Z. Łyko –Wstęp do Pisma Świętego

Rozdział piaty

ZASADY INTERPRETACJI PISMA ŚWIĘTEGO

„Księgi Biblijne są dokumentami Bożego Objawienia, słowem i pismem Boga do ludzi. W nich jest
pisane, co Bóg ludziom przez usta proroków, Jezusa Chrystusa i Apostołów objawił o Swojej istocie,
woli, radach i postanowieniach, o istocie świata i człowieka, o Swoim stosunku do świata i ludzi, o
Swoich prawdach i prawach rządzących światem, o celu i przeznaczeniu świata i człowieka (...) W
środku Biblii jest postać Jezusa, Syna Bożego, ucieleśnione Słowa wiecznego Boga (...) Biblia jest
drogowskazem człowieka w jego ziemskiej pielgrzymce, niewyczerpanym skarbem prawdy, pociechy,
pokrzepienia, mądrości, światłem w ciemnościach, ostoją w niedolach i niebezpieczeństwach” (ks. bp
Karol Kotula, „Co to jest Biblia?”, Warszawa 1961, s. 5.6).

Po omówieniu szeregu zagadnień dotyczących istoty i treści, autorstwa i dziejów oraz znaczenia
Pisma Świętego i po stwierdzeniu, że Biblia jest nie tylko wybitnym dziełem literackim, ale przede
wszystkim Słowem Bożym, nasuwa się pytanie, w jaki sposób poznać objawioną w Biblii wolę Boga
i zrozumieć zawartą w niej naukę? Odpowiedź na to pytanie jest niezwykle ważna i to zarówno z
punktu widzenia religijno-konfesyjnego, jak i teologicznego, duszpastersko-katechetycznego, a także
osobistego zbawienia, które wszak uwarunkowane jest z jednej strony właściwym poznaniem prawdy
i wiarą, a z drugiej –zgodnym z tym czynem. Jest to problem metodologiczno-poznawczy.

1. POPULARNOŚĆ BIBLII

Umiejętność czytania i rozumienia oraz właściwego zwiastowania Pisma Świętego jest szczególnie
ważna w naszych czasach, kiedy Pismo Święte jest powszechnie dostępne i stanowi olbrzymią szansę
wgłębienia się w jej treść i zawarte w nim poselstwo Boże. Coraz nowe i bardziej nowoczesne
przekłady na współczesne języki niewątpliwie zbliżają treści biblijne dzisiejszemu człowiekowi.
Wielu jednak ludzi wzdraga się przed wgłębianiem się w lekturę biblijną w obawie przed
niezrozumieniem.

II. ŹRÓDŁO SATYSFAKCJI

Pomijając względy teologiczne, do kultury współczesnego chrześcijanina należy umiejętność
kontaktu ze Słowem Bożym. Tylko bowiem wówczas, gdy ten kontakt będzie prawidłowy, Biblia
stanie się księgą przemawiającą, a lektura biblijna nie tylko dostarczy nieprzemijalnych przeżyć, ale
także stanie się źródłem wiedzy i prawdziwej satysfakcji duchowej. Szczególnie obowiązuje to
teologów i duszpasterzy.

§ 1. POTRZEBA INTERPRETACJI

Celem należytego zrozumienia treści Pisma Świętego, a przede wszystkim zawartej w niej nauki o
Bogu i człowieku, trzeba sięgnąć do podstawowych reguł interpretacyjnych

1

, czyli tzw. zasad

hermeneutyki lub egzegezy

2

biblijnej, służących temu właśnie celowi.

I. BIBLIA JEST DLA WSZYSTKICH

Należy jednakże podkreślić z całym naciskiem, że Pismo Święte i jego badanie nie jest wyłączną
domeną uczonych i teologów, chociaż obowiązują ich tutaj szczególne rygory.

1. KSIĘGA OTWARTA

Biblia jest księgą otwartą dla wszystkich ludzi dobrej woli, którzy szukają odpowiedzi na
podstawowe pytania dotyczące wszechbytu i pragną poznać Boga i Jego wolę. Poznanie Pisma
Świętego, jakkolwiek wymaga skupienia i uwagi, jest nie tylko możliwe, ale także bardziej dostępne
dla wszystkich grup ludzi niżby się to pozornie wydawało. Szczerość i gorliwość przy poznawaniu
Biblii wynagrodzone zostaną obfitym błogosławieństwem niebios, „każdy bowiem, kto szuka,
znajduje, kto prosi, bierze; a temu, co kołacze, będzie otworzono” (Mat. 7,8 BG).

Z kart Pisma Świętego przemawia Bóg, stąd kieruje do wszystkich ludzi swoje zbawcze orędzie, tutaj
każdy może usłyszeć głos Boga. Biblię mogą czytać uczeni i laicy, teolodzy i prości wyznawcy
Chrystusa, mogą ją studiować młodzi i starzy, a nawet dzieci są w stanie zrozumieć treść Biblii i
poznać wolę Ojca niebieskiego, czego dowodem jest choćby Tymoteusz, który – jak stwierdza ap.
Paweł – „od lat dzieciętych” (2 Tym. 3,15 SK) znał Pismo Święte. O młodzieży chrześcijańskiej
czasów apostolskich powiedziane zostało, że „mieszka w nich Słowo Boże” (1 Jana 2,14), psalmista
zaś pyta: „Jak zachowa młodzieniec w czystości życie swoje?” i odpowiada: „gdy przestrzegać będzie
słów twoich” (Ps. 119,9).

2. OFERTA MIŁOŚCI I PRAWDY

W Słowie Bożym czytamy, że „Bóg nie ma wzglądu na osobę” (Rzym. 2,11), wszystkim więc oferuje
w swym natchnionym Słowie bezcenne skarby wiekuistej miłości, mądrości i prawdy. Uczy ludzi
roztropnych i prostych, gani pysznych i upartych, przed każdym szczerym poszukiwaczem prawdy
otwiera niezgłębione tajemnice swej woli i miłości. „Pismo św. zawiera dość jasności –pisze Pascal –
aby wybranych oświecić, i dość zawiłości, aby ich utrzymać w pokorze. Ale dla zatwardziałych
zawiera dość ciemności, aby ich oślepić, jak również dość jasności, aby ich jako winnych słusznie po-
tępić”

3

.

II. POWODY INTERPRETACJI

Zatrzymajmy się przez chwilę nad kwestią powodów interpretacji, czyli wykładu Pisma Świętego.
Dlaczego potrzebne jest interpretowanie Biblii?

1. POTRZEBA ZBLIŻENIA TREŚCI

Otóż Pismo Święte pisane było w różnych okolicznościach, miejscach i czasach, a jego pisarze
posługiwali się różnymi formami wyrazu i rodzajami literackimi. Ponadto Biblia kryje w sobie
tajemnice wiary, które tylko Duch Święty może objawić. Każdy wiersz Biblii zawiera prawdę
absolutną, ale nie w każdym wierszu zawarta jest cała prawda, bowiem pełnia prawdy zawarta jest w
całej Biblii. Spotykamy też, w Biblii mowę obrazową, przenośną. Stąd m.in. wypływa potrzeba
interpretacji Pisma Świętego, czyli jego wykładu.

2. STANOWISKO BIBLII

Pismo Święte samo zresztą zwraca uwagę na potrzebę interpretacji. Już w zaraniu starożytności
biblijnej objawienie Boże, dochodzące do skutku za pośrednictwem słów, znaków i zdarzeń,
domagało się interpretacji (1 Mojż. 2.21–23; 3,15.21; 22,1–14). Podobnie było z nauką prorocką
(Dan. 2,19. 27.28; 7, 15.16; 9,21–23; Zach. 4,2–6), z mową obrazową Chrystusa (Mat. 13,26) czy
głoszonymi przez Niego prawdami zbawienia (Łuk. 24,25–27). Interpretacji wreszcie domagała się
nauka apostolska, zwłaszcza listy ap. Pawła, o których ap. Piotr wyraził się, „że są w nich pewne
rzeczy niezrozumiałe, które, podobnie jak i inne pisma, ludzie niewykształceni i niezbyt umocnieni
przekręcają ku własnej swej zgubie” (2 Piotra 3,16). Niektórzy są zdania, że występują w Piśmie
Świętym „sprzeczności”. Pośpieszmy jednak z wyjaśnieniem, że „sprzeczności” te posiadają
charakter pozorny. Głębsze zbadanie zagadnienia „sprzeczności” te usuwa.

