PROBLEM UZALEŻNIEŃ - ZAGROŻENIA DLA WSPÓŁCZESNEJ RODZINY
Uzależnienie jest pojęciem interdyscyplinarnym.
W ujęciu medycznym osobę uzależnioną traktuje się jak osobę chorą. Przyczyn uzależnienia upatruje się we właściwościach zarówno przyjmowanego środka jak i organizmu osoby uzależnionej.
Zgodnie z założeniami modelu psychologicznego, uzależnienia są objawem psychopatologii jednostki, a przyjmowanie środków odurzających to zewnętrzny przejaw adaptacyjnych i obronnych mechanizmów osobowościowych. W ujęciu psychologicznym uzależnień akcentowane są powstające w wyniku zażywania środków psychoaktywnych zaburzenia zachowania i funkcji społecznych.
W ujęciu pedagogicznym człowieka uzależnionego uznaje się z dewianta społecznego a przyczyn uzależnień upatruje się w nieprawidłowym przebiegu procesu socjalizacji dzieci i młodzieży.
W literaturze wyodrębni się trzy rodzaje uzależnień:
Uzależnienie fizyczne- jest rezultatem włączenia się- przy systematycznym używaniu danego środka uzależniającego cykl przemian tkankowych, co w efekcie powoduje biologiczne zapotrzebowanie na dany środek, niezbędne do utrzymania homeostazy. W rezultacie brak danego środka staje się powodem poważnych zaburzeń w komórkowych procesach biochemicznych. Zaburzenia te uzewnętrzniają się poprzez objawy określane jako tzw. Zespól abstynencyjny, polegający na wielu przykrych zmianach w organizmie i psychice człowieka uzależnionego . z uzależnieniem fizycznym związane jest także zjawisko tolerancji, polegające się na zwiększającej się z upływem czasu używania środków uzależniających , odporności organizmu na ich działanie, w wyniku czego efekty oddziaływania tych środków obniżają się, mimo stosowania tych samych dawek.
Uzależnienie psychiczne - jest utrwalonym stereotypem odruchowo - warunkowym. Wyrazem tego jest psychologiczna potrzeba, a w zaawansowanych przypadkach przymus okresowego wprowadzania do ustroju określonego środka chemicznego, celem zaspokojenia pożądanych potrzeb emocjonalnych. Trwałość i siła uzależnienia zależą w dużej mierze od właściwości psychofizycznych danej osoby. We wszystkich jednak przypadkach obserwuje się mechanizm sprawczy polegający na tym, że większość środków odurzających dobierana bywa w celu „ przeżycia czegoś niespotykanego”.
Uzależnienie społeczne, wiąże się najczęściej z zażywaniem substancji psychoaktywnych pod wpływem panującej “mody“, pod naciskiem grupy ludzi podobnych do siebie, w kręgach młodzieży z tzw. subkultur. Istotą rolę odgrywa tu bardzo silne uzależnienie od grupy, co pociąga za sobą bezwzględne respektowanie panujących w niej zasad i obyczajów. Ponadto osoba uzależniona, w miarę pogłębiania się choroby rezygnuje z ważnych dla siebie wcześniej aktywności, wypada z ról społecznych (utrata pracy, usunięcie ze szkoły, konflikty w rodzinie, zanik zainteresowań, zawężenie kontaktów do grupy przyjmującej substancje psychoaktywne).Najczęściej spotykane jest uzależnienie od substancji psychoaktywnych. Według Światowej Organizacji Zdrowia (propozycja z 1969 r.) uzależnienie od substancji psychoaktywnej (alkohol, niektóre leki, narkotyki), to stan psychiczny i fizyczny, wynikający ze współdziałania żywego organizmu i tej substancji. Stan ten charakteryzuje się zmianami w zachowaniu i innymi następstwami, w tym zawsze przymusem (trudną do odparcia chęcią) ciągłego lub okresowego używania tej substancji, po to aby doświadczyć psychicznych efektów jego działania lub aby uniknąć objawów wynikających z jej braku (złego samopoczucia, dyskomfortu). Zmiana tolerancji może, ale nie musi towarzyszyć temu zjawisku. Człowiek może uzależnić się równolegle od kilku różnych substancji psychoaktywnych (spożywanych, wdychanych czy przyjmowanych w formie iniekcji).
