w w w . e l e k t r o . i n f o . p l

n r 4 / 2 0 0 5

p r e z e n t a c j a

44

p r e z e n t a c j a

dobór właściwych narzędzi
i sprzętu ochronnego

do prowadzenia prac montażowych,
kontrolnych i serwisowych sieci energetycznej

Wytwórnia Sprzętu Ochronnego „WAEL”-bis

N

a licznych konferencjach poświę-
conych bezpieczeństwu w ener-

getyce często padają stwierdzenia, że
dla energetyki „do przyjęcia jest tylko
ryzyko porażeń równe zero”. Miarą wy-
padkowości jest współczynnik liczby
porażeń w ciągu roku na milion miesz-
kańców. W uprzemysłowionych kra-
jach Europy wynosi on 1,0

÷ 2,0, u nas

około 6,5 (!). Z urządzeniami elektro-
energetycznymi w naturalny sposób
związane jest zagrożenie dla życia
i zdrowia pracownika, którym jest
obecność napięcia. Niestety, liczba wy-
padków spowodowanych porażeniem
przez prąd ciągle jest zbyt duża.

Jak słusznie zauważono [1], ryzy-

ko porażenia bywa spotęgowane: po-
wszechnością robót prowadzonych
w różnych, przeważnie trudnych, wa-
runkach, pośpiechem, a także rutyną
prowadzącą do lekceważenia zagrożeń.
W energetyce wymaga się i egzekwuje,
poprzez środki prawne i organizacyjne,
by miejsce pracy było właściwie przy-
gotowane (brak napięcia), albo, kiedy
prace mają być wykonywane pod na-
pięciem, z całą surowością przestrze-
gane były zatwierdzone i wyćwiczo-
ne procedury [2, 3, 4]. Między innymi
dlatego podstawowym „narzędziem”
i „sprzętem ochronnym” powinna być
najpierw świadomość pracowników.
Nie do przecenienia jest również wła-
ściwe przygotowanie miejsca pracy
i odpowiednie procedury

– stale ak-

tualizowane i uzupełniane.

Do wykonania określonej pracy nie-

zbędne są narzędzia i sprzęt. Oferta
producentów takiego sprzętu jest bar-
dzo bogata. Naczelne zasady, których
powinni przestrzegać zarówno produ-
cenci, jak i użytkownicy to:

używany sprzęt musi mieć ate-

sty na zgodność z odpowiednimi
normami lub warunkami tech-
nicznymi

wydanymi przez upo-

ważnione instytucje,

producenci sprzętu powinni wy-

kazać się wdrożonym systemem
jakości

(posiadanie właściwych

certyfikatów),

użytkownicy powinni posiadać

system kontroli

stanu narzędzi

i sprzętu w trakcie eksploatacji.
Jak wiadomo, przepływ prądu przez

ciało człowieka lub zwierzęcia powodu-
je skutki patofizjologiczne – od mro-
wienia do migotania komór serca lub
zmiany fizykalne – oparzenia, uszko-
dzenia wzroku, słuchu, itp. Naukowcy
ustalili, że o zagrożeniu dla organizmu
decyduje wartość prądu, czas przepły-
wu prądu oraz droga rażenia (ręka-rę-
ka, ręka lewa-stopy, ręka-pierś). Jak po-
daje prof. Henryk Markiewicz [5], war-
tość prądu rażeniowego wynosi śred-
nio od 0,4 mA (próg odczuwania prze-
pływu prądu w miejscach styku z elek-
trodą) do około 40 mA (możliwość mi-
gotania komór serca), przy czym war-
tości te zależą od wielu czynników,
a jeden z istotniejszych to czas prze-
pływu prądu. Migotanie komór serca
może jeszcze nie wystąpić przy prądzie

rzędu nawet 500 mA, jeśli czas przepły-
wu będzie nie większy niż 10 ms, ale
już przy czasie przepływu 2 s zagro-
żenie może spowodować prąd o war-
tości ok. 40 mA. Wartość prądu i czas
jego przepływu przez organizm decy-
dują o zagrożeniu życia. W przepisach
przyjęło się określanie zagrożenia przez
tzw. graniczną dopuszczalną wartość
napięcia rażenia. Przyjmuje się za do-
puszczalną wartość napięcia 50 V prą-
du przemiennego i 120 V prądu stałe-
go w warunkach normalnych, a przy
zwiększonej wilgotności czy przewo-
dzącym podłożu odpowiednio wartości
o połowę mniejsze (25 V i 60 V). W ten
sposób można określić stopień zagroże-

nia przy pracach montażowych, kontro-
lnych czy przy usuwaniu awarii.

