glukoza w środowisku O

, ulega utl. pod wpływem oksydazy do kw. glukonowego i

wykorzystany w reakcji wskaźnikowej z peroksydazą..

oksydaza glukozy

glukoza + O

+ H

O kwas glukonowy + H

peroksydaza chrzanowa

+ chromogen (red) chromogen (utl) + H

AKCEPTORY O

w reakcji wskaźnikowej:

4-aminofenazon (klasyczna reakcji Trindera, λ=500 nm)

4- aminoantypiryna

3-metylo-2-benzotiazolina

Pierwsza reakcja jest swoista i specyficzna, natomiast reakcja wskaźnikowa nie
jest specyficzna !!

ilościowa

dobra swoistość, dokładność, precyzja

kinetyczna lub punktu końcowego

manualna lub zautomatyzowana, stosowana w paskach testowych przy zastosowaniu KI

METODY WYKRYWANIA BILIRUBINY W MOCZU

Ocena wzrokowa próbki moczu

PodwyŜszone stęŜenie bilirubiny w moczu nadaje mu barwę ciemnoŜółto-
brąŜową.Po wstrząśnięciu próbki, na powierzchni tworzy się Ŝółta piana.

Test paskowy i tabletkowy (Icotest)

Sól dwuazoniowa + bilirubina sprzeŜona → azobilirubina (zmiana barwy)

Czułość: 0,5 mg/dl (test paskowy), 0,05-0,1 mg/dl (Icotest)

Wynik fałszywie dodatni: fenazopirydyna, chlorpromazyny

Wynik fałszywie ujemny: rozkład pod wpływem światła, zbyt długie przechowywanie
moczu,azotyny (inhibitory),kwas. askorbinowy

METODY CHEMICZNE (PRÓBÓWKOWE)

WYKRYWANIA BILIRUBINY W MOCZU

Próba Foucheta

FeCl

Bilirubina (BaCl

) zielona biliwerdyna

Największa czułość: 0,1 mg/dl

Próba Rosina

Jod (utl.)

Bilirubina zielona biliwerdyna na granicy płynów

Próba Gmelina

stęŜ. kwas azotowy (utl.)

Bilirubina

zielona biliwerdyna

(wykonywać przy braku obecności białka w moczu)

UROBILINGEN

Wartość prawidłowa: ≤ 1 mg/dl

Zaleca się oznaczanie w próbce 2-godzinnej zebranej pomiędzy godz. 14.00 a 16.00 (najwyŜsze
stęŜenie, związane z większym wydalaniem URB w moczu zasadowym; podwyŜszenie pH moczu po
posiłku)

WZROST STĘŻENIE URB W MOCZU

BRAK URB W MOCZU

Nasilony katabolizm Hb :

- anemia hemolityczna

- hemoliza wewnątrznaczyniowa

- nadkrwistość

Zwiększona produkcja URB:

- stany zapalne jelit

- stany zapalne dróg żółciowych

Zaburzenia funkcji hepatocytów:

- WZW (ostre i przewlekłe)

- marskość wątroby

- toksyczne uszkodzenie wątroby

- uszkodzenie wtórne ( ostra

choroba niedokrwienna serca,

zatrucie CO)

- rak wątroby

Przerwanie krążenia wrotno-wątrobowego:

(zamknięcie lub uszkodzenie żyły wrotnej)

- zaburzenia produkcji żółci

- niedrożność przewodu żółciowego
- brak flory bakteryjnej w przewodzie

pokarmowym

WYKRYWANIE URB W MOCZU

PRÓBA ERLICHA- test paskowy Multistix

Mocz świeŜy!!! (utlenianie URB)

URB + p-dimetyloaminobenzaldehyd

czerwony kompleks

Czułość: 0,2-1 mg/dl
Wyniki fałszywie dodatnie: Kw. p-aminobenzoesowy, sulfonamidy, porfobilinogen
Wyniki fałszywie ujemne: rozpad pod wpływem światła, rozpad pod wpływem formaliny
(środek konserwujący), azotyny, nie wykrywa niedoboru!!!

CIAŁA KETONOWE W MOCZU

78% Kwas β-hydroksymasłowy (nie wykrywany testem paskowym, próbą

Legala)

20% Kwas acetylooctowy

2% Aceton (równieŜ dekarboksylacja kw. acetylooctowego in vitro)

< 2 mg/dl, <20 mg/dobę (niewykrywalne rutynowymi metodami)

Substancja wydalana z moczem w mechanizmie progowym (70 mg/dl)

Zwiększone wydalanie:

Cukrzyca

Mocznica

Głodówka

Dieta uboga w węglowodany a bogata w tłuszcze

Stany gorączkowe

Odwodnienie

piączka ketonowa

Znaczny wysiłek fizyczny

CIAŁA KETONOWE W MOCZU- TESTY

PASKOWE

OH-, nitropruzydek sodu

Acetylooctan

purpurowe zabarwienie (

Multistix, Ketostix

)

OH-, nitropruzydek sodu

Aceton purpurowe zabarwienie

(Chemstrip, Rapignost)

