Monizm substancjalny

Monizm substancjalny

Benedykt Spinoza
Gottfried Wilhelm Leibniz

© Jarosław Kucharski

Źródła filozofii B. Spinozy

•

Kartezjańskie pojęcie substancji

▫ SUBSTANCJA – rzecz, która tak istnieje, że

żadnej innej rzeczy nie potrzebuje do

B. Spinoza

1632 - 1677

© Jarosław Kucharski

żadnej innej rzeczy nie potrzebuje do
swego istnienia

•

Wyjaśnianie bytów za pomocą przyczyn:

▫ Poznać jakąś rzecz, to poznać jej przyczynę

•

Metoda – dowodzenie ściśle na podstawie
przyjętych definicji

Substancja

•

Definicja: SUBSTANCJA – rzecz, która tak
istnieje, że żadnej innej rzeczy nie potrzebuje do
swego istnienia

B. Spinoza

1632 - 1677

© Jarosław Kucharski

swego istnienia

•

Taką substancją może być tylko Bóg

•

Istnieje niezależnie (sam z siebie)

•

Żadnej rzeczy nie potrzebuje do istnienia

Wszystkie byty nie-boskie musiały zostać w jakiś
sposób stworzone

Właściwości Boga-jedynej
substancji

•

Bóg istnieje samodzielnie (na mocy definicji)

▫ Sam jest swoją przyczyną

•

Bogu odpowiada idea bytu najdoskonalszego

B. Spinoza

1632 - 1677

© Jarosław Kucharski

•

Bogu odpowiada idea bytu najdoskonalszego

•

Jest nieskończony

▫ Mógłby być ograniczony wyłącznie przez inną

substancję (wykluczone na mocy definicji)

•

Istnieje tylko jedna substancja

•

Jedna substancja posiada nieskończenie wiele
atrybutów

Substancja a atrybuty

•

Atrybuty – własności substancji, jej przejawy

•

Bóg posiada nieskończenie wiele atrybutów

▫ Atrybuty są uporządkowane – od nieskończonych

B. Spinoza

1632 - 1677

© Jarosław Kucharski

▫ Atrybuty są uporządkowane – od nieskończonych

do skończonych

▫ Atrybuty przyjmują różne modi

•

Człowiek jest w stanie poznać dwa atrybuty Boga

▫ Rozciągłość
▫ Myślenie

Z substancji może wynikać nieskończenie wiele

na nieskończenie wiele sposobów.

Substancja a świat fizyczny

•

Rozciągłość jest boskim atrybutem

•

Cały świat przyrody jest atrybutem Boga

•

Bóg = natura (Deus sive natura)

B. Spinoza

1632 - 1677

© Jarosław Kucharski

•

Bóg = natura (Deus sive natura)

▫ Cała natura jest boska, Bóg jest w naturze
▫ Wszystkie ciała są elementami Boskiego atrybutu

•

Bóg nie jest niczym więcej niż Natura – nie jest
transcendentny w stosunku do świata

▫ Natura jest nieskończona

Substancja a psychika

•

Zjawiska przypisywane duszy są częścią boskiego
atrybutu

▫ Każdy umysł jest częścią boskiego atrybutu

B. Spinoza

1632 - 1677

© Jarosław Kucharski

▫ Każdy umysł jest częścią boskiego atrybutu

myślenia

•

Umysł boski jest sumą nieskończonych umysłów
pojedynczych

▫ Nie należy utożsamiać umysłu Boskiego z

aktualnymi umysłami ludzkimi

Substancja a modi

•

Substancja wyraża się poprzez atrybuty

•

Atrybuty różnią się od siebie dzięki modi

▫ Modi rozciągłości: kształt, kolor, smak, etc…

B. Spinoza

1632 - 1677

© Jarosław Kucharski

▫ Modi rozciągłości: kształt, kolor, smak, etc…
▫ Modi myślenia: myśli, uczucia, intuicje etc…