3. HERMENEUTYKA BIBLIJNA I JEJ PODZIAŁ

Właściwe zatem zrozumienie zawartej w Piśmie Świętym mowy Bożej wymaga zastosowania
określonych zasad interpretacji biblijnej. Zagadnieniem tym zajmuje się tzw. hermeneutyka lub
egzegeza biblijna.

Hermeneutyka biblijna lub egzegeza biblijna to nauka, zajmująca się regułami właściwego
interpretawania treści objawienia Bożego zawartego w Biblii. Hermeneutyka dzieli się na
neomatykę

4

, czyli naukę o sensie, heurystykę

5

, czyli naukę o metodach odnajdywania właściwego

sensu (znaczenia) wypowiedzi biblijnych i wreszcie proforystykę

6

, czyli naukę o sposobach

wykładania odnalezionego w Biblii sensu. Omówimy pokrótce każdy z tych działów

7

.

§ 2. NEOMATYKA

Noematyka jest to nauka o sensie. Noematyka zajmuje się teorią sensu. Odpowiada na pytanie czym
jest sens. Przez sens rozumie się ogólnie myśl lub prawdę wynikająca z kontekstu, a w szczególności
myśl lub prawdę wynikającą z wyrazów, których ogólne, często wielorakie znaczenie zostało ściśle
określone przez wzajemne ich gramatyczne i logiczne zależności i powiązania

8

. Ze szczególnym

naciskiem pragniemy podkreślić rozumienie sensu jako myśli czy prawdy zawartej w Biblii.

I. OKREŚLENIE SENSU

Definicja ta wymaga bliższego wyjaśnienia. Co bowiem należy rozumieć przez kontekst, wyraz,
znaczenie i owe zależności i powiązania? Co to jest wreszcie pojęcie?

1. PODSTAWOWE TERMINY

Wyraz to nazwa określonego elementu rzeczywistości (przedmiotu) – rzeczy, osób, idei i zdarzeń.
Nazwa to słowny oznacznik przedmiotu, a pojęcie to myślowy jej odpowiednik

9

. Znaczenie wyrazu

to sposób jego rozumienia w danym języku. Wyraz może posiadać kilka znaczeń

10

, np. wyraz „za-

mek”. Różnorodność znaczeń wyrazu jest często źródłem poważnych nieporozumień. Dlatego w
dziedzinie interpretacji niezwykle ważną sprawą jest ścisłe ustalenie właściwego znaczenia wyrazów
i pojęć jako istotnego elementu prawidłowej komunikacji.

Ścisłe jednakże ustalenie znaczenia wyrazu jest możliwe tylko w zestawieniu z innymi wyrazami, a
więc w wyniku ich wzajemnych powiązań, czyli zależności gramatycznych i logicznych. Owe
wzajemne powiązania lub zależności gramatyczne i logiczne wyrazów nazywamy kontekstem.
Kontekst może być bliższy lub dalszy w zależności od tego, czy obejmuje dane zdanie czy też szereg
zdań. Podsumowując stwierdzamy, że sensem (znaczeniem) jest myśl lub prawda, wynikająca z
kontekstu, wyrażona słowami

11

.

2. RODZAJE SENSÓW

Istnieje kilka rodzajów sensów w zależności od różnych okoliczności ich egzystencji:

po pierwsze – w zależności od sposobu wyrażenia sensu może być:

a) sens wyrazowy, zwany, także historycznym, gdy dane prawdy wyrażamy przy pomocy słów,
b) rzeczowy, zwany także typicznym albo duchowym, gdy wyrażamy dane prawdy przy pomocy
rzeczy, zdarzenia, znaku;

po drugie – w zależności od sposobu odkrywania sensu może być:

a) sens gramatyczny lub filologiczny, gdy odkrywamy go przy pomocy reguł gramatycznych,
językowych,
b) logiczny, gdy odkrywamy go przy pomocy reguł logicznych,
c) teologiczny, gdy odkrywamy go przy pomocy reguł teologicznych;

po trzecie – w zależności od właściwości sensu może być:

a) sens pewny, prawdopodobny lub wątpliwy,
b) jasny lub niejasny.

II. SENS WYRAZOWY

Sens wyrazowy jest podstawowym sensem Pisma Świętego. Biblia jest przecież zapisem mowy
ludzkiej, napisana została przez ludzi, językiem ludzkim i dla ludzi. Sens tego zapisu ustala się przede
wszystkim na podstawie reguł gramatycznych i logicznych. Sens ten opiera się na podstawowym,
leksykalnym (słownikowym) i obiegowym, znaczeniu występujących w Biblii słów, jest sensem ich
kontekstu.

1. RODZAJE SENSÓW WYRAZOWYCH

Sens wyrazowy może być:

po pierwsze – ze względu na treść:

a) sensem historycznym, gdy podaje fakty historyczne,
b) sensem przyrodniczym, gdy podaje fakty przyrodnicze.
c) sensem doktrynalnym, gdy podaje zasady wiary,
d) sensem moralnym, gdy wskazuje na normy moralne;

po drugie – ze względu na sposób posługiwania się słowami może być:

a) sensem dosłownym lub właściwym, gdy słowa użyte są w znaczeniu podstawowym, właściwym
(sens wyrazowy dosłowny jest dominującym sensem Pisma Świętego),
b) sensem przenośnym, gdy słowa użyte są w znaczeniu przenośnym;

po trzecie – ze wzglądu na kontekst może być:

a) sensem pełniejszym, gdy wychodzi poza zakres sensu zwykłego i wypływa z zestawienia tekstów o
tej samej tematyce lub
b) sensem wywnioskowanym, gdy wydobywa się go z wyrazów drogą rozumową (np. 1 Tes. 4,16 –
Jan 14,13).

2. SENS WYRAZOWY PRZENOŚNY

Sens wyrazowy przenośny, zwany czasem metaforycznym, alegorycznym lub symbolicznym,
zasługuje na osobne omówienie, gdyż w Biblii ten rodzaj sensu występuje bardzo często i ma swoje
doniosłe znaczenie.

Do przenośni wyrazowych należą:

po pierwsze – metafora (od słowa metaforein –przenosić), jest to przeniesienie znaczenia wyrazu z
właściwego mu przedmiotu na inny przedmiot, rzecz czy czynność, do których znaczenie to odnosi
się w sposób pośredni, wtórny, np. „wy jesteście solą ziemi” (Mat. 5,13), „wy jesteście światłością
świata” (Mat. 5,14), „lew z pokoleniu Judy”, „odrośl Dawidowa” (Obj. 5,5) 12.

po drugie – alegoria (od słowa alegorien –mówić inaczej, wyrazić się obrazowo), jest to rozwinięta
metafora, np. pieśń Izajasza o winnicy (Izaj. 5,1–6), przypowieść o dobrym pasterzu i jego owczarni
(Jan 10,1–16)

13

;

po trzecie – parabola (od słowa parabolein – położyć coś obok, porównać coś z czymś), jest to
opowieść metaforyczna, zwana przypowieścią lub porównaniem, przy pomocy której pragnie się
przedstawić jakąś prawdę moralna lub teologiczną, przy czym należy pamiętać, że ponieważ
porównanie występuje pomiędzy dwoma płaszczyznami różnego porządku, to tylko główna idea
(tertium comparationis) służy do naświetlania prawdy moralnej lub teologicznej, wszystkie zaś inne
elementy stanowią wyłącznie dekorację opowiadania (np. podobnie jak ojciec przyjmuje
marnotrawnego syna, tak Bóg przygarnia pokutujących grzeszników);

po czwarte – symbol, jest to opowieść metaforyczna, której istotą jest rzecz lub akcja obrazowa, przy
pomocy której pragnie się wyrazić jakąś prawdę lub zdarzenie, przy czym pamiętać należy, że
symbol jest znakiem (faktem, obrazem) rzeczywistym, przy pomocy którego pragnie się przedstawić
jakąś prawdę, podczas gdy np. alegoria i parabola są zdarzeniami zmyślonymi, od typu zaś, który jest
także znakiem (obrazem) rzeczywistym, różni się symbol tym, że istnieje wyłącznie ze względu na
coś innego (sam w sobie nie ma racji bytu), podczas gdy np. typ – ma racje bytu sam w sobie.
Symbolem jest np. rozdarcie płaszcza przez Achiasza na znak rozdarcia królestwa Dawidowego (1
Król. 11,29–30), rozbicie garnka przez Jeremiasza na znak końca królestwa judzkiego (Jer. 29,11–
13), umycie rąk przez Piłata (Mat. 27.24), wizja kości (Ez. 37,1–44), wizja wozów (Zach;. 6,1–5),
wizja zwierząt nieczystych (Dz.Ap. 10,10–16), wizja bestii (Dan. 7,1–8), w przeciwieństwie do tego
typem jest np. baranek, wskazujący na Chrystusa „jako baranka Bożego”

14

.

po piąte – przysłowie, jest to krótkie zdanie, w którym zawarta jest jakaś prawda, oparta na
doświadczeniu ludzkim;

po szóste – zagadka, jest to przenośnia wyrażona w sposób zawiły, wymagający większej uwagi.

