79

Romualdas POVILAITIS
Litewski Uniwersytet Rolniczy w Kownie

PROBLEMY ROZWOJU KSZTAŁCENIA ŚREDNIEGO I WYŻSZEGO

(NA LITWIE I W JEJ OBSZARACH WIEJSKICH)

Wstęp
Już w środku XX w. było jasne, że móc i dobrobyt państw jest uwarunkowany

przede wszystkim nie przez zasoby przyrodnicze, liczbę mieszkańców, klimat czy
długość brzegu morskiego, lecz przede wszystkim przez wiedzę mieszkańców:
oświatę, naukę, innowacje. To dziś jest tak oczywiste. W r. 2000 przyjęta strategia
Lizbońska Unii Europejskiej (EU) wysunęła ambitny slogan: do 2010 r. zrobić eko-
nomikę Europy jako najbardziej konkurencyjną, dynamiczną, na podstawie wiedzy
działającą na ekonomikę światową. Niezbędnym warunkiem dla osiągnięcia tego
jest rozwijanie społeczeństwa wiedzy. Czas pokazał, że zadanie te jest zbyt cięż-
kie: strategia Lizbońska była odnowiona, lecz wiedza, innowacje, oświata i na-
uczenie zostali jako centrum.

Jako członkini EU, Litwa od roku 2004 aprobowała ten kierunek rozwoju. Przy

ustanowieniu priorytetów kraju, jednym z najważniejszych było tworzenie
społeczeństwa wiedzy. Utworzyć go postanowionio do r. 2015. Przyjęto
państwową dlugofalowa strategię oświaty na 2003-2012 r., plan rozwoju system
wyksztalcenia wyszego na 2006-2010 r. i inne ważne dokumenty państwowe.
Obejmują oni dziedziny jak średnego, tak i wyższego wykształcenia. W tych
dokumentach jest przewidywane że Litwa w dziedzinie oświaty dąży do takich
celów: do r. 2012 r. 95 proc. dzieci muszą mieć wykształcenie podstawowe, 95
proc. dzieci, mających go, muszą uczyć się dalej i uzyskać albo średnie, albo
średnie i zawodowe wykształcenie, 60 proc.młodzieży ma uzyskać wykształcenie
wyższe, rozwijac oswiatę na wsi itd.

1

Orientacja na utworzenie społeczeństwa

wiedzy jest naturalna. Ekonomika Litwy w ostatnich latach rosła szybko, w kraju nie
ma przyrodniczych zasobów, jej możliwości konkurencyjne są uwarunkowane
przez osobliwe zasoby ludzkie. Ważnym jest to, że dla rozwoju społeczeństwa
wiedzy w ogóle w kraju w ostatnich latach jest przychylna opinia społeczna.
Według dań centrum badania opinii społecznej i rynku “Vilmorus” we wrzreśniu
2007 r. wśród mieszkańców Litwy zaufanie oświatą pomiedzy innych institucji było
jednym z najwyższych. Zaufały im 51,3 proc., nie mieli zaufania tylko 11,2 proc.
(względnie +40,1). To było tyle samo, jak zaufanie bankami (+40,2), prawie tyle
samo jak zaufanie wojskiem (+44,4), kościołem (+50,5) czy Państwowym ubezpie-
czeniem społecznym (Sodra) (maksymalne zaufanie +55,5). Prestiż oświaty jest
szczególnie wielki, w zrównieniu go z instytucjami polityczno-państwowymi.
Według dań tego że badania, ku sądom mieli zaufanie mniej ludzi niż nie mieli go
(ich reiting był –19,9 proc.), jeszcze niższym było zaufanie Rządem ( - 23,4),
Seimem (–59,2), partiami (minimalne zaufanie –70,1). W styczniu

2008 r. zaufanie

do oswiaty w pewnym stopniu zmalalo (spadlo z 5 do 7 miejsca), jednak mimo
wszystko pozostalo dostatecznie wysokim (+32,1).