•

Modi odnoszą się do atrybutów, nie do
substancji

Problem psychofizyczny

•

Zjawiska fizyczne i duchowe są atrybutami
jednej substancji

•

Nie może być pomiędzy nimi niezgodności

B. Spinoza

1632 - 1677

© Jarosław Kucharski

•

Nie może być pomiędzy nimi niezgodności

•

Dusza i ciało są elementami tego samego
systemu

▫ Występuje między nimi odpowiedniość

•

Problem psychofizyczny nie istnieje

Monizm substancjalny Spinozy

•

Istnieje tylko jedna substancja (Bóg)

•

Substancja jest wszystkim, co jest (monizm
ontologiczny)

B. Spinoza

1632 - 1677

© Jarosław Kucharski

ontologiczny)

•

Substancja ta przejawia się na nieskończenie
wiele sposobów, z których człowiek może poznać
dwa – rozciągłość i myślenie

•

Atrybuty substancji są elementami tego samego
układu- nie mogą być niezgodne – eliminacja
problemu psychofizycznego

Panteizm Spinozy

•

Bóg = Natura

▫ Bóg jest nieskończony= natura jest nieskończona
▫ Bóg nie jest poza światem – nie można mówić o

B. Spinoza

1632 - 1677

© Jarosław Kucharski

▫ Bóg nie jest poza światem – nie można mówić o

obecności czegokolwiek poza światem

•

Natura dzieli się na dwie części

▫ Natura naturans (natura rodząca) – sama

substancja, która przybiera atrybuty

▫ Natura naturata (natura zrodzona) –

„wcielone” atrybuty jedynej substancji

Gottfried Wilhelm Leibniz

•

Sprzeciwiał się panteizmowi Spinozy

•

Postulował powrót do klasycznego pojęcie

G. W. Leibniz

1646-1716

© Jarosław Kucharski

•

Postulował powrót do klasycznego pojęcie
substancji

▫ SUBSTANCJA – podmiot wszelkich własności

•

O substancjach możemy orzekać różne własności
– substancja jest metafizycznym reprezentantem
podmiotu w zdaniu

Dedukcja substancji

•

Poznajemy pewne własności (kolory, kształty,
słowa, myśli, etc)

G. W. Leibniz

1646-1716

© Jarosław Kucharski

•

Własności te muszą mieć swoje źródło

•

Własności mają źródło w substancjach

•

Substancja to podmiot własności

Zasada identyczności

•

Byty posiadające te same właściwości są
nieodróżnialne

•

To co nieodróżnialne, jest tym samym

G. W. Leibniz

1646-1716

© Jarosław Kucharski

•

To co nieodróżnialne, jest tym samym

•

Identyczność to posiadanie tych samych
własności

•

Nie ma dwóch bytów, które posiadałby
dokładnie te same właściwości

Ilość substancji

•

Poznajemy różne „zestawy” własności

•

Własności muszą mieć swoje źródło w substancji

•

Różne zestawy oznaczają odmienne substancje

G. W. Leibniz

1646-1716

© Jarosław Kucharski

•

Różne zestawy oznaczają odmienne substancje

•

Nie mogą pochodzić od jednej substancji –
wtedy nie różniłyby się między sobą

•

Istnieje wiele substancji (pluralizm
ontologiczny)

Własność substancji

•

Nie mogą być materialne – same nie posiadają
żadnej własności

•

Są niematerialne (duchowe)

G. W. Leibniz

1646-1716

© Jarosław Kucharski

•

Są niematerialne (duchowe)

•

Różnią się od siebie:

▫ Poprzez swoje określenia
▫ Poprzez postrzeżenia tych określeń

•

Każda substancja (monada) – posiada zestaw
określeń (instrukcji), które nią kierują

Określenia monad

•

Istnieje Bóg (monada najdoskonalsza)

▫ Jest doskonały
▫ Jest wszechwiedzący

G. W. Leibniz

1646-1716

© Jarosław Kucharski

▫ Jest wszechwiedzący

•

Wszechwiedza Boska – znajomość wszystkich
prawd o poszczególnych monadach

•

Ponieważ Bóg zna wszystkie prawdy – są to (dla
Niego) prawdy konieczne

•

Bóg stwarzając świat, ułożył monady w
należytym porządku (harmonii przedustawnej)

Zasada racji dostatecznej

Dlaczego jest raczej coś niż nic?