Acetylooctan

Glicyna

Wyniki jakościowe lub półilościowe

Czułość: dla acetylooctanu 5-10 mg/dl, dla acetonu: 50-70 mg/dl

Wyniki fałszywie pozytywne: Substancje zawierające grupy –SH; fenyloketony, wysoka g.wzgl., silne
zabarwienie moczu; lewodopa

Wyniki fałszywie negatywne: zbyt długie przechowywanie moczu

CIAŁA KETONOWE W MOCZU- Acetest

OH-, nitropruzydek sodu

Aceton purpurowe zabarwienie
Acetylooctan

Glicyna, laktoza

Wyniki jakościowe

Czułość: dla acetylooctanu 5-10 mg/dl, 20 mg/dl dla acetonu

Wyniki fałszywie pozytywne: Substancje zawierające grupy –SH; fenyloketony, wysoka g.wzgl., silne
zabarwienie moczu; lewodopa

Wyniki fałszywie negatywne: zbyt długie przechowywanie moczu (próbki schładzać i natychmiast badać)

Glicyna- umoŜliwia reakcję z acetonem

Laktoza- zwiększa intensywność zabarwienia produktu

CIAŁA KETONOWE W MOCZU- METODY

CHEMICZNE

Próba Legala

OH-, nitropruzydek sodu kw. Octowy

Aceton wiśniowe zabarwienie intensywności
Acetylooctan

•

niespecyficzność: kreatynina (zanika po zakwaszeniu)

•

15-20-krotnie większa czułość dla acetylooctanu niŜ dla acetonu

Próba Langego

(obecnie rzadko stosowana)

nawarstwienie

amoniaku

Aceton + nitropruzydek + H

fioletowy pierścień na granicy płynów

Acetylooctan

KRWIOMOCZ, HEMOGLOBINURIA,

MIOGLOBINURIA

Krwiomocz

Hemoglobinuria

Mioglobinuria

Choroby nerek i dróg
moczowych
Silna gorączka
Urazy
Wysiłek fizyczny
Nowotwory
Leki przeciwkrzepliwe

Hemoliza
wewnątrznaczyniowa
Oparzenia o duŜej
powierzchni
ZakaŜenie krętkiem bladym
Wysiłek fizyczny

Uszkodzenie mięśni:
-Zespół zmiaŜdŜenia,
-Ostre niedokrwienie
-Oparzenia
Drgawki
Alkoholizm i narkomania
Zapalenie wielomięśniowe
Toksyczne uszkodzenie
Wysiłek fizyczny

Zasada

testów paskowych

wykorzystuje właściwości

pseudoperoksydazowe cząsteczki HEMU. Test wykrywa erytrocyty, Hb
i Mb!!!

Testy chemiczne próbowkowe równieŜ wykrywają Ery, Hb i Mb

KONIECZNE RÓśNICOWANIE poprzez badanie mikroskopowe
moczu, ocenę barwy osocza, chemiczne badanie osocza

KREW W MOCZU- PRÓBA CHEMICZNA

PRÓBA PIRAMIDONOWA

(właściwości pseudoperoksydazowe HEMU)

HEM, H

+ piramidon fioletowy pochodna

Do 4 ml przegotowanego i ostudzonego moczu dodać kilka kropli lodowatego

kwasu

octowego i 4 ml nadtlenku wodoru. Wymieszać.
Nawarstwić alkoholowym roztworem piramidonu.
* Gotowanie usuwa wpływ peroksydazy leukocytarnej.

KREW W MOCZU

wieŜe i nieuszkodzone krwinki czerwone nie ulegają rozpuszczeniu w moczu.

Metodą róŜnicowania obecności krwinek świeŜych vs hemoglobiny w moczu jest jego
WIROWANIE.

Po odwirowaniu, świeŜe krwinki opadają na dno próbówki

Hb ulega rozpuszczeniu w moczu i moŜna ją wykryć zarówno w moczu wirowanym
jak i nieodwirowanym.

Testy paskowe wykrywają ERY, Hb i mioglobinę.

Obecność krwinek czerwonych w osadzie i jednocześnie ujemny wynik testu
paskowego „na krew” sugerują interferencję np. kwasu askorbinowego.

Brak krwinek czerwonych w osadzie i dodatni wynik testu paskowego „na krew” moŜe
ś

wiadczyć o obecności Hb i/lub mioglobiny oraz rozpadzie krwinek czerwonych lub

interferencji np. peroksydaz bakteryjnych, silnych utleniaczy itp..

RóŜnicowanie hemoglobinurii i mioglobinurii

TEST

HEMOGLOBINURIA

MIOGLOBINURIA

Ocena wzrokowa barwy moczu

Test paskowy ‘na krew’

Ocena wzrokowa wyglądu
osocza

Ocena aktywności CK w moczu

Testy chemiczne w osoczu:
Ocena stęŜenia mioglobiny
(testy immunochemiczne)

Ocena stęŜenia haptoglobiny
(testy immunochemiczne,
elektroforetyczne)

Od róŜowego do brązowego

RóŜowe (hemoliza)

< 10x górna granica

przedziału referencyjnego

↓

Brązowa

Wygląd prawidłowy

>40x górna granica

przedziału

referencyjnego

↑