Problem uzależnień dotyczy wielu rodzin. Najczęściej spotykamy się z uzależnieniem od alkoholu czy narkotyków. Jednakże w ówczesnej dobie coraz częściej mamy do czynienia z uzależnieniem od Internetu i uzależnieniem od pracy. Te „ nowe” uzależnienia są związane przede wszystkim z postępem cywilizacji i dążeniem do zaspakajania swoich potrzeb bytowych.. Mają one destruktywny wpływ na rodzinę oraz zaburzają jej prawidłowe funkcjonowanie.
ALKOHOLIZM
TYPY ALKOHOLIZMU(wg E.M. Jedlinek)
Pierwsza koncepcja choroby stworzona została przez Imanuela Jellineka, który leczył alkoholizm.
Uzależnienie wg. Jellinka - to używanie napojów alkoholowych, przyczyniających się do szkód indywidualnych, społecznych bądź obydwu.
Chorobę alkoholową podzielił na 5 rodzajów:
typu α
typu β
typu γ
typu Δ
typu epsilon
Poszczególne typy odróżnił stopniem uzależnienia psychicznego i fizycznego, powikłań i degradacji psychospołecznej.
Alkoholizm typu α - objawy: zależność psychiczna, redukcja stresu przy jego pomocy, tendencje do unikania kontaktów interpersonalnych.
Alkoholizm typu β - cechuje: powikłania somatyczne (nieżyt żołądka, marskość wątroby lub zespół abstynencki)
typu γ - silne wahania na alkohol, zjawisko braku kontroli, zespół abstynencki
typu Δ - wzrost tolerancji na alkohol, zespół abstynencki
Te cztery typy zaliczył do choroby alkoholowej.
typu epsilon- pijaństwo tymczasowe, faza przedwstępna choroby alkoholowej
STYLE PICIA(wg A. Kępińskiego)
1. neurasteniczny-pije się w niedużych ilościach, ale często, gdy jest się rozdrażnionym, zmęczonym, dal poprawienia nastroju
2. kontaktywny- typ picia towarzyskiego, pije się po to, by polepszyć kontakty z innymi ludźmi
3. dionizyjski- pije się dużo, chodzi o uzyskanie stanu zamroczenia, w którym możliwe jest oderwanie się od rzeczywistości, poszukiwanie niecodziennych przeżyć
4. heroiczny- wymaga dużych ilości alkoholu, gdyż dopiero wtedy możliwe jest uzyskanie stanu poczucia mocy; często kończy się to wybrykami chuligańskimi
5. samobójczy- pije się dla ”zalania robaka”, by zapomnieć o tym, co boli
FAZY ROZWOJU CHOROBY ALKOHOLOWEJ(wg E.M. Jedlinka)
FAZA WSTĘPNA
W fazie tej dochodzi do uzależnienia psychicznego. Picie towarzyskie przeradza się w miarę czasu w picie na rozładowanie napięć, stresów, poprawy samopoczucia. Pijący zaczyna szukać sytuacji, w których prawdopodobnie będzie alkohol. Z reguły jeszcze nie upija się i ma zachowaną kontrolę nad piciem. Stopniowo zwiększa się jego tolerancja na alkohol. Ma mocna głowę. Nie ponosi jeszcze emocjonalnych skutków swego picia.
FAZA OSTRZEGAWCZA
W fazie tej alkoholik zaczyna coraz częściej szukać okazji do picia. Na przyjęciach sam inicjuje kolejki, ”podkręca tempo” picia aby dostosować ilość wypijanego alkoholu do swych zwiększonych zapotrzebowań. Po wypiciu polepsza się jego samopoczucie. Alkohol przynosi mu ulgę, rozpręża się. Jest to jego niezawodny środek na ukojenie. Każdorazowo rozpoczęte picie kończy się utratą kontroli.
Alkoholik nie może odmówić sobie. Zaplanowanie swego picia (tylko 100 gram i koniec) i zakończenie go w tym momencie staje się niemożliwe. Często aby nie pokazać tego w swoim otoczeniu, pije w sposób ukryty (np. dopija przed imprezą). Wybiera także takie towarzystwa, gdzie jest alkohol. Często zaczyna urywać mu się film. Nie pamięta co się z nim działo (co mówił, co robił) nawet po niewielkiej ilości alkoholu.