III. SENS RZECZOWY (TYPICZNY, DUCHOWY)

Idee i prawdy można wyrazić nie tylko za pomocą słów (wówczas obowiązuje sens wyrazowy), ale
także za pomocą czynów lub rzeczy, a więc znaków i figur, a wówczas mamy do czynienia z sensem
rzeczowym, zwanym także typicznym, figuratywnym, gdyż wyraża się go przy pomocy jakiegoś
przedmiotu czy rzeczy, lub duchowym, gdyż wyraża jakąś prawdę duchową.

1. BLIŻSZE OKREŚLENIE

Jeśli zatem jakieś osoby, rzeczy i wydarzenia, wyrażone przez hagiografa słowami, mają – z intencji
Bożej – znaczenie jeszcze inne, wyższe, znane jedynie Bogu i w tym sensie objawione przez Boga,
czyli mają znaczenie figury, to wówczas mamy do czynienia z sensem typicznym, figuratywnym,
rzeczowym, duchowym (zwanym także sensem mistycznym lub alegorycznym).

2. RODZAJE SENSU RZECZOWEGO

Istnieją różne rodzaje sensu rzeczowego (typicznego). Sens ten może być:

po pierwsze – ze względu na treść sensem dogmatycznym, moralnym itp.,

po drugie – ze względu na sposób posługiwania się nim sensem właściwym (gdy słowa zatrzymują
swe właściwe, dosłowne znaczenie, tj. tak w sensie wyrazowym, jak i w figurze np. zakaz łamania
kości u baranka i Chrystusa, 2 Mojż. 12,46; Jan 19,26), lub przenośnym, czyli niewłaściwym, jeśli w
obu sensach, a więc w sensie wyrazowym, jak i typicznym, słowa należy rozumieć przenośnie, np.
kamień (Ps. 118,22.; Mat. 21,42; Dz.Ap. 4,11).

3. ISTOTA SENSU RZECZOWEGO

„Sens typiczny jest dziełem Ducha Świętego, dlatego że zawiera prawdę wyższą niż mówią o tym
słowa hagiografa. Można go więc poznać jedynie z objawienia Bożego”

15

. Ponadto osoby, rzeczy i

zdarzenia używane w sensie typicznym muszą istnieć, czyli mieć rzeczywistość historyczną lub przy-
najmniej literacką, a wiec muszą mieć swój sens wyrazowy, musi istnieć również podobieństwo
między typem a antytypem, choć nie pod każdym względem, oraz przy sensie typicznym musi
występować także intencja Boża.

Podsumowując trzeba pamiętać o tym, że słowa Pisma Świętego należy przyjmować przede
wszystkim w ich sensie wyrazowym, dosłownym, wszelkie zaś przenośnie, czy to z zakresu sensu
wyrazowego przenośnego czy też sensu typicznego przenośnego, należy tłumaczyć o tyle, o ile
tłumaczy je objawienie Boże

16

. Jest to wówczas tzw. wykładnia autentyczna, dokonana przez samo

natchnione Słowo.

4. STANOWISKO E. G. WHITE

17

Ellen White kładzie nacisk na oczywiste, tj. literalne, znaczenie określonego fragmentu Pisma
Świętego, chyba że sam kontekst wskazuje na to, iż mamy do czynienia z językiem przenośnym,
symbolicznym. Jeśli jednak został zastosowany język symboliczny, to wówczas całą Biblię należy
potraktować jako interpretatorkę samą dla siebie.

„Język biblijny powinien być rozumiany w dosłownym jego brzmieniu, oczywiście z wyjątkiem
symboli i metafor” (WB 463). „Ci, którzy mają dużą wyobraźnię, korzystają skwapliwie z symboli i
metafor Pisma Świętego, interpretują tak, aby dostosować je do swojej fantazji z niewielkim odniesie-
niem do świadectwa Pisma Świętego jako interpretatora samego siebie, i przedstawiają swoje
dziwactwa jako nauki Słowa Bożego” (4 SP 344). „Prawdy, wyraźnie objawione w Biblii, są
kwestionowane i zniekształcane przez ludzi, którzy twierdząc, że posiadają wiedzę i mądrość, uczą,
że Pismo Święte ma mistyczne, duchowe lub alegoryczne znaczenie. Ludzie ci są fałszywymi
nauczycielami” (WB 463).

§ 3. HEURYSTYKA

Słowo hereustyka pochodzi od słowa heuriskein (znaleźć) i oznacza naukę o regułach odnajdywania
sensu biblijnego, a więc myśli Bożych i prawd religijnych, które zawarte zostały w Biblii i stanowią
treść objawienia Bożego. W interpretacji Pisma Świętego nauka ta ma olbrzymie znaczenie. Ważna
jest nie tylko znajomość rodzajów sensów, tzn. różnych typów myśli i prawd, ale także umiejętność
ich odnajdywania i ustalania. Pismo Święte jest dziełem Bosko-ludzkim. Jako dzieło ludzkie –
literackie – podlega ogólnym regułom heurystycznym, jakimi bada się każde dzieło literackie, a jako
dzieło Boskie – natchnione – podlega także szczególnym regułom heurystycznym, mającym
zastosowanie do Biblii.

Biblistycznymi regułami heurystycznymi są: po pierwsze – reguły (sprawdziany, kryteria)
ogólnoliterackie, a po drugie – reguły (sprawdziany, kryteria) szczególne, czyli teologiczne.

I. REGUŁY OGÓLNOLITERACKIE

Do reguł ogólnoliterackich należą sprawdziany zewnętrzne, wewnętrzne i mieszane (zewnętrzno-
wewnętrzne). Rozpatrzmy poszczególne sprawdziany bliżej.

1. SPRAWDZIANY WEWNĘTRZNE

Sprawdziany (kryteria) wewnętrzne są to sprawdziany, które czerpiemy z samej treści utworu. Do
sprawdzianów wewnętrznych należą takie elementy, jak język utworu, kontekst bliższy i dalszy,
miejsca paralelne. Omówmy te elementy szczegółowiej.

A) JĘZYK UTWORU

Pismo Święte było pisane w trzech językach: hebrajskim, aramejskim i greckim. Obecnie

dysponujemy nowoczesnymi przekładami Pisma Świętego, które na ogół poprawnie oddają
oryginalny tekst Pisma Świętego. W wielu jednakże wypadkach, zwłaszcza przy naukowej egzegezie
tekstu, trzeba sięgnąć do tekstu oryginalnego, tj. tekstu hebrajsko-aramejskiego lub greckiego.
Wówczas konieczna jest nie tylko ogólna znajomość danego języka, ale także należy uwzględnić
pewne specyfiki, a mianowicie: 1° zwrócić uwagę na właściwości językowe utworu (osobliwości
retoryczne i stylistyczne, np. język obrazowy), 2° dokonać porównań danego słowa z jego miejscami
paralelnymi, 3° sięgnąć do języków pokrewnych.

