1

Klasa I

Odpowiadając na liczne prośby nauczycie-

li, rozpoczynamy druk przykładowego mode-
lu odpowiedzi na pytania z działu Ćwiczymy
czytanie ze zrozumieniem podręcznika Krzysz-
tofa Mrowcewicza Przeszłość to dziś. Chcemy
jednak na wstępie uczynić ważne zastrzeże-
nie. Naszą intencją nie jest w jakiejkolwiek
mierze prezentacja gotowych szablonów od-
powiedzi. Należy bowiem wyjść od tego, że
pytania i polecenia zamieszczone w podręcz-
niku mają w zamyśle autora i wydawcy peł-
nić funkcję przewodnika po niekiedy dość
trudnych tekstach współczesnych badaczy
i komentatorów oraz pomóc w ćwiczeniu
umiejętności czytania tego typu tekstów. Py-
tań tych nie należy w żadnym wypadku wy-
korzystywać jako gotowych sprawdzianów.
Przedstawione poniżej odpowiedzi – stosow-
nie do funkcji, której podporządkowano pod-
ręcznikowy dział Ćwiczymy czytanie ze zrozu-
mieniem – nie są zatem matrycą, gotowym
wzorem rozwiązania, lecz jedynie orientacyj-
nymi wskazówkami, które mogą ukierunko-
wać pracę nauczyciela i uczniów.

Autorki, z wykształcenia polonistki, są redaktor−
kami Wydawnictwa STENTOR

Anna Litwińczuk

Joanna Szenauk

Anna Litwińczuk

Joanna Szenauk

Propozycja odpowiedzi

na pytania z działu

Ćwiczymy

czytanie ze zrozumieniem

podręcznika

Krzysztofa Mrowcewicza

Przeszłość to dziś, kl. I, cz. I

2

Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem

Maria Ossowska, [Starogrecki ideał rycerski] (s. 19–20)



1. Rola genealogii była bardzo istotna, ponieważ dzięki znakomitemu pocho-

dzeniu było się zaliczanym do uprzywilejowanej grupy społeczeństwa. Stąd tak dużą
wagę przywiązywano do tego, by szczycić się łańcuchem dostojnych przodków.



2. Ponieważ słowo „szlachetny” w świecie Homera nie odnosiło się do charak-

teru, lecz do pochodzenia. Przysługiwało komuś z racji samego urodzenia, a nie ze
względu na jego zachowanie.



3. Według autorki, szczególna wrażliwość starogreckich rycerzy na piękno po-

staci wyraża się np. w tym, że Parysowi wybacza się wiele z powodu jego urody.
Dowodem na rolę piękna fizycznego w świecie Homera jest także to, że rycerstwo
długo i cierpliwie znosiło trudy wojny prowadzonej z powodu pięknej kobiety.



4. Sprawność fizyczna w świecie Homera świadczyła o wysokim pochodzeniu

społecznym. Tylko bowiem wysoko urodzeni dysponowali wolnym czasem i mogli
poświęcić go na ćwiczenia fizyczne.



5. Umiejętność pięknego mówienia była cechą odróżniającą rycerzy od niższych

klas. Nie chodziło tu o szczególne umiejętności retoryczne, ale znajomość języka
wyższych warstw społeczeństwa, różnego od języka, którym posługiwał się lud.



6. [W odpowiedzi na to pytanie uczeń powinien wykorzystać znajomość frag-

mentów Iliady, by wykazać prawdziwość tezy, że „centralnym rysem bohatera Home-
rowego, rysem konstytutywnym, od którego są zależne inne rysy, jest dbałość o cześć,
pragnienia sławy i wyróżnienia”. Powinien przede wszystkim zwrócić uwagę na to,
że przedstawiciele obu zwaśnionych stron poszukują okazji do indywidualnych poje-
dynków, a tym samym – do wykazania się odwagą, walecznością i sprytem. Powodem
sławy rycerzy są ich bojowe wyczyny. Ambicja, dbałość o cześć powodują, że Achilles
urażony odmową branki wstrzymuje się od udziału w walce. Mimo że naraża w ten
sposób Greków na liczne klęski, jego dobre imię nie ucierpiało, a to dlatego, że
w oczach jego współtowarzyszy najważniejsza jest dbałość o honor i ambicja. Śmierć
przyjaciela Patroklosa powoduje zmianę nastawienia Achillesa: bohater postanawia
się zemścić i rusza do walki z Hektorem. Dbałość o cześć wymaga bowiem pomszcze-
nia krzywdy. Można też podkreślić, że wyraźny rys okrucieństwa widoczny w posta-
wie syna Peleusa nie dyskwalifikuje tej postaci w oczach Greków. Achilles uchodzi
za najdzielniejszego rycerza walczącego pod Troją i to on jest głównym bohaterem
Iliady (uczeń może przytoczyć cytat z inwokacji: „Gniew Achillesa, syna Peleja, opie-
waj, bogini…”)].