FAZA KRYTYCZNA (ostra)
Faza ta charakteryzuje się tym, że zaraz po spożyciu nawet niewielkiej ilości alkoholu zjawia się przeważnie pragnienie dalszego picia, które odczuwane jest czasami jako przymus fizyczny.
Rozwija się w pełni utrata kontroli nad rozpoczętym piciem. Jeden kieliszek wyzwala „reakcję łańcuchową”. Takie utraty kontroli zaczynają zdarzać się coraz częściej, wydłuża się czas picia i ilość wypijanego alkoholu. Alkoholik zaczyna wynajdywać usprawiedliwienia przede wszystkim dla siebie, a następnie dla swego otoczenia.
Jego pijackie „alibi” przybiera coraz bardziej nonsensowny charakter. W tym okresie sposób picia staje się coraz bardziej widoczny dla otoczenia. Rodzina zaczyna izolować się z życia społecznego, wstydząc się ludzi. Nieprzeparta chęć picia (wbrew wszelkim racjom) wzmaga się. Alkoholik zaczyna tracić szacunek do samego siebie - co z kolei wymaga wyrównania. Pojawiają się nietypowe wcześniej zachowania, jak np.: niezadowolenie, agresywność, itp. Zaczyna winą obarczać swe otoczenie. Czasami wskutek nacisku społeczeństwa, podejmuje abstynencję (tydzień, miesiąc, nawet 6 i 9 miesięcy). Jednak okresowo powraca do picia. Zaczyna bardziej izolować się od świata zewnętrznego. Próbuje „pokonać” alkohol, udowadniając w różny sposób, że to on panuje. Stopniowo wydłużają się jego ciągi picia (do kilku tygodni, miesięcy). Jest to stopniowe przechodzenie do kolejnej fazy uzależnienia.
FAZA PRZEWLEKŁA
Faza ta jest ostatnim etapem rozwoju uzależnienia od alkoholu. Picie zaczyna być ciągłe. Czasami alkoholik upija się kilka razy w ciągu dnia. Przełomowym momentem jest tu regularne picie ranne. Giną resztki oporu, wstydu alkoholika. Upija się w pracy, na ulicy. Stan taki trwa całymi tygodniami, miesiącami, aż do objawów zatrucia.
Pojawiają się objawy zespołu abstynencyjnego (bóle głowy, osłabienie, drżenie, nudności, wymioty, zaburzenia nastroju, zaburzenia snu, jadłowstręt, biegunki, kołatanie serca, poty, lęki). Czasami przeradzają się one w objawy psychoz alkoholowych. przykre objawy abstynencyjne ustępują po wypiciu alkoholu.
W ten sposób wytwarza się błędne koło picia. Pojawia się bardzo wyraźne obniżenie tolerancji na alkohol. Czasami wystarczają dwa piwa aby się upił. Długotrwałe opilstwo wywołuje degradację moralną, osłabienie procesów myślenia, zaburzenia popędu płciowego, zmiany charakterologiczne (obniżenie tzw. uczuciowości wyższej). Zaczyna sięgać po alkohole niespożywcze, zaczyna pić na ulicach z osobami niższego poziomu społecznego. Wielu z alkoholików pije na tym etapie z każdym i w każdym miejscu. Często jest gościem izb wytrzeźwień, szpitali psychiatrycznych, które dają mu jedynie chwilowe wytchnienie. Dla tych, którzy doszli do tego momentu uzależnienia są tylko dwa wyjścia: Śmierć - pijąc Trzeźwe życie - nie pijąc.