Interesujące są wypowiedzi E. G. White na temat wariantów tekstowych

18

. Ponieważ w tekście Pisma

Świętego występują pewne zmiany dokonane przez kopistów, redaktorów i tłumaczy, E. G. White
sugeruje zwrócenie uwagi na właściwą ocenę różnych wariantów tekstowych. Mówi także o ważności
manuskryptów – hebrajskiego i greckiego:

„Niektórzy patrzą na nas podejrzliwie i pytają: «Czy nie uważacie, że kopiści i tłumacze mogli zrobić
jakieś błędy?» Wszystko to jest możliwe... (ale) te wszystkie błędy nie będą stanowiły problemu dla
żadnej istoty ludzkiej duszy, ani nie doprowadzą żadnej nogi do potknięcia, jeśli ona sama nie
stworzy trudności w najoczywistszej prawdzie” (1 SM 16). „Bóg w szczególny sposób chroni Biblię;
jednak, gdy przepisywaczy było niewielu, ludzie uczeni pozmieniali w pewnych przypadkach słowa,
sądząc, że zrobili przez to Biblię bardziej przejrzystą, podczas gdy w rzeczywistości dokonali mistyfi-
kacji tego, co już było jasne i zawęzili Słowo Boże do własnych poglądów opartych na tradycji” (EW
220.221). „Bóg miał wiernych świadków, którym powierzył Prawdę, i którzy ochraniali Jego Słowo.
Manuskrypty Pisma Świętego w jeżyku hebrajskim i greckim zostały zachowane przez wieki dzięki
cudowi Bożemu” (List 32,1899).

Można zatem mieć pełne zaufanie do biblijnych przekładów. Wskazane jest również sięganie do
różnych przekładów biblijnych, co może ogromnie wzbogacić treść biblijnego przekazu.

B) KONTEKST BLIŻSZY I DALSZY

Przez kontekst rozumiemy wzajemną zależność grarnatyczno-logiczną występującą między
wyrazami, zdaniami, szeregiem zdań danej księgi, albo wreszcie całego Pisma Świętego. Kwestia
kontekstu przedstawia kardynalne znaczenie, gdyż właśnie kontekst ustala ścisły sens wyrazów i
zdań, a sensem jest przecież myśl (prawda, idea) wynikająca z kontekstu

19

. Wnikliwa analiza

kontekstu ułatwia wydobycie właściwego sensu (znaczenia) danego fragmentu Pisma Świętego, jest
ważnym sprawdzianem wewnętrznym.

Istnieją różne rodzaje kontekstów:

1° Kontekst gramatyczny (lingwistyczny) – jest to zależność oparta na regułach gramatycznych (np.
zgodność podmiotu z orzeczeniem co do osoby, rodzaju, liczby itp.).

2° Kontekst logiczny – jest to zależność oparta na regułach logiki.

3° Kontekst psychologiczny – jest to zależność oparta na regułach psychologicznych.

4° Kontekst historyczny – jest to zależność oparta na regułach chronologii i sekwencji zdarzeń
(często występuje w Biblii kontekst historyczny stopniowy lub uzupełniony, polegający na
dodawaniu coraz to nowych szczegółów, albo też podaniu najpierw rzeczy ogólnych, a potem
szczegółów, np. historia stworzenia).

5° Kontekst archeoloigczny – jest to zależność oparta na źródłach archeologicznych
(pozabiblijnych)

20

. Archeologia wydobywa z gruzów i pyłu zapomnienia dawne kultury i cywilizacje

i ukazuje je w ich złożoności, pełni i krasie. Szczególnie cenne są odkrycia w Mezopotamii,
zwłaszcza w Babilonie i Mari, oraz w Syrii, a osobliwie w Ugarit i ostatnio w Ebla. Biblia pisana była
w kontekście kulturowym starożytnego Wschodu. Autorzy biblijni posługiwali się funkcjonującymi

wówczas pojęciami, terminami i instytucjami, lecz tym pojęciom, terminom i instytucjom nadawali
własną, czasami unikalną treść. Istniało zatem zjawisko zapożyczania słów i pojęć, ale nie zawsze ich
treści. Dobrym przykładem jest choćby słowo „techom” – otchłań, a nie „tiamat” – bóstwo
babilońskie. Nie należy więc interpretować Biblii w kontekście kulturowym starożytnego Wschodu
wykraczającym treściowo poza treści Biblijne.

6° Kontekst prorocki, zwany także optycznym. – jest to zależność oparta na treściach prorockich.
Kontekst prorocki łączy rzeczy lub wydarzenia bardzo odległe od siebie i ujmuje je w perspektywie
proroczej w coraz szerszym zakresie. Ważnym elementem kontekstu proroczego jest kondycjonalizm,
czyli moralne uwarunkowanie realizacji proroczych zapowiedzi.

7° Kontekst poetycki – jest to zależność oparta na zasadach poetyki. W poezji hebrajskiej należy
uwzględnić tzw. reguły paralelizmu stychów, wśród których występuje: paralelizm synonimiczny
(oba stychy wyrażają tę samą treść, np. Ps. 50,9), paralelizm antytetyczny (drugi stych zawiera prze-
ciwieństwo, np. Łuk. 1,52), paralelizm syntetyczny (stych drugi dopełnia myśl pierwszego, np. Ps.
3,5).

Każdy kontekst jest zagadnieniem niezwykle ważnym, szczególnie jednak ważny jest kontekst
gramatyczny, ułatwiający ustalenie właściwego znaczenia słów, zdań i całych peryskop.

E. G. White kładzie nacisk na znaczenie słów Pisma Świętego i zakłada potrzebę ich rozumienia w
sensie zamierzonym przez pisarza, tak dokładnie jak to jest tylko możliwe

21

:

„Ludzkie umysły różnią się między sobą. Umysły o różnym wykształceniu i sposobie myślenia
otrzymują różne wrażenia tych samych słów i czasem jest trudno jednemu umysłowi podać drugiemu,
charakteryzującemu się innym temperamentem, wykształceniem i przyzwyczajeniami w myśleniu,
dokładnie tę samą ideę, która jest oczywista i jasna dla niego samego. Jednak dla uczciwych i
zrównoważonych ludzi może to okazać się tak proste i jasne, jak wyrażanie się w sposób zrozumiały
we wszelkiej praktyce (...) Biblia musi być podana w języku ludzi. Natomiast wszystko, co ludzkie,
jest niedoskonałe. Różne znaczenia są wyrażane tym samym słowem; nie ma jednego słowa na
określenie każdej poszczególnej myśli. Biblię podano w celach praktycznych... Natchnienie nie
oddziaływuje na wyrażenia lub ludzkie słowa, lecz na samych ludzi, których umysły pod wpływem
Ducha Świętego zostają napełniane myślami. Słowa noszą na sobie piętno indywidualnego umysłu”
(1 SM 19–21). „Sercem pełnym modlitwy musi (badacz Biblii) rozmyślać nad prawdami Pisma i całą
swą uwagę skierować na zrozumienie znaczenia jego słów” (PCh. 32).

Ellen White podkreśla także potrzebę konstruowania treści zgodnie z kontekstem: „Aby poprzeć
błędne nauki i niechrześcijańskie zwyczaje, niektórzy wyrywają z całości Pisma Świętego pewne
teksty lub tylko połowę zdania i przytaczają ją na potwierdzenie swych poglądów nawet wówczas,
gdy po uwzględnieniu drugiej części tego zdania, całość cytowanego tekstu nabiera całkiem innego
znaczenia” (WB 405).

„(Judasz) potrafił przytoczyć z Pisma Świętego teksty, które nie miały związku z prawdami,
głoszonymi przez Chrystusa. Teksty te nie powiązane z ogólną treścią, wprowadzały zamęt w
umysłach uczniów i potęgowały stale ciążące na nich zniechęcenie” (ŻJ 568).

C) MIEJSCA PARALELNE

Miejsca paralelne stanowią niezwykle bogate źródło informacji o treści Pisma Świętego. W istocie
rzeczy przedstawiają najbardziej wyselekcjonowany kontekst poszczególnych słów, tematów czy
problemów, znakomicie ułatwiających ustalenie właściwego sensu, a w ślad za tym – znaczenia
różnych aspektów mowy Bożej zawartej w Biblii.

Paralelizm może być:

1° paralelizmem wyrazowym; gdy występują te same słowa (słowa te grupują np. konkordancje),

2° paralelizmem przedmiotowym, czyli rzeczowym, albo tematycznym, gdy łączymy teksty o tej
samej tematyce,

3° paralelizmem tekstowym, gdy łączymy cytaty ze Starego Testamentu zawarte w Nowym
Testamencie, przytoczone przez autorów albo w tym samym sensie, albo też w sensie zapożyczonym
i przystosowanym lub w formie aluzji.