Michał Głowiński, [Mit Prometeusza] (s. 29–30)



1. Michała Głowińskiego w micie o Prometeuszu interesuje symboliczny

sens tej postaci. Intryguje go wielość interpretacji postaci Prometeusza.



2. Drugi akapit jest kontynuacją myśli zawartej w pierwszym. W pierwszym

akapicie autor zadaje pytanie o to, jakie jest symboliczne znaczenie mitu o Pro-
meteuszu, natomiast w drugim przystępuje do odpowiedzi na to pytanie.



3. Paradoksalność kondycji Prometeusza polegała na tym, że był on postacią

na wpół boską, a cierpiał bardziej niż śmiertelnicy. Paradoksalny jest także fakt,
że bohaterstwo Prometeusza wyrażało się nie tylko w jego czynach, ale także
w cierpieniu.

Anna Litwińczuk, Joanna Szenauk

3

Klasa I



4. Szczególny charakter męki Prometeusza objawia się w tym, że jego cier-

pienia nie miały końca. Został skazany na mękę powtarzającą się w nieskończo-
ność. Cierpienie zatem jest czymś, co wyróżnia tę postać.



5. Sprzeczności w ocenie znaczenia postaci Prometeusza polegają na tym,

że z jednej strony bardzo przysłużył się ludzkości, z drugiej zaś – stał się sprawcą
jej nieszczęścia, naruszając prawa podyktowane przez naturę i bogów. Walczył
samotnie, ale z myślą o całym rodzaju ludzkim.



6. Porównania w akapicie 4. przybliżają mitologiczną postać współczesne-

mu czytelnikowi (odpowiedź b).



7. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa porównywano Prometeusza

z Chrystusem, ponieważ bohater mitu, tak jak Chrystus, poświęcał się i cierpiał
za innych, oddał życie za całą ludzkość.



8. Przeciwieństwa (akapit 5.): Bóg – demon, odkupiciel – szatan (ewentu-

alnie: dobro – zło), natura – cywilizacja; ewentualnie też: zależność od praw
natury – wolność.



9. Prometeusz, według klasycznej religii olimpijskiej, przyniósł ludziom

ogień. Wyposażył ich tym samym w narzędzie obrony przed naturą i środek do
panowania nad nią. Według wierzeń ludowych, stworzył też samego człowieka:
ulepił go z gliny i tchnął weń życie.



10. Bohater stał się twórcą cywilizacji poprzez obdarowanie ludzkości

ogniem. W ten sposób dał jej możliwość przekształcania natury i częściowego
uniezależnienia się od niej.

Jan Kott, [Czytanie „Orestei”] (s. 36–37)



1. Bogowie pomścili zbrodnie Greków, ponieważ ci spalili całą Troję, wy-

mordowali mężczyzn oraz dzieci i zbezcześcili świątynie.



2. „Bogowie dbają, żeby każda zbrodnia została pomszczona”.



3. odpowiedź a)



4. Klitajmestra morduje Agamemnona z trzech powodów:



chce, aby jej kochanek Ajgistos został królem,



chce ukarać Agamemnona za to, że poświęcił ich córkę Ifigenię, by prze-

błagać Artemis,



chce ukarać męża za niewierność: za to, że przywiózł ze sobą z Troi na-

łożnicę Kasandrę.



5. odpowiedź b)



6. U Ajschylosa to, co „poza-ludzkie”, jest obecne na scenie w postaci Ery-

nii (w Ofiarnicach widzi je tylko Orestes, natomiast w Eumenidach występują one
już bezpośrednio) oraz w postaci Pyladesa, który przemawia w imieniu bogów.