PRZYCZYNY I DETERMINATY ALKOHOLIZMU
-czynniki społ-kult i demograficzne- płeć, wiek, pozycja społeczna, wykształcenie, miejsce zamieszkania
- czynniki indywidualne- psychiczne i fizjologiczne: sytuacje kryzysowe, niesprzyjające okoliczności życiowe, indywidualna tolerancja na alkohol, istnienie osobniczych predyspozycji do rozwoju nałogu, drażliwość, agresja alkoholika
NARKOMANIA
-zjawisko o charakterze medycznym oraz społeczno-kulturowym
- wewnętrzny przymus używania środków chemicznych, w celu odurzenia się, mający cechy nałogu
Przyczyny wzrostu narkomanii
-ciekawość sposobu działania na organizm
-nacisk ze strony grupy rówieśniczej
- mniejsza odporność na coraz bardziej stresujące warunki życia
- większy dostępno tych środków
- efekt skutku zamętu kulturowego i społ-politycznego
Def. z ustawy o zapobieganiu narkomanii
Narkomania to stałe lub okresowe przyjmowanie w celach niemedycznych środków odurzających bądź psychotropowych lub środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstała zależność
-Środki odurzające/psychotropowe-każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, działająca na określony układ nerwowy, umieszczona w wykazie środków odurzających lub psychotropowych, ustalonym przez MZiOS
-Środki zastępcze- substancja stosowana zamiast lub w takich samych celach niemedycznych jak środki odurzające i psychotropowe, ustalona przez MZiOS
FAZY ROZWOJU NARKOMANII
1.Faza eksperymentalna- zażywanie różnych środków psychotropowych z ciekawości lub pod naciskiem otoczenia społecznego, zwykle grupy rówieśniczej
2.Faza rekreacyjna- selekcjonowanie środków oraz okazjonalne i dla przyjemności używanie kilku wybranych, co jeszcze nie pociąga za sobą rozległych konsekwencji dla jej ogólnego funkcjonowania
3.Faza nadużywania- na skutek niesprzyjających okoliczności czy nawarstwienia się problemów osobistych. Osoba okazjonalnie zażywająca narkotyki może przejść do etapu przymusowego ich stosowania w rosnących ilościach, co wiąże się z negatywnymi skutkami dla jej zdrowia, funkcjonowania ekonomicznego i społecznego
MODELE SYLWETKI NARKOMANÓW(wg T. Hanauska)
1.Narkoman klasyczny-kieruje się jednym z 3 motywów: 1)chorobowym(nałóg jest konsekwencją choroby, która wiąże się z używaniem środków przeciwbólowych, mających uśmierzyć cierpienie); 2)zawodowym(dostępność środka dla niektórych profesji lub szczególnie stresogenny tryb życia, pracy); 3)artystycznym(poszukiwanie inspiracji twórczej)
2.Narkoman lekowy-powstanie nałogu jest wynikiem dłuższej kuracji lekami psychotropowymi, w następstwie której występuje nieodparta potrzeba i tendencja do zażywania środków o silniejszym działaniu
3.Narkoman młodzieżowy- może kierować się 3 typami motywów: 1)ciekawość, moda, szukanie silnych wrażeń, próba demonstracji niezależności od świata dorosłych, presja środowiska rówieśniczego; 2)kryzys dotychczas uznawanych wartości, ich odrzucenie, egzaltacja, ucieczka do samotności, lęk przed rudnymi zadaniami, które stawia życie; 3)uzależnienie psychiczne i/lub fizyczne od środka, poszukiwanie coraz silniejszych wrażeń, zapomnienia, ucieczka od rzeczywistości
4.Lekoman- motywacja przyjmowania leków jest zbliżona do motywów, jakimi kieruje się narkoman lekowy. Różnica polega na stopniu zaangażowania w przyjmowanie środka, bowiem chodzi tu jedynie o zapewnienie sobie komfortu psychicznego.
PRACOHOLIZM
Pracoholizm dotyka ludzi dorosłych, czyli odpowiedzialnych za efekty podejmowanych decyzji, z nadużywaniem pracy w swoim życiu włącznie. Nadużywanie pracy, podobnie jak alkoholu, może z czasem i w sprzyjających okolicznościach psychologiczno-społecznych przejść w stan uzależnienia. Granica jest słabo wyczuwalna, przebiega między PRACUJĘ, BO LUBIĘ I CHCĘ a PRACUJĘ, BO MUSZĘ, czyli między przyjemnością a katorgą.
Nadużywanie pracy może mieć charakter sporadyczny, napadowy („za pięć dwunasta”, „sytuacja awaryjna”, etc.), cykliczny (ciągi na przemian: tyram - obijam się) lub permanentny (chroniczny). Ciągowe uzależnienie od pracy oznacza coraz słabszą walkę z nałogiem, chroniczne-poddaniesię.