E. G. White uważa, że fragmenty Pisma Świętego, traktujące o różnych aspektach tego samego
tematu, powinny zostać zestawione razem, aby można było uzyskać pełniejsze zrozumienie
zagadnienia jako całości. Należy pamiętać także o progresywnym, czyli stopniowym charakterze
objawienia Bożego, gdy koreluje się różne fragmenty Pisma Świętego

22

:

„Księgi Pisma Świętego przedstawiają zarówno szeroki kontrast w stylu, jak i różnorodność
tematyczną. Różni pisarze stosują różne formy wyrazu. Często ta sama prawda jest w sposób bardziej
przemawiający przedstawiona przez jednego niż przez drugiego pisarza. Kiedy kilkudziesięciu
piszących przedstawia temat w różnych aspektach i relacjach, może wydawać się uprzedzonemu do
Biblii lub niedbałemu czytelnikowi, że występują w niej sprzeczności lub rozbieżności, gdy
tymczasem uczciwy badacz o szerszym spojrzeniu dostrzeże doskonałą harmonię” (1 SM 25).

„Objawione w ten sposób prawdy łączą się, tworząc doskonałą całość, przystosowaną do wyjścia
naprzeciw potrzebom ludzi we wszystkich doświadczeniach i okolicznościach ich życia” (tamże 26).
„Słowo Boże jako całość jest doskonałym łańcuchem, łączącym jedno ogniwo z drugim i wy-
jaśniającym jedno przez drugie” (EW 221). „Poszczególne części Pisma Świętego muszą być ze sobą
porównywane. Trzeba starannie badać i cierpliwie zastanawiać się nad nimi” (R. H 9.10.1883, s. 2).

„Biblia wyjaśnia się sama. Jeden fragment okazuje się być kluczem, otwierającym inne fragmenty i
rzucającym światło na ukryte znaczenie słowa. Przez porównywanie różnych tekstów traktujących na
ten sam temat i dokonywanie przeglądu ich związku, odkryjemy prawdziwe znaczenie Pisma
Świętego” (FCE 187). „Pismo Święte nie zostało dane ludziom w formie nieprzerwanego łańcucha
wypowiedzi, lecz objawione stopniowo następującym po sobie generacjom, kiedy Bóg w swojej
opatrzności dostrzegał sprzyjające okoliczności do zaszczepienia idei człowiekowi. Ludzie pisali,
kiedy byli poruszeni przez Ducha Świętego: „Najpierw pączek, potem kwiat, a następnie owoc”,
„najpierw trawa, potem kłos, potem pełne zboże w kłosie”. To jest dokładnie to, czym wypowiedzi
Biblii są dla nas.” (1 SM 19.20).

„Biblia wyjaśnia się sama. Poszczególne części Pisma Świętego powinny być ze sobą porównywane.
Badacz Biblii powinien nauczyć się rozpatrywać Słowo Boże jako całość i dostrzegać związek
między jego częściami” (Ed. 190).

2. SPRAWDZIANY ZEWNĘTRZNE

Sprawdziany zewnętrzne są to sprawdziany, które czerpiemy z okoliczności powstania utworu, a więc
interesujemy się takimi kwestiami, jak kim był autor, w jakim środowisku żył i działał, oraz z jakich
powodów lub w jakim celu oraz w jakich okolicznościach napisał dany utwór itp. Do kryteriów tych
należą następujące kwestie: kwestia autora, kwestia środowiska autora, kwestia celu napisania
utworu.

A) KWESTIA AUTORA

Autorzy biblijni reprezentowali jedność wiary, ale odrębność charakterów i usposobień, czyli
indywidualności, różnili się także stopniem wykształcenia i tłem kulturowym. Wskazane jest zatem
poznanie pochodzenia, charakteru i profesji, wykształcenia pisarza. Element ten pomoże do
wydobycia z tekstów właściwego sensu przekazu biblijnego, a w konsekwencji myśli Bożych i
prawdy, którą Bóg pragnął objawić ludzkości w Biblii.

E. G. White uważa, że różnice między jednym pisarzem a drugim, co do podłoża kulturowego i
osobowych cech charakterystycznych – mają wpływ na zrozumienie tego, co każdy z nich pisał

23

:

„Biblia wskazuje na Boga jako swego autora, ale została napisana przez ludzi. Poszczególne jej
księgi prezentują indywidualne cechy stylu i osobowości różnych pisarzy kanonu (...) Pisane w
różnych stuleciach przez ludzi, różniących się między sobą stanowiskiem społecznym, zajęciami,
talentami i życiem duchowym, księgi biblijne prezentują bogactwo stylów i zawartych w nich treści.
Różni autorzy stosowali różne formy ekspresji. Często ta sama prawda bywała przedstawiana przez
jednego pisarza w sposób bardziej wyrazisty niż przez pozostałych (...). Prawda prezentowana przez
rozmaitych ludzi, ukazana jest w różnych aspektach. Jeden autor, będący pod silnym wrażeniem
jakiegoś szczególnego problemu danego zagadnienia, porusza tylko te sprawy, które współgrają z je-
go doświadczeniem, przeżyciem lub osobistą oceną. Inny zwraca uwagę na odmienny aspekt tego
samego tematu. W ten sposób każdy z nich pod przewodnictwem Ducha Świętego przedstawia to, co
najsilniej poruszyło jego umysł – szczególny aspekt Prawdy, w pełni jednak zharmonizowany z
całością” (WB 11,12).

„Pan dał swoje Słowo (...) za pośrednictwem różnych pisarzy, z których każdy był indywidualnością
odrębną, chociaż przeżywającą tę samą historię (...) Pisarze nie przedstawiają tematów w
jednakowym stylu. Każdy ma własne doświadczenie i ta różnorodność rozszerza i pogłębia wiedzę,
która wychodzi na spotkanie potrzeb innych umysłów. Wyrażone przez nich myśli nie odznaczają się
jednorodnością (...)Patrzenie i wyrażenie prawdy przez dwie osoby w identyczny sposób należy do
rzadkości. Każdy zwraca uwagę na te szczególne punkty, które potrafi sam dostrzec i ocenić na
podstawie wykształcenia i własnego układu psychicznego” (1 SM 21.22).

B) KWESTIA ŚRODOWISKA AUTORA

Chodzi zwłaszcza o znajomość poglądów religijnych i filozoficznych środowiska oraz epoki autora
(np. kwestia poligamii). Dla prawidłowego interpretowania Biblii potrzebna jest znajomość historii,
kultury i poglądów starożytnych ludów biblijnych. Fakt ten również ułatwia wydobycie właściwych
treści przekazu biblijnego.

E. G. White uznawała ważność podłoża historycznego i kulturowego oraz znaczenia słów Pisma
Świętego dla tych, do których były one pierwotnie adresowane, jako podstawowy warunek
prawidłowego zrozumienia tekstu

24

:

„Zrozumienie zwyczajów tych, którzy żyli w czasach biblijnych oraz miejsca i czasu wydarzeń, jest
praktyczną wiedzą, ponieważ pomaga w zrozumieniu symboliki biblijnej i uwydatnieniu siły nauki
Chrystusa” (CPTS 518).

„Gdy uda nam się zrozumieć, czym były słowa Zbawiciela dla tych, którzy je słyszeli, to z całą
pewnością znajdziemy w słowach Mistrza wiecznotrwałe piękno i nową boską naturę” (NGBł. 9.10).

C) KWESTIA CELU NAPISANIA UTWORU

Chodzi tutaj także o okoliczności napisania utworu, a więc również o czas i miejsce napisania
utworu. Informacje na ten temat zawarte są najczęściej w samym utworze, chociaż również w innych
utworach, o pokrewnych okolicznościach powstania utworu, mogą się znajdować informacje
uzupełniające. Wszystko to ułatwia w olbrzymim stopniu wydobycie na światło dzienne treści
przekazu biblijnego.