Jerzy Krókowski, [Horacjańska refleksja nad życiem] (s. 49)



1. Poezję Horacego wyróżniają refleksyjne ody.



2. Wyrażenie „korona jego liryki”, określające ody refleksyjne Horacego,

oznacza, że ody są najwyższym poetyckim osiągnięciem Horacego, dziełem naj-
doskonalszym w całej twórczości poety, czymś, co wieńczy cały jego dorobek.



3. Akapit 2. jest rozwinięciem akapitu 1. (odpowiedź a).

Propozycja odpowiedzi na pytania…

4

Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem



4. Poglądy charakterystyczne dla filozofii stoickiej:



często przeciwstawia własne pragnienia temu, o co w pocie czoła ubiega

się tłum: bogactwo, zaszczyty, władzę;



pragnie swobody i niezależności;



najwyższe szczęście i spokój duszy nie zależą od zmian fortuny;



kto trzyma się w życiu „złotego środka”, ten w szczęściu zachowa miarę,

przygotowany na zmiany fortuny, a w złej doli nie upadnie na duchu.

Poglądy charakterystyczne dla filozofii epikurejskiej:



pragnie żyć spokojnie i beztrosko;



pragnie dożyć w pełni władz umysłowych starości, osłodzonej pieśnią;



nie trzeba sięgać myślą daleko w przyszłość, ale cieszyć się tym, co dzień

niesie, i pełną ręką czerpać z uroków życia (carpe diem).



5. Wyznawana przez Horacego zasada „złotego środka” polegała na zacho-

waniu umiaru we wszystkim, gotowości na zmiany losu i niepoddawaniu się skraj-
nym emocjom.



6. Autor powtarza trzykrotnie w jednym zdaniu czasownik „pragnie”, by

podkreślić w ten sposób kontrast pomiędzy pragnieniami Horacego a wymienio-
nymi w poprzednim zdaniu trzema celami, do których dąży tłum: bogactwem,
zaszczytami i władzą.



7. Metafora „skrzydła śmierci”. Śmierć skojarzona jest z czymś, co nadlatuje

nagle i nieuchronnie, groźnie krąży nad człowiekiem, nie pozwala mu zaznać
spokoju, towarzyszy jak cień ludzkiemu życiu.



8. Myśl o śmierci jest dla Horacego zachętą do porzucenia troski o dobra

materialne, a z drugiej strony – do radości życia, do korzystania z jego ulotnych
uroków, do cieszenia się każdą chwilą.



9. Obserwacja natury jest u Horacego punktem wyjścia do refleksji nad czło-

wiekiem i jego sprawami.

Anna Świderkówna, [Hymn o początku] (s. 61–63)



1. Starożytni Hebrajczycy znali tylko jedno określenie oznaczające wszech-

świat: „niebo i ziemia”.



2. Autorka chciała w ten sposób podkreślić, że chodzi tu nie o początek

czegoś, ale o początek wszystkiego.



3. W 35 wersetach Księgi Rodzaju imię Boga pojawia się aż 35 razy, ponie-

waż jest tam mowa o działaniu Boga, który tworzy wszystko.



4. Cechy odróżniające biblijnego Stwórcę od innych bóstw starożytnego

świata:



wszystko otrzymuje od Niego swoje istnienie,



stwarza mocą swojego słowa,



jest Jedyny i Wszechmocny.



5. Zdanie wykrzyknikowe w akapicie 2. eksponuje szczególnie ważną myśl

(odpowiedź c).



6. Biblijny „bezład i pustka” i mitologiczny chaos oznaczają to samo: prze-

rażającą pustkę, która uniemożliwia jakąkolwiek orientację.



7. Grecki chaos to pustka, otchłań, próżnia, współcześnie chaosem nazy-

wamy nieporządek, brak ładu.

Anna Litwińczuk, Joanna Szenauk

5

Klasa I



8. Według autora tekstu biblijnego, gdy Bóg podejmuje decyzję o stworze-

niu człowieka, przemawia w liczbie mnogiej. W ten sposób autor wyróżnia stwo-
rzenie człowieka.