Pracoholizm permanentny jest najbardziej szkodliwy, zarówno dla osobnika nim porażonego, jak również jego rodziny, pracodawcy i jakości wykonywanej pracy (z badań wynika, że pracoholik obsesyjny, po około 3 latach pracy zapada na „wypalenie zawodowe” objawiające się m.in. spadkiem efektywności o ok. 60% w porównaniu z okresem startu). Konsekwencje ogólne tej przypadłości są znane: od alienacji do dodatkowych nałogów, (alkoholizm, nikotynizm, narkomania, hazard, seksoholizm, etc.
UZALEŻNIENIE OD INTERNETU
W ówczesnej dobie uzależnienie od Internetu stanowi ogromne zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania rodziny
Internet jest szczególnie groźnym i uzależniającym medium. Godziny spędzane w sieci to czas odebrany pracy, nauce czy życiu rodzinnemu. Uzależnienie od Internetu staje się coraz poważniejszym problemem społecznym.
Uzależnienie od Internetu (online addiction czy też Internet addiction) jest więc dziś takim samym problemem społecznym jak alkoholizm czy zażywanie narkotyków.
Uzależnienie się o Internetu przejawia się w coraz częstszym łączeniu się z nim, w spędzaniu w sieci coraz więcej czasu. Przejawia się również w obsesyjnym myśleniu, a nawet w snach o tym, co może zdarzyć się w Internecie. Inne dziedziny aktywności - praca na przykład - mogą być przez to poszkodowane. Osoba uzależniona pragnie czasem ograniczyć korzystanie z Internetu, ale nie ma do tego wystarczająco silnej woli. Towarzyszy temu zainteresowanie wszelkimi informacjami o Internecie - w prasie, książkach, chęć wypróbowania każdego adresu internetowego, który tylko udało się zdobyć.
KONSEKWENCJE UZALEŻNIEŃ:
Konsekwencje medyczne:
powikłania psychiczne i fizyczne, do których należą:
majaczenie
drżenie
tzw. delirium tremens - niepokój, drażliwość lęki, bezsenność, gorączka, drżenie mięśni, języka, zwiększenie potliwości ciała, omamy wzrokowe
psychozy alkoholowe (skutkiem niedobór witamin B1,PP,D), omamy wzrokowe, ruchowe, słuchowe
paranoja alkoholowa (zespół OTTELLA), charakteryzują sceny niewierności partnerskiej; występują przeważnie u mężczyzn, towarzyszą mu zaburzenia potencji
powikłania psychiatryczne - po zażywaniu narkotyków, groźne powikłania występują po środkach halucynogennych, których długotrwałe zażywanie może prowadzić do schizofrenii
środki wziewne - też mają groźne powikłania; jednorazowy wziew zabija ok. 1000 komórek mózgowych. Długotrwałe zażywanie prowadzi do oligofrenii.
inne środki (wywołują psychozy) objawy podobne do psychozy alkoholowej, długotrwałe zaburzenia zachowania, zaburzenia charakterologiczne związane z oddziaływaniem na układ nerwowy
negatywne konsekwencje oddziaływania somatycznego
zaburzenia w pracy przełyku, trzustki; wątroby, układu oddechowego, zmiany w tchawicy, oskrzelach, płucach i sercu
najbardziej szkodliwe środki wziewne i pobudzające - zaburzenia w pracy układu nerwowego: uszkodzenia mózgu, niedoczynność różnych części ciała, paraliż .
Konsekwencje społeczne:
Zażywanie zmienia relacje człowieka z otoczeniem. Te relacje zależne są od wieku człowieka.
Młody człowiek np. włącza się do alternatywnych grup niezależnych (alkoholowych, narkotykowych). U osób starszych (50-60 lat) - lekomania. Osoby często czują się odrzucone przez rodzinę, przestają sobie radzić w życiu zawodowym. Alienują się od otoczenia albo tworzą swoiste kliki hipochondryczne, czyli mają swoje choroby i latają od lekarza do lekarza.