3. SPRAWDZIAN MIESZANY WEWNĘTRZNO-ZEWNĘTRZNY

Sprawdzian mieszany obejmuje tzw. rodzaj literacki. Rodzaj literacki jest to forma lub sposób ujęcia
treści albo też wyrażenia myśli. Jest to sprawdzian mieszany (wewnętrzno-zewnętrzny) –
wewnętrzny, bo znajduje się w Biblii, a zewnętrzny, bo odpowiada ówczesnemu sposobowi

wyrażania myśli. Istnieje szereg rodzajów literackich. Do głównych z nich należą:

a) Opis historyczny – występuje tutaj, obok faktów, także element religijny (opis jest właściwie
historią religii) i element dydaktyczny (parenetyczny), a całość ujęta bywa zwykle w formie
opowiadania; w opisach historycznych występuje również często element genealogiczny (dotyczący
rodziny lub rodu) i element etiologiczny (dotyczący przyczyny jakiegoś zjawiska czy faktu); opis
historyczny posiada zatem formę utworu pisanego z punktu widzenia religijnej filozofii dziejów.

b) Przenośnia – zaliczamy do niej: po pierwsze – metaforę lub alegorię, tj. przenośnię rozszerzoną
(jest to przeniesienie znaczenia z jednego przedmiotu na przedmiot drugi) obejmującą całą treść
opowiadania, po drugie – parabolę, jest to porównanie, przypowieść, opowiadanie, często zmyślone,
choć wzięte z życia, służące pouczeniu moralnemu lub religijnemu, po trzecie – symbol, jest to znak
(rzecz, osoba, zdarzenie, idea, obraz rzeczywisty lub nierzeczywisty) przedstawiający coś innego. W
ścisłym znaczeniu symbolem jest znak (rzeczywisty lub nierzeczywisty), który występuje wyłącznie
ze względu na symbolizowany przedmiot (innego znaczenia religijnego symbol nie ma, np. jarzmo z
księgi Jeremiasza, bestia z księgi Daniela, kolos na glinianych nogach itp.). W szerszym znaczeniu
symbolem jest także figura, czyli przedmiot, który obok normalnego znaczenia religijnego ma jeszcze
znaczenie przenośne, np. baranek ofiarny. Najważniejszą interpretacją przenośni jest interpretacja
autentyczna, tj. interpretacja mowy obrazowej dokonana przez samo Pismo Święte.

c) Poezja – ten rodzaj literacki zawsze posługuje się barwą, swobodą opisu oraz przenośnią, apeluje
więcej do uczucia niż rozumu.

d) Opis przyrodniczy – ujmuje zjawiska nie według ich wewnętrznej natury, a więc w sposób
naukowy i obiektywny, lecz w sposób subiektywny, popularny i wizualny.

e) Prawo – pojęcie prawa może być różne, np. prawo kultyczne, czyli obrzędowe, moralne, cywilne i
karne.

f). Sentencja – jest to mądrość o charakterze religijno-moralnym.

4. METODY BADAŃ LITERACKICH

Biblistyka chrześcijańska wypracowała różne metody badań Pisma Świętego jako dzieła literackiego.
Do metod tych należą:

a) krytyka form (analiza formy językowej, a więc syntaktyczno-stylistycznej struktury utworu,
zewnętrznej i wewnętrznej, celu i funkcji utworu),

b) krytyka rodzajów literackich (przez usytuowanie utworu w życiu, „Sitz im Leben”, i w
piśmiennictwie),

c) krytyka tradycji („Traditionsgeschichtliche Methode”, a więc koncentracja uwagi na tradycji
małych jednostek literackich),

d) krytyka redakcji („Redaktiongeschichtliche Methode”, kładącej nacisk na opis pracy redakcyjnej
redaktorów).

II. REGUŁY SZCZEGÓLNE – TEOLOGICZNE

Reguły szczególne – teologiczno-biblijne – zwane są również regułami autentycznej interpretacji
Pisma Świętego. Do reguł autentycznej interpretacji należą:

1. WYJAŚNIENIA SKRYPTURYSTYCZNE

Pismo Święte samo wyjaśnia znaczenie szeregu opisów, obrazów, symboli i słów. Jest to niezwykle
cenne. Zapewnia bowiem prawidłową interpretację natchnionego Słowa i właściwe zrozumienie
zawartych w nim treści objawienia Bożego. Wszystkie wielkie figury i symbole oraz metafory zostały
w ten sposób wyjaśnione. Szczególnie jest to ważne przy interpretowaniu proroctw.

2. WYJAŚNIENIA DOKTRYNALNE

Szczególne miejsce zajmuje tutaj Duch Proroctwa

25

jako natchniona i doktrynalna interpretacja

Biblii. Ten element przyczynił się w olbrzymim stopniu do rozwoju znajomości Pisma Świętego,
ugruntowania jego pozycji w biblistyce, teologii systematycznej i etyce adwentystycznej oraz
zrozumienia jego treści

26

.

Interpretacja Biblii, dokonywana przez pryzmat treści zawartych w Duchu Proroctwa, posiada
orientację zdecydowanie skrypturystyczną, jest służebna, uwzględniająca wszystkie podstawowe
zasady hermeneutyki chrześcijańskiej, i podnosi autorytet Pisma Świętego

27

.

III. UJĘCIE SYNTETYCZNE

Syntetycznym ujęciem hermeneutyki biblijnej, a więc wszystkich omawianych poprzednio zasad
interpretacji biblijnej, jest ujęcie praktyczne, teologiczne, katechetyczno-ewangelizacyjne,
syntetyczne.

Obejmuje ono wszystkie podstawowe zasady interpretacji naukowej w formie przystępnej,
powszechnie zrozumiałej i praktycznej. Dawniejsze ujęcia zawierały różne katalogi zasad

28

. Nowsze

ujęcie skupia się na trzech zasadach: powszechności, kontekstu i racji duchowych. Omówimy te
zasady bliżej.

1. ZASADA POWSZECHNOŚCI

Biblia jest uniwersalnym objawieniem Bożym dla całego świata, zawierającym treści religijno-
moralne i zbawcze oraz informacje, dotyczące sposobów ich objawienia i metod ich poznania (2
Tym. 3,16). Do treści tych nic nie należy dodać i nic nie należy z nich ująć (5 Mojż. 4,2; Przyp. 30,6;
Kazn. 3,14; Obj. 22,19). Biblia jest dla wszystkich, należy „do nas i do synów naszych” (5 Mojż.
29,28). Przeznaczona jest dla dorosłych, dzieci i młodzieży, wykształconych i prostych. Ap. Paweł
pisał do Tymoteusza, że „od dzieciństwa” zna Biblią (2 Tym. 3,15). W Biblii są także rzeczy
trudniejsze, które wymagają interpretacji (2 Piotra 3,16), a nawet tajemnice należne wyłącznie Bogu
(5 Mojż. 29,28). Pismo Święte zostało napisane przez ludzi (2 Piotra 1,21), językiem ludzkim i dla
ludzi (5 Mojż. 30,11–14). Należy Biblię przyjmować tak jak została napisana, z zastosowaniem
przede wszystkim reguł językowo-gramatycznych, i pamiętać, że podstawowym sensem Pisma
Świętego jest jego sens wyrazowy dosłowny. W określonych partiach Pisma Świętego występuje,
jednakże na bazie sensu wyrazowego dosłownego, także sens wyrazowy przenośny oraz sens
typiczny dosłowny i przenośny.

2. ZASADA KONTEKSTU

Cała prawda Boża objawiona jest w całym Piśmie Świętym, jednakże nie w ujęciu systematycznym,
lecz w formie prawd cząstkowych, występujących we wszystkich tekstach Słowa Bożego (Izaj.

28,13), tak jak niosły ją historiozbawcze działania Boże, miłosierdzie Pańskie i potrzeby moralne
świata. Prawdę tę należy wydobyć z całej Biblii, z najszerszego jej kontekstu biblijnego, jednak w
orientacji nowotestamentalnej, tj. w oparciu o Nowy Testament, relatywizujący i konkretyzujący
starotestamentalne objawienie, i przy zastosowaniu wszystkich kryteriów heurystycznych, a więc
sprawdzianów ogólnoliterackich (wewnętrznych, zewnętrznych i mieszanych) oraz szczególnych –
teologicznych (skrypturystycznych i doktrynalnych) jako kryteriów autentycznych. Dwie zwłaszcza
metody badawcze służyć nam mają tutaj swą pomocą: po pierwsze – metoda tematyczna, polegająca
na tematycznym zestawie tekstów biblijnych, a mająca na celu wyłonienie szerokiego kontekstu
tematycznego, i po drugie – metoda systematyczna, polegająca na systematycznym ujęciu zawartych
w tych tekstach treści, a mająca na celu ukazanie całej prawdy i piękna myśli Bożych, dotyczących
poszczególnych tematów objawienia Bożego. Metody te ułatwią należyte wydobycie prawd Bożych
zawartych w Biblii. Obie metody stosowali Jezus (Łuk. 24,25–27) i apostołowie (1 Kor. 2,13).