9. Autorka próbuje uchwycić „własną myśl autora pierwotnego”, odwołu-

jąc się do kontekstu literackiego i historycznego. Po pierwsze więc, porównuje
słowa zapowiadające stworzenie człowieka z wersetem, który następuje po akcie
stworzenia, i stwierdza, że sformułowania te są niemal identyczne i mówią o pa-
nowaniu człowieka nad resztą stworzonego świata. Po drugie, przypomina, że
w czasie, gdy powstawał biblijny hymn o stworzeniu świata, Judea wraz z Jero-
zolimą była pod panowaniem perskim, a w imieniu perskiego władcy zarządzał
nią namiestnik.



10. Zasadniczą ideą słynnego fragmentu Księgi Rodzaju mówiącego o stwo-

rzeniu człowieka jest myśl, że człowiek został stworzony po to, by panować nad
całym światem.



11. odpowiedź c)



12. Słynne zdanie o stworzeniu człowieka na podobieństwo Boga oznacza,

że człowiek jest namiestnikiem Boga na ziemi, analogicznie do sytuacji politycz-
nej w ówczesnej Judei. Z jednej strony oznacza to szczególną pozycję człowieka,
który rządzi ziemią w zastępstwie Boga i na Jego podobieństwo, niczym namiest-
nik zarządzający prowincją. Z drugiej strony człowiek jest odpowiedzialny przed
Bogiem, tak jak namiestnik jest odpowiedzialny przed władcą imperium.



13. Godność człowieka polega na tym, że został on stworzony przez Boga na

Jego obraz i podobieństwo, by panować jako Jego namiestnik. Tak więc wszystkie
próby zamachu na człowieka są zamachem na samego Boga. Godność człowieka
wiąże się z jego odpowiedzialnością za to wszystko, co zostało mu powierzone.

Erich Auerbach, [Styl homerycki i styl biblijny] (s. 71–72)



1. Podstawą porównania stylu homeryckiego i biblijnego jest identyczność

rodzaju literackiego (epika) i czas powstania (starożytność).



2. Dla czytelnika zaskakujące są niewyjaśnione okoliczności spotkania Boga

z Abrahamem. Nie mamy informacji, gdzie ta rozmowa się odbywa, nie wiemy,
w jaki sposób i skąd Bóg się pojawia. Zostają przytoczone jedynie słowa, którymi
zwrócił się do Abrahama.



3. Zeus swoje decyzje uzasadnia w przemowie wygłaszanej podczas narady

z innymi bogami. Decyzje Boga biblijnego są zagadkowe i zaskakujące.



4. niespodziewanie, zagadkowo



5. Czytelnik nie wie, gdzie się znajduje Abraham. Nic także nie wiadomo

na temat czynności bohatera w momencie poprzedzającym zdarzenie.



6. Kompozycja opowieści biblijnej pozbawiona jest jakichkolwiek wtrąceń,

użyto niewielu zdań, z reguły głównych, stanowiących odrębne całości składniowe.



7. W opowieści biblijnej brakuje epitetów, ponieważ w tekście tym poja-

wiają się tylko elementy istotne dla celu akcji, brakuje natomiast jakichkolwiek
opisów: miejsc, osób, przedmiotów.



8. W tekście Homera czas i miejsce opisywanych zdarzeń są określone, zjawi-

ska zostały dokładnie przedstawione i wyraźnie ze sobą powiązane. Myśli i uczucia
są wypowiedziane wprost, a wydarzenia rozwijają się w sposób swobodny i są

Propozycja odpowiedzi na pytania…

6

Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem

ubogie w napięcie. W tekście biblijnym podano tylko takie informacje, które są
ważne dla celu akcji, miejsce i czas pozostają nieokreślone. Myśli i uczucia bohate-
rów nie zostają ujawnione i wyrażone. W fabule podkreślone zostają jedynie roz-
strzygające punkty kulminacyjne, stąd towarzyszące im napięcie. Cały tekst biblij-
ny pozostaje o wiele bardziej zagadkowy i tajemniczy niż tekst homerycki.

Anna Świderkówna, [Tajemnica ludzkiego cierpienia]
(s. 81–82)



1. Księgę Hioba spośród innych ksiąg biblijnych wyróżnia fakt, że podej-

muje ona problem sensu ludzkiego cierpienia i w związku z tym zawiera szcze-
gólny ładunek prawdy egzystencjalnej.



2. Mimo że Hiob jest postacią fikcyjną, wierzymy w prawdę jego skarg, po-

nieważ dotyczą one doświadczenia wspólnego wszystkim ludziom.