Konsekwencje rodzinne:
To zespól objawów pojawiający się u rodziców, partnerów, bliskich przyjaciół i dzieci osób uzależnionych. Cała rodzina, bądź całe otoczenia usiłuje sobie jakoś radzić w sytuacji w jakiej się znalazło. Intencje są dobre, jednak u tych osób pojawia się szereg zaburzeń psychicznych. Jeśli chodzi o zaburzenia u rodziców i partnerów życiowych, należą do nich:
ukrywanie problemu, w rodzinie, przed otoczeniem
izolacja rodziny od bliskich osób, aby nie zauważyły one problemu
chronienie osoby uzależnionej przed ponoszeniem konsekwencji
odciążanie osoby uzależnionej od wykonywania wszelkich obowiązków domowych
zaniedbywanie innych członków rodziny i koncentracja całego sposobu jej funkcjonowania na zaspakajaniu potrzeb osoby uzależnionej.
Współuzależnienie - kouzależnienie rozumie się jako zaburzenie psychiczne i zaburzenie zachowani powstałe u rodziców, partnerów życiowych i dzieci na skutek obcowania z osoba uzależnioną.
Rodzice i partnerzy życiowi początkowo zaprzeczają problemowi przejawiając nadopiekuńczość wobec uzależnionego. Później zaczynają wstydzić się zachowań domownika ponosząc jednocześnie ich konsekwencje np. usprawiedliwiają nieobecność w pracy. Czynią tak z powodu poczucia winy, w które skutecznie wpędza ich uzależniony. Z czasem rezygnują z zaspokajania własnych potrzeb i koncentrują się na ukrywaniu problemu i nakłanianiu domownika do leczenia. Podobne schematy zachowań obronnych przejawiają dzieci.
Rodzina z problemem uzależnienia nie spełnia podstawowej funkcji opiekuńczo - wychowawczej czyli zaspokojenie potrzeb: bytowych, emocjonalnych, społecznych. Uzależnieni i kouzaleznieni nie zaspokajają także podstawowych potrzeb psychicznych dzieci tj. bezpieczeństwa, miłości, akceptacji, uznania, oparcia, szacunku, zaufania.
Brak poczucia bezpieczeństwa, oparcia i zaufania spowodowany jest zwłaszcza stosowaniem przemocy przez rodziców. Uzależnienie jednego z rodziców i frustracja drugiego powodują, iż dziecko jest ofiara przemocy fizycznej, emocjonalnej, a nie rzadko seksualnej.
Dzieci alkoholików przeważnie wycofują się z kontaktów społecznych. Często popadają w depresję. Przejawiają agresję w stosunku do młodszych. Pomimo częstych uzdolnień dzieci te maja bardzo małe poczucie własnej wartości.
W rodzinach z problemem uzależnień są nie zaspokojone również potrzeby socjalizacyjno - kulturowe dziecka. Jest to spowodowane przede wszystkim izolacją społeczną
Brak zaspokojenia potrzeb i izolacja społeczna powodują, iż dziecko specyficznie przystosowuje się do zaistniałej sytuacji. Przyjmuje niewłaściwe schematy zachowań, które często przenosi na dalsze życie. Schematami zachowań obronnych są:
Bohater rodziny - przejmuje obowiązki domowe. Opiekuje się młodszym rodzeństwem i rodzicami. Ponad to bardzo często przejmuje odpowiedzialność za zachowanie uzależnionego. Wywiązuje się ze wszystkich powierzonych mu zadań. Przesadnie stara się uzyskać akceptacje innych. Dzieci te najtrudniej się rozpoznaje.
Kozioł ofiarny - przeciwieństwo bohatera. Stara się skoncentrować na sobie uwagę otoczenia, aby odciągnąć ją od pijanego rodzica. Dziecko emocjonalne. Identyfikuje się z uzależnionym i ma z nim dobry kontakt. Bardzo często ma kłopoty w nauce i popada w konflikt z prawem.
Zagubione dziecko - niewidzialne dziecko. Strategia funkcjonowania tych osób polega na wycofywaniu się z życia rodzinnego i unikania wszelkiej konfrontacji. Postawa wyuczonej beznadziejności i ucieczka przed światem. Dzieci takie uciekają bardzo często w różnego rodzaju uzdolnienia.
Maskotka - modelem zachowania tych dzieci jest rozładowywanie napięcia w rodzinie poprzez przymilanie się, dowcip, itp. Dzieci takie mają kłopoty z koncentracją uwagi, podejmowaniem decyzji, pozostają niedojrzałe emocjonalnie, zachowują się agresywnie.