2

1

http://209.85.129.104/search?q=cache:y06_gPKaOgQJ:www.smm.lt/teisine_baze/docs 2006.10.08

2

http://www.vilmorus.lt/indexphp?lng=ltapage_id=16anews_id=5

80

Ale jakie są realizowane nastawienia społeczeństwa wiedzy? Niepokoji to, że

jak społeczeństwo, tak i elita polityczna kraju, od której znacznie zależy pogląd
mieszkańców na wiedzę i oświatę, jak pokazują badania, wyobrażają
społeczeństwo wiedy bardzo mgliście. Jej treść najczęściej jest bardzo zwężona.
Ona jest utożsamiana z komputeryzacją – zaopatrzeniem komputerami i
komputerowym piśmiennistwem, który jest zrozumiany tylko jak elementarne
nawyki pracy komputerowej.

3

Cel badania – analiza podstawowych problemów rozwoju oświaty, przede

wszystkim w dziedzinie wykształcenia wyższego, ujawnienie sprzeczności,
podczas tworzenia społeczeństwa wiedzy w Litwie.

Obiekt badania – sfera wykształcenia wyższego i średniego w Litwie.
Metoda badania – analiza danych statystycznych, dokumentów oficjalnych i li-

teratury naukowej.

Wyniki badań
I. Problem proporcji wykształcenia średniego, zawodowego, wyższego

nieuniwersyteckiego i wyższego uniwersyteckiego

Od 2000 r. w Litwie, podczas wykonania reformy wykształcenia wyższego,

raptownie wzrosła liczba studentów. Jeżeli w r. 1995 w ogóle studiowało 54 tysięcy
młodych ludzi, to w r.2005 już 200 tysięcy. Tylko w uniwersytetach w r. 2005/2006
studiowało 141,8 tysięcy albo 1,5-krotnie więciej niż w 2000/2001 r.r.

4

W kolegiach

(koledżach), powstałych w kraju od 2000 roku, w r. 2000/2001 studiowało 3,6
tysięcy, a w r. 2005/2006 już 55,9 tys. Studentów.

5

Universitety i kolegie razem w r.

2005 m. przygotowały 2,5 -krotnie więciej specjalistów niż w 2000 roku. W
ostatnych latach na Litwie studiują prawie wszyscy, którzy ukończyli szkoły
średnie. Litwa zajmuje pierwsze miejsce w EU według liczby studentów na 1000
mieszkanców i dwukrotnie wyprzedza kraje OECD.

6

Prez forsowny rozwój wykształcenia wyższego, w systemie oświaty kraju

pojawili się dysproporcje. Po utworzeniu kolegii, prawie w całości zniknął średni
obwód nauczenia – byłe technikumy. Pomniejszyła się liczba uczniów szkół
zawodowych. W r. 2000 m. w nich uczyli się 47,0 tys., a w 2005 r. – 46,3 tys ludzi.
Jeżeli w 2004 r. te szkoły przygtowali 14,9 tys. pracowników, już w 2005 r. – tylko
13 tysięcy.

7

(tam że, str.105). Jest to najnizszy wskaznik wsrod krajow UE. W kraju

do dziś nie ma rozwiniętego, jakościowego, na miarę zachodniego, systemu
nauczenia zawodowego. Dlatego są trudności z powodu wielkiego braku
pracowników wykwalifikowanych.

Zmniejszając się liczbie młodzieży w kraju i uczniów w szkołach

ogólnokształcących, bardzo wielu studentow polepszają swoje wynniki uczenia się.
Jeżeli w r. 2000 uczyło się 89,32 proc. ze wszystkich 15-19-letnich i 35,8 proc. -
20-24-letnich, to w r. 2005 odpowiednio – już 92,5 proc. i 45,5 proc.