3. Epitety: pobożny, sprawiedliwy, chory, opuszczony. Epitety dotyczące

Hioba zostały dobrane na zasadzie kontrastu po to, żeby podkreślić fakt, że boha-
ter cierpi niezasłużenie.



4. Autor Księgi Hioba nie chce rozwiązać problemu ludzkiego cierpienia,

lecz ukazać, jaką postawę człowiek może przyjąć wobec swojego nieszczęścia.



5. Człowiekowi cierpiącemu nie pomogą rady i pouczenia, bardzo ważna

jest natomiast dla niego obecność przyjaciół, którzy są mu życzliwi i rozumieją
jego ból.



6. odpowiedź c)



7. Przyjaciele Hioba twierdzą, że cierpienie jest karą za grzechy. Cierpiący

niesłusznie się więc buntuje: skoro cierpi, to znaczy, że zgrzeszył.



8. Zdarza się, że ludzie wierzący odbierają cierpienie i chorobę jako karę

zesłaną przez Boga. Dla niewierzących istnienie na świecie zła i nieszczęść jest
potwierdzeniem tezy o tym, że Boga nie ma.



9. Dylemat Hioba to pytanie o powód, dla którego Bóg zsyła cierpienia na

sprawiedliwych (bogobojnych, niewinnych).



10. Dylemat Hioba dotyczy wyłącznie ludzi wierzących w Boga.

Hanna Krall, [Na czym polega prawda reportażu?] (s. 95)



1. Autorka w czasie przeprowadzania wywiadu nie zawsze notuje to, co

mówi rozmówca, często opisuje otoczenie i zachowanie rozmówcy. Te elementy
także dostarczają reporterowi potrzebnej wiedzy o człowieku.



2. Reporter w swojej pracy posługuje się notatnikiem i długopisem, czasem

magnetofonem.



3. Autorka nie korzysta często z notesu, gdyż krępuje on i peszy jej rozmów-

ców. Kiedy ludzie widzą, że notuje ich wypowiedzi, stają się mniej otwarci i szczerzy.



4. Hanna Krall nie lubi korzystać z magnetofonu, twierdzi, że staje się nie-

wolnikiem taśmy. Pełna i zacytowana wiernie wypowiedź wcale nie oddaje praw-
dy, jest natomiast nużąca dla czytelnika. Notowanie pozwala na gorąco zapisy-
wać w skrócie sens wypowiedzi, a tym samym relacja staje się bliższa prawdy.



5. Według Hanny Krall, reporter może zmieniać wypowiedzi bohaterów,

skracać je, streszczać. Chodzi o zachowanie sensu, a nie o cytowanie.

Anna Litwińczuk, Joanna Szenauk

7

Klasa I



6. Trwający trzy miesiące wywiad z Markiem Edelmanem mógł się zmieścić

w stustronicowej książce, ponieważ Hanna Krall skracała i zgęszczała wypowie-
dzi swego rozmówcy, wybierała tylko zdania szczególnie celne, najlepiej obrazu-
jące to, o czym opowiadał Edelman.



7. Autorka dosłownie cytuje swoich rozmówców wtedy, kiedy ich wypo-

wiedź jest wyjątkowo ważna i trafna, kiedy dane zdanie doskonale określa osobo-
wość danego człowieka czy jego środowiska.

Roman Mazurkiewicz, [Siedem pieczęci „Bogurodzicy”]
(s. 108–109)



1. Określenia Bogurodzicy: najbardziej zagadkowe dzieło w dziejach polskiej

literatury; pierwsze słowo polskiej, chrześcijańskiej poezji; najdawniejsza pieśń –
„pieśń ojców” (czyli carmen patrium); „zagadka zamknięta na siedem pieczęci”.



2. odpowiedź a)



3. odpowiedź a)



4. Najważniejsze zagadki Bogurodzicy to: czas i miejsce powstania dzieła, jego

autorstwo oraz to, czy jest dziełem oryginalnym, czy zależnym od obcych wzorów.



5. Przez „pieśń ojców” autor rozumie pieśń powstałą u początków chrześci-

jaństwa na ziemiach polskich, tzn. w czasach pierwszych władców i misjonarzy.