3. ZASADA RACJI DUCHOWYCH

Do zasady tej należą: dobra wola, która jest ważnym elementem poznania prawdy (Jan 7,17), oraz
berejska pilność i uczciwość (Dz.Ap. 17,11), a wreszcie oświecenie pneumato-logiczne, czyli
iluminacja pochodząca od Ducha Świętego, który wprowadza we wszelką prawdę (Jan 16,13)

29

.

Podsumowując, należy stwierdzić, że reguły hermeneutyki biblijnej, zarówno noematyczne, jak i
heurystyczne, jako reguły egzegezy naukowej, teologicznej, oraz duszpastersko-ewangelizacyjnej,
ułatwiają poznanie zawartej w Biblii treści. Nie tylko teolodzy i bibliści, ale także wszyscy miłośnicy
Pisma Świętego powinni je znać i stosować. Szczególnie cenne będą tutaj ujęcia syntetyczne.

§ 4. PROFORYSTYKA

Proforystyka, to nauka o formach (sposobach) wykładu odkrytego i wydobytego na światło dzienne
sensu, czyli poselstwa prawdy Pisma Świętego. Słowo proforystyka pochodzi od słowa proferein –
wyłożyć. Proforystyka nazywa się również wykładnią Pisma Świętego. Jest to bardzo ważny dział
biblistyki i w ogóle teologii, gdyż wiąże się z posługą zwiastowania Słowa Bożego, czyli
kerygmatyką biblijną, apostolstwem, katechetyką, duszpasterstwem i ewangelizacją.

I. SPOSOBY WYKŁADU

Wśród sposobów wykładu, promulgacji i zwiastowania Słowa Bożego występują naukowe sposoby
wykładu i eklezjalne sposoby wykładu. Omówmy je pokrótce.

1. NAUKOWE SPOSOBY WYKŁADU

Naukowymi sposobami wykładu Słowa Bożego są:

a) Przekład Pisma Świętego. Jest to równocześnie do pewnego stopnia wykład jego sensu. Dobry
przykład – wierny, jasny i piękny – jest należytym oddaniem myśli autorów biblijnych, w
przeciwieństwie do parafrazy, czyli przekładu swobodnego.

b) Komentarz, czyli wyjaśnienie, wykład teologiczny, egzegetyczny. Jest to wyczerpujące objaśnienie
naukowo-analityczne Pisma Świętego, dokonywane równolegle z tekstem biblijnym.

c) Monografia. Jest to naukowe opracowanie jakiegoś problemu.

d) Teologia biblijna. Jest to systematyczny wykład doktrynalnej syntezy Pisma Świętego.

2. EKLEZJALNE SPOSOBY WYKŁADU

Eklezjalnymi, czyli kościelnymi, sposobami wykładu Pisma Świętego są:

a) Kazanie. Jest to podstawowa kościelna i kaznodziejska forma zwiastowania Słowa Bożego.

b) Homilia. Jest to przystępne, budujące wyjaśnienie obranego tekstu biblijnego.

c) Postylla (post illa verba = po tych słowach). Jest to krótkie objaśnienie tekstu biblijnego.

d) Studium biblijne. Jest to wyczerpujące, jednak popularne, omówienie zagadnienia (np. danej
kwestii biblijnej).

e) Lekcja biblijna, jest to informacyjno-ewangelizacyjne przedstawienie zagadnienia biblijnego.

II. DZIEJE WYKŁADU SŁOWA BOŻEGO

Dokonajmy pobieżnego choćby przeglądu dziejów egzegezy biblijnej. Zarówno w judaizmie, jak i –
szczególnie – w chrystianizmie.

1. CZASY STAROŻYTNE

Jeśli chodzi o egzegezę judaistyczną, to w starożytnym judaizmie występowały pierwotnie kierunki
faryzejskie, sadycejskie i esseńskie, a potem – w czasach po Chrystusie – wybiły się dwa kierunki,
reprezentowane przez szkołę aleksandryjską, gdzie uprawiano egzegezę alegoryczną, i szkołę
palestyńsko-babilońską, gdzie uprawiano egzegezę halakiczną (jurydyczną) i hagadyczną
(dogmatyczną)

30

.

Jeśli chodzi o dzieje egzegezy chrześcijańskiej, to w czasach poapostolskich rozwinęły się dwa jej
kierunki, pierwszy, reprezentowany przez szkołę aleksandryjską, z jej najwybitniejszym
przedstawicielem Orygenesem (zm. 254), w której przeważała metoda alegoryczna, oraz drugi,
reprezentowany przez szkołę antiocheńską, założoną przez Lucjana z Samosaty (zm. 312), w której
przeważała egzegeza wyrazowo-historyczna. Na Zachodzie również były reprezentowane te dwa
kierunki egzegetyczne.

2. ŚREDNIOWIECZE I CZASY NOWOŻYTNE

W wiekach średnich i w początkach czasów nowożytnych rozwijał się nurt egzegetyczny pośredni,
oscylujący między egzegezą wyrazową i alegoryczną oraz mistyczną, z dodatkiem zasad dialektyki
arystotelesowskiej. Z tego okresu pochodzą wielkie opracowania teologiczne, tzw. summy (np. św.
Tomasza z Akwinu). W wieku XVI rodzi się Reformacja protestancka z jej powrotem do Biblii (solą
scriptura) i oparciem egzegezy teologicznej na Piśmie Świętym. W późniejszym okresie rozwinęły
się kierunki racjonalistyczno-litaeralistyczne.

W czasach nam współczesnych w świecie chrześcijańskim pojawiło się wiele nowych kierunków
egzegetycznych, i to zarówno w katolicyzmie, jak i protestantyzmie, a także prawosławiu.
Interesujący jest zwłaszcza nabierający coraz większego znaczenia nurt ubiblijnienia egzegezy
teologicznej i oparcia jej na rzetelnych podstawach archeologiczno-językowych. Kierunek ten
reprezentuje także biblistyka i egzegeza adwentystyczna.

3. POWRÓT DO WZORCÓW APOSTOLSKICH

Współczesne wołanie o Biblię i powrót do pierwotnej nauki apostolskiej nakazują zwrócenie
większej uwagi na niedościgłe wzorce Chrystusowego i apostolskiego nauczania i wykładu. Cechą
charakterystyczną stosowanych przez Chrystusa i apostołów zasad wykładu było mocne osadzenie

interpretacji w szerokim kontekście biblijnym, zaakcentowanie elementu historiozbawczego i
eschatologicznego, nachylenie ewangelizacyjne i praktyczno-religijne oraz połączenie pierwiastka
uczuciowego z racjonalnym. Gdy Jezus wykładał Słowo Boże, to „zdumiewały się tłumy nad nauką
jego. Albowiem uczył je jako moc mający, a nie jak ich uczeni w Piśmie” (Mat. 7,29).

Szlachetne wzorce ewangeliczne potrzebne są nie tylko przy badaniu Pisma Świętego, ale także przy
jego nauczaniu i głoszeniu. Zastosowanie reguł interpretacji biblijnej na pewno ułatwi nie tylko
teologom, ale także szczerym miłośnikom prawdy odnalezienie najczystszych pokładów nauki Bożej
zawartej w Piśmie Świętym, a przecież tego sobie wszyscy z całego serca życzymy.
Na drogach doczesności Pismo Święte ukazuje wiekuisty cel, w chwilach zwątpienia dodaje otuchy, a
w sprawach wiary i sumienia staje się światłem przewodnim, zaufanym doradcą, powiernikiem i
przewodnikiem.

PRZYPISY:

l

Por. Problems in Bibie Interpretation, Washington 1954; C. Jakubiec, Wstęp ogólny do Pisma Świętego, Poznań 1955, s.