8

3

R. Povilaitis, R. Garskaite: Kulturowa transformacja wsi litewskiej w kontekście powstania społeczeń-

stwa “informacyjnego”. W: Edukacja medialna. Nova generacja pytań i obszarów badawczych. Olsztyn
2004

4

Lietuvos statistikos metrastis 2006. Vilnius, 2006, s.104

5

Ibidem, s. 107

6

Daujotis V. Lietuvos universitetai. http://www.delfi.lt/archive/print.php?id-10856949

7

Lietuvos statistikos metrastis 2006. Vilnius, 2006, s. 105

8

Ibidem, s. 660

81

Problem aktualnym pozostaje tym, że część dzieci wieku szkolnego,

szczegolnie na wsi, nie uczęszcza do szkoły ogólnokształcącej albo uczęszcza do
niej nie regularnie. Niektórzy z nich pozostają prawie analfabetami. Statystyka nie
pokazuje prawdziwego obrazu. Ten problem jest szczególnie aktualny w
kontekście społeczeństwa wiedzy. Społeczeństwo wiedzy nie może być tylko dla
,,niektórych", te społeczeństwo charakterizuje wysoki pozióm wykształcenia
wszystkich członków społeczeństwa.

W wyższych szkolach nieuniwersyteckich – kolegiach Litwy uczy się 1/5 ze

wszystkich studentów. Z 28 kolegii 23 albo – 4/5 udzielają absolwentom zawodowy
stopień bakalaura.

9

Jest dużo problemów z ich miejscem w spoleczeństwie wiedzy.

Uniwersitety nie chcą konkurentów, przygotowujących bakalaurów, a kolegie
starają się swoim statusem dorównać uniwersytetom. Ale taka konkurencja nie
powyższa jakości studiów ani w jednych, ani w drugich. Kolegie mogą chełpić się
tym, że 95 proc. ich absolwentów otrzymują pracę. Lecz to znacznie decyduje, że
kolegie przygotowują dosyć ograniczoną liczbę zawodowców, najbardziej
poszukiwanych na rynku zawodowym. Oni nie przygotowują specjalistow dla
obszarow wiejskich.

Zauważalna jest jeszcze jedna dysproporcja – przy takiej dużej liczbie

stodentów, na Litwie jest niewielu pracowników naukowych. Na 1000 pracujących,
wspolnie z wykladowcami, ich jest 2-3 razy mniej ni średnia EU.

10

II. Problem jakości studiów
Rozwoju społeczeństwa wiedzy nie można mierzyć tylko wskaźnikami ilościo-

wymi. Bardzo ważna jest jakość studiów. W Litwie jest trudno ją ocenić
obiektywnie, ponieważ w kraju nie ma jednolitego i niezawodnego systemu,
określającego wskażniki jakości studiów. Nieuporządkowany system zbierania,
obróbienia danych i rządzenia danymi. Jednym z najważniejszych wskażników
może być uważana kwalifikacja wykładowców. Dla obsługi bardzo wyrosłej liczby
studentów brakuje jakościowych wykładowców. W latach 2005/2006 na
uniwersytetach Litwy stopień naukowy miało 57,8 proc., a doktora habilitowanego
– tylko 8,2 proc. ze wszystkich pedagogów. W kolegiach stopień naukowy mieli
tylko 6,2 proc. ze wszystkich pedagogów, a pracowali w nich ledwo dwaj doktorzy
habilitowani.

11

Średnia wieku pedagogów na wyższych uczelniach zbliża się do

emeryturalnego.

Taka sytuacja jest uwarunkowana nizkim prestiżem pracy wykladowców

uniwersyteckich i pracowników naukowych, przede wszystkim z powodu złych
warunków materialnych. Wynagrodzenia wykładowców i pracowników naukowych
nawet 7-10-krotnie nie nadąża za średnią w EU.