6. W opinii badaczy, Bogurodzica mogła powstać w czasach św. Wojciecha

i chrystianizacji ziem polskich; według innych hipotez, obecnie dominujących,
czas powstania pieśni jest późniejszy i przypada na wiek XIII.



7. odpowiedź b)



8. Obecnie autorstwo i oryginalność są kwestiami pierwszorzędnej wagi.

W średniowieczu autorami byli najczęściej duchowni, którzy tworzyli na chwałę
Boga, nie dbając o zasługi i sławę. Toteż większość dzieł tej epoki powstawała
anonimowo.



9. O artystycznej oryginalności pieśni świadczy fakt, że nigdzie nie udało

się odnaleźć utworu, który mógłby być bezpośrednim jej wzorcem.



10. Autor wyróżnił tłustym drukiem ostatnie słowa akapitu, ponieważ chciał

w ten sposób podkreślić niezwykłość i niepowtarzalność Bogurodzicy na tle litera-
tury średniowiecznej. Fakt artystycznej oryginalności ma szczególną wymowę
w wypadku pieśni, która w kulturze polskiej ma tak wysoką rangę jak Bogurodzica.

Jan Ptaśnik, [Apostołowie dobrowolnego ubóstwa] (s. 121–122)



1. Arnold z Brescii krytykował wystawne życie wyższego duchowieństwa

rzymskiego. Swoje uwagi zgłosił papieżowi, za co został wygnany. To wzbudziło
nienawiść Arnolda do kurii rzymskiej.



2. Arnold głosił, że Kościół powinien naśladować Chrystusa w ubóstwie.

Chrystus, jego zdaniem, nie posiadał żadnego majątku i wymagał od swoich
uczniów, by porzucili dobra ziemskie. Duchowni, jako następcy Chrystusa, po-
winni przestrzegać zasady skromnego, ubogiego życia. Kościół, który posiada
dobra materialne, odstąpił od nauki Chrystusa.



3. Piotr Waldez wystąpił ze swoją nauką pod wpływem Arnolda z Brescii

i przykładu św. Aleksego.

Propozycja odpowiedzi na pytania…

8

Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem



4. Piotr, bogaty kupiec z Lyonu, pod wpływem legendy o św. Aleksym wy-

rzeka się majątku i zaczyna prowadzić życie żebraka.



5. Największe wrażenie na Piotrze wywarł ten fragment historii Aleksego,

w którym jest mowa o tym, że Aleksy cały swój majątek rozdał biednym, a sam
został żebrakiem. Nawet to, co zdobył żebrząc, rozdawał potrzebującym.



6. „Ubodzy z Lionu”, wędrując po kraju, głosili ewangeliczne zasady życia

w ubóstwie. Przekonywali słowem, ale przede wszystkim własnym przykładem:
chodzili boso i w jednej szacie, wszystko, co mieli, było ich wspólną własnością.

Maria Ossowska, [Średniowieczny rycerz] (s. 138–139)



1. odpowiedź a)



2. Autorka ma wyraźnie negatywny stosunek do rycerskich ślubów; uważa,

że są nie do zaakceptowania z punktu widzenia zdrowego rozsądku. Swoją ocenę
rycerskiego obrzędu ujawnia za pomocą epitetu dziwny.



3. Zasada fair play, która obowiązywała rycerzy, wynikała z szacunku dla prze-

ciwnika, dumy, postawy zabawowej, lęku przed odwzajemnieniem i z humanita-
ryzmu.



4. A k a p i t p i e r w s z y:

„Jan Dobry […] gdy jego syn uciekł z Anglii, gdzie był więziony jako zakład-

nik, sam oddał się w ręce Anglików w zastępstwie zbiega”.

„Huizinga pisze o grupie rycerzy, która ślubowała nie uciekać nigdy z pola

walki dalej niż na odległość 50 akrów. Dziewięćdziesięciu rycerzy miało przypła-
cić ten ślub życiem”.

A k a p i t d r u g i:
„[…] jak rzecz się miała z Rolandem”.
„Jeżeli rycerz, z którym się walczyło, spadł z konia (a w zbroi nie mógł pod-

nieść się o własnych siłach), ten, kto go strącił, sam także zsiadał z konia, żeby
wyrównać szanse. «Nie zabiję nigdy rycerza, który spadł z konia – woła Lancelot.
– Boże broń mnie przed taką niesławą»”.