•

Nic co jest, nie istnieje, nie istnieje bez przyczyny

G. W. Leibniz

1646-1716

© Jarosław Kucharski

•

Nic co jest, nie istnieje, nie istnieje bez przyczyny

•

Wszystko co jest, musi mieć swoją rację
dostateczną

•

Jaka jest racja istnienia świata?

•

Bóg stworzył świat, ponieważ jest bytem
doskonałym – posiada moc stwórczą i może ją
manifestować

Określenia monad

•

Dla poszczególnych monad tylko wydarzenia
przeszłe są konieczne

▫ Przyszłość jest postrzegana jako wydarzenia

G. W. Leibniz

1646-1716

© Jarosław Kucharski

▫ Przyszłość jest postrzegana jako wydarzenia

przygodne

•

Monady różnią się między sobą postrzeżeniami
swoich określeń:

▫ Swoją historią
▫ Stopniem wyraźności postrzeżeń:

Percepcje –postrzeganie wyłącznie określeń

Apercepcje – postrzeganie określeń i świadomość

Właściwości monad

•

Monady posiadają w sobie wszystkie instrukcje

Monady nie mają onkien
▫ Monady nie kontaktują się ze sobą – działają

G. W. Leibniz

1646-1716

© Jarosław Kucharski

▫ Monady nie kontaktują się ze sobą – działają

według wewnętrznych instrukcji

•

Monady tworzą świat materialny poprzez
zagęszczenie monad duchowych

•

Znika problem psychofizyczny

▫ Nie ma materii
▫ „zegary” wszystkich monad są doskonale zgrane

Czas i przestrzeń

•

Czas i przestrzeń nie istnieją samoistnie

▫ Przestrzeń jest wyznaczana przez wzajemne

G. W. Leibniz

1646-1716

© Jarosław Kucharski

▫ Przestrzeń jest wyznaczana przez wzajemne

odniesienie się do siebie monad

▫ Czas jest wyznaczany przez następstwo monad

jedna po drugiej

Monizm substancjalny

•

Substancja to podmiot własności

•

Istnieje tylko jeden rodzaj substancji –
substancja duchowa

G. W. Leibniz

1646-1716

© Jarosław Kucharski

substancja duchowa

•

Istnieje wiele substancji duchowych (monad) –
pluralizm ontologiczny

•

Monady nie wchodzą ze sobą w interakcje –
działają na podstawi wewnętrznych instrukcji

•

Likwidacja problemu psychofizycznego –
monady są ze sobą zestrojone przez Boga
(harmonia przedustawna)

Monizm materialny

•

Istnieje wyłącznie jeden rodzaj substancji –
substancja materialna

K. Marks

1818 – 1883

© Jarosław Kucharski

•

Wszystkie byty są złożone z materii

•

Zjawiska duchowe to efekt wysoko
zorganizowanej materii

Monizm substancjalny

Substancja

materialna

Substancja duchowa

Substancja

Boska

© Jarosław Kucharski

B. Spinoza

1632 - 1677

K. Marks

1818 – 1883

G. W. Leibniz

1646-1716

Jeden byt

(monizm

ontologiczny)

Wiele bytów

(pluralizm

ontologiczny)

B. Spinoza

1632 - 1677

K. Marks

1818 – 1883

G. W. Leibniz

1646-1716

R. Descartes

(Kartezjusz)

1596 – 1650