12

Pracownicy młodsi, bardziej perspektywni przechodzą na prywatne

przedsiębiorstwa, niektórzy przechodzą na służbę państwową, emigrują do
zagranicy. Chociaż dziś na Litwie ,,spływanie umysłów" jeszcze nie jest tak wielkie,

9

A. Gira: Lietuvos kolegijos-ivertintos ir pripazintos. Veidas, rugpiucio 9. 2007, s. 26

10

Lietuvos mokslo taryba. Lietuvos galimybes ir butinieji darbai siekiant Europos Sajungos Lisabonos

strategijoje uzsibrezto tikslo-2010 metais moksliniams tyrimams finansuoti naudoti iki 3 proc. BVP.
Vilnius, 2005. http://www.lmt.lt/STUDIJOS/TEKSTAS/Lisabona_galutine.doc

11

Lietuvos statistikos…, op. cit., s. 121-122

12

Lietuvos mokslo taryba. Lietuvos galimybes

http://www.lmt.lt/STUDIJOS/TEKSTAS/Lisabona_galutine. doc

82

jak na przykład, w Rosji, gdzie za ostatnie 8 lat wyjechało za granicę 500-800 000
ludzi nauki albo do 2/3 ze wszystkich naukowców, najwięcej ludzi starszego wieku
(wliczając pracujących za granicą według grantów albo na długoletnich (rocznych)
delegacjach). Jednak obecnie prace doktorskie za granicą przygotowują lub je tam
oboronili okolo 1000 litwinow, jest to ¼ prac, obronionych po roku 1990.

13

Inny problem – to nizka motywacja studiów. Jak wykazują badania, do szkół

wyższych młodzi ludzie wstąpiają często nie po to, żeby uzyskać wiedzę, a tym
więcej – konkretną profesję, a tylko dlatego, żeby mieć dyplom. Od liczby
studentów zależy finansowanie uniwersytetów i kolegii, dlatego oni są
zainteresowani mieć ich jak najwięciej. Wyžsze uczelnie Litwy przyjmują na studia
wszystkich chętnych, niezaleznie od tego, są oni przygotowani do studiow, czy nie.

Problem jakości wykształcenia wyższego jest pogłębiany słabą konkurencją

pomiędzy szkołami wyższymi. Nie ma konkurencji pomiędzy państwowymi i
prywatnymi uniwersytetami, ponieważ rozwój ostatnich jest barzdo hamowany
przez łobizm uniwersytetów państwowych, bojących się konkurencji. Chociaż w
2005/2006 r. r. uniwersytety niepaństwowe w kraju tworzyli więciej niż 1/4 od
wszystkich, w nich uczyło się mniej niż 5 tys. studentów czyli tylko 3,5 proc. od
liczby wszystkich studentów kraju. Lepsza sytuacja była w kolegiach. W 2005/2006
r.r. było 12 prywatnych kolegii (42,9 proc. ze wszystkich), gdzie studiowało 11,4
tys. studentów (20,5 proc. ze wszystkich).

14

Wątpliwie, czy wszystkie uniwersytety naprawdę odpowiadają poziomowi

współczesnych uniwersytetów, ponieważ przez ostatnie 10-15 lat status uniwersy-
tecki otrzymali prawie wszystkie szkoły wyższe w kraju.

III. Finansowanie kształcenia wyższego i jakość studiów
Rozwój oświaty i wykształcenia znacznie zależy od finansowania tej

dziedziny. Nauce ogólnokształcącej na Litwie są przydzielone 5-6 proc.od
ogólnego wewnętrznego krajowego produktu (WKP). Na wykształcenie wyższe
przydzielą się koło 1 proc. WKP. Chociaż w niektórych państwach na te cele
przydziela się o wiele więciej (w Niemczech – 2,5 proc., w USA – 2,7 proc., w Ja-
ponii – 3 proc.), finansowanie nauki w Litwie jest blizkie średni EU.

15

Ale WKP

Litwy, uwzględniając parytet mocy kupowania, sięga 37 proc. średni EU. Dlatego
według finansowania na jednego studenta Litwa 4 -krotnie zostaje w tylu od
poziomu europejskiego i zajmuje jedną z ostatnich miejsc w EU.