PRZYCZYNY UZALEŻNIENIA:
Medyczne
biochemiczno - metaboliczne - uzależnienie powstaje jako rezultat zażywania wyłącznie substancji chemicznych
przyczyny występują z organicznego ukształtowania mózgu
przyczyny drzemiące w wewnętrznym wydzielaniu organizmu
skłonności do uzależnień mają osoby z określoną budową wątroby i trzustki
czynniki genetyczne - uzależnieniom łatwiej ulegają dzieci osób uzależnionych w związku z tym, że rodzą się uzależnione
Osobowościowe:
W psychologii do czynników etiologicznych uzależnień zaliczamy:
tendencje do redukowania lęków i stresu za pomocą alkoholu
ekstrawertywne typy osobowości
określony typ układu nerwowego (pobudzenie przeważa nad hamowaniem)
zatrzymanie rozwoju osobowości w tzw. stadium dziecięcym, gdzie jest tendencja do zabawy
zaburzenia między rodzicami a dziećmi zwłaszcza przekątna płci
Środowiskowe:
Socjologia. Przyczyny uzależnień to:
zjawisko uzależnienia nasila się w warunkach społecznej anomii, czyli wtedy, kiedy jest konflikt pomiędzy wartościami i normami wpajanymi jednostce a tym co jednostka ta obserwuje w realnym życiu.
propagowanie mody na uzależniony styl życia
Pedagogiczne. To podział na trzy grupy:
Rodzina:
nieprawidłowości w środowisku rodzinnym (rodziny patologiczne)
nieprawidłowe postawy rodzicielskie zwłaszcza nadopiekuńczość lub nadmierny rygor
błędy wychowawcze popełniane przez rodziców przejawiające się niekonsekwencjami
brak jednolitej spójności w systemie wartości w rodzinie
brak zainteresowania dziećmi
Szkoła:
brak prowadzenia programu na terenie szkoły
przeładowanie szkół, na zajęciach brak możliwości obserwacji ucznia
przeładowania programu szkolnego i zwiększanie wymagań
zaburzenia w relacjach nauczyciel - uczeń
Grupa rówieśnicza:
skłanianie towarzystwa do próbowania środków psychoaktywnych przy braku umiejętności odmawiania
przynależność do grupy rówieśniczych, w których uzależnienie jest stylem życia.
PROFILAKTYKA, TERAPIA I LECZENIE UZALEZNIEŃ
Profilaktyka. Termin ten rozumiemy:
Profilaktyka I rzędowa. To zapobieganie używania substancji psychoaktywnych przez dzieci i młodzież, polegające na uświadomieniu im przyczyn, konsekwencji, sposobu uzależnienia i rodzajów środków psychoaktywnych, które powinno mieć miejsce w ich naturalnym środowisku wychowawczym np.: szkoła, rodzina, grupa.
Profilaktyka II rzędowa. Dotyczy ona ogółu działań zapobiegawczych wobec używania środków psychoaktywnych prowadzonych wobec osób, które próbowały już tych środków. Działania takie powinny prowadzić osoby posiadające profesjonalne przygotowanie np. pedagog szkolny, terapeuta, itp.
Profilaktyka III rzędowa lub profilaktyka zapobiegania nawrotom choroby. Rozumiemy ogół działań wokół osób już uzależnionych, które przestały używać. Taki rodzaj działań profilaktycznych prowadzą wyspecjalizowane instytucje rehabilitacyjne, readaptacyjne dla osób uzależnionych np.: Monar, Placówka Służby Zdrowia. Mogą prowadzić ją pedagodzy, ale po kursach.
Sposoby prowadzenia działań profilaktycznych - 3 poziomy:
I poziom: pogadanki, spotkania młodzieży prowadzone przez neofitów (ci co brali ale obecnie nie biorą), projekcje medialne, konkursy, gry, realizacja gotowych programów profilaktycznych.
II poziom: rozmowy indywidualne (terapeutyczne), na których pedagog stara się wraz z dzieckiem bądź młodzieńcem pracować nad likwidacją przyczyn, które doprowadziły do uzależnienia. Grupy terapeutyczne (5 - 10 osób).