193; WOPŚ, s. 197–322.

2

Słowo hermeneutyka pochodzi od słowa greckiego hermeneuein –interpretować, wyjaśniać. Słowo egzegeza pochodzi od

słowa greckiego eksegesthai – wyjaśniać.

3

Por. Biblioteka kaznodziejska, nr 4/57.

4

Greckie nus – sens.

5

Greckie heuriskein – znaleźć.

6

Greckie proferein – wynosić, wykładać.

7

Szczegółowe i wyczerpujące dane na ten temat zawarte są we wszystkich nowoczesnych wstępach do Pisma Świętego. Na

uwagę zasługuje opracowanie Cz. Jakubca, dz.cyt., a także WOPŚ, skąd zresztą czerpiemy – w dużym stopniu – podstawowe
wiadomości w omawianej problematyce, uzupełnione oczywiście specyfikami hermeneutyki adwentystycznej.

8

Por. Cz. Jakubiec, dz. cyt., s. 193.

9

Przez pojęcie w ścisłym znaczeniu rozumieć należy zespół istotnych cech przedmiotów (desygnatów) objętych daną nazwą.

Pojęcie to myśl odzwierciedlająca wspólne cechy pewnej klasy przedmiotów, to twór myślowy (abstrakcyjny), w którym
zawarte są ogólne, lecz istotne cechy przedmiotów. Treść pojęcia to zespół wyodrębnionych z całej klasy cech przedmiotów.
Zakres pojęcia to zespół przedmiotów – desygnatów lub egzemplarzy albo przykładów – posiadających wyodrębnione i
wspólne cechy.

10

Wyrazy o kilku znaczeniach to tzw. homonimy, tj. wyrazy posiadające jednakowe brzmienie, lecz różne znaczenia (np.

zamek, droga), w przeciwieństwie do synonimów, które stanowią wyrazy o różnym brzmieniu, lecz identycznym znaczeniu
(np. piękne, ładne).

11

Między sensem a znaczeniem istnieje pewna subtelna różnica. Wyraz może mieć kilka znaczeń, lecz w kontekście zdania

wielorakie często znaczenie wyrazu zostaje ściśle określone i wyraz otrzymuje właściwe znaczenie, czyli właściwy sens.

12

Do przenośni wyrazowych w ścisłym znaczeniu należą, obok metafory prostej również inne jej typy: synekdocha (wzięcie

części za całość), metonymia (wzięcie przyczyny za skutek), emfaza (pogłębienie znaczenia), hiperbola (nadmiar, przesada),
elipsa (opuszczenie wyrazu lub części zdania) itp. – por WOPŚ, s. 301.

13

Alegoria związana z życiem przyrody i zwierząt, w której występują elementy nieprawdopodobne, nazywa się bajką.

14

Rozdarcie płaszcza nie należy do istoty egzystencji płaszcza, lecz powstaje ze względu na potrzebę wyrażenia innej

prawdy, baranek natomiast posiada racje bytu sam w sobie, bo funkcjonuje sam dla siebie, ale może także służyć wyrażeniu
pewnej przenośni.

15

WOPŚ, s. 309.

16

Por. W. G. C. Murdoch, Interpretation of Symbols, Type, A1legories and Parables, w: G.M.Hyde, dz.cyt., s. 209.

17

Por. F. R. Cottrell, dz.cyt., s. B.

18

por. tamże, s. 6.

19

Zwraca na to uwagę G. F. Hasel, Principles of Biblical Interpretation, w: tamże, s. 163.

20

Por. G. C. Hasel, Undestanding the Living World of God, Washington 1930, s. 116-139.

21

Por. F. K. Cottreil, dz.cyt., s. 5.

22

Por. tamże, s. 6.

23

Por. tamże, s. 5.

24

Por. tamże, s. 5.

25

Przez Ducha Proroctwa rozumiemy pisma E. G. White. Nie posiadają one jednak charakteru kanonicznego na równi z

Biblią, Reformacyjna zasada solą scriptura jest w pełni obowiązującą w biblistyce adwentystyczne,1. Pisma E. G. White
spełniają jedynie funkcję służebną i instrumentalną, tj. prowadzą do Biblii i zawierają jej natchniony – jak wierzą adwentyści
– komentarz.

26

Interesujące są następujące wypowiedzi E. G. White na temat stanowiska Biblii – por. R. F. Cottrell, dz.cyt., s. 1: „Biblia

jest głosem przemawiającym do nas tak, jak byśmy naszymi uszami słyszeli głos Boga” (6 T 393). „Pismo Święte powinno
zostać przyjęte jako autorytatywne, nieomylne objawienie woli Boga” (WB 12). „Biblia jest jedyną regułą wiary i zasad”
(FCE 126). „W naszych czasach widoczne jest odejście od nauki i przykazań Pisma Świętego, istnieje więc potrzeba powrotu

do najważniejszej protestanckiej zasady – Biblia i tylko Biblia jest regułą wiary i obowiązku” (WB 156). „Duch Święty nie
był ani nie będzie dany po to, aby podważać Biblię. Pismo Święte wyraźnie stwierdza, że Słowo Boże jest tym wzorem,
według którego sprawdzać należy wszystkie nauki i doświadczenia” (WB 13). Oto kilka myśli – por. R. F. Conttrell, tamże:
„Świadectwa nie zostały dane po to, aby zająć miejsce Biblii”; „Świadectwa nie są dodatkiem do Słowa Bożego (...) Bóg
uważał za stosowne przyprowadzić umysły swego ludu do Jego Słowa i dać im jasne zrozumienie go” (S T 663); „Pan dał
mniejsze światło, aby prowadzić ludzi do większego światła” (CM 125).

28

Por. Z. Łyko, Spotkanie z Biblią, Warszawa 1972, s. 140; Z. Łyko, Nauki Pisma Świętego, Warszawa 1974, s. 44. Jako

przykład może posłużyć następujący katalog zasad interpretacji biblijnej: 1° zasada powszechności, 2° zasada integralności,
3° zasada kontekstu, 4° zasada konstrukcji tematycznej, 5° zasada wykładni autentycznej, 6° zasada relatywizmu
językowego, 7° zasada dobrej woli, 8° zasada rzetelności i pilności, 9° zasada spraw pierwszych.

29

oto kilka wypowiedzi E, G. White – por. R. F. Cotrell,. dz.cyt. s. 4: „Bóg apeluje o pilne studiowanie Pisma Świętego i jak

najbardziej krytyczne zbadanie stanowiska, jakie zajmujemy. Bóg życzy sobie, aby wszystkie twierdzenia i aspekty prawdy
zostały zbadane dokładnie i wytrwale przy modlitwie i poście. Wierzący nie powinni spocząć na laurach po uzyskaniu tylko
przypuszczeń i niedostatecznie określonych idei odnośnie do tego, co stanowi prawdę” (CWE 40). „Najbardziej
wartościowej nauki Biblii nie można uzyskać poprzez okazjonalne lub niezadowalające studiowanie. Jej wspaniały system
prawdy nie jest tak przedstawiony, aby mógł się w nim poruszać beztroski i pochopny czytelnik. Wiele jej skarbów leży
głęboko pod powierzchnią i może być wydobyte tylko przez pilne badanie i nieustanny wysiłek” (Sings oi the Times,
9.9.1906). „Konieczne jest cierpliwe studiowanie, rozmyślanie i żarliwa modlitwa” (TM i GW 108). „Ludzie muszą sami
znaleźć się pod wpływem Ducha Świętego, aby zrozumieć wypowiedzi Ducha podawane przez proroków” (2 SM 114).
„Nikt nie jest w stanie wyjaśnić Pisma Świętego bez pomocy Ducha Świętego. Gdy podchodzicie do Słowa Bożego z
pokorą, z sercem, które chce się nauczyć, aniołowie Boży staną u waszego boku. aby odcisnąć na was dowody prawdy” (1
SM 411).

30

Znalazło to odbicie potem w Talmudzie (zbiorze tradycyjnej nauki judaizmu), składającym się z Miszny (tekst

podstawowy) i Gemary (komentarz) oraz w tzw. Midraszach jako dowolnych komentarzach tekstu biblijnego – por WOPŚ, s.
324–326.