16

Środków na

jednego studenta Litwa przydziela 3,3-krotnie mniej niż Polska i 8,3-krotnie mniej
niż Dania.

Na działalność naukowo-badawczą Litwa przydziela 0,76 proc. od WKP kraju

czyli 2,5-krotnie mniej niż kraje EU.

17

Chociaż WKP Litwy na jednego mieszkanca

sięga 47 proc. od średni EU, kraj nauce przydziela tylko 10-15 proc. od średni
EU.

18

Na Litwie są słabo wykorzystywana pomóc EU na rozwój zasobów ludzkich i

oświaty. W 2004-2006 r. na te cele były wykorzystane tylko18 proc. ze wszystkich

13

Z. Martinaitis: Aukstojo mokslo finansavimas: trupiniai begemotams. Post scriptum. Birzelis 2007, nr

11

14

Lietuvos statistikos…, op. cit., s. 108

15

Lietuvos mokslo..., op. cit.

16

Daujotis V. Lietuvos universitetai http://www.Delfi.lt/archive/print.php?id-10856949

17

Lietuvos statistikos…, op. cit., s. 670

18

Lietuvos mokslo…, op. cit.

83

środków, otrzymanych od EU.

19

Mniej, niz inne kraje UE. Środki z EU są

skierowane najwięciej na gospodarkę rolną, infrastrukturę transportu i podobne
dziedziny, chociaż takie finansowanie odpowiada raczej priorytetom społeczeństwa
przemysłowego, lecz nie społeczeństwa wiedzy. Pomóc od EU otrzymywają tylko
kilka procentów ze wszystkich pracowników naukowych kraju.

Oceniając mentalitet elity politycznej i społecznej kraju i ułożone tradycje,

powiekszenie finansowania sfery naukowej - zadanie bardzo trudne. Ten problem
mógł by być roztrzygnięty przez pomóc nauce od przedsiębiorstw. W 2002 r. w
Barselonie Rada Europejska przewidywala powiększenie iłośsi środków dla nauki i
działalności naukowo eksperimentalnej w krajach EU więciej niż na trzecią część
(do 3 proc. WKP). 2/3 tych inwestycji miało być przydzielone przez sektor prywatny
(przedsiębiorstwo), a pozostałe – 1/3 – budżety państwowe.

20

Na Litwie część

środków, przydzielona przez przedsiębiorstwo, jest o wiele mniejsza niż średnia
EU. W 2005 r. przedsiębiorstwa finansowały tylko 20,9 proc. od wszystkich
środków, przeznaczonych na badania naukowe i rozwój technologiczny, a tym
czasem część państwowa (bez środków samego sektoru wykształcenia wyższego,
który w istocie jest państwowy) sięgało 62,7 proc.

21

EU, kierując się strategią

Barselońską, miała by 1,6-krótnie powiększyć cześć środków, przeznaczonych
nauce, a Litwa – koło 4,5-krotnie, a przedsiębiorczosc jeszcze o wiele razy
więcej.

22

Małe finansowanie nauki od strony subjektów przedsiębiorstwa jest

przesądzone przez zacofaną strukturę przedsiębiorstwa na Litwie. Sektor wysokich
technogii w przemyślie i innych sferach przedsiębiorczych jest nie rozwinięty,
oprócz tego, przedsiębiorstwa są orientowane na szybki dochód. Takim
przedsiębiorcom nauka i wiedza jest nie za bardzo potrzebna.

IV. Poszukiwanie alternatyw
Przy rozwiązywaniu problemu powiększenia jakości wykształcenia, kiedy

brakuje środków, popularnym zdaniem jest, że trzeba w kraju istotnie pomniejszyć
liczbę studentów i uniwersytetów, przy tym, nie zmniejszając finansowania
kształcenia wyższego. Ale nie ocenia się to, że w Litwie nie ma jescze za dużo
ludzi, mających wykształcenie wyższe. Między starszymi niż 15 lat w 2005 r. miało
te wykształcenie 30,6 proc (w 2003 r. – 23,0 proc.)