A k a p i t t r z e c i:
„Roland nie chciał dąć w róg dla przywołania pomocy, żeby nie pomyślano, że

się boi. Nic to, że ta odmowa pociągnęła za sobą śmierć jego przyjaciela i wy-
rżnięcie jego wojowników. Ten brak względów dla innych nie razi najwyraźniej
niebios, skoro archanioł Gabriel osobiście zlatuje z nieba po duszę bohatera”.

Podane przykłady są potwierdzeniem prawdziwości tez stawianych przez au-

torkę.



5. Średniowieczny rycerz najbardziej obawiał się posądzenia go o tchórzo-

stwo. Dlatego rycerzowi w zbroi nie wolno było się cofać, rzadko też wzywał
pomocy, by nie pomyślano, że się boi. By nie okryć się niesławą, gotów był po-
święcić życie własnego przyjaciela i jego wojowników.



6. odpowiedź d)



7. Roland zasłużył na sławę idealnego rycerza, ponieważ najwyżej stawiał

honor i podporządkował mu inne wartości, nawet życie własne i towarzyszy. Jego
postawa jest skrajnym przykładem działania wbrew rozsądkowi, by uniknąć cie-
nia podejrzenia o tchórzostwo.

Anna Litwińczuk, Joanna Szenauk

9

Klasa I

Johan Huizinga, [Wizerunek śmierci] (s. 153–154)



1. Wyjątkowe znaczenie motywu śmierci autor podkreślił za pomocą na-

gromadzenia następujących wyrazów: nigdy, żadna, nie wpajała, nikomu.



2. odpowiedź b)



3. Na spopularyzowanie myśli o śmierci miały wpływ nauki kaznodziejów

oraz drzeworyty, które docierały do wszystkich warstw społecznych.



4. Obraz śmierci, który pojawił się w XV w., był nastawiony na bezpośred-

nie masowe oddziaływanie i charakteryzował się prostotą, ludową dosadnością,
prymitywizmem, lapidarnością.



5. Najważniejsze motywy tworzące średniowieczny wizerunek śmierci były

następujące:



pytanie „gdzie są” (tzn. gdzie są ci, którzy żyli i wypełniali świat),



motyw rozkładu ludzkiego ciała,



motyw tańca śmierci.



6. W obu akapitach występują metafory muzyczne (1 – chór napomnień

o nieuchronności śmierci, 2 – tematy tworzące melodię skargi na kres wspania-
łości ziemskich).

John Ronald Reuel Tolkien, [O potrzebie fantazjowania]
(s. 169)



1. Fantazja nie niszczy rozumu, nie zmniejsza chęci pogłębiania wiedzy i po-

strzegania prawdy. Im bardziej trzeźwy i dociekliwy umysł, tym wspanialsze snu-
je fantazje.



2. Podstawą snucia fantazji jest odróżnianie prawdy od fałszu. By twórczo

fantazjować, trzeba mieć świadomość tego, że świat jest taki, jak go postrzegamy.
Gdyby ludzie nie dostrzegali różnicy między rzeczywistością a zmyśleniem, fan-
tazja zaczęłaby umierać, a w końcu stałaby się złudzeniem.



3. odpowiedź b)



4. Fantazja może być użyta do złych celów. Zdarza się, że wytwory fantazji

ludzie biorą za rzeczywistość, a niekiedy mogą one także oszukać umysł samego
twórcy. Tolkien ma tu na myśli groźne ideologie oraz mamiące ludzi hasła i obiet-
nice.



5. Zagrożenia wynikające z fantazjowania nie są niczym wyjątkowym w ludz-

kim świecie, gdyż człowiek tworzy na własną miarę i wedle własnych możliwo-
ści. Każde ludzkie działanie jest skażone niedoskonałością.



6. odpowiedź c)



7. W tym akapicie autor odwołuje się do poematu o stworzeniu świata z bi-

blijnej Księgi Rodzaju.



8. Człowiek ma potrzebę tworzenia, ponieważ naśladuje swojego Stwórcę.



9. Wewnętrzna spójność cechująca rzeczywistość to zgodność elementów

składających się na jej obraz.



10. Fantazja przynosi jej twórcy radość, jeśli uda mu się tak skonstruować

fantastyczny świat, by odkrywał on nową prawdę o rzeczywistości.

Propozycja odpowiedzi na pytania…