W pracach wykonywanych bez napię-

cia, najczęściej przy pracach konserwa-
cyjnych, różnego rodzaju przeglądach,
usuwaniu awarii, wymagane jest zawsze
założenie uziemiacza, który jest osta-
tecznym zabezpieczeniem

, gdyby za-

wiodły wszystkie wcześniej zastosowa-
ne środki bezpieczeństwa

. Zadaniem

uziemiacza jest sprowadzenie potencja-
łu miejsca pracy do potencjału ziemi lub
napięcia bezpiecznego dla człowieka.

Pozorna prostota uziemiaczy zupeł-

nie nie ma odzwierciedlenia w szczegó-
łowych przepisach dotyczących ich bu-
dowy, badania, instrukcji doboru, użyt-

Przekrój

przewodu uziemiacza

Ciężar [kg]

Oporność

I

∆

U na

12 m

[mm

2

]

1 m

12 m

[

Ω

/ m]

[kA]

[V]

16

0,2

2,4

0,0011

4

52,61

25

0,3

3,6

0,0007

6,5

54,76

35

0,35

4,2

0,0005

9

54,11

50

0,55

6,6

0,00035

13

54,76

70

0,75

9

0,00025

18,5

55,72

95

0,95

11,4

0,00019

25

55,50

120

1,3

15,6

0,00015

31,5

55,19

Tab. 1 Minimalny ciężar i spadek napięcia dla przewodu miedzianego uziemiaczy

o różnym prądzie znamionowym

Fot. 1 Uziemiacz przenośny do urządzeń stacyjnych i liniowych

Fot. 2 Uziemiacz zatrzaskowy z uchwytem izolacyjnym do 30 kV

e.i-04-2005.indb 44

e.i-04-2005.indb 44

2005-03-21 15:44:54

2005-03-21 15:44:54

w w w . e l e k t r o . i n f o . p l

n r 4 / 2 0 0 5

45

kowania i konserwacji [6]. Rola uziemia-
czy jest dość powszechnie lekceważona
i nie do końca znana. W normie PN-EN
61230:1999 czytamy: „Praktyka wyka-
zała, że sprzęt do uziemiania lub uzie-
miania lub zwierania powinien być lek-
ki i prosty w obsłudze. Te zalety uzysku-
je się kosztem zgody na poniesienie nie-
wielkiego ryzyka. Wiąże się ono z przyję-
ciem wysokiej temperatury przewodów
uziemiających (...)”. Uziemiacze mają być
lekkie i proste, bo są często przenoszo-
ne i zakładane, „pracują” jednak rzadko.
Ponoszenie „niewielkiego ryzyka” zwią-
zanego z przepływem prądu znamiono-
wego uziemiacza to nic innego jak zgo-
da na to, że przewody uziemiacza w cią-
gu znamionowego czasu t

r

przy przepły-

wie prądu znamionowego I

r

nagrzeją się

do temperatury rzędu 500-700°C! Mały
ciężar osiąga się głównie przez dopusz-
czenie dużych gęstości prądu.

Podczas przepływu prądu zwarcia

na uziemiacz działają duże siły elek-
trodynamiczne mogące spowodo-
wać przemieszczanie się rozgrzewają-
cych się gwałtownie przewodów po

miejscu pracy. Wysoka temperatura po-
woduje także spalenie się osłon prze-
wodów, z czym wiąże się wydzielanie
duszącego dymu. Warto zapytać, czy
pracownicy zdają sobie sprawę z tych
zagrożeń, i czy wiedzą, jak unikać za-
grożeń wtórnych (np. działania w pa-
nice). Jedne z najdłuższych uziemia-
czy, jakie są czasem używane, mają
długość 12 m. W tabeli 1 podano ze-
stawienie minimalnego ciężaru takich
uziemiaczy i spadku napięcia na nich
podczas przepływu prądu znamiono-
wego. Organizując miejsce pracy nale-
ży pamiętać o przepisie, według które-
go przewody powinny być nieco dłuż-
sze niż 1,2 odległości między punkta-
mi przyłączenia, lecz nie powinno być
przekroczone napięcie rażenia. Oczy-
wiście krótszy uziemiacz to również
uziemiacz lżejszy.