23

Ta część w wielu krajach jest

o wiele większa.W Finlandii, Japonii, USA, Kanadzie, gdzie studentów jest mniej,
koło połowy mieszkanców już mają wyższe uniwersyteckie wykształcenie. Brak
mających wyższe wykształcenie na Liwie jest szczególnie oczywisty we wsi, gdzie
mieszka koło 1/3 wszystkich mieszkanców kraju. Jeśli od 1959 r.

do 1989 r. różnica między miastem a miejscowością wiejską według tego

wskażnika konsekwentnie zmniejszało się, to od 1989 r. do 2001 r. – znów
powiększyło się.

24

W miastach powiększa się liczba

ludzi z wyższym wykształceniem, a wieś pozostaje na starym miejscu. Taka

sytuacja bardzo hamuje tworzenie społeczeństwa wiedzy we wsi.

19

Kas svarbiau: aukstuju technologiju kurimas ar bedarbiu perkvalifikavimas. Kauno diena. 2005 05 21

20

Lietuvos mokslo..., op. cit.

21

Lietuvos statistikos..., op. cit., s. 258

22

Lietuvos mokslo..., op. cit.

23

Lietuvos statistikos..., op. cit., s. 258

24

S. Adlys: Pagal issilavinima kaimo gyventojai tolsta nuo miesto. „Respublika“. 26 liepos, 2006

84

Dla społeczeństwa wiedzy charakterystycznym jest ,,uczenie się przez całe

życie" we wszystkich poziomach wykształcenia. Litwa jeszcze nie może pochwalić
się wysokimi wskażnikami w tej dziedzinie. W 2005 r. w kraju uczyło się 6,3 proc.
(w 2003 r. – 4,4 proc.) ze wszystkich mieszkanców w wieku od 25 do 64 lat.

25

Najmniej sięgały po wiedzę mieszkańcy wsi, chociaż ich wykształcenie jest o wiele
niższe niż mieszkanców miast.

Przy rozwiązywaniu problemu finansowania nauki, inną alternatywą, jest

powiększenie opłaty za naukę jako zasadniczy warunek powiększenia jej jakości,
którą aktywnie popiera większoć społeczeństwa akademickiego. Za naukę dziś w
Litwie płacą już wszyscy studenci oddziałów wieczorowych i zaocznych
państwowych szkół wyższych i każdy drugi student oddziałów dziennych. Ale,
ponieważ finansowanie szkół wyższych nie jest bezpośrednio związane z jakością
studiów, ten problem jakości studiów staję się dla nich drugorzędnym. Szkoła
wyższa stała podobna nie do świątyni nauki i wiedzy czy ośrodku potencjału
intelektualnego nacji, ale do organizacji, podążającej za dochoduem

Zwolennicy ,,Swobodnego rynku” w sferze studiów twierdzą, że studenci,

płacąc za naukę i mając swobodę wybierania szkoły, zmuszają te szkoły do
konkurencji i to polepsza jakość studiów. Ale to jest możliwe tylko w takim
przypadku, kiedy studenci naprawdę znają swoje potrzeby, bedą dokladnie
poinfomowani o tym, jakie specjalności są najbardziej perspektywne i jakie szkoy
wyższe dadzą najlepszy produkt. Dziś aktywnie wykorzystając PR, uniwersytety
kształtują zdanie przyśłego studenta w korzystnym dla siebie kierunku i łatwo
manipulują młodymi ludżmi. Studenci są zmuszeni płacić cenę rynkową za często
niejakościowe studie. Ukształtował się zniekształcony stosunek: część studentów
płaci pieniądze i kupują nie wiedzę, ale tylko dyplom. Z jednej strony jakościowa
wiedza daje się im nie zawsze, z drugiej strony, nie wszyscy są zainteresowani jej
otrzymaniem. W takim znaczeniu w szkołach ogólnokształcących, gdzie wiedza nie
jest kupowana, sytuacja lepsza, ale i tu aktualnym jest problem motywacji na
uczenie się wśród młodzieży Podczas przechodzenia na opłacałne kształcenie,
pojawił się problem ludzkiej dymensji wykształcenia wyższego, pokazujący istotę
uniwersytetów. Jeżeli studiować będą nie najzdolniejsi czy najlepiej przygotowani,
lecz najbogatsi, a naukowcy, stając się uczestnikami rynku, będą starały się tylko o
swoją korzyść, uniwersytety, tym bardziej pozostałe szkoły wyższe będą podobne
do fabryki. To jest obcym dla duchu uniwersyteckiego, akcentującego przede
wszystkim wartośi duchowe. Uniwersytety takiego zadania dziś nie wysuwają w
ogóle. Wykształcenie wyższe staje się wyższym tylko dlatego, że przedtym było
średnim.