III poziom: grupy profilaktyczno - terapeutyczne (praca nad problemami dnia codziennego). Terapia grupowa (utrzymanie stałego kontaktu z prowadzącym). Mogą prowadzić pedagodzy po kursach.
Działania lecznicze:
Usuwanie toksyn wynika z zażywania środków psychoaktywnych. Motywuje się pacjenta do terapii:
Alkoholizm - odwyk składa się z dwóch etapów:
Pierwszy tzw. piekło (pododdział diagnostyczny, na którym pracuje się nad rozpoznaniem stopnia zatrucia organizmu i problemów psychicznych pacjenta)
Drugi to leczenie oddziałowe (oczyszczanie organizmu, leczy się choroby somatyczne, motywuje do podjęcia terapii, jest leczeniem otwartym)
Narkomania - również składa się z dwóch etapów:
Pierwszy etap - tzw. detoks, trwa 2-3 tygodnie. Oczyszcza się z toksyn, motywuje, pomaga się znaleźć odpowiedni ośrodek o charakterze rehabilitacyjno - readapcyjnym.
Drugi etap - pobyt w ośrodku, trwa 2-3 lata; placówka zamknięta.
Terapia uzależnień:
Jest to prowadzenie szeregu działań o charakterze poradniczym, diagnostycznym, terapeutycznym, mającym na celu pomoc jednostce w przetrwaniu objawów uzależnienia i zagrożenia uzależnienia. Terapię dzielimy na kilka rodzajów:
terapia indywidualna - mająca charakter rozmowy pomiędzy terapeutą a osobą uzależnioną
terapia grupowa - mająca charakter rozmowy pomiędzy grupą osób uzależnionych i terapeutą
terapia samopomocowa - mająca charakter rozmowy pomiędzy grupami uzależnionymi, nie ma terapeuty
psychoterapia - polega na indywidualnej rozmowie terapeuty z klientem, rozwiązywanie problemów poprzez cofanie się w przeszłość i analizowanie poprzez pryzmat tej przeszłości indywidualnych problemów
socjoterapia - to rodzaj terapii grupowej, prowadzonej z terapeutą opartej na odgrywaniu historii i uczeniu się jak je rozwiązać.
Pomoc osobom uzależnionym:
Pozarządowe instytucje świadczące pomoc osobom uzależnionym, są to grupy samopomocy - anonimowi narkomani, AA. Grupy takie mają status wspólnot niezależnych materialnie, ideologicznie, religijnie, politycznie. Powstały w 1935 r. w U.S.A., a w połowie lat 80-tych zaczęły masowo powstawać w Polsce. Program powrotu do zdrowia w takich grupach oparty jest na regularnym i systematycznym uczestnictwie w meetingach. Realizuje się program 12 kroków - 12 tradycji i ciągłej samorealizacji poprzez pracę nad sobą i pomoc innym. Meetingi - spotkania, które odbywają się najczęściej w prywatnych mieszkaniach lub w placówkach leczniczo - odwykowych. Trwają ok. 2 h, a obowiązują na nich konkretne zasady:
nie wolno używać nazwisk, ujawniać adresów itp.
każdy chory przedstawia się imieniem z przedrostkiem uzależniony
nie wolno zabierać głosu pod wpływem alkoholu lub narkotyków
obowiązuje pełna anonimowość - tajemnica zasłyszanych informacji
uczestnicy grupy powinni przyjść na spotkanie z własnej woli, a ponadto wyrazić chęć pomocy innym
wolno mówić tylko o sobie i swoich doświadczeniach
nie wolno przywoływać cudzych wypowiedzi i oceniać innych ludzi
w tzw. meetingach zamkniętych mogą uczestniczyć wyłącznie osoby uważające siebie za uzależnionych
w meetingach otwartych mogą uczestniczyć krewni, znajomi, osoby bliskie i zainteresowane tą tematyką.
LITRRATURA:
Margasiński A., Analiza psychologiczna systemów rodzinnych z chorobą alkoholową, Częstochowa 1996
Pstrąg D., Wybrane zagadnienia z problematyki uzależnień, Rzeszów 2000
Wrona J., Narkotyki, narkomania - krótka analiza problemu, Częstochowa 2002
Zaworska - Nikoniuk D., Metody pomocy i samopomocy w uzależnieniach, Toruń 2001