Wiele lat obowiązywania poprzed-

niej normy PN-66 / E-08508 [7], utrwa-
liło przekonanie, że zawsze należy za-
kładać czas trwania zwarcia równy
1 s. Nowa norma wprowadza sześć
znormalizowanych wartości cza-

su znamionowego: 3 s, 2 s, 1 s, 0,5 s,
0,25 s, i 0,1 s

. Dla jednej z tych warto-

ści wytwórca zobowiązany jest okre-
ślić wartość skuteczną prądu I

r

.

Aby uziemiacz był „lekki i prosty

w obsłudze”, należy stosować sprzęt na
czas zwarcia i prąd odpowiedni do prze-
widywanego miejsca sieci, gdzie będzie
stosowany. Norma wprowadza pojęcie
całki Joule’a, czyli wartość iloczynu kwa-
dratu prądu przez czas zwarcia. Wska-
zuje to, że można stosować stosunko-
wo lekkie (o mniejszym przekroju prze-
wodów) uziemiacze nawet dla dużych
prądów, jeśli czas zwarcia będzie odpo-
wiednio krótki i oczywiście, jeśli wy-
trzymałość elektrodynamiczna będzie
odpowiednia. Przeszkodą w dostoso-
waniu się do przepisów normy może
być jedynie długoletnie przyzwyczaje-
nie i konieczność większej dyscypliny
w stosowaniu uziemiaczy.

WAEL-bis

zapewnia swoim klien-

tom spełnienie wymienionych wy-
magań dzięki produkcji uziemiaczy
o małej wadze, prostych w stosowa-
niu i niezawodnych w działaniu. Po-

twierdzają to zarówno wyniki badań
w specjalistycznych laboratoriach,
jak również opinie użytkowników.
Zawsze służymy pomocą w doborze
sprzętu oraz przy jego stosowaniu.

TWOJE BEZPIECZEŃSTWO

W NASZYCH UZIEMIACZACH

literatura

1. Z. Kowalczyk i inni, Jubileuszowe

życzenia energetyków to „ZERO”
porażeń, materiały konferencyjne,
Bielsko-Biała, październik 2003.

2. G. Ługowski, Wytyczne oraz

przepisy związane z eksploatacją
urządzeń, instalacji i sieci elek-
troenergetycznych, COSiW, War-
szawa 2000.

3. A. Lisowski, G. Ługowski, Ochro-

na od porażeń w instalacjach
i urządzeniach elektrycznych
o napięciu do 1 kV obiektów bu-
dowlanych niebędących budyn-
kami, COSiW, Warszawa 2002.

4. A. Rogoń, Ochrona od porażeń

w instalacjach elektrycznych
obiektów budowlanych, COSiW,
Warszawa 2004.

5. H. Mark iewicz, Zag rożenia

i ochrona od porażeń w instala-
cjach elektrycznych, WNT, War-
szawa 2004.

6. PN-EN 61230:1999 Prace pod

napięciem. Przenośny sprzęt
do uziemiania lub uziemiania
i zwierania.

7. PN-66 / E-08508 Elektroenerge-

tyczny sprzęt ochronny. Uziemia-
cze przenośne.

reklama

Fot. 3 Uziemiacz do podstaw bezpiecznikowych oraz rozłącz-

ników (z przewodem w kolorze czerwonym)

Fot. 4 Uziemiacz wysokiego napięcia z zaciskiem zatrzasko-

wym typu WNu (z przewodem w osłonie silikonowej)

e.i-04-2005.indb 45

e.i-04-2005.indb 45

2005-03-21 15:45:09

2005-03-21 15:45:09