Podsumowanie
We współczesnej Litwie są widziane dysproporcje różnych poziomów nauki.

Nauka wyższa w ostatnich jest rozwijana ekstensywnie. Problem jakości studiów
jest nie rozwiązany. Niedostatecznie rozwijana jest dziedzina badań naukowych. W
poszukiwaniu rozwiązania tego problemu społeczeństwo akademickie akcentuje
niedostateczne finansowanie dziedzin nauki, co jest oczywistym. Lecz winniki
pracy w dziedzinie nauki, szczególnie w skołach wyższych, dziś nie są
bezpośrednio zależne od finansowania. Lepsze finansowanie automatycznie nie

25

Lietuvos statistikos..., op. cit., s. 258

85

gwarantuje lepszych wynników działalności szkół wyższych, ponieważ ani płata za
naukę, ani wieksze wynagrodzenie pedagogów automatycznie nie podwyższa
jakości kształcenia. Pracownikom naukowym wynagrodzenie jest płacone nie za
jakość, ale przede wszystkim za iłość.

Sądząc według sytuacji w dziedzinach oświaty i nauki, rozmowa

o spoleczeństwie wiedzy jako o realności, szczegolnie na wsi, jest jeszcze za
wczesna. Elita polityczna i społeczeństwo jeszcze często myśli w kategoriach
społeczeństwa wczorajszego – przemysłowego. Oczywistym jest, że w polityce
kraju w ogóle i szczególnie w polityce nauki oraz oświaty nie ma jaśniejszego
systemu celowego. Nie jasne, jakie miejsce w systemie celów narodowych ma
nauka i oświata, jaką musi być reforma nauki wyższej i całego systemu oświaty.
Szczególnie aktualnym jest wybrać: czy kształcenie wyższe może być traktowane
jako rodzaj przedsiębiorstwa, a studenci – jako żródło dochodu, czy naukę
i oświatę można traktować tylko z punktu widzenia celowości.ekonomicznej.

A. Einstein, przewidział to, że społeczeństwo wiedzy nie jes ostatnim etapem

rozwoju społeczeństwa, mówiąc, że „ważniejszą od wiedzy jest yra wyobrażnia“.
Kiedy ilość wiedzy podwaja się co kilka lat, uświadomienie jej w całości jest nie
możliwe, wiedza szybko starzeje się, dlatego staje się już nie tak ważną wartością,
jak dawniej. Perspektywą kraju, przechodzenie go z prowincji do grona liderów
może warunkować nie tylko i nie tyle wiedza, co idea, twórczość, wyobrażnia.
To podnosi bardzo poważne wyzwanie dla szkoły i całego systemu oświaty. Z innej
strony, twórczość trzeba nie tyle pobudzać, ile go nie tłumić, ponieważ każde
dziecko z natury jest mniej czy więciej twórczym. Szkoła, szczególnie na wsi,
ucząca ,,myślić poprawnie”, często sama zachowuje się przeciwnie. Lecz nie tylko
ona jest odpowiedzialna za twórczość społeczną. Warunki dla rozwijania
twórczości trzeba tworzyć wszędzie, szczególnie w szkole wyższej.